Status spomenika -> Nacionalni spomenik

          Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 27. maja do 2. juna 2008. godine, donijela je

O D L U K U

I

Istorijska građevina – Zgrada Penzionog fonda (zgrada na uglu ulica Maršala Tita i Hamze Hume) u Sarajevu proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik nalazi se na prostoru označenom kao k.č. 783 (novi premjer) što odgovara k.č. 64, k.o. Sarajevo L (stari premjer), z.k. uložak broj   L/94, k.o. Sarajevo, opština Centar Sarajevo, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene prema Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Federacije BiH” br. 2/02, 27/02, 6/04 i 51/07).

II

            Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju, restauraciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, na prostoru definisanom u tački I stav 2 ove odluke utvrđuju se sljedeće mjere zaštite:

-          dozvoljeni su isključivo konzervatorsko-restauratorski radovi, radovi tekućeg održavanja i radovi koji imaju za cilj prezentaciju spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i stručno nadziranje nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine;

-          prije početka konzervatorsko-restauratorskih radova na objektu potrebno je izvršiti detaljno snimanje stanja objekta,  te istraživačke radove koji će obuhvatiti analizu građevinskih materijala i vrstu i ton boja vanjskih zidova fasade;

-          projekat konzervatorsko-restauratorskih radova mora biti zasnovan na  detaljnom snimanju stanja objekta i treba uključiti metodološki pristup koji će biti usmjeren na zaštitu istorijskih vrijednosti objekta;

-          obavezno je sačuvati originalni izgled objekta u pogledu obrade arhitektonskih detalja, boje zidova, tretmana fasada, konstrukcije objekta i nagiba krova, te vrste krovnog pokrivača i nije dozvoljena promjena stilskih karakteristika uklanjanjem ili dodavanjem pojedinih dekorativnih elemenata i arhitektonskih detalja;

-          prilikom konzervatorsko-restauratorskih radova koristiti materijale iste kao originalne, originalne tehnike obrade materijala;

-          izvršiti sanaciju fasada prema unutrašnjem dvorištu;

-          projektnom dokumentacijom obraditi dotrajale i oštećene elemente objekta (krov, fasade, horizontalni i vertikalni oluci, itd.) i predvidjeti njihovu zamjenu u skladu sa gore navedenim metodama;

-          prilikom restauracije izvršiti zamjenu stihijski ugrađivanu stolariju i bravariju u nivou prvog sprata (istočna i sjeverna fasada); u nivou četvrtog i petog sprata (sjeverna fasada);

-          izvršiti uklanjanje, odnosno preoblikovanje neprimjerenih reklamnih panoa u nivou parapeta prvog sprata na uglu ulica Hamze Hume i Maršala Tita;

-          izraditi i sprovoditi  program prezentacije nacionalnog spomenika;

-          izvršiti regulaciju prizemlja objekata vraćanjem njihovih originalnih namjena ili uvođenjem novih namjena primjerenih centralnoj gradskoj zoni;

-          nije dozvoljeno uvođenje novih namjena, koje bi uticale na promjenu karaktera i elemenata koji karakterišu dati ambijent, i namjena koje zagađuju okolinu.

IV

Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno - planski akti koji su suprotni odredbama ove odluke.

V

Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili dovedu u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostaviće se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje, nadležnoj službi zaštite nasljeđa na nivou Federacije BiH  i opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licma u prostorijama i na web-strani Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

Prema članu V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u «Službenom glasniku BiH».

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 02-02-74/04-121                                                                   

28. maja  2008. godine

Sarajevo     

Predsjedavajuća Komisije

Amra Hadžimuhamedović

O b r a z l o ž e nj e

I – UVOD

Na osnovu člana 2 stav 1 Zakona o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika, ustanovljene u skladu sa Aneksom 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za to dobro podnesen zahtjev.

Istorijska građevina – Zgrada Penzionog fonda (zgrada na uglu ulica Maršala Tita i Hamze Hume) u Sarajevu nalazi se u sklopu „Gradske ambijentalne cjeline Sarajeva“ koja se na Privremenoj listi nalazi pod rednim brojem 546. 

U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V stava 4 Aneksa 8 i člana 35 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila provođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.

II – PRETHODNI POSTUPAK

U toku vođenja postupka izvršen je uvid u:

-          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama i  radovima na dobru itd.,

-          uvid u sadašnje stanje objekta,

-          kopiju katastarskog plana,

-          istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru koja je data u popisu korišćenja dokumentacije u okviru ove odluke.

Na osnovu uvida u  prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno  je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Istorijska građevina – Zgrada nekadašnjeg Penzionog fonda u Sarajevu nalazi se na uglu ulica Maršala Tita i Hamze Hume broj 2. Objekat pripada ambijentalnoj cjelini ulice Maršala Tita. Objekat je prema istoku orijentisan ka Ali-pašinoj džamiji  i Koševskom potoku.

            Nacionalni spomenik nalazi se na zemljištu označenom kao k.č. 783 (novi premjer) što odgovara k.č. 64, k.o. Sarajevo L (stari premjer), z.k. uložak broj L/94, k.o. Sarajevo, opština Centar, Sarajevo, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Istorijski podaci

Objekat je izgrađen kao stambeno-poslovni objekat u vlasništvu Penzionog fonda. Projektant građevine je bio jedan od pionira moderne u Sarajevu, arhitekta Muhamed Kadić(1). 

Godine 1940. bio je raspisan arhitektonski konkurs za ovaj objekat, a Muhamed Kadić je osvojio prvu nagradu i dobio pravo na realizaciju projekta. Upravo te godine braća Reuf i Muhamed Kadić osnivaju svoj samostalni projektantski studio u Sarajevu, pa zajedno učestvuju u razradi projekta. Rezultat je jedan od najznačajnijih objekata moderne koji je rađen neposredno pred II svjetski rat i tokom samog rata u Sarajevu. Ovaj studio je ostao aktivan do 1942. godine. Iste godine atelje braće Kadić je raspušten i oni sele u Dubrovnik. Tada privremeno obustavljaju svoju profesionalnu projektantsku karijeru do kraja II svjetskog rata(2). Iz tog razloga projektanti nisu učestvovali u završnim izvođačkim radovima koju je vodila firma vlasnika Josipa Zubića(3).

Po podacima iz dopisa “Mirovinskog zavoda za namještenike u Sarajevu” od 1. oktobra 1942. godine, izgradnja objekta je započela 10. juna 1941. godine. Prethodno je Gradsko poglavarstvo Sarajevo izdalo građevinsku dozvolu za izgradnju objekta, aprila 1941. godine(4).

Sudeći po dokumentu od 1. oktobra 1942. godine, koji je “Mirovinski zavod za namještenike u Sarajevu” uputio “Tehničkom odjelu u Sarajevu” – Velika župa u Sarajevu, izvođački radovi na objektu su bili u završnoj fazi krajem 1942. godine(5).

Ne postoje dokumenti koji precizno označavaju datum ili godinu završetka radova i tehničkog prijema, ali je gotovo sigurno da je objekat useljen tokom 1943. godine, s obzirom da su sredstva za završne radove odobrena krajem 1942. godine.

Ovaj projekat je rezultat opšte kulturne klime koja je vladala u tadašnjim arhitektonskim krugovima u Sarajevu, kao i prethodnih arhitektonskih i životnih iskustava ovog projektanta.

Od polovine XX vijeka, pa do danas objekat ne mijenja svoju stambeno-poslovnu funkciju i predstavlja vjerovatno najizražajnije projektantsko ostvarenje arhitekte M. Kadića.

2. Opis dobra

Objekat predstavlja stambeno-poslovnu uglovnicu spratnosti P+5+Atika. U sklopu građevine se nalazi prostran podrumski prostor.

Dužina istočnog pročelja (usmjereno ka ulici Hamze Hume) iznosi 34,00m, dok je dužina sjeverne fasade (usmjerene prema ulici Maršala Tita ) iznosi 18,00m. Dubina objekta iznosi 15,00m, ne računajući  istak od 2,00 na sjeveru i istoku.

Struktura prostorija u objektu uspostavljena je postavljanjem dva stubišna prostora – južnog i sjevernog – oko kojih su formirane funkcionalne cjeline koje u ovom opisu označene kao sjeverni i južni blok objekta.

Ulaz u objekat predstavlja dvokrilni metalni portal koji se nalazi na istočnom pročelju, na koji se nadovezuje pravougaoni predulaz dimenzija 3,65m x 9,50m, u čijem se nastavku nalaze zajedničke prostorije odvojene staklenom stijenkom. Iz predulaza se  pristupa sjevernom i južnom dijelu objekta, preko dvokrilnih portala dimenzija 160cm x 210cm.

U oba dijela objekta se nalaze dvokraka stepeništa ukupne širine od 286cm(6). Iz stubišta se pristupa suterenu koji se proteže čitavom površinom ispod objekta.

Južni dio objekta je snabdjeven liftom. U sjeverni dio objekta lift nikada nije instaliran, mada se u njemu nalazi okno lifta(7).

U prizemlju južnog dijela objekta se nalaze dvije stambene jedinice. Stambena prostorija usmjerena prema ulici Hamze Hume zauzima površinu od 86m2, a druga, usmjerena prema unutrašnjem dvorištu površinu od 26m2.

Na ovoj strani se nalazi i jedan prostor dimenzija 9,50m x 5,00m usmjeren ka ulici Hamze Hume, koji je izvorno bio namijenjen kao stan kućepazitelja(8) površine od 40m2.

U prizemlju sjevernog dijela objekta se nalaze prostorije, prvobitno namijenjene okupljanju stanara(9) površine od 27m2.

Sjeverni dio objekta je povezan sa poslovnim prostorom - knjižarom koja se nalazi na uglu ulica H. Hume i Maršala Tita. Ulaz u ovu knjižaru se nalazi sa strane ulice Maršala Tita, a površina ovog poslovnog prostora iznosi 91m2.

Spratovi južnog dijela objekta su namijenjeni stanovanju. Na svakom od ovih nivoa se nalaze po dvije stambene jedinice(10) ukupne korisne površine od  83,00m2, ne računajući balkone površine od 12,50m, usmjerene prema istoku.

Orijentacija stanova je istok-zapad. Prostorije u stanu i njihov razmještaj predstavljaju iskaz, za modernu karakterističnog odnosa prema stanovanju – u kome je iskazana funkcionalnost, povezanost prostorija – kružni tok, i racionalnost i prilagodljivost prostora. U dispoziciji, gdje je predviđena samo jedna spavaća soba, a dnevni boravak (salon) je prostran i riješen tako da može funkcionisati kao dva nezavisna, staklenom pregradom(11) odvojena prostora, iskazan je projektni program rješenja stambenih jedinica za starije bračne parove unutar zgrade Penzionog fonda.

Na prvom spratu sjevernog bloka objekta se nalazi sjedište sportskog društva „Bosna“, dok se na ostalim spratovima nalaze stambene jedinice.

Površina društvenih i upravnih prostorija sportskog društva „Bosna“ iznosi 307m2 i ovaj prostor je usmjeren ka ulicama H. Hume i Maršala Tita(12).

Na gornjim etažama (druga, treća i četvrta etaža) se nalaze po tri stambene jedinice nejednakih površina. Istočne stambene jedinice površine od 95m2 su usmjerene prema ulici H. Hume, sjeverne stambene jedinice površine od 44m2 su usmjerene prema ulici Maršala Tita, a srednja stambena jedinica površine od 53m2 se nalazi na uglu između ove dvije ulice prema kojima je usmjerena  radijalno savijenom staklenom plohom(13).

Dispozicija stanova na petoj etaži sjevernog bloka je ista kao i u donjim etažama, ali je istočna stambena jedinica usmjerena ka ulici H. Hume znatno manja, jer velik prostor zauzima terasa, tako da je površina ovog stana svega 75m2.

Na atici se, kao i u južnom bloku, nalazi jedna stambena jedinica površine od 30m2, smještena između dimnjaka objekta, a originalno je predstavljala veš-kuhinju.

Kompozicija objekta je prepoznatljiva zbog prisustva različitih prizmatičnih i polucilindričnih formi na fasadnim ravnima. Prva isturena etaža na istočnoj strani(14), usmjerena ka ulici H. Hume, se radijalno vezuje na ravan sjevernog petospratnog erkera usmjerenog  ka ulici Maršala Tita. Ova ravan je ujedno i najisturenija ravan objekta.

Druga ravan počinje sa uvučenim troetažnim (drugi, treći i četvrti sprat) ugaonim elementom na raskrsnici ulica, koji je povezan sa istočnom fasadom. Ovoj ravni pripada i krajnji desni dio sjeverne fasade.

Treću ravan predstavlja peta etaža na istočnoj strani sa isturenom završnom pločom oslonjenom na stubove koji  kompoziciono mire različite ritmove donjih etaža.

Četvrtu ravan predstavljaju unutrašnje plohe lođa na istočnoj fasadi(15).

U zoni atike dimnjaci su povezani i na tim mjestima je pronađen prostor za još nekoliko stambenih jedinica. Ova povučena fasadna ploha se može smatrati petom fasadnom ravni objekta.

Uvučena ravan prizemlja gdje je smještena knjižara na uglu i stambena jedinica na jugu se može smatrati dodatnom ravni objekta koja se podudara sa drugom ravni (drugi, treći i četvrti sprat na istoku).

Kod ovog objekta, pored razigranosti različitih ravni fasadnih ploha, treba posebno istaći veoma kvalitetno oblikovanje ugla. Fenomen ugla kao vječitog arhitektonskog motiva na kome se sustižu dva pravca, dvije ulice, dvije fasade, a koji je često zanemaren, kod ovog objekta je uspješno reafirmisan.

Najisturenija prva ravan je obložena pravougaonim keramičkim pločicama tamnocrvene boje. Dimenzije ovih pločica iznose 40cm x 18cm. Ostale ravni su obrađene fasadnim malterom(16) neutralnog tona koji u sebi ima i crvene boje, tako da je ostvareno adekvatno kolorističko rangiranje ravni.           

Sjeverna fasada, polukružnom formom obrađenom keramičkim pločicama, prelazi na istočnu fasadu u najisturenijoj ravni prve etaže, dok se istočna fasada, obrađena u fasadnom malteru u drugoj uvučenoj ravni (druga, treća i četvrta etaža), radijalnim prozorom vezuje na sjevernu fasadu. Povezivanje sjeverne i istočne fasade na uglu, praćeno skladno proporcionisanim otvorima i podjelama na prozorima, je rezultiralo najuspješnije riješenim uglom iz perioda između dva svjetska rata u Sarajevu. Vješto modeliranje podjele na prozorima, trake ograda lođa i rastera na radijalnim ostakljenim formama su usaglašeni tako da je ostvareno potpuno kompoziciono jedinstvo raznovrsnih elemenata(17).     

Sjeverna fasada usmjerena ka ulici Maršala Tita sastoji se od prizemlja gdje je smještena uvučena knjižara i pet etaža iznad, koje pripadaju prvoj fasadnoj ravni.

Na krajnjim stranama pet isturenih etaža se nalaze po dva petokrilna prozora sa nadsvjetlom ukupnih dimenzija 450cm x 170cm. U srednjem dijelu fasade se nalazi po jedan trokrilni prozor sa nadsvjetlom dimenzija 270cm x 170cm.

Iznad pete etaže se nalazi  metalna ograda ravnog krova visine 120cm, završena masivnim vijencem od vještačkog kamena.

Zapadni dio sjeverne fasade dužine od 310cm je uvučen i nalazi se u drugoj fasadnoj ravni. Ovaj dio je, za razliku od ostatka sjeverne fasade, obrađen malterom, i na njemu se nalazi po jedan dvokrilni prozor na svakoj etaži dimenzija 180cm x 170cm.

Istočna fasada usmjerena ka ulici H. Hume se sastoji od prizemlja, pet etaža i uvučene atike na kojoj se nalazi nekoliko stambenih jedinica.

U centralnom dijelu prizemlja se nalazi metalni portal ukupnih dimenzija 365cmx 210cm.

Sa strana se nalaze po dva četverokrilna prozora dimenzija 360cm x 170cm, ispod kojih se nalaze suterenski otvori dimenzija 110cm x 70cm.

Na prvom spratu se nalazi isturena ravan ukupne visine od 390cm na kojoj se nalazi 5 prozora dimenzija 360cm x 200cm.

Fasadna ravan prvog sprata je završena terasom drugog sprata, koja je djelimično uvučena u volumen objekta, a prema vani završena balkonskom ogradom visine 120cm.

U centralnom dijelu ove fasade, na drugoj, trećoj i četvrtoj etaži, nalaze se po dva četverokrilna prozora sa nadsvjetlom dimenzija 360cm x 170cm.

Sa strana se nalaze uvučene lođe na kojima su smješteni četverokrilni prozori dimenzija 408cm x 170cm.

Južna strana ove tri etaže se nalazi u istoj ravni kao i centralni dio fasade. Na ovoj strani se nalazi po jedan četverokrilni prozor na svakoj etaži, a njegove dimenzije su ekvivalentne dimenzijama prozora srednjeg dijela fasade.

Peta etaža je uvučena i na njoj se nalaze četverokrilni otvori čije dimenzije odgovaraju dimenzijama prozora donjih etaža.

Ovaj nivo je završen sa 7 kružnih armiranobetonskih stubova promjera 30cm i kontinuiranom balkonskom ogradom rađenoj po uzoru na ogradu na drugom spratu.

Atika, odnosno prohodni ravni krov je završen ogradom istog oblika, a u njegovoj dubini se  nalaze stambene jedinice male površine i ukupne visine od 3,00m. Na ovom nivou se nalazi 6 dimnjaka širine od 50cm i različite dužine.

Ugao između istočne i sjeverne fasade radijalne forme se sastoji od prizemlja i pet etaža raspoređenih u različitim ravnima.

U prizemlju se nalazi ostakljeni prozor knjižare, dok se na prvom spratu nalazi radijalna staklena stijenka na najisturenijoj fasadnoj ravni. Dimenzije svakog od 9 modula ove staklene stijenke iznose 80 cm x 200cm.

Iznad, na drugom, trećem i četvrtom spratu  se nalazi ostakljena površina uvučene ravni koja se nadovezuje na istu ravan istočne fasade. Ova površina se sastoji od 12 staklenih jedinica dimenzija 40cm x 200cm.

U nivou petog sprata se nalazi radijalna terasa koja se nadovezuje na terase smještene na istoku.

Na zapadnoj unutrašnjoj fasadi, na svakoj etaži, nalaze se različiti otvori sporednih prostorija - kuhinje, trpezarije, nužnika, kao i svjetlarnik stubišta.

Ovdje se nalaze i trokrilni prozori sa nadsvjetlom dimenzija 225cm x 170cm, zapadne salonske prostorije južnog bloka.

Konstrukcija (nosivi zidovi, kružni stubovi i međuspratne ploče) zgrade Penzionog fonda, je rađena od armiranog betona. Pregradni zidovi, kao i ispuna vanjskih zidova, su rađeni u cigli.

Debljina vanjskih zidova iznosi između 31cm i 34cm. Unutrašnji nosivi zidovi su debljine od 48cm. Pregradni zidovi u stanovima su debljine 12cm i 20cm. Svijetla visina stanova iznosi 290cm, a debljina međuspratne konstrukcije iznosi 30cm.

Svijetla visina predulaza u prizemlju iznosi 405cm.

Komunikacije, stepenište i podesti su takođe rađeni u armiranom betonu, ali su presvučeni slojem kamena. Ograde stepeništa su metalne i izrađene su od kružnih profila promjera 20mm, a rukohvat je drveni.

Fasade su rađene u bojenom malteru i bojenoj keramici. Ograde balkona su metalne sa završnim vijencem od vještačkog kamena.

Originalni prozori na objektima su drveni, kao i ulazna i unutrašnja vrata stanova. Ravni krov je pokriven pločama dimenzija 40cm x 40cm, debljine 5cm.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Na privremenoj listi nacionalnih spomenika Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika,  zgrada Penzionog fonda  se nalazi u sklopu „Gradske ambijentalne cjeline Sarajeva“ koja je upisana pod rednim brojem  546.

Nekadašnja zgrada Penzionog fonda se nalazi na „Listi evidentiranih, prethodno zaštićenih i zaštićenih nepokretnih spomenika kulture i prirodne baštine Kantona Sarajevo“ u sklopu  tačke 40. – “Stambena zgrada (arh. R. i M. Kadić) na Marijin-dvoru, pododjeljak 5.3.01., pod naslovom „Individualni stambeni objekti“, odjeljak 5.3. Period između dva svjetska rata.  

Nekadašnja zgrada Penzionog fonda na ovoj listi je evidentirana, ali nije upisana u registar spomenika kulture.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Do danas na objektu nisu vršeni sistematski konzervatorsko-restauratorski radovi. Prva veća intervencija na objektu je izvršena 1967. godine kada su na prohodnom krovu postavljene betonske ploče na originalnu asfaltnu površinu.

Sedamdesetih godina XX vijeka zidovi predulaznog stubišta su obloženi keramičkim pločicama(18). Sličnim pločicama je obrađen sokl cjelokupnog stepeništa.

Obnova fasada  na ovom objektu je vršena sredinom osamdesetih godina XX vijeka i ovim radovima su bile obuhvaćene samo fasade usmjerene ka ulicama Hamze Hume i Maršala Tita. Fasade usmjerene ka unutrašnjem dvorištu nikada nisu obnovljene i to je razlog njihovog izuzetno lošeg stanja. U istom periodu je uveden i lift u južni dio objekta(19).

Tokom druge polovine XX vijeka i početkom XXI vijeka vršena je stihijska zamjena originalne vanjske stolarije, što je dovelo do znatne degradacije fasada.

Osamdesetih godina XX vijeka počela je zamjena peći na čvrsto gorivo, kojima su se grijali stanovi. Danas se većina stanara grije na gas ili na struju.

Tokom  rata u BiH u periodu 1992-95. godina, objekat je pogođen više puta.

Godine 1995. pogođena je istočna fasada u nivou II sprata i tom prilikom je probijen patos balkona i uništen je vanjski zid stana južnog dijela objekta.

Neposredno nakon okončanja ratnih dejstava izvršeni su građevinski radovi manjeg obima, kada su istočna fasada i stan južnog dijela objekta u potpunosti opravljeni.

Sredinom 1992. godine krov je pogođen raketom u nivou masivnih dimnjaka atike. Ova oštećenja su prouzrokovala dodatne pukotine na ravnom krovu, a postoji i realna opasnost od kolapsa dijelova dimnjaka.

Nakon rata su vršene sitnije opravke istočne fasade sa koje su otpadali dijelovi maltera, ali i čitave keramičke pločice.

Vršene su i opravke stepeništa, ali se nikad nije pristupilo sistematskoj obnovi objekta na kojem dugo nisu vršeni radovi redovnog održavanja.

5. Sadašnje stanje dobra

Bez obzira na oštećenja izazvana ratom, objekat je u vrlo dobrom konstruktivnom stanju.

Veća oštećenja izazvana ratom su opravljena, ali u objektu postoji čitav niz nedostataka izazvanih neredovnim održavanjem.

U gotovo sve stanove na petom spratu i atici prodire atmosferska voda sa ravnog krova. Ovo je posljedica nedovoljne brige o krovu koji je zamišljen kao zajednička terasa, a danas je zapuštena i prljava površina bez uslova za provođenje slobodnog vremena stanara zgrade.

Na pročelju su prisutni glomazni i degradirajući reklamni panoi koji grubo narušavaju vanjski izgled ovog izuzetnog djela međuratne arhitekture.

Unutrašnja fasada je  neodržavana i sa nje otpadaju veći komadi maltera.

Omalterisani dijelovi pročelja usmjerenog ka ulici H. Hume su takođe neodržavani, mada u manjoj mjeri. 

Podrumske prostorije su neodržavane, a prizemne prostorije, koje su originalno bile zamišljene kao stan za “hausmajstora," odnosno zajedničke prostorije za stanare su neadekvatno iskorišćene i date su na upravljanje organizacijama koje ove prostore drže neiskorišćene.

Osim toga, izvršena je stihijska izmjena originalne vanjske stolarije i neprimjerena hromatska obrada dijela prizemne stolarije(20). Neriješeno je pitanje odlaganja smeća koje se ostavlja u plastičnim kesama na pločniku ispred glavnog ulaza u ulici Hamze Hume.

Zidovi ulazne partije su velikim dijelom pokriveni neadekvatnom keramikom iz druge polovine XX vijeka, koja je pri tome još i oštećena.

Oštećenja stepeništa izazvana ratnim dejstvima nikada nisu opravljena, tako da su u unutrašnjosti prisutni tragovi oštećenja izazvanih gelerima granata.

Lift nikada nije uveden u sjeverno stepenište, mada je predviđeno originalnim projektom.

6. Specifični rizici

-          nedovoljno i neredovno održavanje objekata,

-          prodor atmosferske vlage u dijelove objekta,

-          izmjena većeg dijela originalne stolarije,

-          postavljanje neprimjerenih reklamnih panoa na sjevernoj i istočnoj fasadi.

III -  ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom (“Službeni glasnik BiH” br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A.         Vremensko određenje (Dobra nastala od praistorije do 1960. godine)

C.         Umjetnička i estetska vrijednost

iii.         proporcije

iv.         kompozicija                 

D.         Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)

iii.         djelo značajnog umjetnika ili graditelja

F.         Ambijentalna vrijednost                 

ii.         značenje u strukturi i slici grada

iii.         objekat ili grupa objekata je dio cjeline ili područja

G.        Izvornost

i.          oblik i dizajn

iii.         namjena i upotreba

v.          položaj i smještaj u prostoru

H.         Jedinstvenost i reprezentativnost

ii.         vrhunsko umjetničko ili arhitektonsko djelo

I.          Cjelovitost

i.          fizička cjelovitost (kompaktnost)

ii.         homogenost

iii.         zaokruženost (kompletnost)

Korišćena literatura

Grupa autora, Džemal Čelić – Graditelji Sarajeva, poglavlje „Braća Kadići – pioniri savremene arhitekture u BiH“, Skripta biblioteke Arh. fakulteta u Sarajevu, Sarajevo.

2007., Ž. Janković, Muhamed Kadić – život i djelo, Akademija nauka i umjetnosti BiH, Bošnjački institut Fondacija Adila Zulfikarpašića, Sarajevo.

(1) Ž. Janković, Muhamed Kadić, život i djelo, str. 55-57, ANU BiH, Bošnjački institut, Sarajevo, 2007.

(2) Ž. Janković, Muhamed Kadić, život i djelo, str. 22, ANU BiH, Bošnjački institut, Sarajevo, 2007.

(3) Sjedište firme Josipa Zubića nalazilo se u  ulici Ćukovića 3a (naziv ulice iz 1942. godine) – Prepiska prilikom izvođenja radova, Dokumentacija iz Arhiva BiH

(4) Prepis Građevinske dozvole, dokument IV – 568/41, Gradsko poglavarstvo Sarajevo, 17. februar 1942. godine

(5) “Mirovinski zavod za namještenike u Sarajevu” zahtijeva 5 tona cementa i 10m3 meke drvene građe radi završetka objekta. “Tehnički odjel u Sarajevu” prosljeđuje ovaj zahtjev u Zagreb, gdje Ministarstvo prometa i javnih radova, “Odjel za javne radove” dopisom od 30. novembra 1942. godine odobrava izdavanje ovog materijala.

Isto Ministarstvo dopisom od 1. decembra 1942. godine dodjeljuje 4 tone cementa kamenorescu Vrlac Ivanu za završetak radova na oblaganju stubišnih stepenica.

Prethodno je isto Ministarstvo “Tehničkom odjelu u Sarajevu” uputilo dopis 21. novembra 1942. godine. Prilog dopisa je bilo 12 originalnih nacrta objekta i originali građevinske dozvole, koje je Ministarstvo iz Zagreba vratilo u Sarajevo. Ovaj dopis je vrlo značajan, s obzirom da je ovo posljednji trag originalne tehničke dokumentacije koja je vrlo vjerovatno definitivno zagubljena.

(6) Stepenišni kraci južnog dijela objekta su izvedeni pravilno, odnosno paralelno, dok su kraci sjevernog dijela objekta izvedeni pod uglom.

(7) Po svjedočenju starijih stanara, tokom II svjetskog rata bila je predviđena montaža liftova, ali su ratne okolnosti spriječile dolazak neophodne tehničke opreme u Sarajevo.

(8) Danas prostor koristi turistička agencija “Globus”.

(9) Danas prostor  koristi “Udruženje dobitnika ratnih priznanja”.

(10) Izuzetak čini prvi sprat gdje se nalazi samo jedna stambena jedinica, i to južno orijentisana, čija je površina 95m2.

(11) Dimenzije ovih vrata su 147cm x 210cm, a originalno su bile ostakljene staklom koje je dekorisano šestougaonicima u obliku saća. Ovo originalno staklo se i danas nalazi u nekim stambenim jedinicama, mada je na većini vrata popucalo tokom rata u periodu između 1992. i 1995. godine. Razlog postavljanja dvokrilnih ostakljenih vrata između dvije dnevne prostorije je jednostavan: ove prostorije se nalaze na pravcu istok-zapad, pa je očigledna namjera projektanta da omogući da obje prostorije budu osvijetljene cijeli dan.

(12) Ovaj prostor sa južne strane je ograničen jedinom stambenom jedinicom na prvoj etaži južnog stubišta.

(13) Oblikovno, ove stambene jedinice predstavljaju najzanimljivije prostorno rješenje u objektu, gdje je izuzetno dobro usklađena nekonvencionalna arhitektonska forma i funkcija.

(14) Ova ravan je obložena terakot keramičkim pločicama, za razliku od ostalih ravni koje su obrađene fasadnim malterima neutralne boje.

(15) Ž. Janković, Muhamed Kadić, život i djelo, str. 55 i 56, ANU BiH, Bošnjački institut, Sarajevo, 2007. godine

(16) Izuzetak čini završna isturena ploča treće ravni na petoj etaži (istočna fasada), koja je takođe obložena keramičkim pločicama.

(17) Ž. Janković, Muhamed Kadić, život i djelo, str. 55 i 56, ANU BiH, Bošnjački institut, Sarajevo, 2007. godine

(18) Originalna obloga je bila kamena.

(19) U oba stepeništa su originalno izgrađeni otvori za liftove, ali na samom početku, nikad nije došlo do montaže liftova.

(20) Na dijelu istočnog pročelja stolarija je obojena jarko plavom i žutom bojom.