Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u “Službenom glasniku BiH”, broj 97/09.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 11. do 17. septembra 2007. godine, donijela je

O D L U K U

I

Istorijsko područje – Nekropola sa stećcima i nišanima u Krupcu, opština Istočna Ilidža, proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik čine 21 stećak i 12 nišana premještenih sa prvobitne lokacije radi otvaranja kamenoloma u Krupcu.

Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru označenom kao k.č. 122/1 (novi premjer), posjedovni list broj 52, k.o. Krupac, što odgovara  dijelu k.č. 630/10 i k.č. 630/11 (stari premjer), k.o. Hrasnica, z.k. uložak broj 621, opština Istočna Ilidža, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Republike Srpske”, br. 9/02 i 70/06).

II

            Vlada Republike Srpske dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za istraživanje, zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.   

            Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće uslove i obezbijediti sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, utvrđuju se:

I stepen zaštite koji obuhvata prostor definisan u tački I stav 3. ove odluke. Na tom prostoru utvrđuju  se sljedeće mjere zaštite:

-          dozvoljeni su samo istraživački i konzervatorski radovi, uključujući i one koji imaju za cilj prezentaciju spomenika, uz odobrenje ministarstva nadležnog za prostorno uređenje u Republici Srpskoj i stručno nadziranje nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Republike Srpske,

-          zabrana svakog građenja,

-          izvršiti ograđivanje nacionalnog spomenika živom ogradom,

-          izvršiti čišćenje parcele od samoniklog rastinja,

-          izvršiti arheološko istraživanje grobova i konzervatorske radove na eventualno pronađenim posmrtnim ostacima,

-          obezbijediti izradu i sprovođenje programa prezentacije nacionalnog spomenika,

-          prostor spomenika biće otvoren i dostupan javnosti i može se koristiti u edukativne i kulturne svrhe.

II stepen zaštite primjenjuje se na prostor u radijusu od 50 m oko nekropole. U toj zoni primjenjuju se sljedeće mjere zaštite:

-          nije dozvoljeno izvođenje radova koji bi mogli uticati na izmjenu područja i promjenu ambijenta,

-          nije dozvoljeno odlaganje otpada.

IV

Stavljaju se van snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su suprotni odredbama ove odluke.

V

Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili dovedu u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostaviće se Vladi Republike Srpske, ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje u Republici Srpskoj, nadležnoj službi zaštite nasljeđa na nivou Republike Srpske i opštinskim organima uprave nadležnim za poslove urbanizma i katastra radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II -V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u «Službenom glasniku BiH». 

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 05.2-2-74/06-6

12. septembra 2007. godine

Sarajevo

Predsjedavajući Komisije

Dubravko Lovrenović

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovu člana 2. stava 1. Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini,“nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za to dobro podnesen zahtjev.

Fond za zaštitu i održavanje grobalja šehida i poginulih boraca Kantona Sarajevo podnio je, dana 06. 04. 2006. godine, peticiju/prijedlog za proglašenje Nekropole sa stećcima u Krupcu, nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.

U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.

II - PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju, izvršen je uvid u:

-          dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra (kopiju katastarskog plana i zemljišnoknjižni izvadak),

-          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.,

-          istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru.

Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija dobra

Naselje Krupac nalazi se u jugoistočnom kraju Sarajevskog polja, na izlasku rijeke Željeznice iz kanjona i na početku njenog toka kroz ravnicu. Nekropola se nalazi blizu raskršća puteva za Trnovo i Bjelašnicu. Iznad nekropole je brdo na čijem se vrhu nalazi stari grad Teferić(1). Nekropole su na istočnoj strani glavnog puta za Trnovo. Sa južne strane nekropole je skretanje i put za selo Krupac.

Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji označenoj kao k.č. 122/1 (novi premjer), posjedovni list broj 52, k.o. Krupac, što odgovara dio k.č. 630/10 i k.č. 630/11, (stari premjer) k.o. Hrasnica, upisan u z.k. uložak. broj 621, opština Istočna Ilidža, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Istorija dobra

U srednjem vijeku predio Sarajeva i šire okoline, među koju spada i Sarajevsko polje bio je na teritoriji župe Vrhbosne. Ova župa spada među istorijski najslabije ispitane regione u Bosni i  Hercegovini u periodu prije dolaska Osmanlija. Tokom kasnog srednjeg vijeka župa ostaje i dalje poljoprivredni kraj.

Detaljnim rekognosciranjem na području od Hrasnice na jugu do Otesa na sjeveru u čijoj se blizini Željeznica uliva u Bosnu nalazilo se oko 20 nekropola stećaka. U Sarajevskom polju su veća srednjovjekovna groblja istražena u Vrutcima i Mihaljevićima i indiciraju postojanje većih srednjovjekovnih naselja. U Donjem Kotorcu se na rodovskoj nekropoli koja je brojila 59 stećaka, sačuvao jedini stećak sa natpisom. Pod njim je sahranjen Bokčin, sin jedinac kneza Stipka Ugarčića „na svojoj zemlji na plemenitoj“. Bez obzira na pomanjkanje istorijskih dokumenata, nedovoljnu istraženost, kao i uništavanje srednjovjekovnih ostataka ubrzanom urbanizacijom, brojni tragovi naseljenosti ovog područja mogu se pratiti i kroz toponomastiku(2). Srednjovjekovni toponimi koji su se sačuvali do danas u imenima naselja su, na primjer, Lužani, Butmir, Vojkovići, Stup i Otes. Toponim Kovačevina na kojem su se prvobitno nalazili stećci i mezarje u Krupcu upućuje na određene privredne djelatnosti stanovništva. Mnogi toponimi govore o strukturi poljoprivrednih imanja, kao i o centrima društvenog života određene zajednice.

Rani osmanski popisi iz 1455. i 1468. daju mnogo više podataka o ovom kraju. U to doba Hrasnica je jedno od najvećih naselja u slivu Željeznice. U Kotorcu je bio trg koji je ubrzo zamro. Mnoga sela ovog područja su pripala timarima posade grada Hodidjeda. Među njima se spominje i selo Krupac.

Naselje Krupac nalazi se u jugoistočnom dnu Sarajevskog polja, u predjelu uz rijeku Željeznicu, koja na tom mjestu izlazi iz klisure. Iznad Krupca, i iznad same nekropole stećaka i mezarja nalazi se na obližnjem brdu malo utvrđenje Teferić, koje je bilo podignuto na strateškom mjestu na ulazu u plodnu kotlinu Sarajevskog polja. Očigledno je da se u ovom naselju život nastavio i poslije osmanskog osvajanja ovih krajeva.

2. Opis dobra

Cijeli kompleks se do 1978. godine nalazio na lokalitetu Kovačevina, uz zapadnu stranu puta Vojkovići-Trnovo. Staro muslimansko groblje se nalazilo jugoistočno od kamenoloma u Krupcu. Sa istočne strane mezarja je bilo pravoslavno groblje, a u produžetku je bila nekropola stećaka. Ovu grobljansku cjelinu su ugrožavali radovi u kamenolomu koji su se stalno širili prema nekropoli. Od 37 stećaka, koliko ih je izbrojao Đuro Basler 1951. godine, ostala su 23 oštećena i pomjerena stećka. Godine 1976. se eksploatacija kamenoloma proširila do spomenika, te se nekropola našla na ivici provalije duboke 10-15 m. Sa jugozapadne strane nekropole probijen je novi seoski put. Stari seoski put, kojim su mještani dalje stalno prolazili, vodio je kroz sredinu mezarja i dijelio ga je na dva dijela. Mnogi nišani su bili polomljeni(3). 

Nekropola sa stećcima i mezarje su preneseni na istočnu stranu puta. Nedaleko od prenesenih spomenika je i novo pravoslavno groblje. 

Na novoj lokaciji spomenici su razmješteni na površini od oko 55 m (sjever-jug)x 20 m, tj. na 1100 m2. Grupa nišana je smještena na sjeverni dio parcele, a stećci su razasuti po cijeloj površini.

Na novoj lokaciji je ustanovljen broj od 21 cijelog stećka, od toga 1 sljemenjak (br. 22), 6 sljemenjaka sa postoljem (br. 1, 10, 14, 16, 20, 23), 9 sanduka (br. 2, 4, 5, 7, 8, 11, 12, 17, 21, ) i 5 sanduka sa postoljem (br. 3, 6,13, 18, 19). Za ostatak jednog stećka, utonulog i samo u osnovi sačuvanog nije poznat oblik, (br. 17), kao i za dio ćoška spomenika (br. 9).

Stećci su orijentisani u dva osnovna smjera zapad-istok i sjever-jug. Obrada stećaka je grublja, ali se uočava tendencija klesara ili naručioca ka isticanju veličine spomenika ili pak ka izradi spomenika sa postoljem koji su skoro u istoj količini zastupljeni kao i oni bez postolja. Samo jedan stećak je ukrašen, a na jednom je isklesana mala rozeta na postolju. Ukrasi su izrađeni u plitkom reljefu.

Nekropola stećaka

Br. 1 - Sljemenjak sa postoljem. Dimenzije: sanduka: duž. 1.45xšir. 0.6xvis. 0.3 m; postolja: 1.7x0.8x0.25 m. Orijentacija Z-I. Loša obrada. Obijen je zapadni kraj sljemenjaka i dijela postolja.

Br. 2 -  Sanduk, dim: 1.7x0.6x0.4 m. Orijentacija S-J. Obrada jedva da je vidljiva, prirodni oblik kamena je tek priklesan.

Br. 3 - Sanduk sa postoljem, dim.: sanduka 1.5x šir.0.8x0.27 m; postolja: 1.9x1x0.15 m. Orijentacija Z-I.

Br.  4 -  Sanduk, utonuo, dim.: 1.8x0.9x0.2 m. Orijentacija Z-I.

Br.  5 - Sanduk, dim. 1.5x0.77x0.35 m. Orijentacija S-J.

Br. 6 - Sanduk sa postoljem. Dim.: sanduka 1.2x0.8x0.8 ; postolja 1.4x1x0.2 m. Gornja ploha ukošena po dužini od 0.8 m visine na sjeveru do 0 m visine na jugu. Orijentacija S-J.

Br.  7  - Sanduk, dim.:1.65x0.7x0.35 m. Orijentacija Z-I.

Br.  8 - Sanduk, dim.: 2.15x009x0.8 m.Orijentacija Z-I.

Br.  9 - Odbijen ugao jednog stećka ili ostatak ugla jednog stećka.

Br. 10 - Sljemenjak sa postoljem. Pri dnu sljemenjaka stranice se sužavaju. Dim.: sljemenjaka 1.45x 0.60(0.56)x0.8 (od toga vis. sljemena 0.2 m). Orijentacija S-J.

Br. 11 - Sanduk, dim.:1.9x1.2x0.8 m. Orijentacija Z-I.

Br. 12 - Sanduk, dim.: 1.9x1.07x0.4 m. Orijentacija Z-I.

Br. 13 - Sanduk sa postoljem. Dim.: sanduka 1.46x0.64x0.36 m; postolja 1.85x0.76 m, utonulo. Orijentacija S-J.

Br. 14 - Sljemenjak sa postoljem. Dim.: sljemenjaka 1.6x0.76x0.53 (od toga visina sljemena 0.06 m; postolja 2x1.2x0.3 m). Orijentacija Z-I. Na postolju na podužnoj strani mala četverolisna rozeta.

Br. 15 -  Donji dio odlomljenog stećka. Utonuo.

Br. 16 - Sljemenjak sa postoljem, dim.: sljemenjaka 1.7x0.75x0.55 (od toga visina sljemena 0.1 m; postolja 1.9x0.85x0.25 m). Orijentacija Z-I.

Br. 17 - Sanduk, dim.: 1.8x0.65x0.43 m. Orijentacija S-J.

Br. 18 - Sanduk sa postoljem. Dim.: sanduka 1.7x0.73x0.5 m; postolja 2x0.9x0.13 m. Orijentacija Z-I.

Br. 19 - Sanduk sa postoljem. Dim.: sanduka:1.8x1.23x0.45 m; postolja 2.16x1.45x0.12 m. Orijentacija Z-I.

Br. 20 - Sljemenjak sa postoljem. Dim: sljemenjaka 1.55x0.78 (0.7)x 68 (od toga visina sljemena 0.2 m; postolja 1.30x1x0.24 m). Orijentacia Z-I. Ukrašen: na užim okomitim stranama na zapadnoj strani je polumjesec, na zapadnoj polumjesec sa 2 polulopte. Niski reljef.

Br. 21 - Sanduk sa postoljem. Dim.: sanduka 1.7x0.7x0.35, postolje je pri dnu istaknuto oko 2 cm.

Br. 22 - Sljemenjak –utonuo, dim.: 1.4x0.7x viri iz zemlje samo dio sljemena u visini od 0, 17 m. Orijentacija Z-I

Br. 23 - Sljemenjak sa postoljem. Dim.: sljemenjaka: dužina (u grmlju) širina 0.7, visina 0.7 m. Orijentacija Z-I

Staro mezarje

Na sjevernom kraju lokaliteta je grupa od 12 nišana i dva vrlo niska ostatka spomenika koji su pripadali mezarju (br. 6, 12). Zajedničke karakteristike svih spomenika su: oblici nišana iz najstarijeg vremenskog razdoblja na kojima se prepoznaje snažan uticaj klesarske tradicije stećaka. Motivi izvedeni u plitkom/niskom reljefu su preneseni sa stećaka; nemaju epitafa, bili su situirani zajedno sa stećcima; pojedini spomenici su pažljivo obrađeni. Oblici nišana koji se javljaju u obliku stele sa završetkom u obliku sljemena, od kojih su neki imali na vrhu polujabuku ili u obliku stubova sa prizmatičnim završetkom ili okrnjenom prizmom na vrhu sa polujabukom. Svi ukrasi na nišanima su isklesani u plitkom/niskom reljefu.

Spomenici su postavljeni tako da su šire čeone strane (zapadna i istočna) u smjeru sjever-jug. Spomenici i ukrasni motivi su ujednačeno izrađeni. Ovi spomenici, kao i njihov smještaj uz nekropolu sa stećcima (na prvobitnom mjestu) imaju sve karakteristike najstarijih nišana. Nišani ovakvih oblika stoje u mezarjima u Sarajevu (na Alifakovcu, kod Ali-pašine džamije, na Hambinoj carini, u Lukavici, u Hrasnici, te na području Trnova u Govedovićima i Turovima. Najbliža spomenicima po obliku i ukrasima su stara mezarja u Hrasnici (širenjem naselja ovo mezarje je nestalo) i u Lukavici(4). Tačan datum nastanka ovih spomenika se ne može utvrditi, da li su već iz druge polovine 15. vijeka kada su Osmanlije već definitivno na ovom području ustalile svoju vlast, ali su nastali u periodu do početka 16. vijeka. Do sada su evidentirani nišani ovakvih oblika i ukrasa po čitavoj Bosni i djelimično Hercegovini, sa napomenom da je ova vrsta spomenika malo istraživana(5). 

Iz izvještaja o preseljenju nekropole i mezarja se vidi da je samo jedan mezar premješten u paru (na planu br. 1 i 3). Ova dva nišana su sigurno činila 1 grob. Između njih je rastojanje od preko 3 m.

Br. 1 - Nišan u obliku stele koja se završava na sljeme. Dim.: visina 1.4 (od toga 0.3 je visina sljemena)x širina 0.58x debljina 0.24 m. Šire, čeone strane su zapadna i istočna, a uže sjeverna i južna. Gornja polovina zapadne strane je ukrašena sa četiri polujabuke ispod kojih je polumjesec okrenut kracima nagore, a na donjoj je prikaz mača i još jedne polujabuke. Istočna strana je na gornjoj polovini ukrašena sa tri polujabuke ispod kojih je polumjesec. Na donjoj polovini je još jedna polujabuka i prikaz zapetog luka sa stijelom. U dnu sjeverne uže strane je prikaz topuza, a na južnoj strani su dvije polujabuke. 

Očuvanost dobra, osim tanke naslage mahovine na užim stranicana sljemena i odbijenog vrha sljemena.

Br. 2 - Nišan u obliku stele isti kao i br. 1. Dim.: 1.38 (od toga 0.25 je visina sljemena) x 0.46x0.36 m. Na zapadnoj strani je motiv polumjeseca sa kracima okrenutim nagore. Na užim stranama, sjevernoj i južnoj je po par polujabuka.

Spomenik je po vertikali napuknut.

Br. 3 - Nišan u obliku stele isti kao spomenici br. 1 i 2. Dim.: 1.1.85 (od toga 0.30 je visina sljemena) x 0.51x0.25 m. Na zapadnoj strani u zabatu je jedna polujabuka, a u gornjoj polovini stranice je polumjesec sa polujabukom ispod njega. Na istočnoj strani na gornjoj polovini su dvije polujabuke ispod kojih je na sredini pulumjesec, a ispod njega još jedna polujabuka. Na užim stranama je po par polujabuka. Na vrhu tih strana, naglašen je prelaz iz zabata u ploču. Na pojedinim mjestima pojavile su se raspukline, a vrh je obrastao mahovinom. 

Br. 4 - Nišan u obliku kvadera, zaobljen na gornjim uglovima. Dim.: 0.92x 0.40 (pri dnu 0.37)x30 (pri dnu 0.35) m. Neukrašen. Duž spomenika na više mjesta javljaju se raspukline.

Br.  5 - Nišan u obliku kvadra i sa piramidalnim vrhom. Dim.: 1.3 (od toga je visina vrha 0.35)x0.60x0.26 m. Duž krajeva vertikalnih stranica su ukošeni bridovi široki 2 cm. Na zapadnoj, sjevernoj i istočnoj strani je jedna polujabuka. Na gornjem dijelu nišana su veće raspukline.     

Br. 6 - odbitak nišana u obliku okruglog stuba, promjera 0.2 m.

Br. 7 - Nišan u obliku stele koja se završava na sljeme. Dim.: 1.16 (od toga je sljeme visoko 0.2)x0.45x0.19 m. Obje uže strane su ukrašene mačem. Vrh sljemena je odlomljen, a na stubu nišana se naziru raspukline. Ponegdje je na spomeniku tanka mahovina.

Br. 8 - Nišan istog oblika kao spomenik br. 7. Dim.: 1.18 (od toga je visina sljemena 0.3)x0.37x0.24 m. Uža strana sljemena oštećena.

Br. 9 -  Nišan u obliku kvadra i sa piramidalnim vrhom na kojem je polulopta. Dim.: 0.83 (od toga je visina vrha 0.13)x0.34x0.25 m. Bridovi stranica su koso isklesani. Na sjevernoj strani je isklesan topuz. Na spomeniku se primjećuju manja oštećenja.

Br. 10 - Nišan u obliku stele sa odbijenim gornjim dijelom sljemena. Sačuvana visina 0.62 (od toda oko 0.1 sljemena)x0.30x018 m.

Br. 11 - Nišan u obliku stele sa izduženim sljemenom. Dim.: 0.6 (od toga je visina sljemena 0.24)x0.40x0.19 m.

Br. 12 - Nišan u obliku stele sa sljemenom kojem je odbijen vrh. Dim.: sačuvana visina 0.69 (od toga je visina ostatka sljemena 0.13)x0.3x0.1 m. Na sredini istočne strane je polujabuka. Na sjevernoj strani spomenika je vertikalna raspuklina.

Br. 13 - Odbitak vjerovatno gornjeg dijela stele polukružno završene. Veličina ostataka nišana je: širina 0.23, visina 0.3 m.

Br. 14 - Nišan u obliku kvadera sa piramidalnim završetkom. Dim.: 0.62 (od toga je visina vrha 0.2)x0.29x0.22 m. Spomenik ima odbijen vrh.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Rješenjem Gradskog zavoda za zaštitu spomenika kulture br. 552/76 od 08.12.1976. utvrđeno je da Nekropola stećaka i nišana u Krupcu ima svojstvo spomenika kulture i stavlja se pod zaštitu društvene zajednice.

U Prostornom planu Bosne i Hercegovine do 2000. godine, Faza B, Prirodne i kulturno-istorijske vrijednosti, sačinjenom 1980.godine, u zbirnoj valorizaciji mnoga mezarja nisu evidentirana, među njima i mezarje u Krupcu.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Od 10. do 12. 08. 1977. izmješteni su svi spomenici na novu lokaciju na kojoj se i danas nalaze. Izmještena su 23 stećka i 14 nišana. Radove vodili stručnjaci Gradskog zavoda za zaštitu spomernika kulture, Sarajevo.

Prema izvještaju izgleda da je samo jedan mezar imao in situ par nišana (na planu nišani br. 1 i 3). Nišani (na planu br. 2 i 4) koje su pri novoj postavci postavljeni u paru, već su na staroj lokaciji bili dovučeni tokom II svjetskog rata, služeči  nekoj talijanskoj jedinici kao grudobrani. Kosti sa mezarja su stavljene u dva sanduka i sahranjene između nišana 1 i 3 i 2 i 4 na novoj lokaciji.

Pri preseljenju na novu lokaciju izvršeni su tada potrebni konzervatorski zahvati na nišanima.

5. Sadašnje stanje dobra

Uvidom na lokalitetu u augustu. 2007. konstatovano je da se lokalitet ne održava. Pojedini spomenici su napukli djelovanjem prirodnih faktora. Ista pojava je uočena i kod ostataka dva nišana. Na nekim nišanima su vidljivi tragovi popravljanja. 

6. Specifični rizici

-          Prirodni faktori će dovesti do daljeg razaranja,

-          Neodržavanje.

III - ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom (“Službeni glasnik BiH”, br.33/02 i 15/03), Komisija donosi odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A.         Vremensko određenje

B.         Istorijska vrijednost

C.         Umjetnička i estetska vrijednost

i.          Kvalitet obrade

iii.         Proporcije

v.          Vrijednost detalja

D.         Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)

i.          Materijalno svjedočanstvo o manje poznatim istorijskim periodima

ii.          Svjedočanstvo o istorijskim promjenama

E.         Simbolička vrijednost

ii.          Sakralna vrijednost

iii.         Tradicionalna vrijednost

iv.         Značaj za identitet grupe ljudi

G.         Izvornost

i.          Oblik i dizajn nišana

iv.         Tradicija i tehnike

vi.         Duh i osjećanja

H.         Jedinstvenost i reprezentativnost

i.          Jedinstven i rijedak primjerak određenog tipa ili stila

Sastavni dio ove odluke su:

-          kopija katastarskog plana, z.k. uložak,

-          fotodokumentacija, (fotografije sa terena načinjene 1.08.2007),

-          plan nekropole (sačinio Adi Čorović).

Korišćena dokumentacija

U toku vođenja postupka proglašenja dobra nacionalnim spomenikom BiH, korišćena je sljedeća literatura:

1947.    Sergejevski, Dimitrije. “Arheološki nalazi u Sarajevu i okolini”, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, nova serija br. II. Sarajevo: 1947, 13-50.

1971.    Bešlagić, Šefik. Stećci, kataloško-topografski pregled. Sarajevo: 1971.

1978.    Bešlagić, Šefik. Nišani XV i XVI vijeka u Bosni i Hercegovini. Sarajevo: Akademija nauka Bosne i Hercegovine,  Djela, knj. LIII, Odjeljenje društvenih nauka, knj. 30, 1978.

2005.    Mušeta Ašćerić, Vesna. Sarajevo i njegova okolina u XV vijeku, Između istoka i zapada. Sarajevo: 2005.

(1) Sergejevski, Dimitrije, “Arheološki nalazi u Sarajevu i okolici”, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, nova serija br. II, Sarajevo: 1947, 47.

(2) Mušeta Ašćerić, Vesna, Sarajevo i njegova okolina u XV vijeku, Između istoka i zapada, Sarajevo: 2005, 80.

(3) Bešlagić, Šefik, Stećci, kataloško-topografski pregled, Sarajevo: 1971; i dokumentacija Kantonalnog zavoda za zaštitu kulturnog i prirodnog nasljeđa, Sarajevo.

(4) Bešlagić, Šefik, Nišani XV i XVI vijeka u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: Akademija nauka Bosne i Hercegovine,  Djela, knj. LIII, Odjeljenje društvenih nauka, knj. 30, 1978, 24-30.

(5) Bešlagić, Šefik, Ibidem, 1978.