Status spomenika -> Nacionalni spomenik
Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 78/05.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 6. do 10. jula 2004. godine donijela je
O D L U K U
I
Stambena graditeljska cjelina porodice Muslibegović u Mostaru, zajedno sa pokretnom imovinom, proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni spomenik).
Nacionalni spomenik čini stambeni objekat, dvije avlije, uključujući i ogradne zidove sa kapijama i pokretna dobra: Kur'an, levhe i sablja.
Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji označenoj kao k.č.broj 2864 (novi premjer), upisan u z.k. uložak broj 1033 k.o. Mostar I, Grad Mostar, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.
Na nacionalni spomenik primjenjuju se mjere zaštite utvrđene Zakonom o provođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Federacije BiH” br. 2/02, 27/02 i 6/04).
II
Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju, restauraciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljnjem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
III
I stepen zaštite obuhvata prostor određen u tački I stav 3. ove odluke.
Na nacionalnom spomeniku su dozvoljeni samo radovi na tekućem održavanju, konzervatorsko-restauratorski radovi, uključujući i radove čiji je cilj prezentacija nacionalnog spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i uz stručni nadzor nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine.
Poželjno je da glavni objekat stambenog kompleksa - porodična kuća i u budućnosti zadrži izvornu stambenu namjenu.
Kompleks ili pojedini njegovi dijelovi mogu da budu korišćeni u edukativne i kulturne svrhe i otvoreni su za javnost.
IV
Iznošenje pokretnog nasljeđa iz tačke I stav 2. ove odluke (u daljnjem tekstu: pokretno nasljeđe) iz Bosne i Hercegovine nije dozvoljeno.
Izuzetno od odredbe stava 1. ove tačke, dozvoljeno je privremeno iznošenje pokretnog nasljeđa iz Bosne i Hercegovine radi prezentacije ili konzervacije ukoliko se utvrdi da konzervatorske radove nije moguće izvršiti u Bosni i Hercegovini.
Odobrenje u smislu prethodnog stava daje Komisija ukoliko nedvosmisleno bude utvrđeno da to ni na koji način neće ugroziti pokretno nasljeđe.
U svom rješenju o odobrenju privremenog iznošenja pokretnog nasljeđa iz Bosne i Hercegovine Komisija utvrđuje sve uslove pod kojima se to iznošenje može da izvede, rok za vraćanje u Bosnu i Hercegovinu, kao i zaduženja pojedinih organa i institucija na obezbjeđenju tih uslova i o tome obavještava Vladu Federacije, nadležnu službu bezbjednosti, carinsku službu Bosne i Hercegovine i javnost.
V
Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.
VI
Svako a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili da dovedu u pitanje njegovu zaštitu.
VII
Ova odluka dostaviće se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje, federalnom ministarstvu nadležnom za kulturu, nadležnoj službi zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine i opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - VI ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.
VIII
Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web - stranici Komisije (xttp://www.aneks 8komisija.com.ba ).
IX
Shodno članu V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.
X
Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u «Službenom glasniku BiH».
Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.
Broj: 09-02-1001/03-1
18. jula 2004. godine
Sarajevo
Predsjedavajući Komisije
Dubravko Lovrenović
O b r a z l o ž e nj e
I– UVOD
Na osnovu člana 2 stava 1 Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH» broj 33/02) sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za šta ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira na to da li je za navedeno dobro podnesen zahtjev.
Komisija je 1.9.2003. godine primila peticiju Tadžudina Muslibegovića, sopstvenika objekta.
U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 i člana 35 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
II– PRETHODNI POSTUPAK
U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju izvršen je uvid u:
- podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući opis i fotografije, te podatke o oštećenjima u toku rata,
- dokumentaciju o lokaciji imovine,
- dokumentaciju o sadašnjem sopstveniku i korisniku dobra,
- istorijsku, arhitektonsku i drugu dokumentarnu građu o dobru koja je data u popisu korišćenja dokumentacije u sklopu ove odluke.
Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:
1. Podaci o dobru
Lokacija
Stambeni kompleks porodice Muslibegović je smješten u mahali Brankovac, na lokaciji koja obuhvata k.č. br. 2864 k.o. Mostar I, Grad Mostar, Federacija Bosne i Hercegovine.
Kompleksu se pristupa sa južne strane, iz Ulice Osmana Đikića. Ulaz u obje avlije kompleksa je sa južne strane, iz pristupne ulice.
Stambeni kompleks porodice Muslibegović se razvija u pravcu istok – zapad sa otvaranjem fasade glavnog objekta na jug, ka ulici.
Istorijski podaci
Stambeni kompleks porodice Muslibegović, smješten u mahali Brankovac(1), Ulica Osmana Đikića, potiče iz druge polovine 18. vijeka (AKTC /WMF Mostar Project – Muslibegovica complex). Porodična kuća Muslibegovića predstavlja jedan od najvećih i najmonumentalnijih objekata stambene arhitekture iz osmanskog perioda na području Hercegovine. Kroz istoriju kompleks je zadržao izvornu stambenu namjenu, kao i svojinu(2).
Na glavnoj porodičnoj kući tokom 1871. i/ili 1872. godine vršeni su radovi na proširivanju objekta (izgradnja dviju soba u prizemlju i dviju soba na spratu, dogradnja mutvaka /ljetne kuhinje/, ostave i cisterne) o čemu postoji građevinska dozvola na turskom jeziku koju je izdala mostarska beledija (opština)(3). Prema nekadašnjem sopstveniku objekta Muhamedu Muslibegoviću, građevinske radove izvodio je izvjesni Janjić, a rezbari, koji su radili dvije godine, bili su iz drugih krajeva. Kuća je izgrađena o trošku Mehmeda Muslibegovića, koji je imao mnogo zemlje posebno u Popovu polju.
2. Opis dobra
Prema svojoj dispoziciji, kuća pripada objektima sa centralnim holom. Plan kuće sa centralnim holom predstavlja posljednju fazu u razvoju plana kuće i najvrednije rješenje dispozicije, jer je hol najmanje izložen spoljnim uticajima. Prema S. H. Eldemu, plan kuće sa unutrašnjim i centralnim holom počeo se primjenjivati u 18. vijeku ali se šire upotrebljavao tek u 19. vijeku. Šira upotreba ovih planova kuće je počela uslijed sve veće prenaseljenosti grada, što je dovelo do stvaranja manjih i skupljih građevinskih parcela, a manjim dvorištima je bila potrebna prostranost unutar same kuće. Želja za komfornijim životom, bez izlaganja prašini i hladnoći, kao i potreba da se hol koristi tokom cijele godine su bili sociološki razlozi za širu upotrebu ovog tipa plana kuća. Ovako kompaktan plan je omogućio da se u prostor smjesti više soba, postavljenih jedna uz drugu, čime se eliminisala potreba za brojnim zidovima, što je vodilo ekonomičnosti u izgradnji. Drugo objašnjenje za primjenu plana kuća sa unutrašnjim i centralnim holom koje Eldem navodi jeste da se plan kuće sa centralno postavljenim holom koristio još u anatolsko-turskoj arhitekturi u kojoj je bio korišćen za medrese, džamije i velike građevine. Od 18. vijeka ovaj tip se revitalizirao i počeo primjenjivati prvo u kućama vladara, a zatim i među građanstvom.
Među ostalim promjenama na stambenim objektima krajem 19. vijeka, uzrokovanim promjenama u društvu, jeste i odstupanje od do tada uobičajene varijante, objekta sa prizemljem i spratom. Po ugledu na arhitekturu u prestonici (kuće u Turskoj imaju najmanje dva sprata) i na Mediteranu, uz višu cijenu zemljišta i ugradnju kuće između susjednih objekata počinje se kopati podrum i koristiti potkrovlje.
Muslibegovića kuća od ostalih kuća građenih u osmanskom periodu razlikuje se i svojom organizacijom prostora po nivoima. Objekat se, naime, sastoji od podruma, prizemne, spratne i potkrovne etaže, gdje se sve tri nadzemne etaže koriste za stanovanje.
Kraj 19. vijeka donosi promjene u stambenoj arhitekturi koje se uočavaju i u Muslibegovića kući, poput veće svijetle visine prostorija, kuhinje sa ognjištem koje posjeduje dimnjak u zidu – pa tako bez dimaluka do krova, sanitarni čvor gotovo savremen.
Amir Pašić(4), tokom istraživačkog rada na stambenoj arhitekturi Mostara i okoline, a navodeći mnogobrojne primjere koji njegovu tvrdnju potkrepljuju, tvrdi da su islamski graditelji prihvatali sredozemne renesansno-barokne oblike i uopšte da su bili u izvjesnoj mjeri podložni uticajima Mediterana, što se naročito očituje na području Hercegovine. Takođe, uočava mnogobrojne sličnosti, posebno u dispoziciji objekta, između dubrovačkih palata (prizemlje i sprat imaju identičan raspored prostorija - dvorana plus četiri sobe sa strane), smještenih van gradskih zidina i kuća u Mostaru. Spominjući Muslibegovića kuću u Mostaru, Pašić navodi primjer Zimonjića palate u Dubrovačkoj Rijeci kao objekta sa izuzetno sličnom dispozicijom.
Uticaj dalmatinske arhitekture na objektu Muslibegovića kuće očituje se u rješenju ulaza u hajat, kao i u prizemlju mutvaka – ulaz zasvođen sa dva kamena luka.
Neoubičajeno visoki avlijski zidovi ograđuju stambeni kompleks porodice Muslibegović. Kompleks, orijentisan na ulicu, čine dvije avlije, ekonomska i privatna, porodična, tako da postoje i dvije drvene kapije smještene na južnom zidu.
Glavni ulaz u privatnu porodičnu avliju je kroz kapiju smještenu na južnom avlijskom zidu. Prostor privatne avlije, u obliku slova «L», formiran oko porodičnog objekta, dimenzija 19,0 x 7,0 m i 5,7 x 9,4 m, vegetacijom, uređenjem podnih površina, kao i nivoima podijeljen je na tri dijela. Sva tri dijela su kaldrmisana kamenim oblucima koji rasporedom i bojom (bijeli i sivi obluci) tvore određene geometrijske motive u parteru. Zelenilo i cvijeće, pretežno ruže, posađeni su duž cijelog južnog avlijskog zida kao i oko zidova kuće. Ulazni dio avlije je za jednu visinu niži od dijelova južno i zapadno od kuće, od kojih je dodatno razdvojen zelenilom. U dijelu avlije zapadno od kuće je ulaz u zapadni dio podruma kuće i spoljni wc smješten nasuprot njemu.
Glavni i najveći dio avlije je smješten ispred kuće. U njegovom centru je visoka palma posađena tačno u liniji sa sredinom kuće. Iza palme, na južnom avlijskom zidu, smještene su česma i spoljna trpezarija. Kamena klupa i sto su natkriveni drvenom pergolom oslonjenom na dva kamena stuba, prekrivenom vinovom lozom.
Unutar porodične avlije, pored spoljne trpezarije, uz južni zid, smješteni su mutvak sa ostavom uz istočni zid, glavni objekat – porodična kuća uz sjeverni zid i cisterna u sjevernom ćošku parcele, između kuće i ostave.
Prema konceptu prostorne organizacije, Muslibegovića kuća predstavlja tip kuće sa centralnim holom.
U dispoziciji kuće se očituje potpuna simetričnost u dvije ose. Centralno pozicionisan hol sa podužnih strana zatvoren je sobama; u udubljenju između soba je smješteno dvokrako drveno stepenište u obliku slova «L», a hol sa četvrte strane, na spratovima, produžava se u jazluk – prostor za okupljanje porodice.
Uslijed karakteristične postavke na terenu (ugradnja u već izgrađen blok i mahalu), kuća je otvorena na tri strane.
Prema materijalu upotrijebljenom za gradnju kuće, kao i prema konstruktivnom sklopu, Muslibegovića kuća je slična dvjema kućama izgrađenim tokom 19. vijeka u Stocu, Đulhanuminom konaku i kući Salih-age Behmena.
Lokalni lomljeni kamen je korišćen za zidove objekta, koji su malterisani izvana i krečeni iznutra. Zidovi spratova u potpunosti se vežu na zidove prizemlja i podruma. Spoljni zidovi objekta su debljine od 55 cm do 60 cm, a unutrašnji nosivi zidovi, raspoređeni u oba pravca, jedan poprečni i dva podužna (koji dijele sobe i hol), debljine su od 40 cm do 50 cm. Pregradni zidovi su znatno tanji, oko 20 cm.
Drvo je korišćeno za stepenište, međuspratnu i krovnu konstrukciju, pregrade između hola i jazluka, kao i za vrata i prozore. Međuspratnu konstrukciju kuće čine drvene grede koje nose drveni pod sprata sa šašavcima s donje strane. Elementi od drveta, vrata, musandere i sećije, predstavljaju lijepe primjere drvorezbarstva. Svaka prostorija unutar kuće ima dobro osmišljenu i igrom geometrijskih motiva izvedenu drvenu tavanicu. Stropnu konstrukciju čine, takođe, drvene grede. Potkrovlje je u upotrebi.
Kamen, vađen iz okolnih mejdana, korišćen je za stub i lukove prizemlja, a sječen u kamene ploče za pokrov viševodnog krova.
Na bijelo malterisanim fasadama kuće se ističu prozorski otvori. Prozori podruma, koji se javljaju na sve tri fasade objekta, dimenzija 80 x 40 cm, drveni su, dvokrilni sa demirima sa spoljne strane. Svi prozori na sobama, dimenzija 85 x 110 cm, osim onih na prednjoj fasadi doksata prvog sprata, pravougaoni su, drveni, dvokrilni, na šest polja izdijeljeni. Prozori prizemlja sa spoljne strane imaju demire, a prozori na spratu nemaju. Prozori prizemlja i sprata imaju rasteretnu nišu sa unutrašnje strane. Prozori na kupatilima, koji se javljaju samo na bočnim fasadama, manji su, četvrtasti i drveni, dimenzija 60 x 50 cm.
Prozori smješteni na doksatu prvog sprata veličinom i oblikom isti su kao i ostali prozori na sobama prvog sprata. Od ostalih se razlikuju po završetku u obliku vitičastog luka. Iznad prozora na bočnim fasadama doksata javlja se u negativu izveden trouglasti pandantif.
Prozori smješteni na doksatu drugog sprata su veličinom i oblikom isti kao i ostali prozori na sobama, ali se otvaraju na posmik surmu, tako da je donje krilo pomično i diže se preko gornjeg.
Prema oblikovanju Muslibegovića kuće jasno se uočava da je kuća napravljena u drugoj polovini 19. vijeka pod jakim uticajem savremenih arhitektonskih dešavanja u prestonici koji su u naše krajeve stigli sa izvjesnim zakašnjenjem (od oko pola vijeka), kao i pod nešto slabijim uticajem Mediterana. Objekat, otvoren na tri strane, ima samo jednu glavnu fasadu i u njenoj kompoziciji, kao i u kompoziciji cijelog objekta, nema pretjerane razigranosti volumena. Novi pristup u graditeljstvu se ne očituje samo u gradnji podruma i upotrebi potkrovlja već i u činjenici da je kuća, umjesto po volumenima (koje formiraju zasebne stambene cjeline), podijeljena po horizontalnim nivoima – jasno su naznačeni i razdvojeni plitkim istacima i vijencima podrum, prizemlje i spratovi. Kuću odlikuje stroga simetrija po zamišljenoj vertikalnoj osi. Volumen objekata čini samo jedan kubus iz kog se izdvaja, na kamenom stubu i lukovima oslonjen, jedan doksat na dva sprata, urađen u drvetu koje nije ostavljeno vidljivo, već je malterisano izvana.
Ulaz u kuću je urađen pod uticajem dalmatinske arhitekture čiju primjenu omogućava slična klima. Dva velika lučna otvora, smještena ispod doksata, omogućavaju povezivanje i preplitanje prirode i dvorišta sa unutrašnjim prostorom, hajatom.
Novi uticaji su primjetni i u dekorativnim ukrasima primijenjenim isključivo na glavnoj ulaznoj fasadi. Sprat se neznatno izvlači iznad prizemlja i oslanja na podvlake i direke sa jastucima koji se protežu duž čitave fasade. Na uglovima, tačnije na sučeljavanju zidova na glavnoj fasadi, horizontalni pojas prvog sprata je uokviren plitkim bosažom koji ispod krovne strehe prelazi u završni, jednostavno izvedeni, vijenac. Ispod niza prozora, smještenih lijevo i desno od doksata, nalaze se reljefno izvedeni ukrasi u obliku romba sa Davidovom zvijezdom u centru. Po jedan romb je postavljen ispod svakog prozora. Niz prozora je završen reljefno izvedenim vijencem od uokvirenih četverolisnih djetelina sa kog se između i na krajevima prozora spuštaju po dva stilizovana zvončića.
Motiv Davidove zvijezde sa cvijetom ili krugom u sredini se javlja i na kapitelu kamenog stuba prizemlja. Osim Davidove zvijezde, na ulaznom portalu se javljaju i rozeta, smještena iznad stuba, kao i motiv jabuke.
Ulaz, podignut od nivoa terena za četiri stepenika, čine dva lučno završena otvora smještena u ravni zida objekta, a između kamenog stuba i bočnih zidova. Na kapitel ukrašen na bočnim strana Davidovom zvijezdom i šestougaonikom na prednjoj strani se naslanjaju dva luka ukrašena sa po tri jabuke.
Drvena dupla dvokrilna vrata, uvučena za 1,80 m u odnosu na ravan zida i stuba, vode u pravougaoni prostor hajata, dimenzija 6,0 m x 4,5 m.
Iz prostora hajata, sa podom od drvenih dasaka, ulazi se u četiri odaje i jedno kupatilo.
Na lijevoj zapadnoj strani hajata, sa otvorima na južnoj i zapadnoj fasadi, smještena je odaja opremljena izvornim namještajem(5) kog čine musandera(6), jedan dolaf i rafa (polica) postavljena duž tri slobodna zida sobe, a u visini završetka luka rasteretne niše prozora.
Pored odaje na zapadnoj strani hajata su smješteni savremena kuhinja i savremeno renovirano kupatilo.
Na desnoj istočnoj strani hajata su smještene dvije odaje. Jedna odaja je bez musandere, a u drugoj napravljena je nova(7) po uzoru na staru. Odaja sa musandarom, smještena na južnoj ulaznoj fasadi, tokom restauracije (1999-2001. godine) skraćena je za 1,30 m da bi se napravilo kupatilo, savremeno opremljeno.
Izvorna drvena stropna konstrukcija – drvene grede većih dimenzija sa drvenim daskama između njih - vidljiva je u prostoru hajata, kao i u svim ostalim odajama prizemlja.
Kameno jednakokrako stepenište vodi iz prostora hajata u podrum. Podrum, smješten na lijevoj istočnoj strani kuće, ima dvije prostorije. U zidu između njih je uzidan veliki ćup u koji su se smještala jaja (jedna vrsta frižidera). U dvije podrumske prostorije smještene na desnoj zapadnoj strani podruma se ne može ući iz kuće. Do njih vodi spoljno stepenište iz avlijskog prostora.
Drvene stepenice u obliku slova ”L” vode iz prostora hajata na tavan – prostor hola na prvom spratu, dimenzija 4,0 x 4,2 m. Prostor tavana nije samo prolazni hol već i predodaja u kojoj je omogućeno zadržavanje i sjedenje (postavljanje trosjeda uz zatvoreni stepenišni prostor), što potvrđuje i postavljanje vrata i na ulasku u tavan kao i na stepeništu za drugi sprat. Izvorna drvena konstrukcija, identična onoj u prizemlju, vidljiva je u prostoru tavana.
Iz prostora tavana, sa podom od drvenih dasaka, pristupa se u četiri odaje, postavljene u paru na bočnim stranama.
Na lijevoj strani su dvije odaje sa musandarom između kojih je smješteno kupatilo sa ulazom iz obje sobe.
Prva odaja do stepeništa je zadržala svoj izvorni namještaj koji uključuje musanderu(8) smještenu uz ulazni zid, dolaf postavljen na zidu koji dijeli dvije sobe, drvenu rafu postavljenu na tri slobodna zida u visini završetka luka rasteretne niše prozora. Sećija, postavljena u obliku slova ”L”, jeste rekonstruisana. Drvena tavanica je urađena konstrukcijom ”šašavaca”(9). Četverougaoni prostor tavanice je drvenim gredicama postavljenim u obliku osmougaonika podijeljen na tri dijela unutar kojih su šašavci postavljeni tako da se šire zrakasto iz centra tavanice ka rubovima spoljnog osmougaonika. Svojom postavkom na tavanici spoljnji osmougaonik sa četiri strane tangira ivice stropa. Unutrašnji osmougaonik, postavljen u samom centru tavanice, izdvojen je ne samo jednostavno izvedenom profilisanom drvenom gredicom, poput preostala dva, već i dodatnom gredicom dekorisanom i nazubljenom sa donje strane. Iz samog centra se spušta rasvjetno tijelo.
Odaja sa otvorima na južnoj i zapadnoj fasadi od izvornog namještaja je zadržala samo dva dolafa smještena na istočnom zidu. Musandera je rekonstruisana po uzoru na izvornu, kao i sećija, postavljena u obliku slova ”L”, i tavanica(10). Drvena tavanica u ovoj je identična drvenoj tavanici u susjednoj odaji.
Na desnoj strani tavana su dvije odaje koje su zadržale izvorni ugradbeni namještaj, bez kupatila između ili u njima.
Namještaj odaje do stepeništa čine musandera, dolaf, rafa na tri zida i sećija u obliku slova ”L”. Drvena tavanica je izvedena konstrukcijom šašavaca. Četverougaona tavanica je profilisanim drvenim letvicama, nazubljenim sa donje strane, podijeljena na tri četverougaona dijela. Spoljni pojas čine šašavci postavljeni okomito na drvene gredice. Srednji dio tavanice je drvenim gredicama, postavljenim u pravcu sjever-jug, podijeljen na šest uzdužnih polja. Šašavci unutar srednjeg dijela su postavljeni pod uglom, slagani po uzorku riblje kosti. Centralni dio – orta –ukrašen je reljefno izvedenim u drvetu stilizovanim cvijetom upisanim u kvadrat orte. Rasvjetno tijelo se spušta iz centra.
Odaja sa otvorima na južnoj strani je opremljena sa musanderom, dva dolafa i rafom na tri zida. Posebnost odaje čini kameni kamin(11), sagrađen u isto vrijeme kad i kuća. Kamin se sastoji od dva dijela – postolja za loženje, koje je rekonstruisano, i kape kamina, koja je izvorna. Postolje za loženje, odignuto od poda oslanjajući se na produžene bočne stranice, trouglasto izlazi u prostor. Formu petougaonika sa izrazito zaobljenim bočnim uglovima, koji šiljkom izlazi u prostor ponavlja i kapa kamina. Četiri stranice kape (bočne dvije su znatno uže od prednjih) pri vrhu ”obuhvata” spiralna traka nad kojom je izveden stilizovani ljiljan. Prednje dvije vertikalne strane kamina su profilisane i dekorisane dosta razvučenim vitičastim lukom sa obrnutom kapljicom u sredini. Rubna traka vertikalnog dijela kape je bojena crvenom bojom, kao i obrnuta kapljica. Kompletna površina kape kamina je oslikana, relativno oštećenim, šarama sivo-crne boje.
Na istočnom zidu odaje, lijevo i desno od kamina, primjetni su tragovi prozorskih otvora koji su u izvjesnom periodu zazidani. Prema vidljivim tragovima, prozori su bili istog oblika kao i ostali prozori na odaji.
Četverougaona drvena tavanica, izvedena konstrukcijom šašavaca, profilisanim drvenim letvicama podijeljena je na četiri dijela. U spoljna dva četverougaona pojasa šašavci su postavljeni okomito na drvene letvice, odnosno radijalno u uglovima. Unutar trećeg četverougaonog pojasa je upisan osmougaonik, tako da sa četiri strane tangira četverougaonik. Unutar ovog osmougaonika šašavci su postavljeni zrakasto, polazeći od centralno postavljenog osmougaonika koji predstavlja četvrti dio tavanice. Centralni osmougaonik, odijeljen profilisanim drvenim letvicama nazubljenim sa donje strane, podijeljen je sa osam drvenih letvica koje spajaju njegove ćoškove. Šašavci unutar tako nastalih polja su postavljeni dijagonalno. Rasvjetno tijelo se spušta iz centra.
Centralni prostor prvog sprata, mjesto okupljanja porodice, čini jazluk – dio tavana uzdignut za jednu stepenicu - koji izlazi iz ravni zida kuće tvoreći doksat. Jazluk sa otvorima na istočnoj, južnoj i zapadnoj fasadi od prostora tavana odvojen je ne samo nivoom poda već i drvenom pregradom. Drvenu pregradu čine četiri stuba koja nose tri luka. Bočni otvori su zatvoreni drvenom ogradom od profilisanih stubića. Lukovi na bočnim otvorima su povezani drvenim gredicama. Kroz srednje, lučno završeno, polje se ulazi u prostor jazluka unutar kog je postavljena drvena sećija u obliku slova ”U”. Dva dolafa na bočnim zidovima predstavljaju izvorni namještaj prostora u potpunosti otvorenog ka avliji i prirodi, namijenjenog razgovoru, odmoru i uživanju.
Drvena tavanica jazluka je zasebna cjelina u odnosu na drvenu tavanicu tavana. Tavanica jazluka, urađena konstrukcijom šašavaca, drvenim profilisanim letvicama podijeljena je na četiri dijela. Spoljni četverougaoni pojas je ispunjen šašavcima postavljenim okomito na drvene letvice. U unutrašnja tri pojasa šašavci su postavljeni zrakasto, tako da se šire od centra ka spoljnim rubovima trećeg četverougaonog pojasa. Drugi unutrašnji pojas je osmougaonik, od ostatka odvojen profilisanim drvenim letvicama nazubljenim sa donje strane. U samom centru je još jedan osmougaonik unutar kog je reljefno u drvetu izvedena višekraka zvijezda sa izvijenim kracima. Rasvjetno tijelo se spušta iz centra.
Drveno stepenište u obliku slova ”U”, zatvoreno drvenim daskama i vratima u području prvog sprata, vodi u potkrovlje, na tavan drugog sprata, dimenzija 4,0 x 3,0 m. Prostor stepenišnog svjetla je zatvoren tako da je dobijen prostor odvojen drvenom ogradom i od stepeništa i od tavana drugog sprata u čijem je nivou. Iznad stepeništa, između zida i prostora svjetla, ukomponovana je drvena ploha, tahtopeš (tahtapoš), namijenjena izlaganju najvrednijih primjeraka posuđa.
Prostor tavana od prostora stepeništa odvojen je sa pet drvenih stubova koji nose četiri luka. Tri luka su povezana drvenom gredicom i zatvorena drvenom ogradom sa stubićima ispred koje je formirana klupa.
Drvena tavanica tavana, urađena konstrukcijom šašavaca i uslovljena konstrukcijom krova, podijeljena je na četiri dijela. Spoljni pojas nije horizontalan, već skošen, sa šašavcima postavljenim okomito na drvenu profilisanu gredicu koja dijeli spoljni i središnji pojas. Sljedeći pojas se javlja samo uz bočne zidove i drvenim je gredicama podijeljen na četiri uzdužna polja (u pravcu sjever-jug), po dva na lijevoj i desnoj strani. Šašavci unutar ovih uzdužnih polja su postavljeni okomito na drvene gredice. Središnji dio tavanice, odvojen od ostataka profilisanim drvenim letvicana nazubljenim sa donje strane, urađen je u obliku četverougaunika unutar kog je upisan osmougaonik koji ga tangira. Zrakasto raspoređeni šašavci vode od centralnog dijela u obliku osmougaonika. Šašavci u centralnom dijelu su postavljeni horizontalno, uzdužnom stranom.
Spoljni pojas tavanice je prekinut prozorom – bađom.
Iz prostora tavana lijevo i desno su smještene odaje(12), po jedna velika prostorija na svakoj strani, koje još nisu opremljene i osposobljene za boravak.
Prostor jazluka drugog sprata je odijeljen od tavana zidom sa dva lučno završena prozora i vratima. Jazluk drugog sprata s prostorom jazluka prvog sprata čini, izvana gledano, jedinstveni doksat. Jazluk drugog sprata je zatvorenija cjelina od jazluka prvog sprata, po doživljaju je manje mističan i smireniji(13). Opremljen je samo sećijom postavljenom uz zidove u obliku slova ”U” i drvenim seharama ispod prozora.
Ovom prostoru veličanstvenost daje drvena tavanica, urađena konstrukcijom šašavaca i podijeljena profilisanim drvenim letvicama nazubljenim sa donje strane na četiri dijela. Spoljni pojas, kao i kod tavana, nije horizontalan, već koso zaobljen sa šašavcima postavljenim paralelno drvenim letvicama. Sljedeća dva pojasa su četverougaona s tim da su šašavci u spoljnom pojasu postavljeni okomito, a u unutrašnjem paralelno drvenim letvicama. U centralni pravougaoni dio je upisana reljefno izvedena drvena elipsa sa dekoracijom u obliku geometrijskih motiva smještenih unutar elipse i oko nje.
Do 1975. godine u Muslibegovića kući se nalazila vrijedna kolekcija od 157 dokumenata i 18 rukopisa, kada je donirana Gazi Husrev-begovoj biblioteci u Sarajevu.
Danas se u kući nalazi nekoliko vrijednih primjeraka posuđa iz osmanskog perioda, dobro očuvana stara levha, mač i dosta stari primjerak Kur’ana. Hazim Numanagić treba da provjeri starost Kur’ana.
Uz istočni avlijski zid je postavljen mutvak – ljetna kuhinja sa ostavom, mutvak dimenzija 4,30 x 6,5 m i ostava 3,0 x 6,0 m. Mutvak, kao i ostava, pored prizemne ima i spratnu etažu.
Objekat mutvaka sa ostavom građen je od kamena, izvana malterisan, iznutra krečen. Izuzetak predstavlja prizemni dio mutvaka, građen od pravilnih klesanaca koji su ostavljeni da se vide na fasadi objekta kao i u unutrašnjosti. Plitki bosaž na uglu mutvaka, kao i na uglu ostave, urađen pravilnim klesancima, takođe je ostavljen da se vidi na fasadi. Spoljni zidovi objekta su debljine 45 cm a debljina zida koji dijeli mutvak i ostavu iznosi 50 cm. Naknadno urađeni pregradni zidovi u prostoriji smještenoj iznad ostave na prvom spratu su znatno tanji, debljine oko 12 cm.
Drvo je korišćeno za stepenište, međuspratnu i krovnu konstrukciju, za vrata i prozore. Međuspratnu konstrukciju čine drvene grede većih dimenzija, koje nose drveni pod sprata. Sa donje strane između greda, a okomito na njih, postavljene su drvene daske. Drvena konstrukcija dvovodnog krova je ostavljena da se vidi u prostoru sprata. Potkrovlja nema.
Pravilno klesani kamen, vađen iz okolnih mejdana, korišćen je za lukove prizemlja, a sječen u kamene ploče, za pokrov dvovodnog krova.
Na bijelo malterisanim fasadama se ističu otvori. Lučni otvori prizemlja mutvaka, smješteni na ulaznoj zapadnoj fasadi, zatvoreni su staklenim kliznim stijenama(14). Na istoj fasadi na spratu se nalaze tri pravougaona dvokrilna prozora, sa podjelom na šest polja, bez demira sa spoljne strane i rasteretne niše sa unutrašnje(15). Drvena jednokrilna lučno završena vrata ulaza u mutvak su smještena na sjevernoj fasadi.
Na prostoru ostave, pored drvenih dvokrilnih vrata na ulaznoj zapadnoj fasadi, javlja se jedan pravougaoni drveni dvokrilni prozor sa demirima sa spoljne strane. Na bočnoj sjevernoj fasadi ostave su smještena dva prozora, jedan u prizemlju, jedan na spratu, oba drvena, dvokrilna sa demirima sa spoljne strane.
Prostor mutvaka sa ostavom tokom restauracije 2001. godine pretvoren je u manju stambenu jedinicu. U prizemlju mutvaka je organizovana radna sala, a u prizemnom dijelu ostave kuhinja sa trpezarijom. Drveno stepenište u obliku slova ”U” vodi na sprat, gdje je u prostoru mutvaka smještena odaja za boravak, a u prostoru ostave kupatilo i mala soba.
Ekonomska avlija stambenog kompleksa je smještena zapadno od porodične avlije. Prva kapija na južnom zidu kompleksa, gledano u smjeru penjanja uz Ulicu Osmana Đikića, vodi u ekonomsku avliju, dimenzija 8,7 x 12,0 m, kaldrmisanu kamenim oblucima. Tokom restauracije 2000. godine unutar ekonomske avlije, na njenom istočnom dijelu, napravljena su tri podesta u tri nivoa. Podesti su obloženi nepravilnim kamenim pločama. Dva podesta su nenatkrivena za razliku od trećeg postavljenog uz istočni avlijski zid. Na zapadnom zidu, kao i na rubovima podesta, uz južni zid su zasađeni zelenilo i cvijeće, pretežno penjačica. Na južnom zidu se nalazi česma.
Prolaz iz ekonomske u porodičnu avliju je smješten na istočnom zidu.
Unutar ekonomske avlije su smješteni ekonomski objekat na sjevernoj strani, kuhinja i wc na južnom zidu i nadstrešnica, oslonjena na tri drvena stuba, smještena uz istočni zid – zid koji dijeli dvije avlije.
Ekonomski objekat, staja, s obzirom na to da je srušena tokom rata 1992-1995. godine, u potpunosti je rekonstruisana po uzoru na izvorno stanje.
Zidovi jednospratnog objekta, dimenzija 4,8 x 12,1 m, rađeni su od nepravilnog kamena, koji je ostavljen da se vidi i na spoljnoj i na unutrašnjoj fasadi. Spoljni zidovi su debljine oko 50 cm, a unutrašnjih zidova nema.
Drvo je korišćeno za stepenište, međuspratnu i krovnu konstrukciju, za vrata i prozore. Međuspratnu konstrukciju čine drvene grede, većih dimenzija, koje nose drveni pod sprata. Sa donje strane između greda, a okomito na njih postavljene su drvene daske. Drvena konstrukcija dvovodnog krova je ostavljena da se vidi u prostoru sprata. Potkrovlja nema.
Kamen je korišćen za pokrov dvovodnog krova.
Otvori u prizemlju objekta su smješteni na ulaznoj južnoj fasadi - troje drvenih vrata i jedan mali drveni kvadratni prozor. Na spratnoj etaži su smještena tri prozorska otvora na južnoj fasadi i još dva na zapadnoj fasadi. Prozori su drveni, dvokrilni sa drvenim kapcima sa spoljne strane. Prozori na zapadnoj fasadi imaju i demire.
Ekonomski objekat je tokom restauracije 2000. godine pretvoren u kancelarijski prostor. Danas su u njemu smještene prostorije fondacije "Aga Khan Trust for Culture" i World Monument Found.
Prizemlje objekta se koristi kao sala za sastanke, prostor radionice ili prostor za prezentacije, zavisno od potrebe. Drveno stepenište u obliku slova «L» vodi na sprat gdje je radni prostor fondacije " Aga Khan".
U Muslibegovića kući se čuva nekoliko upotrebnih predmeta korišćenih u prošlosti porodice. Takvi su:
1. Kur’an
Rukopisni Kur’an je uradio Sami, učenik Hadži hafiza Muhameda Ševkija. Pisan je vrlo sitnim nesh pismom. Godina pisanja je nečitka – zato što je oštećena. Dimenzije Kur’an su 15x10,5x3 cm. Stranica na kojoj se nalazi Fatiha nedostaje. Svaka stranica rukopisnog Kur’ana je obrubljena zlatnom trakom, a početak poglavlja je pisan bijelom bojom na zlatnoj podlozi. U Kur’anu je svaka oznaka za sedždu jednaka, a za džuz(16) je različita. Kur’an je uvezan u kožni povez ukrašen zlatotiskom. Stražnja korica poveza je produžena, te se njome preklapaju listovi Kur’ana i zatvara prednja korica. Kur’an je smješten u namjenski izrađenu kožnu torbu sa poklopcem. Na stražnjoj strani torbe u kožu je utisnut zrakasti motiv – centralni najveći i četiri manja u svakom uglu. Bočne stranice torbe su ojačane tkanim remenom pomoću koje se torba nosi preko ramena.
2. Levha
Uramljena je u jednostavan drveni ram. Njene dimenzije su 30,5x23,5 cm. Pisana je tušem na papiru 1274. godine po Hidžri (AD 1855/56). Pisana je suls i nesh pismom. Iz teksta levhe se saznaje da je ona, zapravo, kaligrafska diploma izdana učeniku Salihu Eminu. U potpisu su dvojica kaligrafa – Mustaha Hilmi, učenik Hajrulaha Halija, i Ali Riza.
3. Sablja
Dužina sablje iznosi 89 cm. Drška sablje (dužina 13 cm) je izrađena od drveta sa apliciranim metalnim ukrasima. Na mjestu gdje drška prelazi u sječivo je umetnut krstasti komad metala, kao štitnik za ruku. Na sječivu sablje pri dršci je iskucan vegetabilni motiv u dužini od 9 cm. Sablja je umetnuta u crne kožne korice na koje je na dva mjesta navučen prsten sa alkom – da bi se mogla objesiti za odijelo. Između dva prstena na koži je utisnuta godina 1283. po Hidžri (AD 1866)(17).
4. Tekstilni predmeti
U kući se čuva nekoliko vrsta tekstilnih predmeta kao što su peškiri, čevrme i jedna košulja. Ovi predmeti su, uglavnom, ručne izrade, ali ima i onih koji su rađeni pomoću mašine za šivenje, a ukrasi na njima prišivani, kao što je, npr., širitna traka. Rađeni su krajem XIX ili početkom XX vijeka – uglavnom do drugog svjetskog rata, s tim da je nekoliko predmeta jednostavnije izrade rađeno vjerovatno nakon drugog svjetskog rata. Tekstilni predmeti su najvjerovatnije radovi žena Muslibegovića kuće. Oni predstavljaju svakodnevne upotrebne predmete i ni po čemu se ne razlikuju od sličnih predmeta nastalih u ostalim kućama u Bosni i Hercegovini, odnosno predstavljaju tipične predmete ženskog ručnog rada nastalog u navedenom periodu.
Prema riječima sopstvenika kuće Tadžludina Muslibegovića, tekstilni predmeti su od 1992. do 1995. godine bili pohranjeni u sef neke banke u zapadnoj Evropi i tako ostali sačuvani.
Peškiri (18)
a) Kvadratni komad bez svilenika(19) – platna čije dimenzije iznose 120 x 46 cm. Po krajevima peškira, u visini od 13 cm, vezen je zlatovez. Zlatnom niti je izvezena vijugava linija iz koje se sa obje strane pružaju okruglasti plodovi i listići.
b) Kvadratni komad bez svilenika – platna čije dimenzije iznose 129 x44 cm. Rubovi peškira su opheklani zlatnim koncem. Istim koncem uz rub izvezena je i zlatna linija, a zatim osnovni motiv, grančice sa listovima i plodovima.
c) Kvadratni komad bez svilenika – platna čije dimenzije iznose 136 x 55 cm. Peškir završava valovito, a tu liniju prate zlatnim koncem vezeni suzasti motivi. Iz suzastih motiva prema unutrašnjoj površini peškira se pružaju krupni uredno vezeni motivi cvijeta sa laticama. Cvjetovi su međusobno povezani granama.
d) Kvadratni komad bez svilenika – platna čije dimenzije iznose 57 x 36 cm. Rub jedne strane peškira je postavljen čipkastim platnom po kom je potom opheklan zlatni rub. Druga strana peškira je samo opheklana zlatnim koncem na isti način. Od tog «zlatnog ruba» prema unutrašnjosti peškira je izvezen motiv valovite linije iz koje se dalje pružaju međusobno povezani floralni elementi.
e) Kvadratni komad beza – pamučnog tankog platna čije dimenzije iznose 63 x 38 cm. Na krajevima je izvezena valovita linija iz koje se na obje strane protežu okruglasti plodovi i listići. Slabije je izrade od navedenih peškira.
Čevrme(20) - predstavljaju svatovsku maramu, maramu koju poklanjaju iz djevojčine kuće u mladićevu kuću. Čevrma je izrađena od beza. Premotava se tako da, kada je potpuno sklopljena, izgleda kao pravougaonik koji čine četiri manja pravougaonika, odnosno dva manja kvadrata. Centar malih pravougaonika, odnosno kvadrata je izvezen zlatnim koncem. Ispod ovog pravougaonika je ostala površina platna premotana tako da gradi kvadrat.
a) Dimenzija sklopljene čevrme je 28 x 28 cm. Spoljne stranice vezenih površina su opheklane zlatnim koncem. U centralnom dijelu četiri pravougaonika je izvezen motiv grane sa tri cvijeta ruže.
b) Dimenzija sklopljene čevrme je 18,5 x 18,5 cm. Spoljne stranice dviju vezenih površina su valovite i obrubljene su zlatnim koncem. U njihovom centralnom dijelu izvezen je motiv stabljike sa dva velika lista i središnjom stabljikom sa listićima. U spoljnim uglovima čevrme je izvezena po jedna manja grančica.
c) Dimenzija sklopljene čevrme je 25,5 x 25,5 cm. U centralnom dijelu četiri pravougaonika je izvezen motiv grane sa listovima. Pravougaonici su u centru skupljeni našivenim crvenim okruglim komadićem platna.
d) Dimenzija sklopljene čevrme je 24 x 24 cm. Čevrma je novije izrade, tako da je čini samo jedna spoljna vezena površina. Zlatnim koncem je izvezen motiv grane sa ružama koji, zapravo, gradi kružnicu.
Košulja
Izrađena je od bez platna. Jednostavne je izrade. Prednju i zadnju stranu čini pravougaoni komad platna međusobno spojen ubačenim klinovima na bočnim stranama kako bi se dobilo na širini košulje. Na prednjoj strani košulje kao otvor za glavu je samo trokutasto izrezan komad platna. Rukavi su, takođe, izrađeni bez velikog umijeća krojenja, odnosno čine ih kvadratni komad platna uglavljen u gornji dio košulje. U donji dio rukava je našiven još jedan dio platna zbog širine. Prednja strana košulje je ukrašena zlatovezom, odnosno užom vertikalnom linijom koju tvore dvije tanje linije oko kojih se sa obje strane pružaju gusti motivi listića. Istim motivom i zlatnim koncem je ukrašen dio rukava, počev od ruba rukava prema ramenu.
Predmeti izrađeni od metala
U kući se čuva sedam poklopaca metalnih posuda. Donji dijelovi posuda su, prema riječima sopstvenika kuće, nestali u periodu od 1992. do 1995. godine. Poklopci su kupastog oblika. Izrađeni su od bakra tehnikom lijevanja, a potom iskucavanja. Promjer otvora poklopca iznosi 19 cm, a visina 13 cm. U izgledu poklopca se primjećuju tri kružne cjeline međusobno odvojene neukrašenim užim površinama. Donju cjelinu tvori traka ukrašena trouglastim motivima. Središnja cjelina je najšira i grade je motivi kružnica, po tri u grupi. Kroz kružnice se proteže vegetabilni motiv. Treća cjelina poklopca je neukrašena i zaravnjena na vrhu, ali je na tu ravnu plohu aplicirana drška u obliku zrakastog elementa iz kog se izvija kružna drška. Poklopci su tipičan zanatski proizvod kakav se često može da sretne u kućama u Bosni i Hercegovini i muzejima.
3. Dosadašnja zakonska zaštita
Na osnovu zakonske odredbe, a rješenjem Zemaljskog zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti u Sarajevu broj 507/53 od 23.6.1953. godine, Muslibegovića kuća u Brankovcu u Mostaru zaštićena je kao spomenik kulture.
Rješenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture NRBiH, Sarajevo, broj 02-652-3 od 18.4.1962. godine Muslibegovića kuća je upisana u Registar nepokretnih spomenika kulture.
Prostornim planom Republike Bosne i Hercegovine do 2002. godine Muslibegovića kuća je evidentirana i valorizovana kao spomenik II kategorije.
4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi
Izuzev ugrađivanja savremenih sanitarija koje je sproveo sopstvenik objekta, a bez nadzora stručne službe zaštite, tokom 1984. i 1988. godine, na Muslibegovića kući nisu vršeni nikakvi konzervatorsko- restauratorski radovi.
Tokom rata 1992-1995. godine objekat je pretrpio manja oštećenja.
Uzimajući u obzir značaj i vrijednost kompleksa, AKFC i WMF stavljaju Muslibegovića stambeni kompleks na listu prioriteta za obnovu, konzervaciju i rehabilitaciju. Pod njihovim pokroviteljstvom 2000. godine započinje obnova kompleksa koja kontinuirano traje do 2002. godine. U tom periodu na stambenom kompleksu je urađeno sljedeće:
- porodična kuća
- popravak štete nastale ratnim djelovanjima,
- zamjena svih prozora(21) i obnova (malterisanje) fasade (urađeno tokom 2001. godine),
- izrada uništenih musandera po uzoru na izvorne,
- izrada oštećene tavanice,
- izmjena sanitarija,
- redizajn potkrovlja (prvobitno je samo središnji dio potkrovlja bio namijenjen svakodnevnoj stambenoj upotrebi; danas je prostor adaptiran tako da se u cijelosti koristi kao stambena površina),
- izmjena ulaza u hajat kuće (pomjeranje drvenih vrata ka unutrašnjosti i otvaranje kamenih lukova - urađeno tokom 2001. godine),
- instalacija klima-uređaja (urađeno tokom 2001. godine).
- mutvak i ostava
- transformacija mutvaka sa ostavom u manju stambenu jedinicu namijenjenu smještaju gostiju i saradnika fondacije AKTC,
- restauracija otvora prizemlja mutvaka (otvaranje skrivenih kamenih lukova),
- otvaranje novih prozora na spratu mutvaka i ostave, kao i drugačija postavka stepeništa unutar objekta, uslovljeno promjenom njegove funkcije (radovi završeni u ljeto 2001. godine).
- prostor ekonomske avlije
- rekonstrukcija staje u ekonomskom dvorištu i transformacija objekta u poslovni prostor koji se trenutno koristi kao kancelarije AKTC Historic Cities Support Programme i WMF-a,
- otvaranje novih otvora na objektu štale, uslovljeno novom funkcijom objekta,
- novi dizajn ekonomske avlije, u smislu promijenjenog popločavanja i izgradnje podesta,
- transformacija malog pomoćnog objekta u ekonomskoj avliji u prostor kuhinje i WC-a,
- izgradnja nadstrešnice koja povezuje kuhinju i objekat u ekonomskoj avliji.
U vezi sa projektom obnove, konzervacije i restauracije Muslibegovića kompleksa, izuzetno bitno je da on predstavlja primjer održive zaštite nasljeđa. Objekat je postao privremeno boravište svih konsultanata koji su radili na projektu u Mostaru, a na osnovu ugovora sklopljenog sa sopstvenikom kompleksa. Prema ugovoru, dio novca prikupljen korišćenjem objekta od ugovarača (renta) biće upotrijebljen za popravak i tekuće održavanje.
5. Sadašnje stanje dobra
Stambeni kompleks porodice Muslibegović je danas u izuzetno dobrom stanju. Radovi na redizajnu potkrovlja kuće i uređenju podrumskih prostorija su u toku.
Fondacija AKTC u dogovoru sa sopstvenikom koristi prostor mutvaka i ostave za smještaj svojih saradnika, a objekat bivše staje za svoje kancelarije.
III - ZAKLJUČAK
Primjenjujući Kriterije za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom (“Službeni glasnik BiH” br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu.
Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:
A. Vremensko određenje
B. Istorijska vrijednost
(veza građevine sa istorijskom ličnošću)
C. Umjetnička i estetska vrijednost
iii. Proporcije,
iv. Kompozicija,
v. Detalj.
D. Čitljivost
(dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)
iv. Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu ili regionalnom maniru,
v. Svjedočanstvo o tipičnom načinu života u određenom periodu.
F. Ambijentalna vrijednost
ii. Objekat ili grupa objekata je dio cjeline ili područja.
G. Izvornost
v. Položaj i smještaj u prostoru.
H. Cjelovitost
(cjeline, područja, zbirke)
iii. Zaokruženost (kompletnost),
iv. Nenarušenost stanja.
Sastavni dio ove odluke su:
- foto-dokumentacija,
- grafički prilozi.
Korišćena literatura
U toku vođenja postupka proglašenja graditeljske cjeline stambenog kompleksa porodice Muslibegović u Mostaru nacionalnim spomenikom korišćena je sljedeća literatura:
1982. Fajić, Zejnil, Tabelarni pregled hidžretskih godina preračunatih u godine nove ere. Sarajevo, 1982.
1989. Pašić, Amir, Prilog proučavanju islamskog stambenog graditeljstva u Jugoslaviji na primjeru Mostara, koliko je stara stambena arhitektura Mostara autohtona pojava – doktorska disertacija, Zagreb, 1989.
1990. Hasandedić, Hivzija, Muslimanska baština u istočnoj Hercegovini, El Kalem, Sarajevo, 1990.
1994. Pašić, Amir, Islamic architecture in Bosnia and Hercegovina, Istanbul, 1994.
Dokumentacija AKTC o obnovi stambenog kompleksa porodice Muslibegović.
Internet izvor:
http://www.kultur.gov.tr/portal/kultur_en.asp?belgeno=5757
(This section was written with the assistance of the book “The Turkish House Tradition and Safranboly Houses” by Rexa Günay, published with the support of the Ministry of Culture.)
(1) Mahala Brankovac, formirana početkom XVII vijeka, nastala je srastanjem više manjih mahala. Ima oko 150 stambenih jedinica i nekoliko primjera tradicionalne stambene arhitekture.
(2) Od izgradnje objekat je svojina porodice Muslibegović u čijoj svojini su bili i još jedan manji stambeni kompleks i džamija, oboje smješteni u neposrednoj blizini današnjeg porodičnog kompleksa, na raskršću ulica Osmana Đikića i Šarića. Nijedan objekat do danas se nije zadržao.
(3) Datum dozvole se razlikuje u zavisnosti od izvora. U publikaciji o Muslibegovića kompleksu (AKTC/WMF Mostar Project – Muslibegovica complex) je iznijet podatak da je dozvola izdata 8. aprila 1872. godine. Ihsan Mutevelić u članku objavljenom u listu «Sloboda» broj 34 od 12.8.1968. godine navodi da je dozvola izdata 26. maja 1871. godine.
(4) Islamic architecture in Bosnia and Hercegovina, Istanbul, 1994. godine.
(5) U svim odajama kuće drvena konstrukcija sećija zamijenjena je novom urađenom po uzoru na staru. Jastuci i heklani ukrasi na sećiji u nekim odajama su izvorni, a u nekim su zamijenjeni.
(6) Musanderu, postavljenu u pravilu na ulazni zid, čine uklopljena sobna vrata odijeljena od sobe lučnim nadvojem, rafe, dušekluk, hamamdžik i ostava sa vratima sa lica musandere smještena ispod dušekluka. Jedina promjena jeste ugradnja savremene tuš-kabine i lavaboa unutar hamamdžika. Stari kameni hamamdžik koji je slomljen na tri dijela izložen je u prostorijama mutvaka.
(7) Razlog za zamjenu musandere jeste dotrajalost stare, kao i činjenica da je današnji sopstvenik, nakon izlaska prinudno useljenog stanara nakon drugog svjetskog rata, želio u potpunosti renovirati sobu.
(8) Musanderu čine uklopljena sobna vrata odijeljena od sobe lučnim nadvojem, međuvrata sa policama, dušekluk i ostava sa vratima sa lica musandere smještena ispod međuvrata i dušekluka.
(9) Šašavci predstavljaju elemente izrađene od jelovine, bukovine ili smrčevine. Debljine su 2,5-4 cm, širine 10-15 cm, dužine 70-100 cm – zavisno od razmaka stropnih greda. Šašavci su utisnuti u «prostruge» izrađene u stropnim gredama i dobro zbijeni jedan preko drugog, tako da im se sa donje strane vide samo arke (spoljna deblja strana šašavca). Šašavci preuzimaju jedan dio naprezanja grede na pritisak.
(10) U doba Austro-Ugarske Monarhije namjesnik za Hercegovinu je boravio u Muslibegovića kući koristeći opisanu odaju. Usljed nepažnje sa kaminom, došlo je do požara u sobi i tom prilikom je izgorjela musandera, a tavanica je znatnije oštećena.
(11) Prema navodima današnjeg sopstvenika kuće, kameni kamini su postojali u svim odajama. U doba Austro-Ugarske zamijenjeni su savremenijim ugrađenim pećima. Rekonstrukcijom kuće, 2000. godine, ovaj kameni kamin je pronađen u potkrovlju kuće i vraćen na svoje izvorno mjesto. Zemljane ugrađene peći nisu restaurisane.
(12) Prvobitno se prostor tavana produžavao na lijevu i desnu stranu stvarajući na taj način hol iz kog se pristupalo u prostore smještene na južnoj i sjevernoj fasadi, koje, zbog konstrukcije krova, nisu imale prirodno osvjetljenje, već posredno preko hola. Restauracijom, 2000. godine, raspored zidova i bočnih prostora je promijenjen.
(13) Oblikovanje prostora i kompozicija primijenjenih elemenata i boja stvara posebnu-mističnu atmosferu jazluka prvog sprata.
(14) Lučni otvori izvedeni u kamenu, prema fotografijama stanja objekta prije 1992. godine, bili su zazidani (nije poznato kada je ova intervencija izvedena) tako da su se na zapadnoj fasadi mutvaka nalazila samo jedna vrata u prizemlju i jedan prozor na spratu. Tokom restauratorskih radova lučni otvori su otkriveni i ostavljeni da se vide s obzirom na to da predstavljaju «eho» ulazne fasade u kuću.
(15) Iako je prvobitno samo jedan prozor bio na spratu, zbog novih potreba objekta, napravljena su još dva otvora.
(16) Trideseti dio Kur’ana.
(17) Čitanje teksta i godina na Kur’anu, levhi i sablji je uradio Hazim Numinagić.
(18) Opisani su samo najreprezentativniji primjerci peškira zbog velikog broja onih koji se nalaze u raznim ustanovama zaštite materijalnih predmeta (prvenstveno muzejima), ali i zbog postojanja peškira u drugim privatnim kućama.
(19) Izuzetno tanko i gotovo providno platno. Često je korišćeno kao podloga prilikom izrade zlatoveza. Obično su dijelovi ovog platna mjestimično gušće tkani, tako da na tim gušće tkanim mjestima se pojavljuju vertikalne linije. Bez platno se često razlikuje prema svom kvalitetu, pojedine vrste u svom sastavu imaju više svilenih niti, a pojedine pamučnih.
(20) U Muslibegovića kući čuva se ukupno 29 čevrma ali su ovdje opisani samo najreprezentativniji primjerci zbog toga što postoje čevrme u muzejima i privatnim kolekcijama.
(21) Novi prozori na objektu unutrašnjom podjelom prozorskog krila, kao i bojom razlikuju se od zatečenih prozora. Prozori zatečeni na objektu nisu bili podijeljeni unutar prozorskog krila, odnosno podijeljeni na dva dijela kod prozora prizemlja. Stolarija je bila bojena zelenom bojom.
|
