Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 42/07.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovi člana V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 4. do 11. septembra 2006. godine, donijela je

O D L U K U

I

Historijska građevina - Baščaršijska (Havadže Duraka) džamija u Sarajevu proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji koja obuhvata k.č. broj 431 (novi premjer), što odgovara k.č. br 1 i 3, Mahala I i k.č. 47, 48, 49 i 50, Mahala XXI (stari premjer), posjedovni list broj I/87, I/1, XXI/24, XXI/23, XXI/22 i XXI/21, k.o. Sarajevo I, općina Stari Grad, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite, utvrđene Zakonom o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Federacije BiH”, br. 2/02, 27/02 i 6/04).

II

Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Vlada Federacije) dužna je osigurati pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju, restauraciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljnjem tekstu: Komisija) utvrdit će tehničke uvjete i osigurati finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione ploče sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

U cilju trajne zaštite nacionalnog spomenika, utvrđuju se sljedeće mjere zaštite za prostor definiran u tački I stav 2. ove odluke:

-     provođenje istražnih radova, radova konzervacije, restauracije i statičke konsolidacije nacionalnog spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje (u daljnjem tekstu: nadležno ministarstvo) i stručni nadzor  nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nadležna služba zaštite);

-     restauracija zidova i drvenih dijelova nacionalnog spomenika, što podrazumijeva uklanjanje recentnih slojeva boje i prezentaciju ranijih slojeva;

-     svi radovi, bez obzira na njihovu vrstu i obim, moraju biti izvedeni na osnovi prethodno pribavljenog odobrenja nadležnog ministarstva i stručni nadzor  nadležne službe zaštite.

IV

Stavljaju se van snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.

V

Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i općinske službe, suzdržat će se od poduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu oštetiti nacionalni spomenik ili dovesti u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostavit će se Vladi Federacije, nadležnom ministarstvu, nadležnoj službi zaštite i općinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi provođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom općinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresiranim licima u prostorijama i na web stranici Komisije  (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

Danom donošenja ove odluke, sa Privremene liste nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02, «Službeni glasnik Republike Srpske», broj 79/02, «Službene novine Federacije BiH», broj 59/02 i «Službeni glasnik Brčko Distrikta BiH», broj 4/03) briše se nacionalni spomenik upisan pod rednim brojem 535.

IX

Prema članu V, stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

X

Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objavit će se u «Službenom glasniku BiH».

Ovu odluku Komisija  je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 06.2-2-58/05-7                                                                 

5. septembar 2006. godine

Sarajevo                                                                                          

Predsjedavajuća Komisije

Amra Hadžimuhamedović

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovi Zakona o provedbi odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, član 2, stav 1, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», br. 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika donijela je odluku o stavljanju Baščaršijske džamije u Sarajevu na Privremenu listu nacionalnih spomenika BiH, pod rednim brojem  535.

U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovi člana V, stava 4. Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupilo provedbi postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.

II – PRETHODNI POSTUPAK

            U toku vođenja postupka, izvršen je uvid u:

-     podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama i  radovima na dobru, itd.,

-     uvid u sadašnje stanje objekta,

-     kopiju katastarskog plana,

-     historijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korištenja dokumentacije u sklopu ove odluke.

            Na osnovi uvida u  prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno   je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Baščaršijska džamija se nalazi u samom centru stare sarajevske trgovačke jezgre – Baščaršije, gotovo na samom njenom trgu. Prostor oko džamije definiran je ulicama Baščaršijskom, koja se nalazi na zapadu, i Bravadžilukom, koja se nalazi na jugu. U neposrednoj blizini džamije, na pločniku između ove dvije ulice, se nalazi šadrvan. Na sjevernoj i istočnoj strani se nalaze dućani, koji su smješteni neposredno uz samu džamijsku parcelu.

Džamija je orijentirana u smjeru sjeverozapad-jugoistok, a ulaz u džamiju se nalazi na sjeverozapadnoj strani. Ulaz u dvorište džamije ostvaren je sa zapadne strane, iz Baščaršijske ulice. Ranije je postojao još jedan ulaz sa južne strane, iz ulice Bravadžiluk, koji je sada zatvoren.

Historijski podaci          

            Sarajevska Baščaršija, koja predstavlja privredni centar Sarajeva, formirana je sredinom 15. stoljeća, a svoj najveći uspon dostigla je u drugoj polovini 16. stoljeća.

U samom centru Baščaršije podignute su dvije velike potkupolne džamije: Čekrekčijina ili Čekreči Muslihudina džamija, 1526. godine, i Baščaršijska ili Havadže Duraka džamija, 1528. godine. 

            Godine 1528. prvi put se spominje Mahala mesdžida Havadže Duraka u Sarajevu. Ona se nalazila u blizini  Baščaršijske džamije koju je podigao hodža Durak. To znači da je džamija podignuta prije 1528. godine, a ne krajem 16. stoljeća, kako se ranije smatralo. Hodža Durak je imao sina Mehmed-čelebiju, koji je prije 1541. godine podigao mekteb kod Firuz-begova hamama. Hodža Durak se 1541. godine spominje kao pokojni.

            Baščaršijska džamija nije imala svoje groblje, a s obzirom da se nalazila u centru čaršije, oko nje nije bilo ni stambenih četvrti.

            Iznad ulaza postoji natpis na dasci o obnovi i dekoriranju džamije iz 1866/1867. godine. Podloga natpisa obojena je bijelom, a slova crnom bojom. Pismo je nesh-talik.

«Ovo privlačno mjesto popravio je najprije umrli Hadži Husejin,

A zidove objekta zatim lijepo ukrasio

Nakaš Fagin Mustafa.

Datum opravke je u hiljadu dvije stotine

Osamdeset i trećoj godini

Neka su za obnovitelja i nakaša najljepše molitve.

Godina 1283.» (1866/1867)

(Mujezinović, 1988, str. 277, 278)

            Prvobitno, Baščaršijska džamija je imala drvеnu kupolu koja je u požaru 1697.godine izgorjela i nakon toga je izgrađena ova današnja.

Godine 1762. džamiju je o svom trošku prebojio Mehmed-paša Muhsinović.

Godine 1876. hadži Muhamed Kumašin zasadio je jablan koji se nalazi pokraj munare.

            Godine 1945. porušen je trijem sa tri kupole koji su bili u trošnom stanju i napravljen je trijem koji je imao drvenu krovnu konstrukciju i bio je prekriven crijepom(1).

            Nemamo podatak kada je izvršena rekonstrukcija današnjeg trijema, ali prema projektu Dokumentacija za uređenje Baščaršijske džamije, kojeg je izradio Zavod za zaštitu i uređenje spomenika kulture grada Sarajeva iz 1966. godine, možemo pretpostaviti da je rađen neposredno nakon izrade navedene dokumentacije.

            U toku ratnih djelovanja 1992-1995. godine, Baščaršijska džamija je bila teže oštećena.

2. Opis dobra

Najveći broj potkupolnih džamija koje su izgrađene u Bosni i Hercegovini u osmanskom periodu izgrađeno je u Sarajevu. Izgrađeno je 8 potkupolnih džamija, a do danas je sačuvano 7 i to su: Careva, Gazi Husref-begova, Čekrekčijina, Baščaršijska, Logavina, Ferhadija i Ali-pašina.

Baščaršijska džamija je jednoprostorna potkupolna džamija sa otvorenim vanjskim trijemom, koji je natkriven malim kupolama, i prigrađenom kamenom munarom.

Na ulaznoj, sjeverozapadnoj strani džamije nalazi se trijem sa sofama koje su natkrivene trima malim kupolama čiji dijametar iznosi cca 3,10 m. Dvije krajnje kupole su izvedene u istoj ravni i njihova visina do alema iznosi cca 8,15 m. Srednja kupola je nešto viša i njena visina do alema iznosi cca 8,45 m. S obje strane džamijskih vrata nalaze se kamene sofe, visine cca 60 cm. Prolaz između sofa je širine cca 2,7 m. Dimenzije sofa su 4,25 X 4,40 m i 4,25  X 4,60 m. Kupole su oslanjene na četiri masivna kamena stupa kružnog presjeka čiji dijametar iznosi cca 0,42 m. Na kapitelima stupova je izrađena kamene dekoracije u obliku stalaktita. Iznad okruglih kamenih baza, koje su postavljene na četvrtastim postoljima, na nekoliko mjesta na stupu postavljeni su bakreni prstenovi koji služe za njegovo ojačanje. Stupovi su međusobno, ali i sa čeonim džamijskim zidom, povezani kamenim prelomljenim lukovima sa horizontalnim čeličnim zategama, koji formiraju tri cjeline. Nad njima, preko pandantifa bez dekoracija, izvršen je prijelaz u tri jednake male kupole sa niskim i osmougaonim tamburom.

Osnova objekta ima približno kvadratnu formu i njene vanjske dimenzije iznose cca 11,50 X 11,70 m, a unutrašnje cca 9,17 x 9,25 m(2). Masivni zidovi su rađeni od kamena krečnjaka, debljine cca 1,15 m, a preko trompi i tambura prelaze u kupolu. Donja zona objekta je izrađena od pravilno klesanih kamenih blokova, dok je gornja zona izrađena od pritesanog kamena krečnjaka. Za gradnju trijema i munare upotrebljen je kamen sedra.

Sve unutrašnje zidne površine džamije su malterisane i bojene bijelom bojom, osim kupole i prostora iznad trompi  koji su bojeni  plavom bojom. Bojenje džamije je nedavno vršeno. Pod u džamiji je drveni.

Svi volumeni vanjskog oblika džamije završeni su profiliranim, kamenim vijencima koji se javljaju na mjestima gdje je pokrov prepušten preko vertikalne ravni zida. Sve kupole, kosi krovovi, opšavi, kao i krov munare su izrađeni od bakrenog lima starije izrade, dok je izvorni pokrov bio izrađen od olova.

Centralni prostor džamije je presvođen kupolom čija vanjska visina do alema iznosi cca 15,90 m. Debljina kupole koja je građena od turske opeke – tugle, iznosi cca 0,20 m. Kupola je prečnika 8,80 m, oslanja se na tambur, koji je sa vanjske strane oktogonalnog, a sa unutrašnje cilindričnog oblika. Vanjska visina tambura do vijenca iznosi cca 2,50 m. Na svakoj stranici tambura se nalazi po jedan prozor. Prostor zidova i konstruktivnih trompi je sa vanjske strane prekriven malim četvorovodnim krovom, koji je izrađen od bakrenog lima. Isto je pokriven i trostrešni krov trijema.

Prijelaz iz kvadratne osnove centralnog dijela u kružni tambur je riješen pomoću četiri trompe. Trompe su postavljene u uglovima objekta, a ispod svake trompe izvedeni su ugaoni stalaktiti. Svaka trompa izvedena je u formi trodijelne kriškaste sferične konstrukcije. Na središnjim dijelovima zidova, između trompi, izvedeni su naglašeni profilirani prelomljeni lukovi. Nožice lukova se završavaju sa dva reda stalaktita. U sva četiri ugla džamije su izvučeni ugaoni stalaktiti (kamene stalaktitima ukrašene konzole), formirani u šest redova koji izlaze stepenasto u prostor ispunjavajući ga, a prema vrhu se sužavaju. Između lukova javlja se osam sfernih trouglova, koji iznad trompi čine neposredni prijelaz u prsten tambura. Na tamburu su uočljiva dva profilirana kamena vijenca. Prvi je u obliku kružnog kamenog prstena, postavljenog u podnožju tambura, a drugi vijenac se javlja kao linija prijelaza vertikalne forme zida tambura u zakrivljenu formu kupole.

Osvjetljenje unutrašnjosti džamije je omogućeno preko jednostavno oblikovanih 25 prozora, od kojih se po pet nalazi na bočnim i mihrabskom zidu, dva na ulaznom zidu i po jedan na svakoj strani osmougaonog tambura. Prozori na bočnim i mihrabskom zidu centralnog prostora smješteni su u tri pojasa – po dva u prvom i drugom pojasu i po jedan centralno smješten u odnosu na površinu zida u trećem pojasu. Prozori na ulaznom zidu se javljaju u prvom pojasu, a iznad njih, u drugom pojasu, su smještena dva okulusa.

Svi prozori donjeg pojasa su dvostruki, drveni, pravougaonog oblika, čija širina iznosi cca 100 cm i visina cca 140 cm. Sa vanjske strane prozori imaju kamene ramove, a iznad doprozornika se nalazi kameni, prelomljeni, rasteretni luk. Na ovim prozorima sa vanjske strane su postavljeni demiri sa čvorovima izrađenim od kovanog željeza koji formiraju rešetku strukture 6 X 9 polja.

Prozori drugog pojasa su postavljeni u istim vertikalnim osovinama kao i prozori prvog pojasa i završavaju se prelomljenim lukom. Gornji dio prozora ima oblik svoda. Ovi prozori su jednostruki, izrađeni od drveta i njihove dimenzije iznose 90 X 188 cm.

Prozori trećeg pojasa su postavljeni u gornjoj zoni kubusa džamije, po jedan u središnjoj osovini zida. Ovi prozori su jednostruki, izrađeni od drveta, završavaju se prelomljenim lukom i manjih su dimenzija nego prozori drugog pojasa.

Prozori četvrtog pojasa su postavljeni u osovini stranice tambura. Završavaju se prelomljenim lukom i imaju oblik kao i prozori trećeg pojasa, samo su manjih dimenzija.

Ulazni portal je izvučen iz ravni džamijskog zida za cca 0,25 m i dominira centralnim dijelom sjeverozapadne fasade. Svojom širinom zauzima cjelokupan prostor između sofa u širini od 2,70 m, a njegova visina je 4,50 m. Unutar ovog isturenog dijela portala nalaze se drvena dvokrilna vrata koja uokviruje masivni kameni dovratnik presveden kamenim segmentnim lukom. I dovratnik i luk su rađeni bez profilacija. Iznad vrata u džamiju nalazi se kamena ploča sa natpisom veličine 80 X 60 cm. Iznad ploče sa natpisom se nalazi stepenasto završena niša koja ima oblik istostranog trougla ukrašenog jednim redom stalaktita. Dvokrilna drvena vrata su širine cca 1,25 m i visine 2,10 m. Podijeljena su u tri pravougaona polja i ukrašena su željeznim nitnama.

Mihrab Baščaršijske džamije se sastoji od sedmostrane mihrapske niše čiji je prečnik 1,10 m, a visina iznosi (od poda džamije do vrha mihrapske krune) cca 3,80 m. Otvor niše se stepenasto završava stalaktitnim ukrasima poredanim u šest pojaseva. Ovi stalaktitni ukrasi se postepeno sužavaju, tako da zatvaraju udubljenje niše i završavaju se mihrapskom krunom na vrhu. Oko mihrapske niše je izrađen kameni mihrapski ram koji je u odnosu na ravan džamijskog zida izvučen za cca 23 cm. Njegova visina inosi 4,30 m. Vanjski rub rama je širine 50 cm sa dekoracijom koja je izrađena od geometrijskih motiva, bojena plavom i bijelom bojom. Ovaj dio je je odvojen od prostora niše profiliranim kamenim vijencem.

Mimber Baščaršijske džamije je izrađen od kamena i nalazi se na jugoistočnom zidu džamije, desno od mihraba. Od mihraba je udaljen 0,94 m, a od bočnog zida 1,30 m. Njegove dimenzije su: dužina cca 3,50 m, širina cca 0,88 m i visina iznosi cca 5,90 m. Mimber se sastoji od ulaznog portala kojeg čini kameni ram, zatim stepeništa sa ogradom koje se sastoji od 10 -12 stepenika sa podestom na vrhu koji se zove kjurs. Kjurs je natkriven krovom piramidalnog oblika koji se nalazi na drvenom ramu, a završava se alemom na vrhu. Sa obje strane mimberskog stepeništa je visoka kamena ograda bez dekoracije. Bočne trouglaste površine koje se nalaze ispod stepenišnog dijela i ograde stepeništa su zatvorene i bez dekoracije. Ispod trougla su tri male niše sa prelomljenim lukovima.

           Mahfil Baščaršijske džamije zauzima čitav prostor sjeverozapadnog zida, iznad ulaznih vrata. Njegova konstrukcija je drvena i oslonjena je na četiri pravougaona drvena stupa čiji dijametar iznosi cca 75 cm. Ovi stupovi imaju kapitele na kojima je izrađen duborez sa floralnim motivima. Bojeni su masnom zelenom bojom, a kapitel stubova zlatnom bojom. Dimenzije mahvila su: dužina cca 9,25 m, a širina cca 2,80 m. Pod mahfila je daščani, a donji dio mahfila je izrađen od drvene obloge – šišeta, koje je dekorirano bojenim drvenim letvicama. Ograda mahfila je drvena, izrađena od gusto postavljenih vertikalnih letvica, a njena visina iznosi cca 90 cm. Ulaz na mahfil je ostvaren preko uskih, drvenih stepenika koji se nalaze na sjeveroistočnom zidu.

            Osmostrana kamena munara ima prečnik cca 2,10 m, njena visina do alema iznosi 34,70 m. Izrađena je od sedre i prigrađena uz jugozapadni džamijski zid. Baza munare je oktogonalnog oblika, izrađena od kamena krečnjaka, a njena širina cca 3,4 m. Prijelaz sa baze na stablo munare ima oblik trapezoidne prizme sa plitkim, profiliranim kamenim vijencem. Ukrašen je kamenom romboidnom profilaciojom. Ograda šerefe je izrađena od kamena, sa naglašenim gornjim i donjim profiliranim kamenim vijencem. Krov je kupastog oblika sa pokrovom od bakrenog lima. Ispod krova, munara se završava frizom slijepih arkadica. Na vrhu munare je alem, rađen u bakru, sa četiri jednake jabuke.

Pokretno naslijeđe

Na zidovima  Baščaršijske džamije se nalaze levhe od kojih je većina štampana. Nekoliko ih je ručno rađeno. To su:

Levha koja se nalazi na ulaznom zidu sa tekstom:

لا اله الا الله محمد رسول الله

Nema boga osim Allaha, Muhammed je poslanik Božji.

Levha je ispisana crnom tintom na smeđem papiru. Na levhi je vidljiva godina 1322 (1903/1904).  Potpis autora nisam primijetio na levhi.

Na osam pandatifa nalazi se osam osmougaonih levhi urađenih na šperploči za koje ne znamo kada su izrađene. Na zelenoj podlozi zlatnom bojom je ispisano osam imena uobičajnih za naše džamije. To su:

Allah džellešanuhu - Bog Svevišnji,

Muhammed alejhi s-selam – Muhammed, mir s njim,

Ebu Bekr radijellahu anhu – Ebu Bekir, Bog bio zadovoljan s njim,

Omer  radijellahu anhu – Omer, Bog bio zadovoljan s njim,

Osman radijellahu anhu – Osman, Bog bio zadovoljan s njim,

Ali radijellahu anhu – Alija, Bog bio zadovoljan s njim,

Hasan radijellahu anhu – Hasan, Bog bio zadovoljan s njim,

Husejn radijellahu anhu  - Husejn, Bog bio zadovoljan s njim.

            Sjeveroistočno od džamijskog objekta, udaljen cca 2,0 m, nalazi se noviji objekat abdesthane. Objekat ima prizemlje i sprat, a njegove dimenzije iznose cca 3,25 X 5,00 m koji je sagrađen 1997. godine.

           Dvorište džamije je ograđeno kamenim zidom, prosječne visine cca 1,90 m i širine cca 0,40 m. Zid se nalazi na zapadnoj strani, prema ulici Baščaršija i južnoj, prema ulici Bravadžiluk. Na zidovima se nalaze otvori koji imaju željezne rešetke.

Na zapadnoj strani se nalazi kapija kroz koju se ulazi u džamijski prostor. Kameni zid na dijelu vrata je visok cca 3,00 m. Vrata su dvokrilna, masivna, izrađena od drveta, čije dimenzije iznose: širina cca 2,80 m, a visina je cca 1,88 m.

            U dvorištu Baščaršijske džamije se nalazio šadrvan, na čijem je mjestu sada postavljen betonski, koji nije u funkciji.

            Dvorište nije veliko, njegova površina iznosi cca 385 m2 . Popločano je kaldrmom. Hortikulturalno je uređeno, ima dva vrlo vrijedna stable jablana i mnogo ruža.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

            Rješenjem Zemaljskog zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti NR BiH iz Sarajeva, broj 676/50 od 9. aprila 1950. godine, Baščaršijska džamija, vlasništvo Havadže Duraka, stavlja se pod zaštitu države.

Rješenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture  NR BiH iz  Sarajeva, broj 02-608-3/ od 18. aprila 1962. godine, Baščaršijska džamija u Sarajevu je upisana u Registar nepokretnih spomenika kulture. 

Prostornim planom Bosne i Hercegovine do 2002. godine, Baščaršijska džamija je evidentirana i valorizirana kao spomenik I (prve) kategorije.

Dobro se, pod nazivom Baščaršijska džamija u Sarajevu i rednim brojem 535,  nalazi na Privremenoj listi Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine.

Baščaršijska džamija se nalazi u sklopu urbane cjeline Sarajeva koja je Prostornim planom Bosne i Hercegovine do 2002. godine svrstana u 0 (nultu) kategoriju.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Džamija je više puta obnavljana, a nad njenim ulazom je zapis o većoj obnovi iz 1866/1867. godine. (Mujezinović, 1988, str. 277, 278)

            Prvobitno, Baščaršijska džamija je imala drevnu kupolu koja je u požaru 1697. godine izgorjela i nakon toga je izgrađena ova današnja. (3)   

Godine 1762. džamiju je o svom trošku prebojio Mehmed-paša Muhsinović.

Godine 1876. Hadži Muhamed Kumašin zasadio je jablan koji se nalazi pokraj munare.

Šadrvan u dvorištu sagrađen je nakon uvođenja modernog vodovoda. (4)   

            Godine 1945. porušen je trijem sa tri kupole koji su bili u trošnom stanju i napravljen je trijem koji je imao drvenu krovnu konstrukciju i bio je prekriven crijepom.

            Nemamo podatak kada je izvršena rekonstrukcija današnjeg trijema, ali prema projektu Dokumentacija za uređenje Baščaršijske džamije, kojeg je izradio Zavod za zaštitu i uređenje spomenika kulture grada Sarajeva iz 1966. godine, možemo pretpostaviti da je rađen neposredno nakon izrade dokumentacije.

            U toku ratnih djelovanja 1992-1995. godine, Baščaršijska džamija je bila teže oštećena. Od granatiranja bila je oštećena kupola, munara, vanjski zidovi na nekoliko mjesta, kao i unutrašnjost džamije.

Prema informacijama koje smo dobili iz IVZ Sarajevo, nakon rata izvršene su samo hitne opravke i bojenje zidova,  tako da je objekat doveden u funkciju.

5. Sadašnje stanje dobra

Prilikom uvida u stanje objekta na terenu augusta 2006. godine, konstatirano je sljedeće:

-     objekat je u funkciji, ali je opće stanje objekta loše;

-     posebno se u lošem stanju nalazi munara i kupola. Prema informacijama koje smo dobili od predstavnika IVZ Sarajevo, prilikom nevremena i vjetra munara se ljulja;

-     fizička oštećenja u vidu napuklina su vidljiva na fasadama objekta;

-     kameni stupovi, posebno kapiteli i baze su u lošem stanju.

6. Specifični rizici

            Najveća opsnost prijeti kamenoj munari koja je u lošem stanju i prilikom vremenskih nepogoda i vjetra može doći do njenog oštećenja.  

III -  ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterije za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom (“Službeni glasnik BiH”, br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijima:

A. Vremensko određenje

B. Historijska vrijednost

C. Umjetnička i estetska vrijednost

C. I. Kvalitet obrade

C. III. Proporcije

C. IV. Kompozicija

C. V. Vrijednost detalja

D. Čitljivost

D. IV. Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu ili regionalnom maniru

D. V. Svjedočanstvo o tipičnom načinu života u određenom razdoblju

E. Simbolička vrijednost

E. II. Sakralna vrijednost

E. III. Tradicionalna vrijednost

E. IV. Vezanost za rituale ili obrede

E. V. Značaj za identitet skupine ljudi

G. Izvornost

G. IV. Tradicija i tehnike

G. V. Položaj i smještaj u prostoru

G. VI. Duh i osjećanja

Sastavni dio ove odluke su:

-     kopija katastarskog plana,

-     posjedovni list,

-     fotodokumentacija Komisije,

-     projekat uređenja trijema - Dokumentacija za uređenje Baščaršijske džamije, kojeg je izradio Zavod za zaštitu i uređenje spomenika kulture grada Sarajeva iz  1966. godine,

-     grafički prilozi koji su snimljeni i izrađeni u Komisiji od strane saradnika.

Korištena literatura

U toku vođenja postupka proglašenja Baščaršijske džamije nacionalnim spomenikom BiH,  korištena je sljedeća literatura:

1969.    Bejtić, Alija, Stara sarajevska čaršija jučer, danas i sutra – osnove i smjernice za regeneraciju, Gradski zavod za zaštitu i uređenje spomenika kulture Sarajevo, Sarajevo, 1969.

1973.    Bejtić, Alija, Ulice i trgovi Sarajeva, Topografija, geneza i toponimija, Sarajevo, 1973.

1980.    Institut za arhitekturu, urbanizam i prostorno planiranje Arhitektonskog fakulteta u Sarajevu, Prostorni plan Bosne i Hercegovine; Faza «B» - valorizacija prirodne i kulturno-historijske vrijednosti, Sarajevo, 1980.

1984.    Andrejević, Andrej, Islamska monumentalna umetnost XVI veka u Jugoslaviji – kupolne džamije, Filozofski fakultet u Beogradu, Institut za istoriju umetnosti, Beograd, 1984.

1988.    Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga I – Sarajevo, Sarajevo, 1988.

(1) Ova informacija je preuzeta iz kartona objekta Baščaršijske džamije koju je izradio Zavod za zaštitu spomenika kulture NR BiH.

(2) Ostale dimenzije koje se ne nalaze u projektu uređenja trijema Baščaršijske džamije izmjerene su na licu mjesta od strane stručnog saradnika Komisije.

(3) Podatak je pronađen u spomeničkom kartonu br. 676/50 09. iz aprila 1950. godine, koji je dobiven od Zavoda za zaštitu spomenika pri Federalnom ministarstvu kulture i sporta.

(4) Podatak je pronađen u spomeničkom kartonu br. 676/50 09. iz aprila 1950. godine, koji je dobiven od Zavoda za zaštitu spomenika pri Federalnom ministarstvu kulture i sporta.