Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 82/07.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od  22. do 28.  maja 2007. godine, donijela je

O D L U K U

I.

Mjesto i ostaci graditeljske cjeline – Sejmenske džamije u Zenici proglašavaju se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik sačinjavaju: mjesto džamije, ostaci strukture džamije, munara i harem.

Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji koja obuhvata k.č. broj 1168, z.k. uložak broj 176, k.o. Zenica II, općina Zenica, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o provođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (»Službene novine Federacije BiH«, br. 2/02, 27/02 i 6/04).

II.

Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da osigura pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu i prezentaciju nacionalnog spomenika.

            Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljnjem tekstu: Komisija) utvrdit će tehničke uvjete i osigurati finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III.

S ciljem trajne zaštite nacionalnog spomenika utvrđuju se sljedeće mjere zaštite koje se odnose na prostor definiran u tački I stav 3. ove odluke:

-     dopušteni su samo konzervatorsko-restauratorski radovi, uključujući i one koji imaju za cilj prezentaciju spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i stručno nadziranje nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine;

-     na susjednim parcelama nije dozvoljena nova izgradnja koja svojom namjenom, veličinom ili izgledom može ugroziti nacionalni spomenik.      

IV.

Stavljaju se izvan snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su suprotni odredbama ove odluke.

V.

Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i općinske službe suzdržat će se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili da dovedu u pitanje njegovu zaštitu.

VI.

Ova odluka dostavit će se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje, nadležnoj službi zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine i općinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi provođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom općinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII.

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresiranim licima u prostorijama i na web stranici Komisije  (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII.

Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX.

Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objavit će se u »Službenom glasniku BiH«.

Ovu odluku Komisija  je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 07.2-02-174/05-3

23. maja 2007. godine

Sarajevo

Predsjedavajući Komisije

Dubravko Lovrenović

O b r a z l o ž e n j e

I - UVOD         

Na osnovu člana 2. stava 1. Zakona o provedbi odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (»Službene novine Federacije BiH«, br. 2/02, 27/02 i 6/04), »nacionalni spomenik« je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.

Muzej grada Zenice je dana 6. juna 2005. godine, Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika podnio prijedlog za proglašenje Sejmenske džamije u Zenici, nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.

Na osnovu prijedloga, Komisija je pokrenula postupak za donošenje odluke o proglašenju predmetnog dobra nacionalnim spomenikom, u skladu sa članom V Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i odredbama Poslovnika o radu Komisije.

II – PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju predloženog dobra nacionalnim spomenikom, izvršen je uvid u:

-     dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra (kopija katastarskog plana i zemljišno-knjižni izvadak),

-     podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis dobra i fotografije, podatke o eventualnim oštećenjima tokom rata, podatke o eventualnim intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.

            Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje predloženog dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

            Sejmenska džamija sa haremom se nalazi u centru Zenice, u ulici Kulina bana (Titovoj ulici). Obuhvata lokaciju kojoj pripadaju  k.č. br. 1168, k.o. Zenica II, općina Zenica, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Historijski podaci (1) 

Sejmenska džamija je podignuta u periodu osmanske uprave u Bosni i Hercegovini, ali tačno vremensko određenje ne postoji, jer nije sačuvan ni tarih niti vakufnama ili bilo kakav sličan dokument o njenoj gradnji. Postoji narodno vjerovanje da je objekat podigao neki sejmen ili janjičar u toku XVII stoljeća, po čemu je džamija i dobila ime.

Mehmed Mujezinović je tokom pedesetih godina XX stoljeća, u dnu kamene munare pročitao slijedeći tekst :

„Datum obnove Čaršijske džamije je u 912. H godini (1506/07) (2) “

Ovaj tekst danas nije sačuvan. Interesantno je da njegov sadržaj nije vezan za obnovu Sejmenske nego Sultan-Ahmedove (Čaršijske) džamije(3).

Sredinom XVII stoljeća u izvještaju biskupa Marijana stoji da kasaba Zenica ima 300 turskih kuća i 4 džamije. Prilikom vojnog pohoda Eugena Savojskog ostale su neoštećene samo tri zgrade, dok su stradale i Čaršijska i Sejmenska džamija.

Godine 1902. izvršena je rekonstrukcija krova. Tom prilikom je izmijenjena krovna konstrukcija i krovni pokrivač, tako da je krov od šindre zamijenjen crijepom.

Ostalim intervencijama na objektu u potpunosti su izgubljene izvorne vrijednosti objekta:

• Tokom sedamdesetih godina XX stoljeća promijenjen je unutrašnji raspored (uklonjen trostrani mahfil i sl.);
• Između 1972. i 1976. godine (prema riječima mutevelije) trijem džamije je zatvoren staklom i drvetom te natkriven jedinstvenim džamijskim krovom;
• Između 1996. i 2002. godine izgrađena su dva nova, montažno-betonska objekta u dvorištu džamije - muška i ženska abdesthana, klozeti, kafe kuhinja, prostor za prodaju literature, nekoliko vanjskih klupa;
• U prostoru ispred novoga objekta podignut je novi, betonski šadrvan a plato je popločan betonskim predfabrikovanim elementima. Stari kameni šadrvan je uklonjen.

U haremu oko džamije, nalazilo se tridesetak nišana sa turbanima i bogatom ornamentikom, klesanih od domaćeg kamena iz Mošćanice(4). Na jednom nišanu je isklesana samo godina 1024. (1615), pa bi to ujedno bio i najstariji datirani spomenik. Tu se nalazi još nekoliko nišana iz perioda od 1780/81. do 1855. godine dok su ostali iz perioda poslije 1878. godine.

2. Opis dobra

Izvorni objekat Sejmenske džamije prema prostorno-tlocrtnom rješenju pripadao je tipu jednoprostornih džamija sa trijemom i kamenom munarom. Džamija je imala pravougaonu osnovu dimenzija 11 x 10 metara sa zatvorenim trijemom dužine 4 metra. Džamija je imala prizemlje i sprat. U enterijeru je imala trostrani drveni mahfil.

Munara Sejmenske džamije je u cjelini izgrađena od tesanih kamenih blokova pješčara. Ukupna visina munare iznosi oko 25 metara. 

Baza munare je šestougaona, sa stranicama širine oko 1,50 metara. Visina baze iznosi oko 5 metara (28 horizontalnih redova). Sedam redova ispod vrha, postolje munare se širi za po 5 cm na svaku od šest strana. Iznad baze izveden je prelaz u vidu kamenog prstena na koji je oslonjeno osamnaestougaono tijelo munare. Šerefe je bez ukrasa i do njega vodi spiralno kameno stepenište u koje svjetlost ulazi kroz četiri kamena proreza orijentisana prema jugoistoku.

Na ogradi šerefe izvedena su dva horizontalna vijenca (jedan u dnu a drugi u vrhu kamene ograde). Munara je završena konusnim šiljatim krovom iznad koga se nalazi alem sa tri jabuke.

Harem Sejmenske džamije

U haremu Sejmenske džamije danas se nalazi trinaest nišana od preko trideset koje spominje Mujezinović. Već spomenuti natpis o obnovi Čaršijske džamije, a koji se navodno nalazio u podnožju munare danas nije vidljiv. Da li je razlog tome činjenica da je podnožje munare većim dijelom pod zemljom ili su razlog tome posljednje intervencije na objektu, kojom prilikom je čitava munara izbrušena.

Svi nišani koji se nalaze u haremu su izrađeni od kamena koji se vadi iz korita rijeke Moščanice. Kako je ova vrsta kamena tamnosive boje svi nišani su kasnijim intervencijama u više navrata prekrečeni što otežava čitanje teksta.

1. Ženski nišan u obliku stele, pravougaone osnovice 26 x 7 cm i visine 114 cm stoji na mezaru koji je omeđen tankim kamenim santračem.

Natpis je na arapskom jeziku napisan nesh stilom arapskog pisma.

هو الحي الباقي المرحومه و المغفوره لها حديجه بنت الحاج محمد خوجيج روحنه فاتحة سنة1303

On je Živi i Vječni. Pomilovana i oproštena Hatidža, kći  hadži Muhameda Hodžić. Fatiha za njenu dušu. Godina 1303 (1855/56).

2. Prelomljen nišan pravougaone osnovice 26 x 7 cm stoji na mezaru oivičenom tankim kamenim santračem. Na nišanu je vidljiv samo kraj natpisa.

....سنة1319

.....Godina 1319 (1901/02).

3. Nišan sa ženskom kapom pravougaone osnovice 21 x 14 cm i visine 93 cm na kojem je natpis na arapskoj jeziku napisan u osam redova sulus stilom arapskog pisma.

هو الحي الباقي مقام مرحومه و مغفوره شمسه بنت عمر اغا سلايجي زاده روحنه الفاتحة سنة1311

On je Živi i Vječni. Mjesto pomilovane i oproštene Šemse, kćeri Omer-age Silajdžića. Fatiha za njenu dušu. Godina 1311 (1893/94).

4. Nišan sa ženskom kapom pravougaone osnovice 23 x 16 cm i visine 106 cm na kojem je natpis na arapskoj jeziku koji je djelimični nečitak jer je nišan u više navrata premazan krečom.

..... درويشه بنت عمر اغا سلايجي زاده روحنه الفاتحة سنة 1315 صفر الخير15

.....Derviša, kći Omer-age Silajdžić. Fatiha za njenu dušu. 25. safer 1315 (27. juli 1897).

5. Muški nišan sa turbanom pravougaone osnovice 20 x 14 cm i visine 132 cm sa natpisom na arapskom jeziku.

هو الحي الباقي مقام مرحوم حجي عمر اغا بن ابراهيم اغا سلايجي لله الفاتحة  سنة الرحلت عمر اغا سلايجي1320

رمضان17

On je Živi i Vječni. Mjesto pomilovanog Omer-age, sina Ibrahim-age Silajdžić. Fatiha za njegovu dušu. Datum preseljenja Omer-age je 17. ramazan 1320 (19. decembar 1902).

6. Muški nišan sa turbanom, pravougaone osnovice 17 x 16 cm i visine 125 cm sa natpisom na arapskom jeziku. Na desnoj strani nišana je isklesan mač što bi moglo ukazivati na to da je sahibija kabura preselio kao šehid.

لا اله الا الله محمد رسول الله  مرقد حسن اغا بن بك زاده روحنه الفاتحة سنة 1197

Nema boga osim Allaha, Muhammed je poslanik Božji. Kabur Hasan-age, sina Begića. Fatiha za njegovu dušu. Godina 1197 (1782/83).

7. Muški nišan sa derviškim turbanom, kvadratne osnovice 17 x 17 cm i visine 136 cm sa hadžijskom cik-cak linijom i natpisom koji je kombinovan od arapskog i turskog jezika.

لا اله الا الله محمد رسول الله هو الخلاق الباقي المرحوم و مغفور درويش عثمان ابن فضليك روحيجون الفاتحة سنة1194

Nema boga osim Allaha, Muhammed je Poslanik Božji. On je Vječni Stvaralac. Pomilovani i oprošteni derviš Osman, sin Fazlića. Fatiha za njegovu dušu. Godina 1194 (1780/81).

8. Ženski nišan u obliku stele, pravougaone osnovice 23 x 8 cm i visine 102 cm sa natpisom na arapskom jeziku.

هو الحي الباقي يا واقفا بقبري متفكرا بامري بالمس كنت مثلك غدا تثير مثلي انا الفقيره فاتمه بنت الحاج ابراهيم لروحنه

الفاتحة سنة1266

On je Živi i Vječni. Ti koji stojiš na mom grobu razmisli o mom stanju, jučer sam bio poput tebe, ti ćeš sutra biti poput mene. Ja sam siromašna Fatima, kći hadži Ibrahima. Fatiha za njenu dušu. Godina 1266 (1849/50).

9. Muški nišan sa turbanom, potonuo u zemlju, dimenzija osnovice 17 x 12 cm i visine 48 cm.

10. Muški nišan sa turbanom u gužve, pravougaone osnovice 16 x 13 cm i visine 129 cm, bez natpisa sa isklesanom cik-cak linijom.

11. Muški nišan sa turbanom, pravougaone osnovice 17 x 13 cm i visine 117 cm sa sitnim nečitkim natpisom na kojem je čitljiva samo godina 1298 (1980/81).

12. Muški nišan sa turbanom, novijeg datuma, pravougaone osnovice 25 x 11 cm i visine 130 cm  sa natpisom na arapskom i našem jeziku.

انا لله المرحوم المغفور له الحاج محمد بن الحاج احمد شه ستيج روحنه الفاتحة

Svi smo Allahovi. Pomilovani i oprošteni hadži Mehmed, sin hadži Ahmeda Šestić. Fatiha za njegovu dušu.

Šestić h. Mehmed 1865-1930, od unuke Fikrete

13. Muški nišan sa čatal turbanom, pravougaone osnovice 17 x 15 cm i visine 91 cm, bez natpisa sa isklesanom hadžijskom linijom.

Od šest nišana koje M. Mujezinović spominje poimenično danas u džamijskom haremu postoje samo dva. Ostali nišani su nestali.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

            Na osnovu zakonske odredbe, a rješenjem Zemaljskog zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti NR Bosne i Hercegovine u Sarajevu broj 576/53 iz 1953. godine, Sejmenska džamija u Zenici stavlja se pod zaštitu države.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Na objektu nikada nisu vršeni konzervatorsko-restauratoski radovi, izuzev radova na snimanju ratnih oštećenja koja je krajem 1996. godine sproveo Zavod za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa BiH.

5. Sadašnje stanje lokaliteta

Objekat džamije  je u potpunosti izgubio izvorni oblik. Objekat munare je u građevinski dobrom stanju. Uočeno je da u haremu džamije nedostaje veliki broj nišana.

III - ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterije za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima (»Službeni glasnik BiH« br. 33/02 i 15/03) Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijima:

A)      Vremensko određenje

B)      Historijska vrijednost

E)      Simbolička vrijednost

ii.          Sakralna vrijednost,

iv.          Vezanost za rituale ili obrede,

v.          Značaj za identitet grupe ljudi.

F)     Ambijentalna vrijednost

ii.          Značenje u strukturi i slici grada,

iii.         Objekat ili grupa objekata je dio cjeline ili područja.

Sastavni dio ove odluke su:

-     kopija katastarskog plana,

-     z.k. izvadak,  posjedovni list,

-     fotodokumentacija – objekat snimio Mirzah Fočo,

-     fotodokumentacija Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH.

Korištena literatura

U toku vođenja postupka proglašenja korištena je sljedeća literatura:

1977.    Mujezinović, Islamska epigrafika u BIH, II. knjiga, Sarajevo 1977.,

1987.    I. Babić, Zaboravljeni zenički Al-Azhar, Zenica 2004., 1987.

1980.    A. Ahmić, Zeničke džamije, Preporod br. 18, Sarajevo 1980.

1996.    S. Jalimam, Prošlost Zenice do 1941., Zenica 1996.

2006.    M. Sarić, Zenička čaršija i mahale, Zenica 2006.

Dio podataka preuzet sa www.zenica.ba i www.turizam-zdk.net

(1) Više podataka o historiji Zenice pogledati u odluci o proglašenju Graditeljske cjeline Sultan Ahmedova džamija sa medresom u Zenici.

(2) M. Mujezinović, Islamska epigrafika BiH, II knjiga, Sarajevo, 1977. str. 433.

(3) Pošto je tekst mogao biti napisan i kasnije, logično je da ne može biti siguran element na osnovu koga bi moglo biti određeno tačno vrijeme gradnje Sejmenske džamije.

(4) Vrsta pješčara. Vrlo mekan i lak za obradu. Srodnik mostarske tenelije i bihacita. Pogodan za izradu nišana, prozorskih okvira i sl.