Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 38/10.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovi člana V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 9 do 12 februara 2010. godine, donijela je

O D L U K U

I

Historijska građevina - džamija u Slapovićima, općina Srebrenica, proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru označenom kao k.č. 358/3 (stari premjer), posjedovni list broj 53/0, z.k. uložak broj 57, k.o. Viogor, općina Srebrenica, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o provođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene u skladu sa Aneksom 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 9/02, 70/06 i 64/08).

II

Vlada Republike Srpske dužna je osigurati pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju prezentaciju i rehabilitaciju nacionalnog spomenika.  

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljnjem tekstu: Komisija) utvrdit će uvjete i osigurati sredstva za izradu i postavljanje informacione ploče sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

Utvrđuju se sljedeće mjere zaštite za prostor definiran u tački I stav 2. ove odluke:

-          dopušteni su istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi, radovi na tekućem održavanju i prezentaciji spomenika, kao i radovi koji su neophodni za održivo funkcioniranje objekta, uključujući enterijerske radove, uz odobrenje ministarstva nadležnog za prostorno uređenje Republike Srpske i stručni nadzor nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Republike Srpske;

-          svi originalni fragmenti džamije koji su pronađeni i sakupljeni na lokaciji ili na nekom drugom mjestu na koje su odvezeni tokom radova na obnovi objekta 2008. godine, bit će registrirani, snimljeni, na odgovarajući način konzervirani i prezentirani in situ.

IV

Stavljaju se van snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski akti u dijelu u kome su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.

V

Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i općinske službe suzdržat će se od poduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu oštetiti nacionalni spomenik ili dovesti u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostavit će se Vladi Republike Srpske, ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje Republike Srpske, nadležnoj službi zaštite naslijeđa na nivou Republike Srpske i općinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi provedbe mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom općinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresiranim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.kons.gov.ba).

VIII

Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u «Službenom glasniku BiH».

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović i Ljiljana Ševo.

Broj: 07.3-02.3-71/10-10

10. februara 2010. godine

Sarajevo

Predsjedavajuća Komisije

Ljiljana Ševo

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovi člana 2. stav 1. Zakona o provedbi odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.

Centar za Islamsku arhitekturu iz Sarajeva podnio je, dana 10.02.2003. godine, peticiju/prijedlog Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika za proglašenje Džamije u Slapovićima, općina Srebrenica, nacionalnim spomenikom BiH.

Na osnovi prijedloga, Komisija je pokrenula postupak za donošenje odluke o proglašenju predmetnog dobra nacionalnim spomenikom, u skladu sa članom V Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i odredbama Poslovnika o radu Komisije.

Izjava o značaju dobra

Džamija u Slapovićima kod Srebrenice izgrađena 1936. godine, a teško i namjerno oštećena za vrijeme rata, 1995. godine.

Mula Selim Alemić je, pored što je izgradio džamiju, uvakufio je zemljište i izgradio most, vodenicu i mejtef, čime je pomogao privrednom i socijalnom razvoju područja. Rehabilitovana džamija je značajan spomenik kulturnog pamćenja, koji, osim što obilježava tragične događaje iz 1995. godine, veliča i bogatu kulturnu raznolikost BiH.

II - PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju, izvršen je uvid u:

-          dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra (kopiju katastarskog plana i zemljišnoknjižni izvadak),

-          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.,

-          historijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru,

-          Dopisom broj 07.3-35.2-23/2009-231 od dana 07.12.2009. godine zatražen je pismeni stav predstavnika općine Srebrenica, Medžlisa IZ Srebrenica, Zavoda za zaštitu kulturnog i prirodnog naslijeđa Republike Srpske i Arhiva BiH o inicijativi da se Džamija u Slapovićima kod Srebrenice proglasi nacionalnim spomenikom,

Na osnovi uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Džamija u Slapovićima se nalazi u naseljenom području Slapovići – Bučje, udaljenom oko 4,5 km jugozapadno od Srebrenice. Slapovići se nalaze na rijeci Zeleni Jadar u koju se ulijeva potok Duboko, na čijoj se sjevernoj obali nalazi vjerski objekat. Džamija u Slapovićima se nalazi na udaljenosti od 140m sjeveroistočno od mjesta gdje se potok Duboko uljeva u rijeku Zeleni Jadar.

Nacionalni spomenik se nalazi na  lokaciji označenoj kao k.č. 358/3 (stari premjer), koja je upisana u posjedovni list broj 53/0, k.o. Viogor, zemljišnoknjižni uložak broj 57, općina Srebrenica, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Historijski podaci 

Područje Srebrenice je poznato po eksploataciji srebra još iz antičkog doba. U obližnjim Sasama na lokalitetu Gradina otkriveni su ostaci većeg antičkog i kasnoantičkog municipija Domavia, koji je bio i centar rudarske uprave za provincije Panoniju i Dalmaciju.(1)  

Tokom XIV vijeka u Bosni je došlo do snažnog razvoja rudarske proizvodnje i taj period se poklapa sa razvojem Srebrenice, jednog od najvećih rudnika na Balkanu u srednjovjekovnom periodu(2). U pisanim izvorima sa Srebrenicom se susrećemo prvi put 1352. godine kao predgrađem tvrđave Srebrenik(3). Tu je u spomenuto doba postojalo gradsko naselje sa razvijenim zanatima i živom proizvodnjom srebra. Pored Sasa kao rudara spominje se i dubrovačka kolonija(4). Osmanska vojska je prije pada Bosne nastojala zavladati Srebrenicom kao važnim rudarskim centrom, što joj je donekle uspjelo, a definitivno je zauzela tek polovinom 1462. godine. Pod ovaj kadiluk su osim Srebrenice spadale nahije: Šubin, Kušlat i Zvornik na lijevoj, te Sokol, Radevina, Bohorina, Krupanj, Jadar i Ptičar na desnoj obali Drine. Godine 1660. Srebrenica je  prema opisu Evlije Čelebije imala osam stotina prizemnih i na sprat tvrdo zidanih i lijepih kuća, šest mahala i šest džamija sa mihrabom, jednu tekiju, tri mekteba, jedan mali han i sedamdeset esnafskih dućana, kao i jedan hamam. Evlija od džamija poimenično spominje jedino Bajezid Velijinu džamiju(5).

Džamija u Slapovićima kod Srebrenice izgrađena je 1936. godine(6) od strane Mula Selima Alemića, koji je pored džamije naredne godine uvakufio 110 dunuma livada i šume. Slapovići su u tom periodu predstavljali naseljeno mjesto čijem je džematu pripadalo osam sela: Slapovići, Bučje, Kutuzero, Bjelo Polje, Lipovac, Kasapići, Strane i Sarači. U periodu između dva svjetska rata u blizini džamije izgrađena je vodenica, kameni most i mejtef u kojem je stanovao imam.

Poslije smrti Mula Selima Alemića 1938. godine, efendija Jusuf Begić je vršio dužnost imama(7), a nakon njegove smrti, nakon Drugog svjetskog rata, istu dužnost je obavljao Mehmed (Selman) Delić, koji tu funkciju obavlja sve do pada Srebrenice, 11. jula 1995. godine, od kada se vodi kao nestao.

Podaci o području Slapovića gdje je izgrađena džamija, iz perioda prije 1936. godine veoma su oskudni. Slapovići su tokom osmanskog perioda predstavljali prometno mjesto, s obzirom da se nalazilo na putu koje je povezivalo veća naseljena mjesta Istočne Bosne sa Sarajevom. Put koji je povezivao Slapoviće i Srebrenicu sa Sarajevom je predstavljao ogranak jednog od glavnih drumova perioda koji se prostirao od Sarajeva do Nove Varoši u Srbiji, a išao je preko Hreše, Podromanije, Rogatice i Višegrada(8). Ogranak tog puta se odvajao iza Rogatice i preko Žepe je vodio do Slapovića i dalje do Srebrenice. Na području Srebrenice, u blizini Slapovića nalazio se Han Jadar, a u široj zoni još nekoliko hanova(9). Tokom austrougarskog perioda, Srebrenica je spadala pod tuzlanski okrug, ili „Okružje Donja Tuzla“, i postala je sjedište sreza (kotara)(10). Tokom istog perioda u Slapovićima nisu zabilježene posebne promjene načina života ili nove gradnje, a u periodu između dva svjetska rata konačno je izgrađena kamena džamija sa munarom.

U periodu između dva svjetska rata, od izgradnje džamije do 1941. godine, nisu vršene  izmjene na džamiji.

Tokom Drugog svjetskog rata nisu zabilježena posebna oštećenja džamije, a tokom druge polovine XX vijeka vršeni su radovi redovnog održavanja džamije. U istom periodu, šezdesetih godina XX vijeka izvršeno je uklanjanje starog kamenog objekta mejtefa i izgradnja istog od armiranog betona i blok opeke, s tim da se na spratu tog objekta nalazio stan imama(11).

Početkom rata u BiH (period 1992-95) u Slapovićima je podignuto veće izbjegličko naselje sa oko 500 drvenih montažnih kuća, gdje je utočište našlo stanovništvo Istočne Bosne. Tada je aktiviran stari put kojima su bili povezani Srebrenica, Goražde i Žepa, koji je prolazio kroz Slapoviće(12). U tom periodu džamija u Slapovićima je služila vjernicima, a u mejtefu je bila organizirana redovna školska nastava.

Objekat je služio svojoj namjeni sve do jula mjeseca 1995. godine(13), odnosno do pada Srebrenice, kada je džamija zapaljena, a od objekta su ostali  oštećeni vanjski zidovi i munara. Istovremeno je teško oštećena kuća imama sa mejtefom, a potpuno su uništeni prateći objekti u široj zoni Slapovića - kameni most preko rijeke Zeleni Jadar, vodenica, kao i stambeni objekti.

Nakon završetka rata u BiH 1995. godine, počeo je proces povratka preživjelih žitelja područja Slapovići koji je završen početkom 2008. godine. Tokom juna mjeseca 2008. godine, broj povratnika u sela područja Slapovići je iznosio 450(14). Usljed porasta broja džematlija na datom području, javila se potreba za rekonstrukcijom džamije, s obzirom da se najbliža džamija nalazi u udaljenom gradskom području Srebrenice. Juna mjeseca 2008. godine, izvršena je rekonstrukcija, kada je izveden četverovodni krov džamije. Od tada je vjerski objekat u funkciji i služi svim džematlijama područja Slapovići.

2. Opis dobra  

Prema konceptu prostorne organizacije, džamija  u Slapovićima  pripada jednoprostornim  džamijama pokrivenim četverovodnim krovom i  sa kamenom munarom.

Džamija u Slapovićima je pravougaone tlocrtne osnove, dimenzija 6,05m x 7,95m, visina zidova džamije do pod strehu iznosi 4,50m, a do sljemena krova 7,10m. Ukupna visina munare iznosi 11,15m, a osnova njene baze je pravougaona dimenzija 1,60m x 2,12m.

Ulazni trijem džamije na sjeveroistočnoj strani širine 1,80m, pokriven je jednovodnom strehom oslonjenom na kvadratne AB stubove dimenzija 20cm x 20cm, a usječen je u strminu od koje je odvojen masivnim AB zidom. Na toj strani, u centralnom dijelu zida se nalazi ulaz(15) koji predstavlja drvena vrata dimenzija 100cm x 210cm. Unutrašnje dimenzije džamije iznose 6,90m x 5,00m, a visina do stropa izvedenog od rigipsa iznosi 4,50m. Pod je izveden u cementnom estrihu, a kameni zidovi su grubo malterisani(16), i na njemu su vidljivi kablovi elektroinstalacija. U centralnom dijelu jugozapadnog zida nalazi se mihrab elipsaste osnove, širine 85cm i dubine od 35cm. Visina mihraba do vrha mihrabske krune iznosi 240cm. Na mihrabu nema tragova dekoracije, a obložen je na isti način kao i unutrašnji zidovi. Osvjetljenje unutrašnjosti omogućeno je preko pravougaonih prozora dimenzija 60cm x 90cm, postavljenih na jugoistočnom, jugozapadnom i sjeverozapadnom zidu.

Na unutrašnjem sjeverozapadnom zidu, na visini od 3,00m u odnosu na kotu poda džamije, nalazi se lučno završeni ulaz u munaru dimenzija 55cm x 120cm, kojem se pristupa isključivo pokretnim drvenim ljestvama(17) iz unutrašnjosti džamije. Do vrha munare vode zavojite kamene stepenice širine 55cm, kojima se izlazi na osmougaonu površinu(18) upisanu u kružnicu prečnika 2,50m, završenu cementnim estrihom i ograđenu metalnom ogradom. Na toj površini nalazi se završni dio munare kružne osnove prečnika 130cm i visine 4,00m do tjemena krova. Iznad se nalazi završni alem visine 50cm.

U svom vanjskom iskazu, džamija u Slapovićima predstavlja jednostavan objekat izveden u grubo malterisanom lomljenom kamenu sa prozorskim otvorima postavljenim u dva nivoa. Na sjeverozapadnoj strani se nalazi munara obložena sedrom, koja je do visine od 2,60m pravougaone osnove, a potom do visine od 6,00m prerasta u osmougaonik upisan u kružnicu prečnika 2,10m. Do izlazne platforme munare, koja se nalazi na visini od 7,00m, osmougaonik se stepenasto širi do prečnika opisane kružnice od 2,50m. Sa platforme se izdiže kružni završetak munare na kojem se nalazi izlazni otvor dimenzija 50cm x 190cm. Ostatak sjeverozapadne fasade predstavlja grubo malterisani kameni zid na kojem se nalazi po jedan drveni prozor dimenzija 60cm x 90cm, u dva nivoa. Jugozapadna i jugoistočna fasada odgovaraju sjeverozapadnoj fasadi, s tim što se na njima nalaze po dva prozora istog oblika i dimenzija u dva nivoa. Sjeveroistočna fasada predstavlja ulaznu fasadu bez prozora, koju nije moguće sagledati kao ostale fasade, s obzirom da je sjeveroistočni predulaz usječen u strmu padinu.

Vanjski zidovi džamije su izvedeni od lomljenog kamena, a baza munare je obložena kamenim pločama od sedre. Pod džamije i predulaz su izvedeni od cementnog estriha, a konstrukcija četverovodnog krova džamije, kao i jednovodne predulazne nadstrešnice je drvena, sa pokrovom od crijepa. Munara je  pokrivena bakrom. Vanjski prozori su drveni.

Debljina zidova džamije iznosi 55cm, a unutrašnja visina džamije do tavanice 4,50m.

Oko džamije ne postoji ograđen harem, ali se na sjeveroistočnoj padini na udaljenosti od 4,00m nalaze 3 mezara sa prednjim i nožnim nišanima. Gledajući sa sjevera prema jugu nalaze se sljedeći mezari:

1. Mezar Mula Selima Alemića (1860 – 1938), izrađen u betonu, dimenzija 110cm x 220cm, sa natpisom na prednjem nišanu: „Mehrum mula Selim Alemić, 1860 – 1938, El Fatiha”. Na površini zemlje, u srednjem dijelu mezara nalaze se položeni stariji prednji i nožni nišan bez natpisa. Ostatak prednjeg nišana sa turbanom je dužine od 60cm, a obim turbana iznosi 45cm. Dužina ostatka nožnog nišana iznosi 25cm.(19)

2. Mezar Alemić Ibre (1958-1987), izrađen u betonu, dimenzija kao i prvi mezar, sa natpisom na prednjem nišanu: „Alemić Ibro (1958-1987), nišane podiže otac Ibrahim, majka Salkuna, sestra Ibrima, žena Ramiza, sin Nihad, kćeri Nihada i Mirsada”

3. Mezar Alemić Šabana (1971-1992), izrađen u betonu, dimenzija kao i prvi mezar, sa natpisom na prednjem nišanu: „Alemić Šaban (1971-1992), NP. mati Medija, brat Mušan, sestra Medina sa sinovima Admirom i Sajibom”.

Sjeverno, na uzvišenju se nalaze još dva  mezara novijeg datuma.

            Zapadno od džamije se nalazi oštećeno korito sa česmom, koje je u funkciji, izvedeno od smjese betona i krupnog riječnog šljunka. Južno od parcele gdje se nalazi džamija, na suprotnoj obali potoka Duboko, nalazi se devastiran objekat gdje je bio smješten mejtef, izrađen u armiranom betonu i opeci.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Po raspoloživim podacima, džamija u Slapovićima nije ranije evidentirana, niti upisana u registar spomenika kulture na bilo kojem nivou.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Ne postoje podaci o konzervatorsko-restauratorskim radovima na džamiji u Slapovićima u periodu od njene gradnje do zadnjeg rata u BiH (period 1992-95).

Džamija u Slapovićima, zapaljena 1995. godine, nije srušena do temelja. Ostali su sačuvani masivni perimetralni zidovi, izrađeni od lomljenog kamena, kao i munara.

Godine 2008. izvršeni su radovi na džamiji, kada je izgrađen četverovodni krov, jednovodna ulazna nadstrešnica na sjeveroistočnoj strani, postavljena vanjska stolarija, izveden pod od cementnog estriha, a izvršen je i grubi razvoj elektroinstalacija, kao i grubo maltanje vanjskih i unutrašnjih zidova. Istovremeno je izveden AB podzid prema sjevernoj padini, kao brana predulaznom trijemu. 

5. Sadašnje stanje dobra

Džamija u Slapovićima se danas nalazi u vrlo dobrom konstruktivnom stanju. Sačuvani kameni zidovi ne pokazuju znakove konstruktivne slabosti, a s obzirom da je izvršena rekonstrukcija krovnog pokrivača, ne postoji opasnost od prodora atmosferske vlage u objekat. Vjerski objekat je u funkciji, iako radovi unutrašnjeg uređenja objekta nisu završeni.

6. Specifični rizici

-          ne postoje izraziti specifični rizici vezani za objekat.

III – ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterije za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom («Službeni glasnik BiH» br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijima:

A.         Vremensko odredjenje (dobra nastala od prahistorije do 1960. godine)

E.         Simbolička vrijednost

ii.          Sakralna vrijednost,

iii.         Tradicionalna vrijednost,

v.          Značaj za identitet grupe ljudi.

G.         Izvornost

iii.         Namjena i upotreba,

v.         Položaj i smještaj u prostoru,

vi.         Duh i osjećanja.

I.          Izvornost

iii.         Zaokruženost (kompletnost).

Sastavni dio ove odluke su:

-          Imovinsko-vlasnička dokumentacija:

-         kopija katastarskog plana 358/3, k.o. Viogor (stari premjer), p.l. 53/0, br. plana 2141/952-1-3-127/09; Razmjera 1:6250, izdata 08.12.2009. godine  od strane Republičke uprave za geodetske poslove, područna jedinica – Srebrenica,

-         Zemljišnoknjižni izvadak za zemljišne parcele br. 358/3, k.o. Viogor, broj z.k. uloška 57(stari premjer), Nar. br. 1554/0 od 17.12.2009.  izdao Zemljišno-knjižni ured Osnovnog suda u Srebrenici, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina;

-          Fotodokumentacija:

-         Fotografije postojećeg stanja džamije u Slapovićima kod Srebrenice od 23. novembra 2009. godine. Fotografirao arh. Adi Ćorović  (fotografirano digitalnim fotoaparatom Sony DSC – H10);

-          Tehnička dokumentacija:

-         Snimak postojećeg stanja džamije u Slapovićima kod Srebrenice  izveden od strane  kand. arh. Nermine Katkić, novembar 2009.

Korištena literatura

Tokom vođenja postupka proglašenja dobra nacionalnim spomenikom, korištena je sljedeća literatura:

1978.    Kovačević Kojić, Desanka. Gradska naselja srednjevjekovne Bosanske države. Sarajevo: Veselin Masleša, 1978.

1991.    Kreševljaković Hamdija. Izabrana djela, III dio, Hanovi i karavansaraji u Bosni i Hercegovini. Sarajevo: Veselin Masleša, 1991.

1998.    Mujezinović, Mehmed. Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga II. Sarajevo: Sarajevo Publishing, 1998.

2002.    Salimović, Sadik. Knjiga o Srebrenici. Srebrenica: Skupština općine Srebrenica, 2002.

2006.    Odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika o proglašenju historijskog područja Donjeg grada u Srebrenici nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine na sjednici održanoj od 7. do 10. novembra 2006. godine u Sarajevu.

2008.    http://www.slapovici.blogspot.com/, 28.06.2008.

(1) Više podataka o historijatu područja u Odluci Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika o proglašenju historijskog područja Donjeg grada u Srebrenici nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine na sjednici održanoj od 7. do 10. novembra 2006. godine u Sarajevu.

(2) Desanka Kovačević Kojić, Gradska naselja srednjevjekovne Bosanske države, Sarajevo, Veselin Masleša, 1978, 18.

(3) U podnožju pojedinih utvrđenih gradova formiraju se podrađa. Od tvrđave Srebrenik u Podrinju, gdje je formirana Srebrenica treba razlikovati grad Srebrenik koji postoji u istom periodu, ali drugoj regiji Bosne: U oblastima Usori i Soli nalazili su se gradovi Srebrenik i Kučlat.  -   Desanka Kovačević Kojić, 1978, 30, 32.

(4) Desanka Kovačević Kojić, 1978, 41.

(5) Mehmed Mujezinović, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga II, Sarajevo, Sarajevo Publishing, 1998, 135.

(6) Podatak sa kamene ploče, nađene pored džamije, podignute 1982. godine od strane IZ Srebrenica i Dopis Medžlisa IZ Srebrenica broj IO- /05 od 18.02.2005. godine.

Informacija IZ Srebrenica iz 2008. godine daje podatak da je džamija izgrađena 1923. godine, ali to ne dokumentira- http://www.slapovici.blogspot.com/, 28.06.2008.

(7) Svjedočenje dr. Sabita Begića, sina Jusufa Begića, Sarajevo 23.12.2009. godine.

(8) Taj put je bio poznat kao Stambolska džada koja je kod Nove Varoši izlazila na Dubrovački drum. Još u doba bosanske samostalnosti postojao je drum koji je povezivao Dubrovnik sa Vrhbosnom. S tim putem je bio povezan i drugi put koji se protezao od ušća Neretve. -  Hamdija Kreševljaković, Izabrana djela, III dio, Hanovi i karavansaraji u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, Veselin Masleša, 1991, 313.

(9) U široj zoni Srebrenice navode se i sljedeći hanovi: Gođević han, Han Nesmotar, Han Polom, Mavrakin han i Milošev han, ali se navodi da nije bilo moguće obraditi sve hanove izgrađene tokom osmanskog perioda u BiH. -  Hamdija Kreševljaković, 1991, 306.

Pored tih hanova, postojala su još dva ostatka kamenih hanova u zoni Slapovića definitivno srušena šezdesetih godina XX vijeka: Jedan se nalazio sa južne strane potoka Duboko, odnosno preko puta džamije u Slapovićima i do rušenja je služio kao ostava za sijeno, a drugi – Vukojin han se nalazio na putu od Slapovića prema Žepi. -   Svjedočenje Hamdije Hasanovića, rodom iz Slapovića, Slapovići, 23.11.2009. - Podaci o ta dva hana nisu potvrđeni pisanim izvorom ili materijalnim dokazom.

Najprostija hanska zgrada je bila slična velikoj staji. To je prizemna zgrada s osnovicom pravougaonika, zidovi su joj 2-2,50m visoki, građeni od brvana, kamena i ćerpiča s krovom na četiri vode prekrivenim šimlom.  - Hamdija Kreševljaković, 1991, 255. - Po svjedočenju Hamdije Hasanovića, dva hana iz  Slapovića su po prostornoj organizaciji spadala u opisanu najednostavniju grupu hanova.

(10) Sadik Salimović, Knjiga o Srebrenici, Srebrenica, Skupština općine Srebrenica, 2002, 42.

(11) Svjedočenje Hamdije Hasanovića, rodom iz Slapovića, Slapovići, 23.11.2009.

(12) Na pojedinim mjestima od Srebrenice do Dubrovnika postoje očuvani tragovi puta sastavljenog od oblutaka koji su u veoma dobrom stanju. Put se koristio tokom perioda prije dolaska Osmanlija na područje Srebrenice. - Rajko Dukić, Beograd, Narodna knjiga, 2009, 51.

(13) Već u junu 1995. godine, srpske snage su zauzele osmatračku stanicu „EKO“ na jugoistoku enklave u blizini Zelenog Jadra i naselja Slapovići. – Sadik Salimović, 2002, 207.

(14) http://www.slapovici.blogspot.com/, 28.06.2008.

(15) Iznad ulaza se do 1995. godine nalazila kamena ploča sa podacima o gradnji. Ploča je sačuvana i nalazi se oslonjena na vanjski zid džamije.

(16) Po svjedočenju Hamdije Hasanovića porijeklom iz Slapovića, pod džamije je bio drveni, a unutrašnji i vanjski zidovi su bili malterisani u bijelo.

(17) Do 1995. godine na tom mjestu se nalazio drveni mahfil kojem se pristupalo drvenim stepenicama. U unutrašnjosti džamije se nalazio i drveni mimber. Svi drveni dijelovi izgorjeli su 1995. godine – svjedočenje Hamdije Hasanovića, Sarajevo 23.12.2009. godine.

(18) Visinska kota u odnosu na pod džamije iznosi 7,00m.

(19) Sjeverno od tog mezara na površini zemlje je moguće uočiti kamene ostatke koji upućuju na to da je i na tom mjestu postojao mezar starijeg datuma.