Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u “Službenom glasniku BiH”, broj 17/12.

O D L U K U

I

Grobljanska cjelina – Cincarsko groblje u Bijeloj – Kalajdžijama, u Brčkom proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru označenom kao k.č. 1115 (novi premjer), posjedovni list broj 661, što odgovara k.č. 782 (stari premjer), z.k. uložak broj 125, k.o. Bijela, Brčko, Brčko Distrikt Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o implementaciji odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika iz Aneksa 8. (“Službeni glasnik Brčko Distrikta BiH“, br. 2/02 i 19/07).

II

            Vlada Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Brčko Distrikta) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i  prezentaciju nacionalnog spomenika.

Vlada Brčko Distrikta dužna je da obezbijedi sredstva za izradu i sprovođenje potrebne tehničke dokumentacije za zaštitu, konzervaciju, restauraciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informativne table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, utvrđuju se sljedeće mjere zaštite koje se primjenjuju na prostor definisan u tački I stav 2. ove odluke:

-          Nije dozvoljeno izvođenje radova na objektima ili dijelovima objekata koji čine grobljansku cjelinu, izuzev arheoloških istraživanja i konzervatorsko-restauratorskih radova, uz prethodno pribavljeno odobrenje organa uprave nadležnog za prostorno planiranje Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine i uz stručno nadziranje nadležne službe zaštite nasljeđa;

-          Izraditi projekat restauracije i sanacije nadgrobnika u kome će biti obuhvaćeni svi radovi na nacionalnom spomeniku, uključujući i njegovo hortikulturno uređenje i prezentaciju;

-          Nije dozvoljeno izmještanje starih nadgrobnika kao i nova sahranjivanja na udaljenosti manjoj od 5 m od starih nadgrobnika;

-          Nije dozvoljeno odlaganje otpada.

Utvrđuju se hitne mjere zaštite nacionalnog spomenika:

-          Izvršiti otkopavanje, snimanje, čišćenje i konzervisanje nadgrobnih spomenika koji su potonuli u zemlju;

-          Izvršiti sanaciju oštećenih nadgrobnih spomenika. 

IV

Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti u dijelu u kojem su suprotni odredbama ove odluke.

V

Svako, a posebno nadležni organi Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine, suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili da dovedu u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostaviće se Vladi Brčko Distrikta, organu uprave nadležnom za prostorno uređenje Brčko Distrikta i nadležnoj službi zaštite nasljeđa, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - VI ove odluke i nadležnom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.kons.gov.ba).

VIII

Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u «Službenom glasniku BiH».

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović i Ljiljana Ševo.

Broj: 07.1-2.3-77/11-29                                                                                              

7. septembra 2011. godine                                                                       

Sarajevo

Predsjedavajuća Komisije

Ljiljana Ševo

O b r a z l o ž e nj e

I - UVOD

Na osnovu člana 2. stav 1. Zakona o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika, ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za to dobro podnesen zahtjev.

Na osnovu peticije/prijedloga za proglašenje koji je podnio Somborović Veselin, predstavnika građana Kalajdžija, dana 26.09.2009. godine, u skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8 i člana 35 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom. 

Izjava o značaju dobra

Selo Bijela smješteno je nedaleko od Brčkog oko rijeke Tinje i podijeljeno je na tri dijela koji se u današnje vrijeme smatraju samostalnim selima. Jedno je Bijela Hrišćanska gdje žive Srbi, drugo je Bijela Latinska gdje žive Hrvati, a treće je Bijela Varoš ili Kalajdžije, to jest cincarska Bijela. Cincarsku Bijelu su osnovali doseljeni Cincari i poznata je u ovom kraju pod imenom Kalajdžije. Cjelina zauzima dominantno mjesto u naselju i od posebne je istorijske i ambijentalne vrijednosti. Groblje je svjedok postojanja jedne posebne etničke i društvene manjine bez nacionalne države. Radi se o “manjini koja izumire”. Cincarsko groblje je danas dio identifikacije cincarskog naroda i jedan od simbola njihove tradicije.

II - PREDHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom, izvršen je uvid u:

-          dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra (prepis posjedovnog lista, Opština Brčko, sa kopijom katastarskog plana),

-          sadašnje stanje i namjenu dobra, uključujući opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji i drugoj vrsti radova na dobru, itd.,

-          istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korišćene dokumentacije u okviru ove odluke,

-          tekst peticije za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom koji je sačinio predstavnik građana Bijele, u kojem je dat  kratki opis dobra,

-          dopisom broj 07.1-35.2-23/09-233 dana 15.12.2009. zatražen je stav vlasnika,

-          dopisom br. 436 od dana 30.12.2009. godine Srpska pravoslavna crkvena opština u Brčkom, kao vlasnik, iznosi mišljenje da ne smatra potrebnim da se pomenuto groblje proglasi nacionalnim spomenikom zbog stvaranja nemira među vjernicima i građanima Bijele,

-          preporuka 1333 za armansku kulturu i jezik Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope,

-          dopisom broj Ž-BR-03-45/09 od dana 11.03.2010. stav Institucije Ombudsmena za ljudska prava BiH.

Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Grobljanska cjelina nalazi se nedaleko od Brčkog u mjestu Bijeloj u Kalajdžijama, na lokaciji označenoj kao k.č. broj 1115 (novi premjer), posjedovni list broj 661, što odgovara k.č. 782 (stari premjer), z.k. uložak broj 125, k.o. Bijela, Brčko, Brčko Distrikt Bosne i Hercegovine.

Istorijski podaci

Bosanska Posavina je regija u sjeveroistočnom dijelu Bosne i Hercegovine. Njenu prostornu cjelovitost na sjeveru zatvara rijeka Sava, na sjeverozapadu planina Motajica, na jugu planine Ozren i Trebava, a na jugoistoku planina Majevica.

Na ovom području živjelo se od praistorije pa sve do danas, što svjedoče razni arheološki nalazi, kako nepokretni tako i pokretni, poput novca i drugih predmeta. Kao dokaz ovoj tvrdnji idu u prilog pronađeni ostaci rimskih grobnica i predmeta od staklene paste u Brčkom. Ti nalazi upućuju na postojanje ljudskih staništa i u vremenu antike.

Prema nekim istoričarima, bosanska Posavina je mnogo kasnije nego drugi dijelovi srednjovjekovne bosanske države dospjela pod otomansku vlast. Neki pominju 1526. godinu. Šabanović navodi da se to desilo padom Srebreničke  banovine, kada je pao srednjovjekovni stari grad Dobor pod osmansku vlast. Srpski despot u Ugarskoj P. Bakić javlja već 27. augusta 1536. godine u Beč da je Husrev-beg zauzeo Dobor. Grad je pripojen Bosanskom sandžaku i Brodskom kadiluku(1). 

Kada je riječ o prošlosti brčanskog kraja, podaci su dosta oskudni. Posebno kada je riječ o podacima o migracijama stanovništva. „Poznato je da u gotovo cijeloj Posavini skoro nema stanovništva koje se nalazilo na ovom području prije sedamnaestog vijeka.“(2) Uzroci migracija su prvenstveno u stalnim ratnim sukobima, u kojima je rijeka Sava bila granica u borbi za prevlast između Otomanske i Austro-ugarske imperije.

Brčko je 1. septembra 1878. godine palo pod austro-ugarskom okupacijom(3). Razvoju trgovine, nakon okupacije snažno je pogodovalo i ukidanje granice na Savi, tako da se Brčko počelo urbanistički modernije razvijati.

Teško je odrediti početak razvoja trgovine u brčanskom kraju. To se najčešće pripisuje pojavi Cincara 1769. godine, po nekim autorima čak i ranije 1738. godine, poslije pobune protiv Otomanske vlasti u selima Bijela i Zovik-Kalajdžije u okolini Brčkog.(4)  

Nagli razvoj Brčkog podstakao je austrijsku vladu da 1865. godine premjesti svoj vicekonzulat iz Tuzle u Brčko. U drugoj polovini XIX vijeka kao trgovačko mjesto Brčko privlači ljude iz raznih krajeva, „...tako iz Čačka dolazi Alijaga Kučukalić koji je sa Paranosima i Krsmanovićima postao jedan od najbogatijih trgovaca Brčkog.“(5)   

Zajedno sa Paranosima Krsmanovići su bili prvi trgovci u Brčkom koji su u početku živjeli u selu Zovik-Kalajdžijama, nedaleko od Brčkog, u kojem se javila prva trgovačka aktivnost u otkupu sirove i suhe šljive. Ova aktivnost je posebno pojačana doseljavanjem u Zovik prvih cincarskih porodica 1768. godine.

U početku se najviše trgovalo kožom od divljih zvijeri od kojih su se izrađivale bunde i šljivom koja je obilato zastupljena u tim predjelima. „Krsmanovići, koji nisu bili cincarskog porijekla, već Hercegovci, družili su se sa cincarskim trgovcima koji su bili nadaleko poznati na Balkanu po vještom vođenju trgovine i zanata. Od njih su marljivo naučili tajne uspješnog poslovanja pa su se vrlo brzo obogatili... bili su vrijedni trgovci koji su trgovali sirovom i suvom šljivom i drugim proizvodima...“(6)  

            Selo Bijela je nedaleko od Brčkog oko rijeke Tinje i podijeljeno je na tri dijela koji se smatraju samostalnim selima u današnje vrijeme. Jedno je Bijela Hrišćanska gdje žive pravoslavci, drugo je Bijela Latinska gdje žive katolici a treće je Bijela Varoš ili Kalajdžije, to jest cincarska Bijela, koju su osnovali doseljeni Cincari(7).           

U osmanskom periodu Bijela je bila na vrlo živom trgovačkom putu koji je išao dolinom Tinje(8). Ipak, Bijela nije staro mjesto kao tržište. Od nje su načinili čaršiju Cincari koji su se naselili od Bitolja kao trgovci i zanatlije i odabarali Bijelu kao zgodno mjesto za razvitak varoši kao što su neke njihove grupe otišle u Zovik, Porebrice i Tramošnicu. Pošto su poslije okupacije Bosne, kroz Bosansku Posavinu izgrađeni drumovi koji su Bijelu ostavili po strani, Bijela propada kao trgovačko mjesto i gubi sasvim značaj trgovačkog mjesta. Ipak, propadanje nije bilo onako kao u Zoviku-Kalajdžijama i Porebricama-Kalajdžijama: u Bijeloj još ima porodica cincarskog porijekla koji žive varoškim načinom života, a ima i nekoliko trgovačkih radnji, iako njih više ne vode cincarski potomci. Izgradnjom željezničke pruge Brčko-Banovići, koja prolazi kroz Bijelu, ovo mjesto će ponovo oživjeti.

Cincara je najviše bilo u selu Zovik - Kalajdžije, vjerovatnije i prije 1769. godine.

Nema tačnih podataka o vremenu i načinu nastanka cincarskih naselja u Bosni, ali je opšte predanje među Cincarima da su im preci bili došljaci(9). Cincari su došli u Bijelu većinom kao terezije i trgovci, koji su ovdje uveli varoški način života(10). Doseljeni Cincari ispočetka se nisu bavili ni o zemlji ni o stoci nego samo o zanatima i trgovinom. Bili su poglavito terzije. Vremenom su i oni kupovali njive, pa se danas djelimično bave i zemljoradnjom(11).            

Ukoliko su bili trgovci, prvobitno su se doseljeni Cincari bavili trgovinom u vidu torbarenja: trgovac natovari konja raznom robom, pa zađe kroz sela(12). Važan trgovački artikal koji su dobavljali trgovci iz Bijele, kao i po drugim varošima Bosanske Posavine, bilo je sukno ''bugarija'', koje su dobavljali od Pirota(13). Sem obične trgovačke robe, trgovci iz Bijele donosili su s vašara na koje su odlazili stvari i knjige, za svoju crkvu i održavali su veze sa ruskim konzulatima(14). 

Mada ih zovu Kalajdžijama, ni u Bijeloj kao ni u Modriči i Porebricama, ne znaju da je iko od njih bio kalajdžija. Koliko se u Bijeloj o tome zna, u ovo je mjesto uvijek dolazio kalajdžija iz Čipuljića kod Bugojna i radio bi kod česme u Bijeloj-Varoši. Doduše, u bilješkama popa Marka Lukića iz 1853, pominje se neki Tešo kalaisar, ali se ne veli odakle je bio. Jedan od najuglednijih rodova u Bijeloj bili su Tanaskovići, ranije Karakostići(15).      

U nauci još nije objašnjeno porijeklo i značenje imena ''Cincarin''(16). Do sada se smatralo da je najstariji pomen imena Cincarin iz 1777. godine, i to iz Slavonije. Međutim, ima pomena tog narodnog imena koji su još stariji. Najstariji poznati pomen je iz 1718. godine(17).                

Prve pouzdane vijesti o Cincarima su iz Sarajeva gdje ih je bilo već oko 1750. godine. Godine 1753. u Sarajevu se rodio baron Simeon (Đorđe) Sina(18), osnivač jedne od najvećih bankarskih i trgovačkih kuća u svijetu sa sjedištem u Beču.

Samo u visokoj planinskoj oblasti Pinda - između Slovena, Grka i Arbanasa - očuvala se do danas veća grupa Vlaha. Ta grupa, u stalnom dodiru sa pomenutim narodima, stalno je bila izložena asimilaciji sa njihove strane i stoga u stalnom opadanju. Posle izvjesnog zatišja, a pod dejstvom nepovoljnih političkih zbivanja u Epiru u Južnoj Arbaniji, osobito za vrijeme vladavine čuvenog Ali-paše Janinskog (1741 - 1822), došlo je do novih pokreta među balkanskim Vlasima ili Cincarima, i u toku 18. i 19. vijeka znatne grupe vlaških stočara, zanatlija i trgovaca iz te oblasti krenule su se prema sjeveru, ali nisu dospjele daleko i nisu mogle da se dugo održavaju. Naročito je bio snažan njihov priliv i primjesa u debarskoj ili mijačkoj oblasti. Pojedinih vlaških grupa ima i danas u Makedoniji i Srbiji, ali su one sve skorašnjeg porijekla i na putu da iščeznu(19). 

Vremenom su se u Bijeloj-Varoši počeli da doseljavaju i Srbi sa sela. Tako je 1938. u Bijeloj bio glavni trgovac Aleksa Ristić, porijeklom iz sela Obudovca. Porodica trgovaca Lazara Nikolića (Nikoljdan) vodi porijeklo od popa Spasoja, koji je bio iz Bijelog Potoka u Srpskoj Bijeloj(20).  

U prvo vrijeme Cincari nisu puštali Srbe među sebe. Tako, na primjer, priča se da pravci u Bijeloj nisu dopuštali čak ni popu Marku Lukiću, koji je nasljedio popa Stevana, 1852, da gradi kuću u Varoši. Tek na posredovanje Nur-hanume Gradaščevića, dopustili su mu da gradi kuću među njima(21). Cincari nisu dopuštali ni da se u njihovom groblju sahranjuju umrli pravoslavci koji su radili na imanju Gradaščevića, nego su se oni sahranjivali odvojeno.                   

Cincarski ili kalajdžijski jezik

Ne samo da u naše vrijeme više niko od cincarskih potomaka u Bosni ne govori cincarski ili, kako su oni taj jezik zvali služeći se srpskim ''kalajdžijskim'', nego su sasvim neznatni ostaci tog jezika. Posrbljavanje Cincara i iščezavanje njihovog jezika išlo je vrlo brzo čak i u onim mjestima gdje ih je bilo po više porodica i gdje je, prema tome, bilo više uslova za održavanje njihovog jezika.

Bosanski Cincari nisu ostavili ništa pisano cincarskim jezikom. Nema pisanih spomenika od njih ni na grčkom, mada se može pretpostavljati da su se i oni prvobitno služili grčkim u pisanom saobraćaju. Oni su se srazmjerno rano počeli da služe srpskim jezikom i pismom. Pronađeni su srpski zapisi od Cincara iz 1811. i 1817. godine(22).

Stalnom naseljavanju Cincara u nekom mjestu ili predjelu obično prethodi period samačkog pečalbarskog boravka u istom mjestu ili predjelu. Tako su sigurno i mnogi od bosanskih Cincara, prije nego što će se naseliti sa porodicama u Bosni, boravili u Bosni ili negdje među Srbima i naučili srpski jezik već prije nego što će se konačno nastaniti u Bosni. Sem toga, u svojoj postojbini su ti Cincari živjeli u mješovitoj sredini, pa su mogli već odatle donijeti znanje makedonskog ili srpskog jezika, ako već i ti prvi cincarski doseljenici u Bosni nisu bili od kuće dvojezični, kakvi su i danas svi Cincari u Bitolju, Magarevu, Kruševu i dr. Prema tome, prvu fazu u gubljenju svog narodnog jezika oni su mogli preživjeti već prije svog stalnog naseljavanja po Bosni, a kad su se naselili u srpskoj masi, onda je taj proces pošao još bržim tokom.

Naglom posrbljavanju Cincara u Bosni išli su na ruku još neki činioci. Cincari su dolazili u Bosnu kao trgovci i zanatlije i, da bi se sporazumjevali sa svojim mušterijama, morali su odmah da savladaju i njihov jezik, što Cincarima nije bilo nikako teško. Zatim, budući da su bili pravoslavne vjere, oni su se odmah pridružili bosanskim pravoslavnim Srbima. Trudili su se, doduše, da u crkvama podržavaju koliko toliko grčko bogosluženje, ali se ni to nije moglo održati. Ženinbene veze između bosanskih Srba i Cincara počele su rano i one su najviše doprinijele posrbljavanju Cincara. U Bijeloj su se doseljeni Cincari u prvo vrijeme ženili Srpkinjama seljankama, usljed čega je brzo istisnut cincarski jezik. U tom kraju, prije dolaska Cincara nije bilo pravoslavnog varoškog stanovništva, i Cincari su morali da uzimaju seljanke, jer drugog izbora nije ni bilo. Uz to, njih Cincara je bilo jako malo i što su mnogi došli kao samci. U Bijeloj  Kalajdžije nisu htjeli da stupaju u bračne veze između sebe, nego su se obično ženili Srpkinjama jer je većina od njih bila u bližem srodstvu pa su stoga bili upućeni da uzimaju žene iz srpske okoline.

Iščezavanju Cincara kao posebne etničke i društvene grupe doprinijelo je i to što su propadali njihovi posebni balkanski zanati - kalajdžijski i terzijski - po kojima su se oni izdvajali od ostalog stanovništva i što su neke njihove naseobine izgubile značaj trgovačkih mjesta. Vremenom su u Varoši pristizali i srpski seljaci i odavali se zanatima i trgovini, ukoliko je još za njih bilo uslova, pa su tako zauzimali mjesta koje su ranije držali Cincari. Danas u Zoviku, Bijeloj, Porebricama i Modriči niko više od cincarskih potomaka ne zna cincarski. Posljednji koji su u Bijeloj znali cincarski bili su Kosta Karakostić, zvani Poćo (umro 1894), koji je još dobro govorio cincarski, i baba Lica Janković (umrla 1908). Baba Lica se rodila u Bijeloj i tu je umrla u dubokoj starosti; kažu da je živjela preko stotinu godina.

Starije generacije Cincara u Bijeloj služile su se u kući i između sebe cincarskim jezikom, ali su pisali srpskim(23). 

Početkom 20. vijeka izumrla je većina prestavnika cincarskih rodova po Bosni koji su još nešto znali cincarski i više u Bosni nema nikog ko bi znao govoriti cincarskim jezikom.

2. Opis dobra

Groblje je ograđeno metalnom ogradom i zauzima prostor od cca 550 m2. Ulaz u groblje nalazi se sa južne strane kompleksa sa lokalnog puta koji povezuje Brčko sa Bijelom. Groblje je i danas aktivno, a u njemu se nalazi 25 starih kamenih nadgrobnika(24), dok su ostali novijeg datuma.

Najstariji nadgrobni spomenici za koje se pretpostavlja da su iz 18. i 19. vijeka, u veoma lošem su stanju. Oni su nepravilnog oblika, relativno velikih dimenzija. Razlikuju se nadgrobni spomenici u obliku stele ili obeliska sa različito oblikovanim završnim dijelom i spomenici u obliku krstače.

Prva ukopavanja pravoslavnog stanovništva na groblju počela su 1963. godine(25) i većina nadgrobnih spomenika ima savremen pristup oblikovanju i materijalizaciji.

Nadgrobni spomenik broj 1

Nadgrobnik je smješten nedaleko od ulaza u samo groblje. Njegove dimenzije iznose 87 x 41 x 16 cm, izrađen u pravougaonoj formi. Na frontalnoj strani nadgrobnik nema nikakvu dekoraciju. Vidljiva su oštećenja nastala vremenom i biološke naslage.

Nadgrobni spomenik broj 2

Nadgrobnik je smješten odmah uz nadgrobnik broj 1, izrađen takođe u pravougaonoj formi bez ikakve vidljive dekoracije. Njegove dimenzije iznose 77 x 40 x 16 cm.

Nadgrobni spomenik broj 3

Nadgrobnik je dobro očuvan. Smješten je nekoliko metara sjeverno od nadgrobnika broj 2. Izveden je u krstolikoj formi sa krakovima koji se trapezasto šire na krajevima, visine 60 cm i ukupne širine krakova 36 cm i debljine 11 cm. Na frontalnoj strani vidljiva je uklesana godina 1850. i natpis koji je veoma oštećen te stoga nečitljiv.

Nadgrobni spomenik broj 4

Nadgrobnik je potonuo i prekriven je zemljom.

Nadgrobni spomenik broj 5

Nadgrobnik je izveden u obliku pravougaonika koji na vrhu završava trokutastom formom. Njegove dimenzije iznose 70 x 36 x 12 cm. Na frontalnoj strani nadgrobnik nema nikakvu dekoraciju. Vidljiva su oštećenja nastala vremenom i biološke naslage.

Nadgrobni spomenik broj 6

Nadgrobnik je potonuo i prekriven je zemljom.

Nadgrobni spomenik broj 7

Nadgrobni spomenik je prelomljen na pola. Ostatak, koji je vidljiv, ima dimenzije 30 x 18 x 17 cm. Na frontalnoj strani vidljiv nerazgovijetan natpis.

Nadgrobni spomenik broj 8

Nadgrobnik je izveden u obliku pravougaonika dimenzija 63 x 33 x 12 cm. Na frontalnoj strani nadgrobnika ima nečitljiv natpis dok je na poleđini spomenika uklesana jednostavna dekoracija u vidu vertikalnih traka koja je vremenom oštećena i jedva prepoznatljiva.

Nadgrobni spomenik broj 9

Nadgrobnik je potonuo i prekriven je zemljom.

Nadgrobni spomenik broj 10

Nadgrobnik je  jednostavne pravougaone forme, prelomljen na pola. Njegove dimenzije iznose 30 x 30 x 13 cm. Nije vidljiva nikakva dekoracija na frontalnoj strani, niti na poleđini nadgrobnika. Prekriven je biološkim naslagama.

Nadgrobni spomenik broj 11

Izveden je u obliku  jednostavne pravougaone forme. Njegove dimenzije iznose 65 x 62 x 23 cm. Na obje strane ima nečitljiv natpis. Vremenom je oštećen i prekriven biološkim naslagama.

Nadgrobni spomenik broj 12

Nadgrobnik je dislociran i naslonjen na nadgrobni spomenik broj 13. Izveden je u krstolikoj formi sa krakovima koji se trapezasto šire na krajevima, visine 36 cm i ukupne širine krakova 22 cm i debljine 10 cm. Vremenom je oštećen i prekriven biološkim naslagama.

Nadgrobni spomenik broj 13

Nadgrobni spomenik izveden je u obliku jednostavne pravougaone forme dimenzija 60 x 50 x 20 cm. Na frontalnoj strani ima nečitljiv natpis dok je na poleđini ukrašen dekoracijom u obliku pravougaone forme sa dvije dijagonale obrubljene dekorativnim okvirom debljine 5 cm. Nadgrobnik je u veoma dobrom stanju.

Nadgrobni spomenik broj 14

Nadgrobni spomenik izveden je u obliku jednostavne pravougaone forme dimenzija 59 x 54 x 22 cm. Na frontalnoj strani uklesan je nerazgovijetan natpis dok je poleđina ukrašena dekoracijom koja je vremenom oštećena i jedva vidljiva. Prekriven je biološkim naslagama.

Nadgrobni spomenik broj 15

Nadgrobni spomenik izveden je u obliku jednostavne pravougaone forme koja je pri vrhu zakošena tako da je smanjena debljina nadgrobnika u tom dijelu. Njegove dimenzije iznose 80 x 40 x 18 cm (dok je na samom vrhu debljina nadgrobnika zbog zakošenog dijela 8 cm). Na njega je direktno prislonjen nadgrobni spomenik novijeg datuma savremene materijalizacije. Na frontalnoj strani uklesan je natpis. Vremenom je oštećen i prekriven biološkim naslagama.

Nadgrobni spomenik broj 16

Nadgrobnik je izveden u krstolikoj formi sa krakovima koji se trapezasto šire na krajevima, visine 46 cm i ukupne širine krakova 43 cm i debljine 18 cm. Na frontalnoj strani nije vidljiva nikakva dekoracija. Nadgrobnik je utonuo i prekriven biološkim naslagama.

Nadgrobni spomenik broj 17

Nadgrobnik je potonuo i prekriven je zemljom.

Nadgrobni spomenik broj 18

Nadgrobni spomenik izveden je u obliku jednostavne pravougaone forme. Njegove dimenzije iznose 40 x 36 x 16 cm. Na frontalnoj strani uklesana je dekoracija u obliku krsta i nečitljiv natpis. Vremenom je oštećen i prekriven biološkim naslagama.

Nadgrobni spomenik broj 19

Nadgrobni spomenik izveden je u obliku jednostavne pravougaone forme koja u vrhu završava polukružnim oblikom. Njegove dimenzije iznose 50 x 26 10 cm. Na frontalnoj strani uklesana je dekoracija u obliku krsta i nečitljiv natpis. Vremenom je oštećen i prekriven biološkim naslagama.

Nadgrobni spomenik broj 20

Nadgrobni spomenik izveden je u obliku jednostavne pravougaone forme dimenzija 52 x 31 x 13 cm. Na frontalnoj strani uklesan je nerazgovijetan natpis dok je poleđina ukrašena dekoracijom koja je vremenom oštećena i jedva vidljiva. Prekriven je biološkim naslagama.

Nadgrobni spomenik broj 21

Nadgrobni spomenik izveden je u obliku jednostavne pravougaone forme dimenzija 90 x 44 x 15 cm, smješten uz zapadnu ogradu groblja. Na frontalnoj strani uklesana je godina koja je vremenom oštećena i nije u potpunosti vidljiva i ukrašena dekoracijom u vidu krsta. Prekriven je biološkim naslagama.

Nadgrobni spomenik broj 22

Nadgrobni spomenik izveden je u obliku jednostavne pravougaone forme koja u vrhu završava polukružnim oblikom. Njegove dimenzije iznose 45 x 37 x 13 cm. Na frontalnoj strani uklesana je dekoracija u obliku krsta i nečitljiv natpis. Odmah uz njega prislonjen je nadgrobni spomenik novijeg datuma. Vremenom je oštećen i prekriven biološkim naslagama.

Nadgrobni spomenik broj 23

Nadgrobnik je potonuo i prekriven je zemljom.

Nadgrobni spomenik broj 24

Nadgrobnik je potonuo i prekriven je zemljom.

Nadgrobni spomenik broj 25

Smješten neposredno uz ulaznu kapiju groblja. Izveden je u obliku pravougaone forme dimenzija 53 x 40 x 16 cm. Na frontalnoj strani vidljivi su tragovi uklesanog natpisa koji su vremenom oštećeni i nečitljivi. Prekriven je lišajevima.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Cincarsko groblje u Bijeloj nije bilo zaštićeno niti evidentirano.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Na grobljanskoj cjelini nisu rađeni nikakvi konzervatorsko-restauratorski radovi.

5. Sadašnje stanje dobra

Na licu mjesta ustanovljeno je da su nadgrobni spomenici, usljed uticaja atmosferilija, dotrajalosti materijala i neodržavanja veoma oštećeni.

6. Specifični rizici

-          ukopavanja novijeg datuma,

-          neodržavanje,

-          odlaganje otpada.

III – ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom («Službeni glasnik BiH», br. 32/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A.         Vremensko određenje

B.         Istorijska vrijednost

C.         Umjetnička i estetska vrijednost

iii.         Proporcije

iv.         Kompozicija

v.          Vrijednost detalja

E.         Simbolička vrijednost

iii.         Tradicionalna vrijednost

v.          Značaj za identitet grupe ljudi

F.         Ambijentalna vrijednost

i.          Odnos oblika prema ostalim dijelovima cjeline

ii.          Značenje u strukturi i slici grada

iii.         Objekat ili skup objekata je dio cjeline ili područja

G.         Izvornost

i.          Oblik i dizajn

iv.         Položaj i smještaj u prostoru

H.         Jedinstvenost i reprezentativnost

i.          Jedinstven ili rijedak primjerak određenog tipa ili stila

I.          Cjelovitost (cjeline, područja, zbirke)

i.          Fizička cjelovitost

ii.          Homogenost

iii.         Zaokruženost

Sastavni dio ove odluke su:

-          kopija katastarskog plana,

-          z.k. izvadak(26),  

-          fotodokumentacija,

-          grafički prilozi.

Korišćena literatura

U toku vođenja postupka proglašenja Grobljanska cjelina – Cincarsko groblje u Bijeloj - Kalajdžijama, u Brčkom nacionalnim spomenikom BiH, korišćena je sljedeća literatura:

1950.    Filipović, S. Milenko. Cincari u Bosni. Zbornik radova Etnografskog instituta SAN. Beograd: 1950.

1982.    Šabanović, Hazim. Bosanski pašaluk. Sarajevo: 1982.

1995.    Mujačić, Mehmedalija. Brčko srce Bosanske Posavine. Wuppertal, Savezna Republika Njemačka: Verlag BOSANSKA RIJEČ – DAS BOSNISCHE WORT, 1995.

2003.    Ristić, Dušan. Brčko – Stari srpski trgovci u Brčkom. Brčko: decembar 2003.

2007.    Izmjene i dopune Urbanističkog plana grada Brčko (II)

http://www.scribd.com/doc/43459087/Mile-Radenkovic-Cincari-Balkanski-Hazari

(1) Šabanović, Hazim, Bosanski pašaluk, Sarajevo, 1982, 150.

(2) Mujačić, Mehmedalija, Brčko srce Bosanske Posavine, Wupertal, 1995, 30.

(3) Mujačić, Mehmedalija , isto djelo, 36.

(4) Ristić, Dušan, Brčko – Stari srpski trgovci u Brčkom, Brčko, 2003, 59.

(5) Ristić, Dušan, isto djelo, 16.

(6) Ristić, Dušan, isto djelo, 66.

(7) Ova Bijela poznata je pod imenom Kalajdžije i u toj Bijeloj živjelo se varoškim načinom života. U prilog ovoj tvrdnji govori i podatak da je izvjesni pop Marko Lukić pisao 1852. godine ''varoš kaledžie bjela''.

(8) Tada je u Bijeloj bilo raskršće puteva za Tuzlu, Brčko, Gračanicu (bosansku), Gradačac i u to vrijeme Bijela je vodila veću trgovinu nego Brčko. Priča se da su kroz Bijelu prolazili seljaci iz 70 sela kada bi sa šljivom išli u Brčko. Koliko je Bijela bilo živo trgovačko mjesto govori i to što je u njoj tada bila i aščinica (kuhinja) o čemu se govori u bilješkama popa Bijele Marka Lukića u vremenu između 1852. i 1859. godine kada se spominje izvjesni Simo aščija.

(9) Prema dr Risti Jeremiću došli su ''iz Mađedonije'' kao što je već rečeno oko 1773. godine u selu Bijeloj i Zovik, kod Brčkog, Porebrice kod Gradačca i u grad Modriču. Akademik Milenko S. Filipović smatra da je malo vjerovatno da su došli ''fermanli'' (po sultanovom naređenju) već su bježali od strahovlade Ali-paše Janjinskog. Međutim, majevičko-trebavski Cincari su uživali veliku podršku Husein-bega Gradašćevića koji je prihvatio jednu grupu Cincara izbjeglica i dao im zemlju i povlastice kako bi širili trgovinu i zanate.

(10) Ne zna se koliko ih je bilo kad su došli. Za vrijeme bijeljanskog paroha popa Marka Lukića (od 1852), dakle pedesetih godina 19. vijeka, bilo ih je u Bijeloj 45.

(11) Priča se da su po doseljenju najprije bili dobili zemlju pod zakup ''pod mukatu'', a poslije su i Cincari, kao i domaći seljaci, morali svi bez razlike da plaćaju trećinu sa svojih njiva, tj. da budu čivčije. Naime, zemlja na kojoj su se oni bili naselili bila je samo jedan mali dio ogromnog imanja Gradaščevića. U bijeloj se priča samo najljepše o Mahmud-begu Gradaščeviću iz pedesetih i šezdesetih godina 19. vijeka, koji je bio veliki prijatelj i zaštitnik trgovaca u Bijeloj.

(12) U pojedina sela su dolazili tačno u određene dane i odsjedali uvijek na istom mjestu. Trgovci iz Bijele bili su uredili da se u polju pod susjednim selom Dubravama drži godišnji vašar. Jedan dio tog polja se i danas zato zove Kasapnice (Filipović, S. Milenko, Cincari u Bosni, Zbornik radova Etnografskog instituta SAN, Beograd, 1950, 58).

(13) To sukno su naročito trošili pravoslavni seljaci. Katolički seljaci su upotrebljavali za ženske gunjeve mnogo jače sukno ''krpu'', s resama ka unutrašnjoj strani (Filipović, S. Milenko, isto djelo, Beograd, 1950, 58).

(14) Pojedinci su bili toliko bogati da su sa sobom nosili i po hiljadu dukata. Pred polazak od kuće na put i po povratku iz trgovine, išli bi u crkvu. Kad bi se vraćali trgovci, svečano bi ih dočekali s pucnjavom iz pušaka. Donosili su darove susjedima i onda bi priređiivali ''sijela'' (Filipović, S. Milenko, isto djelo, Beograd, 1950, 58).

(15) Njihov predak Kara Kosta, koji je došao iz Bitolja, ostavio je svoju treću ženu u mjestu odakle je pošao ili negdje u putu pa se u Bijeloj oženio odivom Jankovića koji su došli zajedno s njim. U Bijeloj se Kara Kosti rodio sin Tanasko, koji je umro u Bijeloj 1852. godine, star više od 70 godina, po nekima 72 godine, a po drugima preko 81 godinu (Filipović, S. Milenko, isto djelo, Beograd, 1950, 59).

(16) Pored imena Cincarin, koje je kao narodno ime poznato u Bosni još iz 18 vijeka, za predstavnike tog naroda upotrebljavana su i u Bosni, kao i u drugim zemljama, i razna druga imena. Čak su druga imena bila češća i poznatija nego li ime Cincarin. S izuzetkom cincarske grupe u Sarajevu, ostali Cincari u Bosni nazivaju se, sve dok su postojali kao posebna etnička ili socijalna grupa, Kalajdžije, i to je ime u Čipuljićima i u sjevernoj Bosni bilo mnogo poznatije i u mnogo većoj upotrebi nego li ime Cincarin. I sami pripradnici te grupe često se zovu tako, a njihova okolina ih redovno zove tim imenom (Filipović, S. Milenko, isto djelo, Beograd, 1950, 59).

(17) Po jednom zapisu, princ Eugen Savojski osvojio je Beograd 1718. godine pa je, po zaključenju mira između Austrije i Turske, postavio kapetane po okupiranoj Srbiji. Među njima je postavljen četrnaesti po redu, i Kosta, rodom Cincarin iz Paraćina. Godine 1762. pominju se u Sarajevu, među pravoslavnim gradskim stanovnicima, 63 čovjeka kao Cincari, a po zanimanju kao svilari (ipekčije). U Novom Sadu ime Cincarin se javlja 1774; prelazeći u austrijsko podanstvo, položio je 18. oktobra 1774, zakletvu na vjernost, i to na srpskom jeziku Georgije Janković, ''natione Graeco - Valachus vulgo Czinczar'' kujundžija iz Grabova (Filipović, S. Milenko, Cincari u Bosni, Zbornik radova Etnografskog instituta SAN, Beograd, 1950, 58).

(18) Filipović, S. Milenko, isto djelo

(19) Kao što je bilo sa Vlasima u srednjem vijeku po Srbiji, Bosni i drugo, takva ista je bila sudbina i svih Vlaha ili Cincara koji su se iselili, u toku 18. i 19. vijeka, iz svoje matične oblasti: oni su se lako i brzo pretapali u onaj narod u čiju su sredinu dolazili, pa ih je mnogo pogrčeno, poslovenjeno, a dosta ih se pretopilo i u druge narode. Na tlu Bosne i Hercegovine do takvog dodira i unošenja balkansko-romanskih elemenata u slovenski živalj dolazilo je samo na mahove i u talasima, prvi put neposredno po doseljenju, drugi put pod kraj srednjeg vijeka i u početku osmanske vladavine, a treći put u drugoj polovini 18. vijeka, kada je u Bosni dospjela jedna manja grupa tih Vlaha, sada pod imenom Cincari, Kalajdžija ili Grka, koji su došli kao trgovci ili zanatlije. Bio je to najslabiji vlaški talas koji je s uzburkanog Pinda zapljusnuo Bosnu, a koji je samo u neznatnoj mjeri popunio praznine što su nastale u stanovništvu Bosne, koja je bila iskrvarila mnogo u ratovima 17. i 18. vijeka i koji su, u isto vrijeme, tamo često posjećivale epidemije kuge i gladi. Malobrojni i daleko odbačeni od svoje matice, ti Cincari koji su dospjeli u Bosnu u toku 18. vijeka bili su osuđeni da se brzo izgube, i to se zaista i desilo. Mada se to desilo u toku 19. i 20. vijeka, u doba razvijene štampe i nauke i kod nas, proces je prošao gotovo nezapaženo. Ovi Cincari, koji su se javili u Bosni u toku 18. vijeka, nemaju nikakve neposredne veze sa Vlasima na tlu Bosne u srednjem vijeku i u rano tursko doba, koji uostalom, svi i nisu bili etnički Vlasi, jer je među njima bilo i mnogo Srba koji su nazivani Vlasima po svom stočarskom zanimanju (Ristić, Dušan, Stari srpski trgovci u Brčkom, Brčko, 2003, 59).

(20) Na groblju u Bijeloj ima grob popa Spasoja i sina popa Steve (1852).

(21) Ristić, Dušan, Stari srpski trgovci u Brčkom, Brčko, 2003, 50 – 54.

(22) Filipović, S. Milenko, Cincari u Bosni, Zbornik radova Etnografskog instituta SAN, Beograd, 1950, 41.

(23) Filipović, S. Milenko, Cincari u Bosni, Zbornik radova Etnografskog instituta SAN, Beograd, 1950, 41 - 44.

(24) Snimanjem groblja na dan 18.08.2011. godine evidentirano je da na Cincarskom groblju ima 25 starih nadgrobnika sa izvornim natpisom.

(25) Na osnovu telefonskog razgovora sa Veselinom Sobmorovićem na dan 26.08.2011. godine.

(26) Na osnovu dopisa Srpske pravoslavne crkvene opštine br. 436 od dana 30.12.2009. godine. Zvanični k.č. i z.k. izvadak Komisija nije dobila.