Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 72/11.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovi člana V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj 11. marta 2011. godine, donijela je

O D L U K U

I

Graditeljska cjelina školskih zgrada iz Gimnazijske ulice u Sarajevu proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni spomenik).

Graditeljska cjelina se sastoji od tri školska objekta:

a)         Zgrade I gimnazije (Realna gimnazija);

b)         Zgrade Osnovne škole (Učiteljska škola) kod Drvenija mosta i

c)         Umjetničke škole (Mala realka).  

Nacionalni spomenik nalazi se na prostoru označenom kao k.č. 2061, 2062 i 2059, k.o. Centar Sarajevo IV (novi premjer), što odgovara dijelu k.č. 135, k.č. 223 i dijelu k.č. 20, k.o. Sarajevo XXXIX (stari premjer), posjedovni list br. 654, 602 i 763, z.k. uložak broj 63, općina Centar, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik primjenjuju se mjere zaštite utvrđene Zakonom o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini („Službene novine Federacije BiH“, br. 2/02, 27/02, 6/04 i 51/07).

II

Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Vlada Federacije) dužna je osigurati pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljnjem tekstu: Komisija) utvrdit će tehničke uvjete i osigurati finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione ploče sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

U cilju trajne zaštite nacionalnog spomenika, utvrđuju se sljedeće mjere zaštite koje se odnose na prostor definiran u tački I stav 3. ove odluke:

-          Dopušteni su konzervatorsko-restauratorski radovi, radovi tekućeg održavanja uključujući i one radove neophodne za održivo funkcioniranje objekta u savremenim uslovima, kao i radovi koji imaju za cilj prezentaciju spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i uz stručni nadzor nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine;

-          Projekat konzervatorsko-restauratorskih radova mora biti zasnovan na detaljnom snimanju stanja objekta i treba uključiti metodološki pristup koji će biti usmjeren na zaštitu historijskih vrijednosti objekata;

-          Svaka intervencija na objektu treba biti zasnovana na maksimalnom očuvanju izvornosti objekta. Ni jedan elemenat koji je moguće konzervirati nije dopušteno zamjenjivati, bez obzira na stanje njegove dotrajalosti;

-          U slučajevima kada nije moguće konzervirati postojeće dijelove objekta (uključujući i materijale korištene za završnu obradu, kao što su malteri, boje, itd.) zamjenu je potrebno izvršiti materijalima koji su istovrsni izvornim, uz korištenje izvornih tehnika;

-          Objekti se mogu koristiti u obrazovne i kulturne svrhe, odnosno na način koji neće ugroziti integritet objekta, njegovu sigurnost i značenje u strukturi grada.

U cilju zaštite i osiguranja uvjeta za konzervaciju i restauraciju objekata, potrebno je utvrditi sljedeće hitne mjere zaštite:

Objekat I gimnazije

-          ispitivanje i statička analiza konstruktivnih dijelova objekta;

-          statička konsolidacija objekta i sanacija konstruktivnih dijelova;

-          sanacija vlage u podrumskim i prizemnim prostorijama.

Objekat Osnovne škole kod Drvenija mosta

-          Izvršiti sanaciju vlage u podrumskim prostorijama.

IV

Stavljaju se van snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski akti u dijelu u kojem su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.

V

Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i općinske službe, suzdržat će se od poduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu oštetiti nacionalni spomenik ili dovesti u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostavit će se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje, nadležnoj službi zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine i općinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi provedbe mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke, te nadležnom općinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresiranim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.kons.gov.ba).

VIII

Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u «Službenom glasniku BiH».

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović i Ljiljana Ševo.

Broj: 07.3-2.3-77/11-10

11. marta 2011.godine

Sarajevo

Predsjedavajuća Komisije

Amra Hadžimuhamedović

O b r a z l o ž e nj e

I – UVOD

Na osnovu člana 2. stav 1. Zakona o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika, ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za to dobro podnesen zahtjev.

Mehmed Kenović iz Sarajeva podnio je, dana 07.07.2010. godine, prijedloge/peticije za objekte I gimnazije, Srednje škole primijenjenih umjetnosti i Osnovne škole Safvet-beg Bašagić u Sarajevu.

Graditeljska cjelina Gimnazijske ulice u Sarajevu nalazi se i u sklopu „Gradske ambijentalne cjeline Sarajeva“ koja se na Privremenoj listi nalazi pod rednim brojem 546. 

U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V stava 4. Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.

Izjava o značaju dobra

Graditeljska cjelina predstavlja najstariju i najočuvaniju graditeljsku cjelinu školskih zgrada iz austrougarskog perioda u Bosni i Hercegovini. Graditeljsku cjelinu sačinjavaju 3 zgrade:

(1) Prva muška realna gimnazija (koja se kasnije naziva i Državna klasična gimnazija; Prva klasična gimnazija; Prva gimnazija) – sagrađena 1890/91. godine prema projektu Karla Paržika i Augusta Butscha;

(2) Učiteljska škola sa osnovnom školom i konviktom (koja je vremenom mijenjala naziv u Muška preparandija, Preparandija, Muška učiteljska škola, Trgovačka akademija, Osnovna škola ”Veselin Masleša”, Osnovna škola “Safvet-beg Bašagić“), sagrađena 1890-1891 prema projektu Karla Paržika i Karla Paneka i

(3) Mala realka (kasnije korišćena kao Ženska učiteljska škola, Mješovita učiteljska škola, Umjetnička škola) sagrađena 1906. prema projektu Karla Paneka.

            Iz školskih klupa I gimnazije koja pripada graditeljskoj cjelini izašla su jedina dva dobitnika Nobelove nagrade – pisac Ivo Andrić i hemičar Vladimir Prelog. Svi objekti spadaju u grupu namjenski građenih i projektovanih školskih objekata iz austrougarskog perioda i tokom postojanja nisu mijenjali namjenu. Graditeljska cjelina je izgrađena u istoricističkom, pretežno neorenesansnom maniru, a posjeduje veliku ambijentalnu vrijednost u sklopu centralnog gradskog jezgra.

II – PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju, izvršen je uvid u:

-          dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra;

-          podatke o dosadašnjoj zakonskoj zaštiti dobra;

-          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji i drugoj vrsti radova na dobru, itd.;

-          istorijsku, arhitektonsku i drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korišćenja dokumentacije u sklopu ove odluke;

-          u skladu sa članom 12. Zakona o implementaciji odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika zasnovane na osnovi Annexa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, za potrebe vođenja postupka proglašenja kulturnog dobra nacionalnim spomenikom BiH:

-         Dopisom br. 07.3-35.2-10/10-103, od 08.07.2010. godine, zatražena je dostava dokumentacije i stavovi u vezi sa proglašenjem I gimnazije, Osnovne škole Safvet-beg Bašagić i Srednje škole primijenjenih umjetnosti u Sarajevu od: Zavoda za zaštitu spomenika u sastavu Federalnog ministarstva kulture i sporta, Arhiva BiH, Zavoda za izgradnju Kantona Sarajevo; Zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Kantona Sarajevo, Zavoda za planiranje razvoja Kantona Sarajeva, opštine Centar i uprave I gimnazije u Sarajevu.

Na osnovu uvida u  prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno  je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Graditeljska cjelina nalazi se u centralnom dijelu grada Sarajeva u neposrednoj blizini mosta Drvenija. Školski objekti su locirani na desnoj obali rijeke Miljacke između Obale Kulina bana na jugu i ulice Branilaca grada na sjeveru. 

Nacionalni spomenik nalazi se na zemljištu označenom kao k.č. 2061, 2062, 2059, k.o. Centar Sarajevo IV (novi premjer), odnosno dio k.č. 135, 223 i dio k.č. 20, k.o. Sarajevo XXXIX (stari premjer), p.l. 654, 602 i 763, z.k. uložak broj 63, opština Centar, Kanton Sarajevo, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.     

Istorijski podaci

Proširenjem austrougarske monarhije na Bosnu i Hercegovinu 1878. godine, nova vlast je zatekla određen broj škola koje su nosile konfesionalna ili nacionalna obilježja. Austrougarska uprava je prvo pristupila uređenju nastave u osnovnim školama. Po prvi put se otpočelo sa osnivanjem državnih narodnih osnovnih škola, propisujući ujedno nastavne planove i programe, zalažući se za obrazovanje u skladu sa zadacima okupacije, a predviđeno je da državne narodne osnovne škole pohađaju djeca različitih konfesija.

Kada se radilo o organizaciji školstva, Zemaljska vlada je 1879. godine donijela prvi organizacioni propis pod nazivom „Osnovne odredbe za organizaciju narodnih osnovnih škola u Bosni i Hercegovini“. Tim propisom su konkretno tretirana pitanja vezana za razvoj osnovnog obrazovanja poput izgradnje i izdržavanja škola i nastavnog programa.

Austrougarska vlast je počevši od 1886. godine započela gradnju zgrada osnovnih škola koje su do tada radile u improvizovanim ili ranije zatečenim prostorima(1). Do 1906. godine, nova vlast je u Bosni i Hercegovini izgradila ukupno 105 zgrada osnovnih škola(2).

Uporedo sa tim aktivnostima, započelo se sa otvaranjem državnih srednjih škola, gimnazija, učiteljskih, trgovačkih, zanatskih, poljoprivrednih i viših djevojačkih škola(3).

Franjevačke škole su prestale sa radom, dok su od konfesionalnih osnovnih škola nastavile rad muslimanske škole – mektebi, srpsko-pravoslavne škole, katoličke osnovne škole časnih sestara i meldar – osnovna škola za Jevreje. Svoj rad je nastavila i škola prosvjetiteljke Mis Adeline Pauline Irbi. Za većinu tih škola građene su namjenske zgrade, a novi sistem školstva u austrougarskom periodu je označio prekretnicu u društvenom razvoju Bosne i Hercegovine(4).

U Sarajevu je otvorena i Srednja tehnička škola, Vojna škola i privatna muzička škola Franje Mačejovskog. Za većinu škola građeni su namjenski objekti prema tadašnjim evropskim standardima sa kabinetima prirodnih nauka i školskim bibliotekama, a profesori su dolazili iz svih krajeva monarhije.

            Austrougarska vlast je izgrađivala školski sistem u Bosni i Hercegovini u skladu sa svojom generalnom politikom. Osnovni cilj prosvjetne politike je bio da stvori sloj obrazovanih ljudi koji će se uklopiti u sistem nove uprave. Nova uprava nije imala poseban interes da podigne opšti obrazovni nivo stanovništva, s obzirom da je srednjoškolsko obrazovanje predstavljalo privilegiju malog broja odabranih ljudi. Bez obzira na tu činjenicu, stvaranjem sloja intelektualaca ubrzan je razvoj građanskog društva u BiH na prelazu iz XIX u XX vijek, a modernizacija školstva je imala dugoročan uticaj na politički, ekonomski, socijalni i kulturni razvoj(5).

Koliki je značaj austrougarska administracija pridavala školstvu u Bosni i Hecegovini, pogotovo u Sarajevu, dokazuje namjera da se u početnom stadijumu austrougarskog perioda izgradi kompleks školskih zgrada u centralnom dijelu grada kod Drvenije mosta. Sve te zgrade su podignute tokom druge polovine XIX vijeka ili tokom prve decenije XX vijeka u neorenesansnom stilu koji je bio rezervisan isključivo za najreprezentativnije objekte.

Prvi izgrađeni objekat predstavljala je zgrada današnje I gimnazije(6). Naredbom Zemaljske vlade za Bosnu i Hercegovinu br. 19871/I(7) od 20.9.1879. godine osnovana je Realna gimnazija u Sarajevu, a počela je s radom 06.11.1879. godine. Od tada je svake naredne godine otvaran po jedan novi razred, tako da se u Gimnaziji školske godine 1886/87. školovalo osam razreda. Na samom početku austrougarskog perioda upućen je zahtjev za otvaranje zajedničke srednje škole koji je upućen u Beč i po odluci cara Zemaljska vlada u Sarajevu je donijela ukaz kojim se: “Realni gimnazija otvara”. Prvi direktor škole bio je dr Ivan Branislav Zoh. Prve školske godine upisana su samo 42 učenika u prvi razred, i to 16 katolika, 10 pravoslavaca, 7 muslimana, 7 jevreja i 2 evangelika(8). Izložba đačkih radova na kraju prve školske godine 1879/1880, bila je kulturni događaj za grad i prva zvanična izložba koja je otvorena u Sarajevu. Tri godine kasnije, 1883. godine, u Trstu, Gimnazija je osvojila drugu nagradu na izložbi škola u austrougarskoj monarhiji, ostavljajući iza sebe gimnazije iz Beča i Pešte. Iste 1883. godine vaspitna ustanova dobija status klasične (humanističke) gimnazije, a kako se početkom školske 1883/84. godine otvara peti razred u školi, obrazovna institucija mijenja ime u Državna velika gimnazija u Sarajevu(9). Opremljenost škole bila je na visokom nivou. Kabineti, učila, udžbenici - sve je bilo po najvišim didaktičkim mjerilima i dostignućima onoga vremena u Monarhiji.(10)

Druga državna interkonfesionalna srednja škola osnovana je tek 1893. godine u Mostaru. Godine 1895. osnovana je i Gimnazija “Realka” u Banjaluci. Isti tipovi školskih ustanova osnovani su u Tuzli 1899. godine, Sarajevu 1905. godine (Druga gimnazija) i Bihaću 1911. godine(11).                                                                                                                         

Gimnazija je prvobitno 1879. godine bila smještena u zgradu Ruždije u Halilbašićevoj ulici (naziv ove ulice tokom austrougarskog perioda je glasio Kotorina ulica). U tu zgradu je naredne godine smješten Šerijatski sud, a obrazovna institucija seli školske godine 1880/81. u zgradu  Vite Saloma na uglu današnje Jelićeve ulice i ulice M. M. Bašeskije (Za banjom – naziv iz austrougarskog perioda za dionicu današnje ulice M. M. Bašeskije od Gazi Husrev-begovog hamama do ulice Kaukčije Abdulaha efendije)(12) kod Katedrale. Naredne školske 1881/82. godine, škola seli u obližnju zgradu istog vlasnika na uglu Jelićeve i Ferhadija ulice (Prijestolonasljednikova ulica – naziv iz austrougarskog perioda)(13).

Godine 1890/91. dovršena je gradnja namjenske gimnazijske zgrade, po projektu Karla Paržika i Augusta Butscha(14). Uputstva za izvedbu zgrade i organizaciju unutrašnjih prostora dao je tadašnji direktor Ivan Zoch(15). Gradnju I gimnazije treba posmatrati i u širem urbanističko-regulacionom smislu. Austrougarska uprava uspostavlja zakonsku urbanističku regulativu kao osnov za razvoj savremenog evropskog grada. Objekat današnje I gimnazije je građen po građevinskom redu - „Bauordnung“ iz 1880. godine, koji mijenja osmanski „Zakon o građenju i drumovima“ iz 1863. godine. Tim redom propisano je da se adaptacije i nove gradnje mogu vršiti samo uz dozvolu nadležne vlasti, a propisano je pitanje proširenja i regulisanja ulica te način građenja objekata i konstrukcija. Građevinskim redom je propisana i spratnost objekata u centralnom ravničarskom dijelu grada, gdje je izgrađena gimnazijska zgrada(16). Prethodno gradnji, u periodu između 1886. i 1891. godine probijena je pristupna Gimnazijska ulica sa istočne strane objekta, kroz područje gdje su do tada bile smještene gradske bašće(17).

            Školske godine 1891/1892. Državna velika gimnazija je preselila u sadašnju zgradu. Na dan svečanog preseljenja i obilježavanja dvanaeste godišnjice postojanja, 06. novembra 1891. godine, škola je imala ukupno 267. učenika(18). U novoj školskoj zgradi je 1894. godine postavljen prvi bosanskohercegovački profesor u sarajevskoj I gimnaziji - dr Tugomir Alanpović(19).

Broj muških polaznika Gimnazije je povećavan iz godine u godinu. Školska godina 1903/04. će ostati zabilježena kao godina kada se u Državnu veliku gimnaziju u Sarajevu upisuje Ivo Andrić, koji će kasnije dobiti Nobelovu nagradu za književnost(20).

Ženskoj djeci u početku nije bio omogućen upis, ali su od 1909. godine mogli dobiti status hospitanata. Od 2. avgusta 1918. godine privremeno je dozvoljen upis ženskoj djeci  u školu, a to pravo su ženska djeca dobila tek početkom školske 1919/20. godine(21).

Državna velika gimnazija u Sarajevu je pred početak I svjetskog rata postala žarište aktivnosti organizacije “Mlade Bosne” koja se protivila prisustvu austrougarske vlasti u Bosni i Hercegovini. Iz tog razloga je najprije septembra 1914. godine bio obustavljen rad svih đačkih udruženja, da bi se nakon toga austrougarska administracija odlučila za potpunu obustavu nastave u školskoj 1914/15. godini.

Nakon završetka I svjetskog rata u Gimnaziju pristižu profesori obrazovani u novom duhu, u skladu sa zvaničnom politikom tadašnje Kraljevine SHS, te će se aktivno zalagati za ograničavanje vjeronauke na fakultativni obrazovni predmet. Mnogi od tih profesora i đaka će se početkom II svjetskog rata priključiti oružanom otporu okupatorskim snagama(22).

Godine 1926. u zgradi škole počinje da djeluje Muška učiteljska škola, za čije je potrebe izvršena nadogradnja trećeg sprata objekta(23). Tom prilikom je izvršeno pojačavanje drvene stropne konstrukcije iznad drugog sprata dodatnim drvenim gredama ukrućenim čeličnim razuporama, dok je stepenište izvedeno od armiranog betona. Pod novoizgrađenog tavana je ponovno pokriven tavelama – protivpožarnim elementom karakterističnim za prethodni austrougarski period. Krovna konstrukcija je izvedena od drveta, a pokrov je ostao isti, od pocinčanog lima.

Na samom početku II svjetskog rata u zgradu Gimnazije je ušla njemačka vojska, tako da se nastava odvijala na samo dva sprata, s tim što je škola uskoro zatvorena zbog pojave zarazne bolesti – pjegavca. Nakon ponovnog otvaranja objekta, maja 1942. godine u zgradu je smještena vojna bolnica, a rad škole je dislociran i nastavljen je na više improvizovanih mjesta u gradu. Rad škole normalizovan je po završetku II svjetskog rata 1945. godine, s tim da je do 1954. godine u istoj zgradi djelovala i II muška gimnazija. Po iseljenju II gimnazije u objekat je smještena VII osnovna škola, koja je ubrzo preseljena u susjednu zgradu današnje škole “Safvet-beg Bašagić”(24). 

U prvom poslijeratnom periodu porušeni su dvorišni zidovi sa kapijama prema ulici kojima je objekat Gimnazije bio fizički povezan sa susjednim školskim objektima na sjeveru i jugu, tako da je graditeljska cjelina izgubila zajedničke elemente.

Tokom druge polovine XX vijeka, škola zadržava kontinuitet vrhunskih obrazovnih rezultata i svrstava se u red najkvalitetnijih škola u Bosni i Hercegovini. U tom periodu su zabilježene česte izmjene imena škole, što nije promijenilo njenu suštinu: Do školske 1952/53. škola nosi naziv Prva muška realna gimnazija; Od školske 1953/54. godine škola se naziva Državna klasična gimnazija. Od školske 1960/61. godine škola nosi naziv Prva klasična gimnazija; Od naredne školske 1961/62. godine škola se naziva I gimnazija.

Školske godine 1979/80. zamijenjeni su podovi u svim učionicama, a stari namještaj je zamijenjen novim(25).

Dana 24. maja 1982. godine škola mijenja naziv u Revolucionari i narodni heroji I gimnazije. Septembra mjeseca 1991. godine škola dobija naziv Javna ustanova Prva gimnazija, a taj naziv nosi i danas(26). U tom periodu broj učenika se konstantno povećava, a opremljenost škole se poboljšava. Učenici postižu zavidne uspjehe na takmičenjima iz oblasti kulture, nauke i sporta. Školske godine 1979/80. broj profesora se povećao na 77, a učenika na 1777 (39 odjeljenja opšteg smjera i 4 odjeljenja klasičnog smjera)(27).

Povodom obilježavanja stogodišnjice postojanja Gimnazije, 8. septembra 1990. godine, u zgradi obrazovne institucije otvorena je Muzejska zbirka I gimnazije u Sarajevu, a povodom 111. godine rada škole. Radi se o prvoj javnoj muzejskoj postavci iz istorije školstva u Bosni i Hercegovini(28).

Na Dan škole, 6. aprila 1992. godine, započeta su ratna dejstva, tako da predviđena proslava po prvi put u drugoj polovini XX vijeka nije održana. Bez obzira na takvo stanje, I gimnazija u Sarajevu je radila cijelim tokom rata u BiH (period 1992-95). Škola je istovremeno postala utočište za izbjeglice(29).

Maja mjeseca 1992. godine, Muzejska zbirka i ostala bitna dokumentacija je izmještena u Arhiv grada Sarajeva. Pred zimu 1992. godine, izvršena je zamjena polupanog prozorskog stakla plastičnom folijom, što je omogućavalo zagrijavanje prostorija uvođenjem improvizovanih peći na čvrsto gorivo.

Godine 1993, 17. februara, škola je doživjela teško bombardovanje i u potpunosti je razorena učionica na drugom spratu. Tom prilikom je srušen i dio fasadnog zida drugog sprata. Dana 2. juna 1994. godine na školu je ispaljena granata velikog kalibra koja teško oštećuje krov i ruši plafon, nakon čega atmosferska vlaga počinje da prodire u objekat(30). Odmah nakon toga, sredstvima međunarodnih organizacija izvršena je rekonstrukcija oštećenog fasadnog zida i učionice na drugom spratu, gdje se danas nalazi učionica za informatiku. Šteta na krovu nastala u ljeto 1995. godine, otklonjena je opravkom koja se odigrala pred zimu, ali je atmosferska vlaga prodirala u objekat gotovo šest mjeseci(31).

U poslijeratnom periodu I gimnzazija u Sarajevu je nastavila da egzistira kao jedna od devet sarajevskoh gimnazija. U njoj se svake godine školuje oko 800 učenika, a obrazovna institucija je zadržala svoj multietnički karakter(32).

Dana 20. septembra 1999. godine započeti su radovi na krovu zgrade i konzervatorsko-restauratorski radovi na fasadi objekta(33). U sklopu tih radova izvedene su pristupne rampe za osobe sa posebnim potrebama ispred glavnog ulaza, kao i lift iste namjene u vjetrobranskom prostoru. Radovi su završeni 2000. godine, kada je riješen problem prodora atmosferske vlage u objekat. Sredstva za otklanjanje ratnih šteta je obezbijedila organizacija USAID i Vlada Kantona Sarajevo. Iste godine škola je opremljena donacijama stranih ambasada i drugim sredstvima(34). Muzej školstva Bosne i Hercegovine uređen je kao multimedijalni centar. Biblioteka i kabineti su opremljeni po visokim evropskim standardima(35).

Godine 2003. izveden je vanjski dimnjak kotlovnice uz sjeverni dio objekta.

Godine 2009. obilježeno je 130 godina postojanja školske ustanove, a proslavi su prisustvovale ugledne domaće i strane delegacije. Do tada je obrazovanje u školi završilo oko 40.000 učenika od kojih su mnogi postigli izuzetne rezultate na poljima nauke, kulture ili sporta, a obrazovna institucija se nametnula kao značajan faktor prosvjetnog i kulturnog života Sarajeva i Bosne i Hercegovine. 

Nakon zgrade današnje I gimnazije, 1892. godine dovršen je objekat današnje Osnovne škole kod Drvenija mosta. 

Prethodno je naredbom Zemaljske vlade za Bosnu i Hercegovinu u Sarajevu 1882. godine otvoren učiteljski kurs u Sarajevu, koji se 1886. pretvorio u redovnu Učiteljsku školu(36). Ta škola je svoje reprezentativno sjedište dobila 1891. godine u Gimnazijskoj ulici, između zgrade I muške gimnazije i Drvenija mosta na Miljacki(37).

Objekat je namjenski građen u periodu 1890-1891 po nacrtu Karla Paržika i Karla Paneka, a u sastavu Učiteljske škole radila je osnovna škola. U okviru zgrade nalazio se i konvikt (đacki dom) sa 45 mjesta(38). Nova zgrada je raspolagala sa deset učionica, tri kabineta i ostalim potrebnim prostorijama. U početku škola je bila trogodišnja, a od 1900. godine produženo je školovanje na četiri godine i kao takva ostala je sve do izbijanja Prvog svjetskog rata(39). Škola je posjedovala i školski vrt površine od 3000m2 gdje je vršena praktična obuka iz pojedinih grana poljoprivredne proizvodnje(40).

Objekat tadašnje učiteljske škole je građen po građevinskom redu - „Bauordnung“ iz 1880. godine. Tim redom propisano je pitanje proširenja i regulisanja ulica i način građenja objekata i konstrukcija. Građevinskim redom je propisana i spratnost objekata u centralnom ravničarskom dijelu grada, gdje je izgrađena zgrada škole. Na desnoj obali rijeke Miljacke, od Vijećnice do Drvenija mosta bilo je dozvoljeno građenje isključivo dvospratnica, a dalje prema Skenderija mostu bilo je moguće graditi samo jednospratne kuće, i to sa baštama prema rijeci(41).

Nastavni planovi škole podešavani su prema ostalim učiteljskim školama u Monarhiji, a od 1912. godine Učiteljska škola mijenja naziv u “Muška preparandija” u Sarajevu(42).

Godine 1914. Muška učiteljska škola seli u Derventu(43). U tom periodu u  Sarajevu je ostala samo Ženska učiteljska škola – “Preparandija”, osnovana naredbom Zemaljske vlade od 21.08.1911. godine(44).

Nakon završetka I svjetskog rata, “Muška preparandija” je vraćena u Sarajevo i od tada nosi naziv “Muška učiteljska škola”(45). Ta škola je samostalno radila do školske 1934/35. godine kada se spojila sa Ženskom učiteljskom školom(46), tako da je sjedište škole prebačeno u zgradu dotadašnje Ženske učiteljske škole, odnosno u današnju Školu primijenjenih umjetnosti(47). U zgradi nekadašnje “Muške preparandije” od tada sa radom nastavlja samo osnovna škola.

Pred Drugi svjetski rat, u objekat je smještena Državna trgovačka akademija(48), koja je djelovala tokom čitavog Drugog svjetskog rata(49).

Od 1952. godine u zgradi je počela sa radom Osnovna škola "Jovan Jovanović Zmaj", koja 24.9.1974. godine mijenja naziv u Osnovna škola "Veselin Masleša"(50).

Škola

            Godine 1977. provedene su instalacije centralnog grijanja(51). Osamdesetih godina XX vijeka izvršeno je popločanje školskog dvorišta i u tom periodu su vršeni radovi redovnog održavanja objekta.

Tokom posljednjeg rata u BiH (period 1992-95) objekat je granatiran i oštećen, a dana 12.10.1993. godine škola dobija današnje ime, Osnovna škola "Safvet-beg Bašagić"(52). U periodu 1992-95, nastava je periodično obustavljana ili je rađena po skraćenom nastavnom programu. Veliki dio nastave se odvijao u improvizovanim punktovima van školske zgrade (prostorijama mjesnih zajednica, podrumima ili privatnim kućama). Nakon radova iz 1996. godine uslovi u školskom objektu su normalizovani i nastava se ponovo odvijala punim intenzitetom.

Godine 1997. izrađen je projekat fiskulturne sale(53) koja je bila predviđena na mjestu današnjeg školskog igrališta, u nivou suterena. Projektom je bio predviđen ulaz u salu iz prostora koji se danas koristi kao fiskulturna sala za učenike prvog razreda u podrumu škole, a koji je projektom adaptiran u svlačionicu i salu sa spravama. Iznad sale je bio predviđen krov sa čeličnom konstrukcijom i zenitalnim osvjetljenjem.

Maja 1998. godine arhitektonski atelje “Čema” iz Sarajeva izradio je urbanistički projekat uređenja “Garaža I gimnazija”(54) u koje je predviđen ulaz kroz prolaz između današnje zgrade Osnovne škole Safvet-beg Bašagić na istoku i stambenog objekta na zapadu, ali do realizacije projekta nikada nije došlo.

U maju 2010. godine izvršena je rekonstrukcija zidova i kapije dvorišta, unutar kojeg je izvedeno školsko igralište(55). U isto vrijeme, u sklopu igrališta je igrađeno metalno stepenište sa nadstrešnicom kojim je omogućen pristup sporednom školskom ulazu postavljenom na sjeveru.

Graditeljska cjelina je zaokružena u ljeto 1906. godine, dovršetkom gradnje škole u koju je danas smještena Srednja škola primijenjenih umjetnosti, a gdje je prvobitno bila smještena Mala realka(56), na uglu današnje Gimnazijske ulice i Ulice branilaca grada.

Prvi namjenski projekat za taj objekat je izveden 1895. godine od strane Karla Paneka, kada je u tu školu bilo planirano smjestiti Novu mušku osnovnu školu(57), na lokaciji u produžetku već izgrađene Gimnazije i Muške učiteljske škole. Projektant Panek je zajedno sa Karlom Paržikom, samo godinu dana ranije završio projektovanje i izvođenje Muške učiteljske škole u istom nizu, a projekat nove škole je bio vrlo sličan prethodnom.

Izmjenu projekta Karl Panek dovršava iste 1895. godine i tim projektom je bilo predviđeno smještanje Djevojačke osnovne škole(58) u novi objekat. Tim projektom Panek predviđa otvaranje glavnog ulaza prema sjeveru, odnosno današnjoj ulici Branilaca grada, a prema Gimnazijskoj ulici slijepi zid, te je iz tog razloga projekat odbijen. Konačno je primijenjeno arhitektonsko rješenje istog autora iz 1905. godine, kojim je predviđen glavni ulaz prema Gimnazijskoj ulici, a naredne 1906. godine je sa radom u objektu počela Mala realka, koja je do tada bila smještena u objektu Tehničke škole(59).

Godine 1911. osnovana je Ženska učiteljska škola (preparandija), a nastava se počela izvoditi u zgradi današnje Srednje škole primijenjenih umjetnosti(60).

            Od školske godine 1935/36. izvršena je integracija Ženske učiteljske škole sa Muškom učiteljskom školom, tako da se u tu školu prebacuju učenici iz susjedne škole, a vaspitno-obrazovna ustanova mijenja naziv u “Mješovita učiteljska škola”(61).

Nakon Drugog svjetskog rata škola mijenja naziv u Učiteljska škola "Nurija Pozderac"(62), ali ta škola uskoro prestaje sa radom. Nakon toga u objekat je konačno smještena Srednja škola primijenjenih umjetnosti(63), poznata pod nazivom Umjetnička škola u Sarajevu(64). U tom periodu izvršena je nadogradnja treće etaže objekta.

Tokom druge polovine XX vijeka Srednja škola primijenjenih umjetnosti snažno se uključuje u podsticaj razvoja likovnih i primijenjenih umjetnosti(65).

Početkom rata u BiH (period 1992-95), gotovo dvije trećine nastavnika i učenika su izbjegli, a u školi se odvijala uglavnom konsultativna nastava i nastava po skraćenom programu, i pored činjenice što su unutar objekta smještene izbjeglice. Objekat je više puta pogođen, razoren je krov, oštećeni su fasada i unutrašnjost, a  polupana su stakla na prozorima.(66)  

U ljeto 1997. godine, počeli su radovi na zgradi škole, finansirani od strane organizacije "Kulturkontakt-Austrija", Ministarstva obrazovanja i kulture Austrije i donacija austrijskih škola. U tom trenutku  krov škole je bio teško oštećen, u objekat je prodirala vlaga. Sve fasade su bile oštećene, uključujući i dekorativnu plastiku. Isto je važilo za fasadne vijence. Istočna fasada je bila probijena pancirnim granatama, a stepenici prema prvom spratu su bili izbijeni. Te godine su vršeni opsežni zidarski, limarski, bravarski, staklorezački, podopolagački, kamenorezački, keramičarski, molersko-farbarski, tapetarski radovi, a djelimično su izvršeni i fasaderski radovi. Izvedeni su i radovi na opravci vodovodnih i kanalizacionih instalacija.(67)

Naredne 1998. godine izvedeni su radovi termotehničkih instalacija, a kao investitor se pojavljuje organizacija HOPE 87.

Iste 1998. godine izvršena je adaptacija podruma Škole primijenjenih umjetnosti u Sarajevu, a radovi su podrazumijevali građevinske radove, a izvršeno je postavljanje i novih vodovodnih, kanalizacionih i elektro – instalacija. Projektnim rješenjem, zadržani su svi nosivi konstruktivni elementi, a izvršena su rušenja samo određenih pregradnih zidova. Prije početka radova, sjeverozapadna prostorija je imala funkciju vajarskog ateljea(68) površine 62,50m2, a ostale prostorije su služile kao ostave za ugalj, drvo i drugo. Projektom je ostava za drva na sjeveroistoku adaptirana u školsku galeriju (63,00m2), a ostava za ugalj na jugoistoku je adaptirana u školsku kafanu (47,00m2). Istim zahvatom centralna ostava je adaptirana u sanitarni čvor.(69)  

Danas školu pohađa oko 200 učenika, a zaposleno je 30 profesora. Od 1994.godine, škola radi po novom nastavnom planu i program, ali tradicionalno insistira na temeljnim likovnim disciplinama. Učenicima je omogućena obuka iz oblasti različitih tehnika - od grafičkih, slikarskih, vajarskih, do raznih tehnika obrade metala i izrade odjevnih predmeta savremenog ili tradicionalnog tipa.

2. Opis dobra

Graditeljska cjelina školskih objekata u Gimnazijskoj ulici u Sarajevu (I gimnazija, Osnovna škola kod Drvenija mosta i Umjetnička škola) predstavlja jedinstvenu gradsku ambijentalnu cjelinu čija su ulazna pročelja riješena u neorenesansnom duhu i usmjerena ka istoku, odnosno Gimnazijskoj ulici. Ambijentalna cjelina je gotovo simetrična: U centralnom dijelu se nalazi zgrada I gimnazije, a sa sjeverne i južne strane se na jednakoj distanci nalaze gotovo identični objekti Osnovne i Umjetničke škole. Glavni ulazi svih škola su usmjereni ka Gimnazijskoj ulici, dok su sporedni ulazi usmjereni ka školskom dvorištu između I gimnazije i Osnovne škole kod Drvenija mosta, prolazu između I gimnazije i Umjetničke škole i na stražnjoj zapadnoj strani. U pogledu spratnosti, I gimnazija i Umjetnička škola sadrže suteren, prizemlje, 3 sprata i tavan.

Objekat I gimnazije u Sarajevu ima približno pravougaonu osnovu dimenzija 51,55m x 25,50m. Spratnost građevine iznosi Sut+P+3+tavan, njena visina do krovne strehe iznosi 20,80m, a do sljemena krova iznosi 23,20m. Po stilskom određenju građevina se može svrstati u istoricističke objekte građene u neorenesansnom duhu.

Glavni ulaz se nalazi u osovini istočne fasade gdje su postavljena masivna dvokrilna vrata dimenzija 1,45m x 3,20m, sa polukružnim nadsvjetlom iznad(70). Sa obje strane su izvedena još dva identična ulaza koja vode ka predulazu(71) dimenzija 7,60mx 6,90m. Predulaz je stepenicama povezan sa holom širine 2,20m i dužine od 38,40m, koji je postavljen u smjeru sjever – jug. Zapadno, u centralnom dijelu objekta, na hol se nadovezuje trokrako stepenište širine kraka 2,00m(72). Sa sjeverne i južne strane stepeništa se nalaze dva simetrična atrija dimenzija 8,20m x 6,60m, koji imaju funkciju svjetlarnika(73).

Na krajnjoj sjevernoj, odnosno južnoj strani objekta se nalaze prostorije dimenzija 6,15m x 9,30m, povezane holom. Na sjeveru je taj prostor podijeljen na dva dijela i tu se nalaze školski kabineti, dok se na južnoj strani nalaze pomoćne prostorije i dvokrako protivpožarno stepenište povezano sa južnim sporednim ulazom(74).

Na jugoistočnoj strani prizemlja se nalazi Muzejska zbirka I gimnazije smještena u dvije međusobno povezane prostorije dimenzija 8,70m x 6,50m, odnosno 9,25m x 6,95m. Na sjeveroistočnoj strani se nalaze simetrično raspoređene prostorije istih dimenzija gdje su smješteni mala fiskulturna sala i svlačionica(75).

Na zapadnoj strani objekta se nalaze prostorije u nizu širine 6,90m, koje se nalaze na nižoj visinskoj koti u odnosu na centralno stepenište i hol. Posmatrajući s juga, prva u nizu je velika fiskulturna sala dužine 25,90m, zatim svlačionica dužine 8,40m, profesorski kabinet dužine 5,40m, učionica i sporedne prostorije povezane sa kotlovnicom u suterenu.

Prostorni raspored prvog, drugog i trećeg sprata objekta je slićan prostornom rasporedu prizemlja: Na centralno trokrako stepenište, se nadovezuje podužni hol smješten u pravcu sjever – jug. Sa obje strane stepeništa su raspoređeni svjetlarnici, kao u prizemnom dijelu objekta. Prostorije na spratu se razlikuju u funkcionalnom smislu s obzirom da su tu smješteni uglavnom učionice i prostorije za boravak profesora.

Na istočnoj strani prvog sprata nalaze se upravne prostorije škole: Prvu prostoriju u nizu sa sjevera predstavlja ured direktora sa predulaznom prostorijom ukupnih dimenzija 9,25m x 6,95m. Na tu prostoriju se nadovezuje zbornica dimenzija 13,70m x 6,50m i ured pomoćnika direktora dimenzija 5,60m x 6,50m. Na krajnjoj južnoj strani se nalaze učionice dimenzija 10,90m x 6,50m odnosno 9,25m x 6,95m.

Na zapadnoj strani prvog sprata se nalaze prostorije čija širina odgovara širini prostorija prizemlja (6,90m): Na sjevernoj strani se nalazi kabinet za biologiju dužine 12,05m na koji se nadovezuje laboratorijum. Južno od laboratorije se nalazi učionica dužine 8,10m koja je odvojena od školske biblioteke dužine 10,90m. Na krajnjoj južnoj strani se nalaze prostorije gdje je smješten arhiv i računovodstvo dužine 12,05m. U centralnom dijelu objekta, na bočnim stranama objekta se nalaze po jedna učionica, odnosno sporedne prostorije ukupnih dimenzija 6,15m x 8,30m.

Prostorni raspored drugog sprata se razlikuje od prvog sprata po tome što se na istočnoj strani objekta, umjesto prostorija za profesore nalazi pet učionica iste širine kao prostorije na spratu ispod. Na zapadnoj strani se nalazi kabinet i laboratorija za hemiju, iznad kabineta za biologiju. Na taj prostor se prema jugu nadovezuju dodatne tri učionice.

Raspored prostorija trećeg sprata je sličan rasporedu na drugom spratu, od kojeg se razlikuje po tome što se na jugozapadnoj strani nalazi sala za predstave dimenzija 12,05m x 6,90m sa binom dugom 5,00m. Na sjevernoj strani se nalazi dvokrako stepenište kojim je treći sprat povezan sa niskim potkrovljem objekta.

U jugoistočnom dijelu objekta se nalaze podrumske prostorije objekta(76), smještene na visinskoj koti od 1,80 m ispod kote prilazne ulice na istoku. Ukupne dimenzije podruma iznose 20,75m x 10,00m, računajući i podrumski prilazni hol širine 2,00m. Na suprotnoj sjeverozapadnoj strani, u istom nivou se nalazi prostor kotlovnice kojem se pristupa sa zapada.

Fasade objekta su izvedene u izrazito istoricističkom, odnosno neorenesansnom duhu. Svi otvori na fasadi su pravougaono oblikovani, osim tri lučno završena ulaza na istočnoj fasadi i tavanskih prozora orijentisanih prema Gimnazijskoj ulici. Prizemlje obrađeno kvadarskom rustikom sa dubokim fugama je sa sve četiri strane odvojeno linijskim vijencem od spratova. Prvi sprat je odvojen od drugog širim vijencem sa sitnim zuborezom duž prozorskih klupica, dok se iznad drugog sprata nalazi široki vijenac(77).

Istočna fasada predstavlja strogo simetričnu kompoziciju sa dva plitka bočna rizalita na kojoj se nalazi po 17 dvokrilnih prozorskih otvora sa nadsvjetlom dimenzija 1,20m x 2,45m. U centralnom dijelu se nalazi po 11 prozorskih otvora, dok se na rizalitima nalaze po 3 ista otvora. Izuzetak predstavlja prizemni dio fasade gdje se u centralnom dijelu umjesto prozorskih otvora nalaze 3 lučno završena ulaza dimenzija 1,45m x 3,20m, sa postavljenim figurama maskerona u tjemenu luka. U nivou prvog sprata iznad prozora se nalaze profilisani timpanoni, a iznad prozora drugog sprata arhitravne grede. U zoni potkrovlja, na oba rizalita se nalazi po 6 lučno završenih prozorskih otvora dimenzija 0,80m x 1,50m, dok se u nivou podruma nalazi ukupno 7 pravougaonih otvora dimenzija 0,9m x 0,6m.

Zapadna fasada je u kompozicionom smislu slična istočnoj, s tim što se na njoj ne nalaze bočni rizaliti, a svih 17 prozorskih otvora se nalazi na jedinstvenoj fasadnoj plohi. U prizemnom dijelu se umjesto jednog prozorskog otvora pojavljuju ulazna vrata dimenzija 1,30m x 2,20m i ulaz u suterensku kotlovnicu dimenzija 0,90m x 2,05m. 

Sjeverna i južna fasada predstavljaju sporedne fasade objekta na kojima se na svakoj etaži nalazi po 6 prozorskih otvora istih dimenzija, od kojih su svi otvori na istočnoj strani zatvoreni, odnosno „slijepi” otvori. Na južnoj fasadi se nalazi sporedni ulaz dimenzija 0,90m x 2,10m, dok je uz sjevernu fasadu pozicioniran dimnjak kotlovnice kvadratnog presjeka savremene izrade visine 25,00m.

U pogledu materijalizacije zgrade I gimnazije, vanjski i unutrašnji nosivi zidovi objekta sačinjeni su od opeke, a originalna horizontalna konstrukcija je drvena. Originalno kameno stepenište je uklonjeno i umjesto njega je postavljeno betonsko stepenište(78) pokriveno vještačkim kamenom, s tim da je sačuvana originalna ograda – balustrada. Sporedno stepenište na jugu, koje povezuje prizemlje i sprat, kao i sporedno stepenište na sjeveru kojim su povezani treći sprat i tavan su originalni(79) i izvedeni su od kamena, ograda je željezna sa drvenim rukohvatima.

Kompletna fasada je malterisana, bez izraženog kamenog sokla. Krovna konstrukcija je drvena, a krov je pokriven pocinčanim limom. Vanjska i unutrašnja stolarija je drvena, podovi su savremene izvedbe (holovi su pokriveni vještačkim kamenom, učionice i druge prostorije drvenim parketom, vinil-patosom ili keramikom), izuzev sačuvane podne obloge tavana gdje su prisutne tavele. Dimenzije dvokrilnih vanjskih prozora sa nadsvjetlom iznose 1,20m x 2,45m, a dimenzije unutrašnjih dvokrilnih vrata iznose 1,35m x 2,40m.

Debljina temeljnog zida vanjskih nosivih zidova iznoci 90cm, dok širina unutrašnjih nosivih temeljnih zidova iznosi 77cm i 66cm, s obzirom da je debljina reducirana za širinu polovine ili cijele opeke. Konstrukcija stropa iznad podruma izvedena je u svodu zidanom opekom koja je oslonjena na čelične traverse postavljene u smjeru istok – zapad. Debljina pregradnih zidova u unutrašnjosti objekta iznosi 30cm, 20cm i 12cm.

Maksimalna svijetla visina podruma iznosi 2,50m, prizemlja, prvog i drugog sprata iznosi po 5,00m, dok svijetla visina trećeg sprata iznosi 4,50m. Debljina međuspratne konstrukcije iznosi 50cm. 

Zgrade Osnovne škole i Umjetničke škole povezuju projekti istog autora, odnosno koautora i u oblikovnom smislu pokazuju veliku sličnost. Projektant je na taj način želio potcrtati simetrični karakter cjeline kao simbola reda i discipline školskih ustanova austrougarskog perioda. Tlocrtne osnove su gotovo iste kompozicije: Na glavni ulaz na istoku se nadovezuje podužni hol, a sa bočnih strana prema sjeveru i jugu se nadovezuju učionice i drugi prostori. U osovini ulaza, na zapadnoj strani u zoni podstepeništa se nalazi sporedni ulaz u škole. Istočne fasade škola usmjerene ka Gimnazijskoj ulici, u originalnoj formi su bile gotovo identične. Razlika je u spratnosti, s obzirom da je na Umjetničkoj školi nadograđena jedna etaža, pa njena spratnost iznosi Sut+P+3+potkrovlje.

Osnovna škola kod Drvenija mosta u Sarajevu ima pravougaonu osnovu dimenzija 26,90m x 15,50m. Spratnost građevine iznosi Sut+P+2+potkrovlje, njena visina do krovne strehe iznosi 16,85m, a do sljemena krova iznosi 21,20m. Po stilskom određenju građevina je rađena kao i prethodno izgrađena zgrada Prve gimnazije i može se svrstati u istoricističke objekte građene u neorenesansnom duhu.

Glavni ulaz(80) se nalazi u osovini istočne fasade gdje su postavljena masivna dvokrilna vrata dimenzija 1,90m x 3,40m, sa polukružnim nadsvjetlom iznad(81). Prvu prostoriju u objektu predstavlja vjetrobran dimenzija 4,80m x 3,20m, gdje je smješteno 8 stepenika kojim je ostvarena veza sa centralnim podužnim prizemnim holom škole koji se nalazi u osovini glavnog ulaza.

Prizemlje objekta je jednostavne prostorne dispozicije: U centralnom dijelu se nalazi hol postavljen u smjeru istok – zapad dimenzija 17,00m x 3,30m na čijem se zapadnom kraju nalazi dvokrako kameno stepenište jednake ukupne širine kao i hol. Sa sjeverne i južne strane su raspoređene učionice, upravne prostorije i drugi prostorije širine 6,00m.

Na južnoj strani, gledajući sa istoka, u nizu se nalazi učionica namijenjena učenicima prvog razreda dužine 9,90m na koju se nadovezuju ured direktora i sekretara, kao i zbornica dužine 7,40m(82). Na sjevernoj strani se nalazi učionica dužine od 7,50m, prolaz širine 2,50m koji povezuje sporedni ulaz na sjevernoj strani(83) i centralni hol, školska kuhinja, sanitarni čvor i prostor za produženi boravak djece ukupne dužine od 9,85m.

Na zapadnoj strani se nalazi sporedni ulaz dimenzija 1,65m x 3,05m, na koji se nadovezuje dograđena prostorija za pušače(84) dimenzija 3,20m x 6,00m.

Osnovni prostorni raspored prvog i drugog sprata je isti kao i prostorni raspored prizemlja: U centralnom dijelu se nalazi podužni hol, a sa strana nastavni kabineti iste širine kao i prostorije u prizemlju. Na južnoj strani prvog sprata se nalaze dvije učionice dužine od po 10,00m, a između njih školska biblioteka, dok se na sjevernoj strani nalaze dvije učionice, kabinet za informatiku i mokri čvor. Na istočnoj strani dio hola je pregrađen i u njemu je smještena školska radiona. Na drugom spratu se nalaze kabineti za muzičko i likovno obrazovanje, kabinet pedagoga i druge prostorije.

U zoni potkrovlja se nalazi ukupno četiri kabineta namijenjena učenicima drugih razreda, a na istočnoj strani se nalazi polifunkcionalni prostor dimenzija 6,00m x 16,80m, namijenjen za nastavne aktivnosti i odmor nastavnika, ali i za organizaciju izložbi.

Podrumske prostorije objekta su smještene na visinskoj koti od 2,40 m ispod kote prilazne ulice na istoku i tu se nalaze skladišne prostorije, ali i fiskulturna sala za učenike prvih razreda, na sjeveroistoku, dimenzija 5,80m x 15,20m. 

Sjeverno od objekta, prema zgradi I gimnazije, nalazi se školsko dvorište gdje je smješteno uređeno igralište dimenzija 28,00m x 14,00m. Dvorište je odvojeno od Gimnazijske ulice zidom visine 2,20m, u čijem se centru nalazi lučno završeni prolaz dimenzija 2,05m x 3,80m(85).

Fasade objekta su izvedene u neorenesansnom duhu. Svi otvori na fasadi su pravougaono oblikovani, a prizemlje obrađeno kvadarskom rustikom. Spratovi su odvojeni od prizemnog dijela linijskim vijencem. Prvi sprat je odvojen od drugog širokim vijencem duž prozorskih klupica, dok se iznad drugog sprata nalazi vijenac izveden po uzoru na krovni vijenac prisutan na objektu I gimnazije.

Istočna fasada predstavlja simetričnu kompoziciju na kojoj se nalazi po 5 dvokrilnih prozorskih otvora sa nadsvjetlom dimenzija 1,40m x 2,45m na svakoj etaži. U centralnom dijelu prizemlja se umjesto prozorskog otvora nalazi lučno završeni ulaz dimenzija 1,90m x 3,40m, sa glavom mladića sa uvijenim rogovima u tjemenu luka, izrađenom po uzoru na figuru iznad ulaznih vrata susjedne I gimnazije. Plastični element je izveden u gipsu i potom presvučen slojem maltera. U nivou prvog sprata iznad prozora se nalaze profilisani timpanoni, a iznad prozora drugog sprata arhitravne grede.

Južna i sjeverna fasada su usmjerene ka Obali Kulina bana (južna), odnosno školskom dvorištu (sjeverna) i u oblikovnom smislu predstavljaju nastavak istočne ulazne fasade. Na svakoj etaži se nalazi po 10 istovetnih prozorskih otvora, s tim što se u nivou prvog sprata južne fasade iznad prozora umjesto timpanona pojavljuju ukrasni elementi – girlande(86).

Zapadna fasada je u kompozicionom smislu slična istočnoj, s tim što se na njoj nalazi samo prizemni ulaz dimenzija i oblika kao na suprotnoj, a na etažama iznad po jedan prozor smješten u osovini ulaza dimenzija 2,10m x 1,80m. Istu fasadu nije moguće u potpunosti sagledati sa Obale Kulina bana, s obzirom da je u njenoj neposrednoj blizini sa zapadne strane izgrađen stambeni objekat iz druge polovine XX vijeka, a u prizemlju sporedni prostor koji je imao namjenu garaže.

Zgrada Umjetničke škole ima trapezoidnu osnovu ukupnih dimenzija 28,10m x 15,50m. Spratnost građevine iznosi Sut+P+3+tavan, njena visina do krovne strehe iznosi 16,85m, a do sljemena krova iznosi 24,30m. Po stilskom određenju građevina je rađena u istom maniru kao i prethodno izgrađena zgrada Muške učiteljske škole.

Glavni ulaz se nalazi u osovini istočne fasade gdje su postavljena masivna dvokrilna vrata oblika i dimenzija kao i na Osnovnoj školi kod Drvenija mosta. Prvu prostoriju u objektu predstavlja vjetrobran sa kamenim stepeništem kojim je ostvarena veza sa centralnim podužnim prizemnim holom škole koji se nalazi u osovini glavnog ulaza.

Prizemlje objekta je jednostavne prostorne dispozicije i rađeno je po uzoru na arhitektonsko rješenje zgrade Muške učiteljske škole: U centralnom dijelu se nalazi hol postavljen u smjeru istok – zapad širine 3,30m na čijem se zapadnom kraju nalazi dvokrako kameno stepenište. Sa sjeverne i južne strane su raspoređene učionice, kabineti za praktičnu nastavu (vajarstvo i slobodno crtanje), sanitarni čvor i druge prostorije širine 6,00m. Na centralni hol prizemlja sa južne strane se nadovezuje bočni hol širine 1,40m u kojem su smještene kamene stepenice koje vode do sporednog ulaza dimenzija 100cm x 220cm sa nadsvjetlima.

Prostorni raspored prvog i drugog sprata je isti kao i prostorni raspored prizemlja: U centralnom dijelu se nalazi podužni hol, a sa strana nastavni kabineti iste širine kao i prostorije u prizemlju.

Istočni kraj hola prvog sprata je izdvojen u posebnu prostoriju za profesore. Na sjeveroistoku je smještena zbornica za profesore dužine 6,00m, a na jugoistočnoj strani se nalaze upravne prostorije direktora škole. Pored tih prostorija, na sjevernoj strani se nalaze kabineti za slobodno crtanje, opremljeni originalnim drvenim kapcima za zamračivanje prozora, dok se na južnoj strani nalaze učionice.

Na istočnom kraju hola drugog sprata smještena je školska biblioteka, a na sjeveroistoku i jugoistoku se nalaze školske učionice. Na sjevernoj i južnoj strani smješteni su kabineti za slikarstvo i slobodno crtanje i druge prostorije.

Na trećem nadograđenom spratu smješteni su kabineti za obradu tekstila, metala i prostorije gdje se odvija nastava iz oblasti reklamnog dizajna.

Podrumske prostorije objekta su smještene na visinskoj koti od oko 2,10 m ispod kote prilazne ulice na istoku, a pristupa im se iz podstepenišnog prostora smještenog na zapadnoj strani prizemlja. Najvažniju prostoriju u nivou podruma predstavlja školska galerija na sjeveroistoku, dok se na jugoistočnoj strani nalazi prostor opremljen kao školska kafana. Ostatak prostorija se koriste kao ostave, izuzev prostorije na sjeverozapadu površine od 63,00m2 koja se od kraja sedamdesetih godina XX vijeka koristi kao vajarski atelje.

Svi prozorski otvori na fasadama Umjetničke škole su pravougaono oblikovani, a prizemlje obrađeno kvadarskom rustikom. Spratovi su odvojeni od prizemnog dijela linijskim vijencem. Prvi sprat je odvojen od drugog širokim vijencem duž prozorskih klupica, dok se iznad drugog sprata nalazi vijenac istovetan sa krovnim vijencem prisutnim na objektu osnovne škole.

Istočna fasada Umjetničke škole odgovara istočnoj fasadi Osnovne škole kod Drvenije. Razlika se sastoji u plastičnom elementu iznad ulaznog portala gdje je izvedena glava mladića sa uvijenim rogovima. Pored toga, na toj fasadi se nalaze prozorski otvori  u nivou treće dograđene etaže, dimenzija kao i na etažama ispod.

Južna i sjeverna fasada su usmjerene ka prolazu između Umjetničke škole i I gimanzije i ulici Branilaca grada, a u oblikovnom smislu predstavljaju nastavak istočne ulazne fasade. Po uzoru na analogne fasade Osnovne škole kod Drvenija mosta, na svakoj etaži se nalazi niz sa po 10 istovetnih prozora. Obje fasade u oblikovnom smislu predstavljaju nastavak istočne ulazne fasade, sa razllikom što se iznad prozora prvog sprata ne nalaze timpanoni već elementi plitke pravougaone plastike(87).

Zapadna fasada predstavlja sporednu fasadu na čiju se sjevernu stranu nadovezuje stambeni objekat izgrađen početkom druge polovine XX vijeka duž današnje ulice Branilaca grada. U centralnom dijelu fasade se nalazi sporedni ulaz(88), a iznad njega se nalaze četverokrilni prozorski otvori dimenzija 220cm x 240cm kojima je osvijetljeno stubište.

U pogledu materijalizacije, vanjski i unutrašnji nosivi zidovi objekata Osnovne i Umjetničke škole sačinjeni su od istog materijala kojim je građena zgrada I gimnazije - opeke, dok je originalna horizontalna konstrukcija drvena. Originalna kamena stepeništa su kamena, s tim da je ograda izrađena od kovanog željeza, a rukohvati su drveni. Donji dio fasade je izrađen u kamenom soklu, a ostatak je malterisan.

Krovne konstrukcije su drvene, a krov je pokriven pocinčanim limom. Vanjska i unutrašnja stolarija su izrađene od drveta, izuzev sporednih ulaza koji su izrađeni od metala i pojedinih unutrašnjih pozicija. Dimenzije dvokrilnih vanjskih prozora sa nadsvjetlom iznose 1,40m x 2,45m.

Podovi Osnovne škole su prekriveni parketom, vještačkim kamenom, keramikom i drugim materijalima. Podovi holova Umjetničke škole su prekriveni originalnim kamenim pločama dimenzija 20cm x 20cm. Stepenice u objektu su kamene, a učionice su pokrivene parketom ili sintetičkom masom, dok su podovi sanitarija i galerije u suterenu prekriveni keramikom.

Debljina vanjskih temeljnih zidova iznosi 90cm, dok širina unutrašnjih nosivih temeljnih zidova iznosi 77cm i 66cm, s obzirom da je debljina reducirana za širinu polovine ili cijele opeke. Konstrukcija stropova iznad podruma izvedena je u svodovima zidanim opekom, oslonjenim na čelične traverse. Debljina vanjskih zidova prizemlja iznosi 72cm. Debljina pregradnih zidova u unutrašnjosti objekta iznosi 30cm, 20cm i 12cm.

Svijetla visina podruma iznosi do 3,30m, prizemlja i spratova iznosi po 4,80m, dok maksimalna svijetla visina potkrovlja iznosi 3,20m. Debljina međuspratne konstrukcije iznosi oko 50cm.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Na Privremenoj listi nacionalnih spomenika, Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Graditeljska cjelina školskih objekata Gimnazijske ulice u Sarajevu je upisana pod rednim brojem  546, i to pod složenim nazivom „Gradska ambijentalna cjelina Sarajeva“. 

Po podacima dobijenim od strane Zavoda za zaštitu spomenika Federalnog ministarstva kulture i sporta(89), objekat I gimnazije u Sarajevu je evidentiran, ali  nije upisan u registar spomenika kulture; Objekat Osnovne škole kod Drvenija mosta u Sarajevu je evidentiran pod imenom Zgrada Muške osnovne škole, Sarajevo, ulica Zmaj Jovina 1, ali  nije upisan u registar spomenika kulture; Umjetnička škola u Sarajevu je evidentirana pod imenom Zgrada Djevojačke osnovne škole, Sarajevo, ulica Zmaj Jovina 5, ali  nije upisana u registar spomenika kulture. 

Zgrada I gimnazije je evidentirana od strane Zavoda za kulturno-istorijsko i prirodno nasljeđe Kantona Sarajevo pod tačkom 7, u sklopu stavke 6.2.01. – Škole, đački domovi, ali nije upisana u registar spomenika kulture; U sklopu iste stavke, zgrada Osnovne škole kod Drvenija mosta u Sarajevu je evidentirana pod imenom Muška osnovna škola i preparandija (OŠ „Safvet-beg Bašagić“), ugao ulice Obala Kulina bana i Gimnazijske, pod tačkom 5, dok je  zgrada Umjetničke škole u Sarajevu evidentirana pod imenom Muška osnovna škola(90) (Škola za primijenjene umjetnosti), ugao ulica Zelenih beretki (Branilaca grada) i Gimnazijske, pod tačkom 2.

Graditeljska cjelina školskih objekata Gimnazijske ulice u Sarajevu (Zgrade I gimnazije, Osnovne škole kod Drvenija mosta i Umjetničke škole u Sarajevu) se nalazi u obuhvatu Programa razvoja gradskog jezgra Sarajevo („Službene novine Kantona Sarajevo“, broj 13/00). Prema ovom programu za područje u granicama Gimnazijske ulice, Obale Kulina bana, prolaza kod zgrade Akademije scenskih umjetnosti, obuhvatajući parcelu Bosanskog kulturnog centra, predviđena je izrada izvedbene dokumentacije urbanistički projekat „Gimnazija / garaža“, koji bi trebao biti izrađen u saradnji sa Zavodom za kulturno-istorijsko i prirodno nasljeđe Kantona Sarajevo.(91)        

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Tokom postojanja graditeljske cjeline nikada nisu vršeni sveobuhvatni istraživački ili konzervatorsko-restauratorski radovi, iako su vršeni radovi redovnog održavanja, nadogradnje, adaptacije ili konzervatorsko-restauratorski radovi na fasadama. Intenzivni konzervatorsko-restauratorski i drugi radovi vršeni na pojedinačnim objektima nakon završetka zadnjeg rata u BiH (period 1992-95) nisu imali karakter sistematskih radova na graditeljskoj cjelini i rađeni su od strane različitih investitora i izvođača.

Dana 20. septembra 1999. godine započeti su radovi na krovu zgrade i konzervatorsko-restauratorski radovi na fasadi objekta(92).

Godine 2004. izvršena je izrada Elaborata o sanaciji vlage u prostorima I gimnazije(93), ali do realizacije projekta nije nikada došlo zbog nedostatka sredstava, bez obzira što je utvrđeno da prekomjerno prisustvo vlage utiče na statičku sigurnost objekta. Elaboratom je konstatovano da podrum površine 190m2 nije u upotrebi zbog prisustva velike količine vlage. Vlaga u podrumu je većim diejlom posljedica prodora atmosferske vlage, a manjim dijelom posljedica kapilarne vlage. Iz istog razloga je primjetna vlaga u vanjskim prizemnim zidovima objekta. Uzroci su nepostojanje sekundarne kišne kanalizacije; loše riješen sistem odvodnje vode preko oluka; loša obrada pješačkih površina oko objekta i vanjskih zidova. Mjere sanacije se sastoje u izradi dodatne hidroizolacije; obradi  pješačkih površina oko objekta; saniranju sistema oluka. Predviđeno je i otklanjanje negativnih uticaja kapilarne vlage parcijalnom obradom i injektiranjem zidova objekta, a vrijednost radova procijenjena je na oko 140.000 KM.

Nema podataka o istraživačkim ili konzervatorsko-restauratorskim radovima na objektu Muške učiteljske škole (današnje Osnovne škole kod Drvenija mosta) tokom austrougarskog perioda i perioda između dva svjetska rata. Pretpostavlja se da su radovi redovnog održavanja objekta vođeni sistematski, s obzirom da je objekat vrlo dobro očuvan. U periodu nakon II svjetskog rata nisu vršeni posebni konzervatorsko-restauratorski radovi na fasadama objekta.

Nakon posljednjeg rata u BiH (period 1992-95) izvršeni su temeljiti konzervatorsko-restauratorski radovi na fasadama objekta, kao i drugi radovi. Oktobra 1996. godine potpisan je ugovor između predstavnika Ministarstva kulture i sporta Republike Slovenije i predstavnika Osnovne Škole Safvet-beg Bašagić, kojim se reguliše doniranje sredstava kojim su naredne godine izvršeni radovi na opravci krova, konzervatorsko-restauratorski radovi na fasadi i drugi radovi u enterijeru objekta. Tom prilikom je dio podruma adaptiran za potrebe školske fiskulturne sale, a izgrađen je pomoćni objekat na zapadnoj strani – školska garaža koja je kasnije pretvorena u salu za pušače. Nastavni kabineti su adaptirani u skladu sa zahtjevima savremenog nastavnog procesa, a škola je dobila kabinet za informatiku.

Januara 1997. godine firma “Tasling inžinjering d.o.o. Sarajevo” je izradila projekat pod nazivom “Idejni projekat revitalizacije potkrovlja OŠ Safvet-beg Bašagić”(94). Projektom je predviđena adaptacija tavanskog prostora u prostor namijenjen nastavnom procesu ukupne površine od 411,00m2. Predviđena je izgradnja školskih učionica, polifunkcionalnog prostora i sanitarnog čvora, dok je osvjetljenje riješeno kao zenitalno. Izvedena je varijanta projekta kojim je uklonjeno originalno stepenište iz centralnog dijela objekta koje je vodilo ka tavanu, a izgrađeni su dodatni krakovi zapadnog stepeništa kojim su povezani drugi sprat i potkrovlje.

Radovi redovnog održavanja objekta današnje Umjetničke škole tokom austrougarskog perioda i perioda između dva svjetska rata su vođeni sistematski, a rezultat je relativno dobro očuvan objekat. Iz originalnih nacrta iz austrougarskog perioda, vidljivo je prisustvo dvorišnog zida i kapije, koji su uklonjeni nakon II svjetskog rata.

U periodu nakon II svjetskog rata nisu vršeni posebni konzervatorsko-restauratorski radovi, ali je izvršena nadogradnja trećeg sprata objekta,

Nakon posljednjeg rata u BiH (period 1992-95) izvršeni su temeljiti konzervatorsko-restauratorski radovi na fasadama objekta, ali i u unutrašnjosti.

Godine 1997. izvršeni su parcijalni konzervatorsko-restauratorski radovi na fasadama(95).

Jula 1998. godine Zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Kantona Sarajevo je sačinio Elaborat kolorističke obrade završnog sloja Škole primijenjenih umjetnosti u Sarajevu(96). U sklopu elaborate su sačinjene fotografije postojećeg stanja gdje su prikazana teška oštećenja fasada, fasadnih vijenaca i plastike i plan kolorističke obrade. Iste godine su izvedeni temeljiti konzervatorsko-restauratorski radovi koji su podrazumijevali i opravku oštećene plastike i rekonstrukciju uništene kamene glave sa kacigom iznad ulaznog portala na istočnoj strani objekta.

5. Sadašnje stanje dobra

Sve zgrade koje pripadaju graditeljskoj cjelini trenutno se nalaze u vrlo dobrom konstruktivnom stanju, iako postoji realna opasnost od pogoršanja situacije prvenstveno radi nekontrolisanog prodora atmosferske vlage u podrum i temeljne zidove zgrade I gimnazije, a u nešto manjoj mjeri i u podrumsku etažu Osnovne škole. Nakon završetka zadnjeg rata u BiH (period 1992-95) izvršeni su temeljiti konzervatorsko-restauratorski i drugi radovi na opravci oštećenih objekata, čime su spriječeni veliki prodori atmosferske vlage kroz krovne konstrukcije. Škole se redovno održavaju i savremeno su opremljene.  

Zgrada I gimnazije nakon radova vršenih u periodu nakon posljednjeg rata u BiH se primjereno održava. Nakon opravki krovne konstrukcije i pokrova, fasade i oštećene vanjske stolarije, otklonjeni su uzroci prodora atmosferske vlage u najvećem dijelu objekta.

Problem u objektu predstavlja neriješeno pitanje prodora atmosferske i kapilarne vlage u podrumski prostor i zidove prizemlja. Glavni uzrok tome predstavlja neriješeno pitanje odvodnje oborinske vlage koja se kroz vertikalne oluke sliva na okolni pločnik, a potom prodire u podrum. Radi toga postoji mogućnost ugrožavanja konstruktivnog sistema objekta u doglednom vremenskom periodu. Iz istog razloga je ugrožen prostor školskog Muzeja u prizemnom dijelu objekta.

Objekat Osnovne škole kod Drvenija mosta u Sarajevu se vrlo dobro održava. Nedostatak u objektu predstavlja prodor vlage u salu za fizičko vaspitanje u podrumu. Nivo vlažnosti vidljiv na unutrašnjim zidovima je toliki da nije moguće održavati nastavu u tom prostoru i pored učestalih provjetravanja prostora.

Podovi u unutrašnjosti objekta su u potpunosti izmijenjeni, a originalna metalna ograda stepeništa je neprimjereno hromatski tretirana. Školsko igralište je bezprijekorno održavano.

U zgradi Umjetničke škole u Sarajevu nakon opravki krovne konstrukcije i pokrova, fasada i oštećene vanjske stolarije, otklonjeni su uzroci prodora atmosferske vlage u najvećem dijelu objekta. Bez obzira na sve preduzete mjere, u objekat i dalje, u manjoj mjeri, prodire atmosferska vlaga kroz krov tokom jačih padavina.

Elektroinstalacije su dotrajale. Isti je slučaj sa vodovodnim i kanalizacionim instalacijama. U podrumu je moguće vidjeti zastarjele kanalizacione cijevi. Objekat je relativno dobro opremljen, vrlo dobro održavan i u njemu postoji kontinuitet obrazovne funkcije od austrougarskog perioda do danas.

6. Specifični rizici

-          prodor atmosferske i kapilarne vlage.

III - ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom (“Službeni glasnik BiH”, br.33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A.         Vremensko određenje (dobra nastala od praistorije do 1960. godine)

B.         Istorijska vrijednost (veza građevine, cjeline ili područja sa istorijskom ličnošću ili značajnim događajem u istoriji)

C.         Umjetnička i estetska vrijednost

i.          Kvalitet obrade,

ii.          Kvalitet materijala,

iii.         Proporcije,

iv.         Kompozicija,

v.          Vrijednost detalja.

D.         Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)

iii.         Djelo značajnog umjetnika ili graditelja.

E.         Simbolička vrijednost

v.          Značaj za identitet grupe ljudi.

F.         Ambijentalna vrijednost                 

ii.          Značenje u strukturi i slici grada,

iii.         Objekat ili skup objekata je dio cjeline ili područja.

G.         Izvornost

i.          Oblik i dizajn,

ii.          Materijal i sadržaj,

iii.         Namjena i upotreba,

v.          Položaj i smještaj u prostoru.

I.          Cjelovitost

i.          Fizička cjelovitost (kompaktnost),

ii.          Homogenost,

iii.         Zaokruženost (kompletnost),

iv.         Nenarušenost stanja.

Sastavni dio ove odluke su:

-          Imovinsko-vlasnička dokumentacija:

-         Kopija katastarskog plana 2061, 2062 i 2059, k.o. Centar Sarajevo IV (novi premjer), p.l. 654, 602 i 763, br. plana: Sarajevo - 148; Razmjera 1:1000 (stari premjer k.č. br. 135, 223 i dio 20, k.o. Sarajevo XXXIX), izdata 14.07.2010. godine  od strane Službe za imovinsko-pravne, geodetske poslove i katastar Opštine Centar, Kanton Sarajevo, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina;

-         Zemljišnoknjižni izvadak za zemljišnu parcelu k.č. br. 135, 223 i dio 20, k.o. Sarajevo XXXIX, broj z.k. uloška 63 (stari premjer), Nar. br. 065-0-Nar-II-010-042696 od 15.07.2010, izdao Zemljišno knjižni ured Opštinskog suda u Sarajevu, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina;

-         Istorijat zemljišno-knjižnog uloška broj 63, Nar. broj 065-0-Rz-10-4461, od 30.09.2010, izdao Zemljišno knjižni ured Opštinskog suda u Sarajevu, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

-          Dokumentacija o prethodnoj zaštiti dobra:

-         Dopis Zavoda za zaštitu spomenika u sklopu Federalnog ministarstva kulture i sporta broj 07-40-4-2860-1/10 od 15.07.2010;

-         Dopis Zavoda za planiranje razvoja Kantona Sarajevo broj 02-23-4293/10 od 12.07.2010.

-          Fotodokumentacija:

-         Istorijska fotografija I gimnazije u Sarajevu iz austrougarskog perioda - Ibrahim Krzović, Arhitektura  Bosne i Hercegovine, 1878-1918, Sarajevo: Umjetnička galerija BiH, 1987, 76;

-         Istorijske fotografije enterijera Umjetničko-obrtničkog zavoda iz 1908. godine - Magbul Škoro, Pozdrav iz Sarajeva, Sarajevo: Graphic Car, 2002, 50;

-         Fotografije postojećeg stanja I gimnazije u Sarajevu uradio arh. Igor Palinić, juli 2010. godine (fotografisano digitalnim fotoaparatom Sony DSC – H10);

-         Fotografije postojećeg stanja I gimnazije u Sarajevu uradio arh. Adi Ćorović, 06. septembar 2010. godine (fotografisano digitalnim fotoaparatom Sony DSC – H10); 

-         Istorijska fotografija Muške učiteljske škole u Sarajevu iz austrougarskog perioda, 1892 godina – Branka Dimitrijević, Arhitekt Karl Paržik, doktorska disertacija, Sarajevo: Arhitektonski fakultet sveučilišta u Zagrebu, juli 1989, sl. 5;

-         Istorijska fotografija Umjetničke škole u Sarajevu iz osamdesetih godina XX vijeka – Ibrahim Krzović, Arhitektura  Bosne i Hercegovine, 1878-1918, Sarajevo: Umjetnička galerija BiH, 1987;

-         Fotografije postojećeg stanja Umjetničke škole u Sarajevu uradio arh. Adi Ćorović, 22. septembar 2010. godine (fotografisano digitalnim fotoaparatom Sony DSC – H10). 

-          Tehnička dokumentacija:

-         Originalni nacrti objekta Gimnazije iz 1890. i 1891. godine i nacrti dogradnje objekta iz 1925. godine  – Arhiva I gimnazije u Sarajevu, 06. septembar 2010. godine; 

-         Elaborat o sanaciji vlage u prostorima I gimnazije, Nedim Čehajić-d.i.g., Sarajevo, decembar 2004. godine – Dopis direktora I gimnazije u Sarajevu dj. broj:301/10 od 24.08.2010. godine;

-         Tehnički nacrt istočnog pročelja I gimnazije u Sarajevu, Igor Palinić, Sarajevo, juli 2010;

-         Originalni nacrti objekta Osnovne škole iz austrougarskog perioda i nacrti istočne fasade snimljeni 1925. godine  – Arhiva I gimnazije u Sarajevu, 06. septembar 2010. godine; 

-         Čavar P. i Šilić M., Tehnički snimak OŠ „Veselin Masleša“, Sarajevo: Zavod za izgradnju grada Sarajeva, maj 1977. godine;  

-         Metalno preduzeće “Bralim”, Projekat instalacije centralnog grijanja Osnovne škole. Sarajevo, juni 1977. godine;

-         Mirela Imširija i Aida Subašić, Idejni projekat revitalizacije potkrovlja OŠ Safvet-beg Bašagić, Sarajevo: Tasling inžinjering d.o.o. Sarajevo, januar 1997;

-         Firma “ENCO”, Sarajevo, Projekat „Fiskulturne sale OŠ Safvet-beg Bašagić“, Sarajevo, 1997. godine;

-         Hasan Čemalović, arhitektonski atelje “Čema”, Urbanistički projekat uređenja “Garaža I gimnazija”, Sarajevo, maj 1998. godine;

-         Nermina Nanić, Program sanacije, restauracije, rekonstrukcije i kolorističke obnove zgrade Prve gimnazije u Sarajevu. – Kantonalni zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa, Sarajevo 1999. godine;

-         Tehnički nacrt istočne fasade Osnovne škole, Igor Palinić, Sarajevo, juli 2010;

-         Originalni nacrti Karla Paneka objekta Umjetničke škole iz austrougarskog perioda, nacrti  istočne i sjeverne fasade iz 1905. godine, izvor: Elaborat kolorističke obrade završnog sloja fasade na objektu škole primijenjenih umjetnost u Sarajevu, Historijat objekta. Sarajevo: Kantonalni zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Sarajevo, 1998. godina;

-         Fikret Karkin, dipl, ing., Tehnički izvještaj (sa radova na zgradi Umjetničke škole) Sarajevo, Hope 87 Sarajevo, juni 1997. godine;

-         Elaborat kolorističke obrade završnog sloja fasade na objektu Škole primijenjenih umjetnosti u Sarajevu, Istorijat objekta, Sarajevo: Kantonalni zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Sarajevo, 1998. godina;

-         Doxat inženjering Sarajevo, Glavni projekat adaptacije podruma Škole primijenjenih umjetnosti u Sarajevu, Sarajevo, juli 1998. godine;

-         Tehnički nacrt istočne fasade Umjetničke škole u Sarajevu, Igor Palinić, Sarajevo, juli 2010.

-          Ostala dokumentacija:

-         Dopis Zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog naslјeđa Kantona Sarajevo broj 765/-1/10 od 15.11.2010.

Korišćena literatura

Tokom vođenja postupka proglašenja dobra nacionalnim spomenikom, korišćena je sljedeća literatura:

1972.    Mitar Papić. Školstvo u Bosni i Hercegovini za vrijeme austrougarske okupacije. Sarajevo: Veselin Masleša, 1972.

1973.    Alija Bejtić. Ulice i trgovi Sarajeva. Sarajevo:  Muzej grada Sarajeva, 1973.

1984.    Mitar Papić. Školstvo u Bosni i Hercegovini 1918-1941. Sarajevo: Veselin Masleša, 1984.

1987.    Ibrahim Krzović. Arhitektura  Bosne i Hercegovine, 1878-1918. Sarajevo: Umjetnička galerija BiH, 1987.

1988.    Borislav Spasojević. Arhitektura stambenih palata austrougarskog perioda u Sarajevu. Sarajevo: Svjetlost, 1988.

1988.    Nedžad Kurto. Arhitektura secesije u Sarajevu, doktorska disertacija. Zagreb: Sveučilište u Zagrebu, 1988.

1989.    Branka Dimitrijević. Arhitekt Karl Paržik, doktorska disertacija. Sarajevo: Arhitektonski fakultet sveučilišta u Zagrebu, juli 1989.

1998.    Nedžad Kurto. Arhitektura Bosne i Hercegovine – Razvoj bosanskog stila. Sarajevo: Sarajevo publishing, MCM, 1998. 

1999.    Zlata Bukvić i drugi autori. Prva gimnazija – 120 godina Prve gimnazije u Sarajevu, 1879-

1999. Sarajevo: I gimazija, Sarajevo, 1999.

2002.    Magbul Škoro. Pozdrav iz Sarajeva. Sarajevo: Graphic Car, 2002.

2007.    Ešrefa Gačanin. Prva gimnazija Sarajevo, 1879-2007. Sarajevo: I gimnazija, 2007. godina.

2007.    Fahira Kalajdžisalihović. Monografija OŠ Safvet-beg Bašagić, 115 godina zgrade i 55 godina osnovnog obrazovanja. Sarajevo: OŠ “Safvet-beg Bašagić”,  2007.

2009.    Školstvo u BiH u austrougarskom periodu (1878-1918). Arhiv BiH, mart 2009.

2010.    http://www.arhivsa.ba/vodic/413.htm, 06. juli 2010. sign.UŠ-125.

2010.    http://www.arhivsa.ba/vodic/413.htm, 06. juli 2010. sign. PŽRG-177.

2010.    http://www.prva-gimnazija.edu.ba/historijat.html, 24. avgust 2010.

2010.    http://www.ossbb.edu.ba/index.php?option=com_content&view=article&id=54:o-koli&catid=35:o-koli&Itemid=54, 24. avgust 2010.

2010.    http://www.camo.ch/basagic.htm, 20. septembar 2010. godine.

2010.    http://www.artschoolsa.edu.ba/index.htm, 24. avgust 2010.

(1) Mitar Papić, Školstvo u Bosni i Hercegovini za vrijeme austrougarske okupacije, Sarajevo: Veselin Masleša, 1972, 52.

(2) Fahira Kalajdžisalihović, Monografija O.Š. Safvet-beg Bašagić, 115 godina zgrade i 55 godina osnovnog obrazovanja, Sarajevo: O. Š. “Safvet-beg Bašagić”, mart 2007. godina, 5 -  7.

(3) Školstvo u BiH u austrougarskom periodu (1878-1918), Arhiv BiH, mart 2009. godine

(4) Školstvo u BiH u austrougarskom periodu (1878-1918), Arhiv BiH, mart 2009. godine

(5) Školstvo u BiH u austrougarskom periodu (1878-1918), Arhiv BiH, mart 2009. godine

(6) Prva gimnazija u Sarajevu je prva i najstarija sekularna srednja škola višenacionalnog karaktera u Bosni i Hercegovini. - http://www.prva-gimnazija.edu.ba/historijat.html, 24. avgust 2010.

(7) Zlata Bukvić i drugi autori, Prva gimnazija – 120 godina Prve gimnazije u Sarajevu, 1879-1999, Sarajevo: I gimazija, Sarajevo, 1999. godina, 7.

(8) Zlata Bukvić i drugi autori., Nav. djelo, 1999, 7.

(9) Ime škole je promijenjeno 30.08.1883. godine i tada je grčki jezik postao obavezan za sve đake, osim za one čiji se roditelji zvanično nisu izjasnili da njihova djeca neće nastaviti školovanje nakon četvrtog razreda. Škola ponovo mijenja ime 1922. godine i naziva se I gimnazija - Zlata Bukvić i drugi autori, Nav. djelo, 1999, 7, 11. i 12.

(10)  http://www.prva-gimnazija.edu.ba/historijat.html, 24. avgust 2010.

(11) Zlata Bukvić i drugi autori, Nav. djelo, 1999, 7.i 11.

(12) Alija Bejtić, Ulice i trgovi Sarajeva, Sarajevo:  Muzej grada Sarajeva, 1973, 245.

(13) Pravi razlog selidbi škole je bio veliki požar koji je zadesio grad Sarajevo avgusta 1879. godine, u kojem je izgorjela i namjenska zgrada škole. - Zlata Bukvić i drugi autori, Nav. djelo, 1999, 11.

(14) Branka Dimitrijević, Arhitekt Karl Paržik, doktorska disertacija, Sarajevo: Arhitektonski fakultet sveučilišta u Zagrebu, juli 1989, 2. i 3.

(15) Nedžad Kurto, Arhitektura secesije u Sarajevu, doktorska disertacija, Zagreb: Sveučilište u Zagrebu, 1988. godina,  81.

(16) Borislav Spasojević, Arhitektura stambenih palata austrougarskog perioda u Sarajevu, Sarajevo: Svjetlost, 1988, 15. i 16. Građevinskim pravilnikom iz 1880. godine regulisano je pitanje obaveznog podnošenja molbe za građenje uz prilaganje dva primjerka projekta izvođenja, te su na taj način iz struke eliminisani domaći, za izradu projekata neškolovani kadrovi. Uvode se novi materijali, posebno kvalitetna opeka, a praktično je zabranjena izvedba bondruk konstruktivnog sistema. - Nedžad Kurto, Arhitektura Bosne i Hercegovine – Razvoj bosanskog stila, Sarajevo: Sarajevo publishing, MCM, 1998, 19. i 20.

(17) Danas ulica ponovo nosi originalni naziv Gimnazijska ulica. U periodu između 1919. godine i zadnjeg rata u BiH (period 1992-95) ulica je nosila ime po pjesniku Jovanu Jovanoviću Zmaju (1833-1904), sa kraćim prekidom u periodu II svjetskog rata kada je ulica nosila ime Školska ulica. – Alija Bejtić, Nav. djelo, 1973, 393.

(18) Izgradnja zgrade, ne računajući cijenu zemljišta, stajala je 153.101 forinti i 63 novčića. Zgrada je imala dva sprata, dok je treći sagrađen 1926. godine - Zlata Bukvić i drugi autori, Nav. djelo, 1999, 11.

(19) Školstvo u BiH u austrougarskom periodu (1878-1918), Arhiv BiH, mart 2009. godine

(20) Ivo Andrić je Nobelovu nagradu za književnost dobio 1961. godine, a još jedan učenik Gimnazije je dobio Nobelovu nagradu za hemiju, Vladimir Prelog 1975. godine. - Zlata Bukvić i drugi autori, Nav. djelo, 1999, 14. i 15.

(21) Broj upisane ženske djece se neprestano povećavao, tako da je školske 1923/24 godine otvorena Ženska gimnazija u Sarajevu, i iz tog razloga je 1924. godine promijenila ime u Prva muška gimnazija. Zlata Bukvić i drugi autori, Nav. djelo, 1999, 13.  http://www.arhivsa.ba/vodic/413.htm, 06. juli 2010. sign. PŽRG-177

(22) Zlata Bukvić i drugi autori, Nav. djelo, 1999, 17.

(23) Zlata Bukvić i drugi autori, Prva gimnazija – 120 godina Prve gimnazije u Sarajevu, 1879-1999, Sarajevo: I gimazija, Sarajevo, 1999. godina, 18, 19. i 21. Vjerovatno  je za tu nadogradnju bio konsultovan i sam Karl Paržik koji je tada već bio penzionisan - Branka Dimitrijević, Nav. djelo, 1989, 87.

(24) U prvim poslijeratnim godinama, za potrebe boraca kojima je bilo onemogućeno školovanje, otvoren je skraćeni gimnazijski tečaj „Partizanska gimnazija“, koja je administrativno gledano bila u sastavu tadašnje I muške gimnazije. - Zlata Bukvić i drugi autori, Prva gimnazija – 120 godina Prve gimnazije u Sarajevu, 1879-1999, Sarajevo: I gimazija, Sarajevo, 1999. godina, 18. i 19.

(25) Zlata Bukvić i drugi autori, Nav. djelo, 1999, 27. Originalno kameno stepenište je uklonjeno i zamijenjeno novim, s tim da je ograda – balustrada zadržana. 

(26) Zlata Bukvić i drugi autori, Nav. djelo, 1999, 21.

(27) Zlata Bukvić i drugi autori, Nav. djelo, 1999, 21.

(28) Zlata Bukvić i drugi autori, Nav. djelo, 1999, 27.

(29) Izbjeglice su bile smještene po učionicama i kabinetima, a školska biblioteka je pretvorena u dom jedne porodice. U tom periodu dvije osobe koje su živjele u školi su umrle, a rođena su tri djeteta. - Ešrefa Gačanin, Prva gimnazija Sarajevo, 1879-2007, Sarajevo: I gimnazija, 2007. godina, 3.

(30) Nastava se odvijala u otežanim okolnostima, tako da je izvršena djelimična dislokacija mjesta gdje su se držala predavanja. Određeno je više alternativnih prostora u gradu gdje se odvijao dio nastave. -  Zlata Bukvić i drugi autori, Nav. djelo, 1999, 30. i 36.

(31) Razoreni kabinet na trećem spratu, koji je stradao sa krovom u ljeto 1995. godine, nikada nije u potpunosti opravljen  - Zlata Bukvić i drugi autori, Nav. djelo, 1999, 61.

(32) Ešrefa Gačanin, Nav. djelo, 2007, 3.

(33) Zlata Bukvić i drugi autori, Nav. djelo, 1999, 32; Nermina Nanić, Program sanacije, restauracije, rekonstrukcije i kolorističke obnove zgrade Prve gimnazije u Sarajevu, Kantonalni zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa, Sarajevo, 1999. godine.

(34) Najviše su bile oštećene sale za fizičko vaspitanje, koje su devastirane tokom boravka izbjeglica. - Ešrefa Gačanin, Nav. djelo, 2007, 4.

(35) Ešrefa Gačanin, Nav. djelo, 2007, 4.

(36) Naredbom Zemaljske vlade u oktobru 1886. godine, “Obrazovalište za pomoćne učitelje” pretvoreno je u redovnu učiteljsku školu. “Obrazovalište” je zajedno sa osnovnom školom u početku radilo u zgradi smještenoj na Bentbaši. – Mitar Papić, Nav. djelo, 1972, 90.

(37) Mitar Papić, Nav. djelo, 1972, 90.

(38) Mitar Papić, Nav. djelo, 1972, 92.

(39) Mitar Papić, Nav. djelo, 1972, 90; http://www.arhivsa.ba/vodic/413.htm  06. juli 2010. Sign.UŠ-125;                   http://www.ossbb.edu.ba/index.php?option=com_content&view=article&id=54:o-koli&catid=35:okoli&Itemid=54, 24. avgust 2010.

(40) Mitar Papić, Nav. djelo, 1972, 91.

(41) Nakon gradnje Apelovog keja, odnosno regulisanja rijeke Miljacke 1896. godine, propisi koji su regulisali spratnost su izmijenjeni, te je izgrađen čitav niz objekata veće spratnosti na desnoj obali: Pozorište, Pošta, Pravosudna palata i drugo. - Borislav Spasojević, Arhitektura stambenih palata austrougarskog perioda u Sarajevu, Sarajevo: Svjetlost, 1988, 15. i 16; Nedžad Kurto, Arhitektura Bosne i Hercegovine – Razvoj bosanskog stila, Sarajevo: Sarajevo publishing, MCM, 1998, 19. i 20.

(42) Iste godine u Sarajevu je počela sa radom Ženska učiteljska škola. - Mitar Papić, Nav. djelo, 1972, 90.

(43) Mitar Papić, Nav. djelo, 1972, 92.

http://www.ossbb.edu.ba/index.php?option=com_content&view=article&id=54:o-koli&catid=35:o-koli&Itemid=54, 24. avgust 2010.

(44) Prvi izvještaj Ženske preparandije u Sarajevu iz 1912. godine, strana 20. - Mitar Papić, Nav. djelo, 1972, 98.

(45) Mitar Papić, Nav. djelo, 1972, 92.

(46) Fahira Kalajdžisalihović, Monografija OŠ Safvet-beg Bašagić, 115 godina zgrade i 55 godina osnovnog obrazovanja, Sarajevo: OŠ “Safvet-beg Bašagić”, mart 2007. godina, 7.

(47) Mitar Papić, Školstvo u Bosni i Hercegovini 1918-1941, Sarajevo: Veselin Masleša, 1984. godina, 85. i 86.

(48) Državna trgovačka akademija je osnovana u Sarajevu oktobra mjeseca 1911. godine. - Mitar Papić, Nav. djelo, 1984, 131.

(49) Direktor škole u tom periodu je bio Atif Hadžikadić, koji je u istom periodu obavljao funkciju gradonačelnika Sarajeva. Zbog saradnje sa okupatorom Hadžikadić je strijeljan 1945. godine, ali škola nije prestala sa radom. Učenici su 1945. godine morali ovjeravati svoja prethodno dobijena svjedočanstva i na taj način su mogli dovršiti svoje školovanje. Uvjerenja o završetku te škole su izdavana do 1948. godine. U školi je istoriju i geografiju predavao akademik Hamdija Kreševljaković. - Fahira Kalajdžisalihović, Monografija OŠ Safvet-beg Bašagić, 115 godina zgrade i 55 godina osnovnog obrazovanja, Sarajevo: O. Š. “Safvet-beg Bašagić”, mart 2007. godina, 8.

(50) Nastava se u tom periodu odvijala u matičnoj zgradi, ali i u školskom objektu smještenom na uglu današnje ulice Branilaca grada, koji je izgrađen 1904. godine po projektu Josipa Vancaša. Ta škola je izvorno bila pod rukovodstvom Milosrdnih sestara.

(51) Metalno preduzeće “Bralim”, Projekat instalacije centralnog grijanja, Sarajevo, juni 1977. godine; Čavar P. i Šilić M., Tehnički snimak OŠ „Veselin Masleša“., Sarajevo: Zavod za izgradnju grada Sarajeva, maj 1977. godine.  

(52)http://www.ossbb.edu.ba/index.php?option=com_content&view=article&id=54:o-koli&catid=35:o-koli&Itemid=54, 24. avgust 2010.

Od 1885. do 1895. godine pohađao je sarajevsku gimnaziju, a do 1899. godine slušao je orijentalne jezike i istoriju na Bečkom univerzitetu gdje je priredio prvu zbirku pjesama (Trofanda iz hercegovačke dubrave). Godine 1900. pokreće list “Behar”, a 1903. godine osniva društvo “Gajret”. Godine 1908. odlazi u Beč i pristupa izradi disertacije pod imenom  “Die Bosniaken und Hercegovcen auf dem Gebiete der islamischen Literatur” koju brani 1910. godine. Iste godine izabran je za zastupnika u Bosanski sabor gdje je ubrzo imenovan za predsjednika. Od 1919. godine radi kao kustos u Zemaljskom muzeju u Sarajevu sve do 1927. godine kada je penzionisan. - http://www.camo.ch/basagic.htm, 20. septembar 2010. godine.

(53) Projekat je izradila firma „ENCO“ iz Sarajeva, a predviđene dimenzije sale su bile 32,00m x 22,50m. Okvirni predračun radova je iznosio oko 300.000 KM, ali do realizacije projekta nikada nije došlo.

(54) Hasan Čemalović, arhitektonski atelje “Čema”. Urbanistički projekat uređenja “Garaža I gimnazija”, Sarajevo, maj 1998. godine.

(55) Školsko igralište je izgrađeno donacijama turske Vlade, a otvoreno je 06.05.2010. godine.

(56) N. Kurto, Nav. djelo, 1988, 82.

Mala realka u Sarajevu je posljednja srednja škola iz austrougarskog perioda otvorena u Bosni i Hercegovini. To je bila Mala realna gimnazija sa četiri niža razreda, ugašena odmah po završetku I svjetskog rata - Mitar Papić, Nav. djelo, 1972, 120.

(57) Ibrahim Krzović, Arhitektura  Bosne i Hercegovine, 1878-1918, Sarajevo: Umjetnička galerija BiH, 1987, 74. i 117.

(58) Ibrahim Krzović, Nav. djelo, 1987, 75. i 117.

(59) N. Kurto, Nav. djelo, 1988, 82.

(60) Mitar Papić, Nav. djelo, 1984, 85.

(61) Kasnije ista škola više puta mjenja naziv: Državna mješovita učiteljska škola, Učiteljska škola, Muška učiteljska škola, Ženska učiteljska škola, Mješovita učiteljska škola kraljice Marije, Zajednica učiteljskih škola - Fahira Kalajdžisalihović, Nav. djelo, 2007, 8.

(62) http://www.arhivsa.ba/vodic/413.htm, 06. juli 2010. Sign.UŠ-125

(63) Škola umjetnih zanata u Sarajevu, preteča današnje Srednje škole primijenjenih umjetnosti osnovana je 1886. godine i radila je kao zanatska radnja koja je obućavala podmladak do 1892. godine kada dobija punopravni status škole sa internatskim uređenjem - Mitar Papić, Nav. djelo, 1972, 145. i 146.

(64) Nacionalizacija nekretnine je izvršena 1947. godine – Istorijat zemljišno-knjižnog uloška broj 63, broj 065-0-Rz-10-4461, Sarajevo: 30.09.2010, Opštinski sud u Sarajevu.

(65) Učenici i nastavnici škole dobitnici su preko 50 najvecih gradskih, republičkih i saveznih nagrada (6-aprilska nagrada grada Sarajeva, 27-julska nagrada republike BiH, nagrada ZAVNOBiH-a i nagrada AVNOJ-a SFRJ) - http://www.artschoolsa.edu.ba/index.htm, 24. avgust 2010.

(66) U ljeto 1993.godine škola je pogođena projektilom teškim 52 kg. Projektil je polomio gornji dio portala, oštetio strop, razbio dva stepenika i ne eksplodiravši pao na pod hodnika u prizemlju, gdje su se u tom trenutku nalazile izbjeglice. - http://www.artschoolsa.edu.ba/index.htm, 24. avgust 2010.

(67) Fikret Karkin, dipl, ing., Tehnički izvještaj, Sarajevo: Hope 87 Sarajevo, juni 1997. godine.

(68) Prethodna parcijalna adaptacija podruma je izvršena 1978. godine.

(69) Doxat inženjering Sarajevo, Glavni projekat adaptacije podruma Škole primijenjenih umjetnosti u Sarajevu, Sarajevo: juli 1998. godine (kao investitor se pojavljuje organizacija HOPE 87).

(70) Na južnoj strani objekta se nalazi sporedni ulaz povezan sa protivpožarnim stepeništem dimenzija 1,00m x 2,20m koji je usmjeren ka školskom igralištu susjedne Osnovne škole građene tokom istog istorijskog perioda. Na zapadnoj strani objekta se nalazi još dva sporedna ulaza u školski objekat dimenzija 1,30m x 2,20m i 0,90m x 2,05m. Prvim  je stražnje dvorište povezano sa prizemljem, a drugi predstavlja ulaz u kotlovnicu smještenu u suterenu i njemu se pristupa stepenicama širine 110cm.

(71) Na južnom zidu se nalazi kamena spomen-ploča postavljena 1955. godine povodom proslave 75 godina postojanja škole, u znak „trajnog sjećanja na učenike i nastavnike ove škole koji su se kao borci i kao kulturni radnici borili za oslobođenje naših naroda ispod austrougarske okupacije – i u slavu i trajno sjećanje na učenike i nastavnike koji su aktivno istupili protiv nenarodnih i izdajničkih režima u našoj zemlji i u narodno-oslobodilačkom ratu dali svoje živote za ostvarenje naše svijetle sadašnjice za socijalizam“.

Na sjevernom zidu se nalazi spomen-ploča postavljena 1980. godine u znak sjećanja na profesore i đake škole proglašene narodnim herojima: Cvitković Miljenko, Čajavec Rudi, Dokić Petar, Džonlić Jusuf, Engel Elijas, Goranin Pavle, Haćam Midhat, Jovanović Josip, Keljanović Milić, Novaković Grujo, Prica Ognjen, Stojanović Mladen, Tomanović Vlado i Šperac Lovro.

(72) Ograda stepeništa je originalna balustrada, ali je kameno stepenište zamijenjeno i postavljeni su stepenici prekriveni vještačkim kamenom.

(73) Između južnog atrija i centralnog stepeništa se nalazi stepenište kojim je omogućen prilaz podrumu.

(74) Uz sporedne prostorije na jugu, u širini atrija  se nalazi đačka menza povezana stepenicama sa atrijem.

(75) Prvobitno projektantsko rješenje se donekle razlikovalo od današnjeg izgleda. Na sjevernoj strani prizemlja bili su predviđeni službene prostorije i stan direktora Gimnazije sa posebnim ulazom sa zapada. Pored toga, na jugoistočnom dijelu prizemlja gdje se danas nalazi muzejska postavka, bili su predviđeni stan za poslužavnika i biblioteka. Pored toga, prvobitnim nacrtom bili su predviđeni zid i kapija školskog dvorišta. - Branka Dimitrijević, Nav. djelo, 1989, 87. i tabla 4d.

(76) Podrum se nalazi ispod Školskog muzeja u prizemlju.

(77) Branka Dimitrijević, Nav. djelo, 1989, 87.

(78) Nadograđeno stepenište prema trećem spratu je originalno izvedeno u betonu u periodu između dva svjetska rata.

(79) Sporedno stepenište na sjeveru je izvedeno dvadesetih godina XX vijeka, prilikom radova spratne nadogradnje objekta.

(80) Na zapadnoj i sjevernoj strani se nalazi još po jedan sporedni ulaz u školu.

(81) Na sjevernoj strani objekta se nalazi sporedni ulaz, koji je usmjeren ka školskom igralištu, koje je sa sjevera omeđeno zgradom Prve gimnazije.

(82) U prvobitnoj prostornoj organizaciji, u jugoistočnom dijelu prizemlja svoje mjesto je imala fiskulturna sala, koja je danas podijeljena u dvije zasebne prostorije.

(83) Dimenzije tog ulaza iznose 1,30m x 2,50m, a ulaz je dobijen izbijanjem parapeta prizemnog prozora prema školskom igralištu. Na ulaz se nadovezuju metalne stepenice, a trenutno se on najviše koristi iz bezbjedonosnih razloga, pošto je školsko igralište ograđeno i odvojeno posebnom kapijom od Gimnazijske ulice.

(84) Taj prostor je sagrađen kao školska garaža sa ulazom s Obale Kulina bana, saobraćajnice koja razdvaja objekat od rijeke Miljacke na jugu.

(85) Rekonstrukcija zida je izvršena u XXI vijeku na osnovu originalnih nacrta iz austrougarskog perioda.

(86) Branka Dimitrijević, Nav. djelo, 1989. godine, 88.

(87) Na sjevernoj fasadi usmjerenoj ka ulici Branilaca grada unutar pravougaonih polja se pojavljuju ukrasni elementi – girlande, rađeni po uzoru na one koje se nalaze na sjevernoj fasadi današnje Osnovne škole Safvet-beg Bašagić kod Drvenija mosta. - Branka Dimitrijević, Arhitekt Karl Paržik, doktorska disertacija, Sarajevo: Arhitektonski fakultet sveučilišta u Zagrebu, juli 1989, 88.

(88) Dimenzije otvora iznose 100cm x 220cm i tu se nalaze metalna vrata savremene izrade.

(89) Dopis Zavoda za zaštitu spomenika u sklopu Federalnog ministarstva kulture i sporta broj 07-40-4-2860-1/10 od 15.07.2010.

(90) Naziv se očito odnosi na prvu neizvedenu varijantu škole iz 1895. godine.

(91) Dopis Zavoda za planiranje razvoja Kantona Sarajevo broj 02-23-4293/10 od 12.07.2010.

(92) Zlata Bukvić i drugi autori, Nav. djelo, 1999, 32.

Nermina Nanić, Program sanacije, restauracije, rekonstrukcije i kolorističke obnove zgrade Prve gimnazije u Sarajevu, Kantonalni zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa, Sarajevo, 1999. godine.

(93) Elaborat o sanaciji vlage u prostorima I gimnazije, Nedim Čehajić-d.i.g., Sarajevo, decembar 2004. godine.

(94) Mirela Imširija i Aida Subašić, Idejni projekat revitalizacije potkrovlja OŠ Safvet-beg Bašagić, Sarajevo: Tasling inžinjering d.o.o. Sarajevo, januar 1997.

(95) Fikret Karkin, dipl, ing., Tehnički izvještaj, Sarajevo: Hope 87 Sarajevo, juni 1997. godine.

(96) Zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Kantona Sarajevo, Elaborat kolorističke obrade završnog sloja Škole primijenjenih umjetnosti u Sarajevu, Sarajevo, juli 1998. godine.