Status spomenika -> Peticija

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 8. do 11. septembra 2009. godine, donijela je

O D L U K U

I

Šarena (Mejdan džedid) džamija u Gračanici, koja se nalazi na prostoru označenom kao k.č. 3978 (novi premjer), posjedovni list 2334, što  odgovara k.č. 29/1 (stari premjer), k.o. Gračanica, opština Gračanica, Federacija Bosne i Hercegovine, ne ispunjava Kriterijume za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima Bosne i Hercegovine (»Službeni glasnik BiH«, br. 33/02 i 15/03).

Mjere zaštite dobra iz stava 1. ove tačke trebaju biti usklađene sa odgovarajućim prostorno-planskim dokumentima na lokalnom nivou.

II

Dobro iz tačke I stav 1. ove odluke briše se sa Liste peticija koja se vodi u Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija).

III

Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IV

Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u »Službenom glasniku BiH«.

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimahmutović, Dubravko Lovrenović i Ljiljana Ševo.

Broj: 02-2-143/09-4

10. septembra 2009. godine

Sarajevo

Predsjedavajuća Komisije

Amra Hadžimuhamedović

O b r a z l o ž e nj e

I – UVOD

Na osnovu člana 2. stav 1. Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljenog prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (»Službene novine Federacije BiH«, br. 2/02, 27/02, 6/04 i 51/07), nacionalni spomenik je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za to dobro podnesen zahtjev.

Centar za islamsku arhitekturu Sarajevo podnio je, dana 10.02.2003. godine, prijedlog Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika za proglašenje Šarene džamije u Gračanici - stara (XVIII vijek), nova (1990. godina), nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Na osnovu prijedloga, Komisija je pokrenula postupak donošenja odluke o proglašenju predmetnoga dobra nacionalnim spomenikom, u skladu sa članom V Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i odredbama Poslovnika o radu Komisije.

Razlog za donošenje negativne odluke

Sadašnja džamija izgrađena je na mjestu starijeg objekta (izgrađenog 1933. godine, koji je imao neke elemente ranije džamije) srušenog 1990. godine. To je potpuno nova građevina (izgradnja završena 2008. godine) koja ne ispunjava kriterijume za proglašenje nacionalnim spomenikom.

II – PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju predloženog dobra nacionalnim spomenikom, izvršen je uvid u:

-       dokumentaciju o lokaciji imovine i vlasništvu (kopija katastarskog plana i z.k. uloška)

-       podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis dobra i fotografije, podatke o oštećenjima u ratu, eventualnim intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova.

Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje predloženog dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Šarena (Mejdan džedid) džamija nalazi se u Gračanici, na lokaciji koja obuhvata k.č. br. 3978 (novi premjer), k.o. Gračanica, posjedovni list 2334, čemu odgovara k.č. 29/1 (stari premjer), k.o. Gračanica, opština Gračanica, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Istorijski podaci

Džamija u mahali Mejdan(1) prvi put se spominje u vakufskim evidencijama iz 1763-1776 godine o postavljenju vjerskih službenika(2). Bila je smještena uz lijevu obalu Gračanica rijeke(3) i nestala je u poplavi. Nakon nestanka ove džamije, na desnoj obali krajem 18. vijeka(4) gradi se Mejdan džedid(5) džamija.To je bila pravougaona drvena građevina sa četverovodnim krovom i drvenom munarom. Džamija je imala i natkriveni trijem. U vrijeme uskotračne pruge Karanovac – Gračanica – Sklop od 1895. do 1898. godine dio džamijskog harema oduzet je za potrebe probijanja saobraćajnice uz prugu na desnoj obali Gračanica rijeke. Ova džamija srušena je 1932. godine(6).

Godine 1932. počela je na istom mjestu izgradnja nove džamije koja je završena 1933. godine. Gradio ju je majstor Ibro Šuša, a poslovima izgradnje rukovodio je građevinski odbor sa Rifatagom Mehinovićem na čelu. Ulazna vrata, dijelovi drvene građe i mimber su preneseni sa džamije srušene 1932. godine na novu.

U haremu Šarene (Mejdan džedid) džamije postojao je i mekteb, koji je prvobitno bio smješten južno a već 1891. godine zapadno od džamije(7).

Šarena (Mejdan džedid) džamija srušena je  u januaru 1990. godine, a u svrhu izgradnje islamskog vjersko-kulturnog objekta, tj. nove Mejdan džedid, u narodu poznate kao Šarene džamije.

Nova Šarena džamija je svečano otvorena u julu 2008. godine.

2. Opis dobra

Sadašnja džamija izgrađena je na mjestu starijeg objekta (izgrađenog 1933. godine, koji je imao neke elemente ranije džamije) srušenog 1990. godine. Novi objekat je znatno većih gabarita. Čine ga džamija i prateći sadržaji.

Novi objekat ima šestougaonu osnovu. U enterijeru se sastoji od centralnog molitvenog prostora i mahfila. Molitveni prostor smješten je na prvom spratu i zauzima površinu od 205,74m2. Pokriven je kupolom koja ima formu kalote. U eksterijeru na stranicama šestougla postavljena su po tri lučno završena prozora, dok se u mihrabskom zidu umjesto otvora javljaju niše istog oblika, kao i na ulaznoj sjeverozapadnoj fasadi. Ulaz u džamiju je postavljen centralno. Munara je postavljena uz zapadni zid, kružne je osnove i pokrivena je lukovičastom kupolom. 

Uz džamiju su smješteni i dodatni sadržaji koji se protežu uz sjeverozapadnu i sjevernu fasadu na spratu dok se u podrumu ovim sadržajima pridružuje i prostor ispod molitvenog prostora džamije. U njemu su smješteni sljedeći sadržaji: abdesthana, gusulhana, učionice, kafana, divanhana, biblioteka itd.

Šarena džamija i njeni prateći sadržaji su sa ulicom Todora Panića 34 spojeni koridorom sa stubovima i natkriveni su malim kupolama. Ulaz je sa ulice naglašen stepeništem i ulaznim portalom. Ulaz u dvorište i gusulhanu nalazi se sa sporedne ulice na istoku.

            Arhitektonski izraz nije moguće odrediti u sklopu postojećih klasifikacija, s obzirom da se radi o vrlo izraženom eklekticizmu, koji u ovom slučaju podrazumijeva miješanje elemenata različitih istorijskih stilova i različitih pravaca moderne i savremene arhitekture. Potrebno je definisati da se osnova nove džamije ne preklapa sa osnovom srušene, s obzirom da je nova džamija sa pratećim sadržajima daleko veća. Nova džamija je sagrađena i na prostoru starog mezarja.

Stara Šarena (Mejdan džedid) džamija, koja je srušena 1990. godine, pripadala je tipu jednoprostornih džamija pravougaone osnove sa drvenim trijemom, četverovodnim krovom i drvenom munarom. Orijentisana je u pravcu sjeverozapad-jugoistok. Džamija je imala prizemlje i mahfil.

Trijem džamije je izvorno imao drvene stubove povezane gredama koje su nosile mahfil džamije. Kasnijim intervencijama sofe su zazidane sa vanjske strane.

Unutrašnji prostor džamije bio je skroman sa drvenim mimberom sa džamije srušene 1932. godine. Mahfil je konzolno izlazio izvan zida prema mihrabskom zidu. Nema podataka o izgledu mihraba džamije.

Džamija je imala pravougaone dvokrilne prozore na prizemlju na jugozapadnoj, jugoistočnoj i sjeveroistočnoj fasadi. Na visini mahfila na jugozapadnoj, jugoistočnoj i sjeveroistočnoj fasadi bili su kvadratni prozori postavljeni pod uglom od 45 stepeni.

Krov džamije bio je pokriven crijepom.

Munara Šarene džamije u Gračanici imala je zidanu bazu do visine mahfila, odakle se drvenim stepeništem penjalo na šerefet. Konstrukcija munare bila je drvena sa spiralnim drvenim stepeništem. Obloga munare je bila od drvenih daščica sa letvicom na spoju. Šerefa je u dijametru bila malo šira od munare i imala je otvore završene lukom. Krov munare bio je limeni sa alemom.

Iako se džamija u narodu zove Šarena, nije bilo slikarija na zidovima. Drveni dijelovi grede, sedla i stubovi bili su rezbareni.

U haremu džamije nalazili su se ostaci starog mezarja.

3. Dosadašnja zaštita

Šarena (Mejdanska) džamija sa grobljem u Gračanici bila je evidentirana u Zavodu za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa BiH, ali nije bila upisana u Registar nepokretnih spomenika kulture.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Na prostoru Šarene džamije nikada nije sprovedeno sistematsko istraživanje niti valorizacija (arhitektonska, umjetnička i dr.).

5. Sadašnje stanje dobra

Izgradnjom nove džamije 1990. godine uništeni su svi materijalni ostaci džamije izgrađene 1933. godine i harema uz džamiju.

III – ZAKLJUČAK

Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je da Šarena (Mejdan džedid) džamija u Gračanici, opština Gračanica, koja se nalazi na lokaciji označenoj kao k.č. br. 3978 (novi premjer),  k.o. Gračanica, posjedovni list 2334, čemu odgovara k.č. 29/1 (stari premjer), k.o. Gračanica, opština Gračanica, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina ne ispunjava Kriterijume za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima Bosne i Hercegovine (»Službeni glasnik BiH«, br. 33/02 i 15/03).

U skladu sa navedenim, Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu.

Sastavni dio ove odluke su:

-       kopija katastarskog plana i z.k. izvadak,

-       fotodokumentacija.

(1) tur. mejdan –  stočna pijaca

(2) Djedović, Rusmir, „Mejdan džedid (Šarena) džamija u Gračanici“ u: Gračanički glasnik, br. 1, Gračanica: Monos, 1996, 38.

(3) Gračanica rijeka se danas zove Sokoluša.

(4) Djedović, Rusmir, „Mejdan džedid (Šarena) džamija u Gračanici“ u: Gračanički glasnik, br. 1, Gračanica: Monos, 1996, 39.

(5) tur. džedid - nova

(6) Djedović, Rusmir, „Mejdan džedid (Šarena) džamija u Gračanici“ u: Gračanički glasnik, br 1, Gračanica: Monos, 1996,  40.

(7) Kao prilog odluci prilažem staru austro-ugarsku kartu na kojoj su ucrtane lokacije džamije i oba mekteba.