Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 36/05.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 4. do 10. maja 2004. godine, donijela je

O D L U K U

I

            Mjesto i ostaci istorijske građevine Selimije – (Sultan Selima II) džamije u Knežini kod Sokoca proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).

            Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji označenoj kao k.č. 1/41 (stari premjer), posjedovni list br. 785, z.k. uložak br. 350,  k.o. Knežina 1, opština Sokolac, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

            Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite i rehabilitacije utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 9/02).

II

            Vlada Republike Srpske dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu i rehabilitaciju nacionalnog spomenika.

            Vlada Republike Srpske dužna je da obezbijedi sredstva za izradu i sprovođenje potrebne tehničke dokumentacije za rehabilitaciju nacionalnog spomenika.

            Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

Na prostoru definisanom u tački I stav 2. ove odluke utvrđuju se sljedeće mjere zaštite:

-     objekat Selimije džamije u Knežini kod Sokoca biće rekonstruisan na izvornoj lokaciji, u izvornom obliku, u izvornim dimenzijama, primjenom izvornih ili istovrsnih materijala i izvornih metoda građenja u mjeri u kojoj je to moguće , a  na osnovu podataka o ranijem izgledu koji su sastavni dio ove odluke, i uz odobrenje ministarstva nadležnog za prostorno uređenje u Republici Srpskoj (u daljem tekstu: nadležno ministarstvo) i stručno nadziranje nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Republike Srpske (u daljem tekstu: nadležna služba zaštite);

-     svi originalni fragmenti porušenog objekta, koji su pronađeni i sakupljeni na lokaciji ili na nekom drugom mjestu, na koje su odveženi nakon rušenja objekta, biće registrovani, snimljeni i ponovo ugrađeni u objekat. Do momenta ugradnje potrebno ih je na odgovarajući način zaštititi;

-     ulomke, koji se zbog visokog stepena oštećenja ne mogu ugraditi, na odgovarajući način konzervisati i prezentovati u sklopu zaštićenog prostora;

U cilju osiguranja uslova za rehabilitaciju objekta džamije, utvrđuje se sljedeće:

-     izvršiti otkopavanje površinskih slojeva zemlje u cilju pronalaženja originalnih temeljnih zidova;

-     izvršiti tehnički snimak pronađenih originalnih dijelova temelja;

-     izvršiti istraživačke radove i statičko-konstruktivnu analizu temelja džamije koji su preostali nakon rušenja objekta, sa ciljem utvrđivanja njihove stabilnosti i mogućnosti preuzimanja opterećenja u toku rehabilitacije objekta. Zavisno o rezultatima tih analiza, donijeti odluku o metodi rehabilitacije objekta;

-     izvršiti ograđivanje parcele privremenom zaštitnom ogradom. Ograda treba da bude visoka 2 m i postavljena na način na koji će gradilište biti fizički obezbijeđno, kako bi bio spriječen ulaz neovlaštenih lica u zaštićeni prostor.

            Na susjednim parcelama koje graniče sa parcelom  na kojoj se nalazi nacionalni spomenik, dozvoljena je isključivo stambena gradnja maksimalne visine 6,50 m do početka krovišta, odnosno spratnosti P+1 i maksimalnog gabarita 10x10 m.            

            Novosagrađeni objekti (sagrađeni nakon 1992. godine), a koji narušavaju ambijentalnu cjelinu oko nacionalnog spomenika, moraju da budu  prilagođeni gabaritom i spratnošću tehničkim uslovima iz prethodnog stava.

IV

            Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.

V

            Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili da dovedu u pitanje njegovu zaštitu i rehabilitaciju.

VI

            Ova odluka dostaviće se Vladi Republike Srpske, nadležnom ministarstvu , nadležnoj službi zaštite, opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

            Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije  (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

            Prema članu V, stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

            Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u «Službenom glasniku BiH» .

            Ovu odluku Komisija  je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Predsjedavajući Komisije

Dubravko Lovrenović

Broj: 06.2-2-55/04-6

4. maja 2004. godine

Sarajevo                                                                                                

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

            Na osnovu Zakona o provedbi odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, član 2, stav 1, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8, Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnešen zahtjev.

            Komisija je primila peticiju od strane gospodina Izeta Berkovca, sekretara Odbora za obnovu Selimije džamije u Knežini, dana 15. marta 2004. godine. U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V, Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.

II – PRETHODNI POSTUPAK

U toku vođenja postupka izvršen je uvid u:

• dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra,
• podatke o dosadašnjoj zakonskoj zaštiti dobra,
• podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji i drugoj vrsti radova na dobru, itd.,
• istorijsku, arhitektonsku i drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korištenja dokumentacije u sklopu ove odluke.

Na osnovu uvida u  prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

            Selo Knežina smješteno je 12 km zapadno od Sokoca, na putu Rogatica – Kladanj. Selimija džamija se nalazila u središtu naselja Knežina, na  parceli označenoj kao k.č. 1/41, posjedovni list br. 785, z.k. uložak br. 350, k.o. Knežina 1, opština Sokolac, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

            Uz džamiju nije postojao harem, niti bilo koji drugi prateći objekat džamije.      

Istorijski podaci

          U mjestu Knežina i okolini nalazi se veći broj «gradina» i pretpostavlja se da je ovaj kraj bio nastanjen još od Ilira. Prisustvo velikog broja nekropola sa stećcima ukazuje na to da je Knežina i okolina bila gusto naseljena i u srednjem vijeku (Mujezinović, 1988., str. 106).

          U periodu osmanske vladavine u Bosni i Hercegovini, bilo je mjesta koja su izrasla u tipična gradska naselja, a potom se deurbanizovala i izgubila sve atribute grada. U grupu mjesta takve prošlosti spada i Knežina, današnje seosko naselje na rijeci Bioštici u opštini Sokolac, a na cesti koja to selo povezuje sa Sokocem (12 km) i sa Olovom (26 km) (Bejtić, 1978., 43-77). U 15. i 16. vijeku Knežina je bila mjesto u vilajetu Pavle, a u nahiji Olovo . Krajem 16. vijeka nastale su velike promjene u upravnoj organizaciji ovog područja. Nastaje novi kadiluk Birač (Vlasenica) u čijem se sastavu našla i Knežina sa okolinom. H. Kreševljaković i H. Kapidžić su prvi iznijeli tvrdnju da je sjedište Biračkog kadiluka bilo najprije u Knežini, a tu tvrdnju je preuzeo i H. Šabanović (Šabanović, str.135 i 201). Kako se osmanska vlast učvršćuje u istočnoj Bosni do 1462. godine, negdje poslije 1516. godine Knežina prerasta u kasabu. Taj status nije dobila na osnovu povećanog broja stanovništva, nego prvenstveno na osnovu određenog unutrašnjeg sadržaja naselja i na osnovu formalno-pravnog akta koji je davao sultan. Ta načela su primjenjivana pri formiranju bilo koje kasabe u Osmanskom carstvu, pa su sprovedena i u slučaju Knežine. Da bi dobila status kasabe, Knežina je morala da ima obezbijeđeno vršenje duhovno-konfesionalnih potreba muslimanskog stanovništva kao zajednice, te osnovno obrazovanje muslimanskog podmlatka, zatim vođenje zanatstva i razmjenu ekonomskih dobara sa selom, te smještaj poslovnog svijeta koji je dolazio u naselje. U tu svrhu morali su da budu izgrađeni, u prvom redu, džamija i kolika-tolika čaršija zanatlija, zatim mekteb, pijaca stoke i poljoprivrednih proizvoda, te han, odnosno karavan-saraj. Sve su to elementi koji naselju daju karakter urbane aglomeracije orijentalno-islamskog tipa. Samo na osnovu takvog sadržaja zatražen je i dobiven carski hukum da se naselje može da označava kasabom i da, u vezi s tim, građani tih kasaba uživaju određene poreske privilegije.

Proces izgradnje navedenih javnih objekata i prostora bio je završen najkasnije do 1563. godine, jer upravo iz te godine imamo sačuvan prvi dokumenat, u kojem se Knežina označava kasabom. Čaršija u Knežini mogla je postojati u drugoj polovini 16. vijeka.

Knežina kao kasaba imala je i hamam, koji je kao zgrada (kamena potkupolna gradnja) morao da pretstavlja i vrijedan objekat javne arhitekture mjesta. Naziv jedne zemljišne parcele Podhamam, koja se nalazila u blizini džamije Selimije i vrela Ilidža, pokazuje da se tu nalazio hamam. Hamdija Kreševljaković je uvrstio Knežinu kao mjesto u Bosni i Hercegovini koje je imalo hamam.

Iz izvještaja Rimskoj stolici bosanskog biskupa Maravića iz 1655. godine imamo neke podatke o Knežini. To mjesto je bilo sa oko 300 kuća i četiri džamije. S obzirom na vrijeme kad su izneseni, Maravićevi podaci su ozbiljna indikacija da je Knežina u navedenom vremenu bila u kulminaciji razvoja. Slika razvoja Knežine je da je bila otvoreno gradsko naselje (kasaba) sa oko 300 kuća i 1500 stanovnika. Imala je javne objekte i privredu gradskog obilježja. Objekti javne arhitekture bili su: četiri džamije, jedan ili dva mekteba, hamam i sudnica gdje je sjedio kadija, zatim turbe i han. Privrednu strukturu činili su čaršija sa 11 dućana zanatlija, kojima treba dodati dva majstora dunađera, zatim pijaca, tri tabhane, stupa valjarica, 11 vodenica od kojih su četiri na Bioštici, te najmanje četiri vakufa. Stambeno naselje je bilo organizovano u više gradskih četvrti - mahala (Bejtić, 1978., str. 43-77).

Ovakva Knežina trajala je još nekoliko decenija, a onda je nastupio drastičan preokret koji je ovu kasabu sveo na karakter običnog sela. U nekim izvorima stoji da se to desilo između 1692./1693. i 1711. godine. Međutim, kod H. Kreševljakovića i H. Kapidžića, u djelu Sudsko-administrativna podjela Bosne i Hercegovine početkom 19. stoljeća, stoji da je Knežina stradala u požaru oko 1765. godine i da je tada uništena kao kasaba. Prema drugim izvorima, kazivanjima mještana, stoji da je Knežina kao kasaba stradala zato što je «gorjela i bila kugom morena».

Događaji koji su se desili u bečko-turskom ratu 1683.-1699. godine, kada su, prema malo poznatim podacima, od pljačke i požara stradala gotovo sva gradska naselja u Bosni i Hercegovini, tada je stradala i Knežina. Postoji još jedna treća verzija uništenja Knežine, da su Knežinu popalili crnogorski hajduci, harambaša Vuk Crnogorac (Bejtić, 1978.). Nakon toga prilike u Knežini su bile preteške, samim tim što se u Bosni i Hercegovini, pa i u knežinskom kraju, pojavila epidemija kuge 1689. i trajala sve do 1691. godine. Da tragedija bude veća, tih godina vladala je i velika suša, i usljed toga nezapamćena glad (Ljetopis fra Nikole Lašvanina).

Knežina od početka 18. vijeka ima karakter sela i takva je dočekala kraj osmanske vladavine u Bosni i Hercegovini. Godine 1885. iz službenog popisa u vrijeme austrougarske vladavine se vidi da je Knežina i dalje imala status sela sa ukupno 45 kuća i 199 stanovnika.

Od objekata javne arhitekture nekadašnje Knežine kao kasabe, do danas nije ostao niti jedan objekat.

Selimija džamija, najmonumentalniji objekat mjesta Knežine, najduže se zadržao, ali je i on porušen u ljeto 1992. godine.

2. Opis dobra

          Selimija džamija građena je u doba Selima II (1566.-1574.) ili za vladavine Selima I (1512.-1520.). Nad ulazom u džamiju sačuvan je natpis pisan običnim mastilom u crvenoj boji. U natpisu se kaže da je džamiju izgradio Gazi Selim-han 955. hidžretske (1548.) godine. Džamija je obnovljena prilozima ehlije i vakufa 1322. hidžretske (1906.) godine. Godina iz natpisa 1548. ne označava vrijeme vladavine Selima I (1512.-1520.), ni Selima II (1566.-1547.). M. Mujezinović zaključuje da je godina u natpisu stavljena proizvoljno. Ova džamija spada u red značajnijih potkupolnih džamija osmanske arhitekture u Bosni i Hercegovini.

Proučavajući monumentalnu islamsku umjetnost 16. vijeka u bivšoj Jugoslaviji, Andrej Andrejević je ustanovio da se tip jednoprostorne potkupolne džamije, stvoren još u Bejliškom periodu (12.-14. vijek), s obzirom na broj sagrađenih objekata ovog tipa, može da smatra standardnim i uobičajnim rješenjem za jednoprostorne potkupolne džamije na tlu Jugoslavije. Kod svih navedenih objekata osnovnu karakteristiku predstavlja potpuna jasnoća i stroga pravilnost arhitektonskog rješenja, kao i skladan proporcijski odnos pojedinih elemenata. Spoljna kontura je ovu geometrijsku jasnoću isticala kontrastima masivnog kubusa molitvenog prostora, poluloptaste kupole i kopljaste munare. Džamije ovog tipa u Bosni i Hercegovini po Andrejeviću su: Aladža džamija u Foči, kao najzanimljiviji i najreprezentativniji predstavnik,  Karađoz-begova u Mostaru, Ali-pašina i Ferhadija u Sarajevu, Hadži Alijina ili Šišman Ibrahim-pašina džamija u Počitelju, Sinan-begova džamija u Čajniču i Kalaun Jusuf-pašina (Kuršumlija) džamija u Maglaju, kao i džamija Sultana Selima II u Knežini kod Sokoca (A. Andrejević, str. 48).

Arhitektonski, džamija Selimija u Knežini kod Sokoca, pripada tipu jednoprostornih potkupolnih džamija sa zatvorenim ulaznim trijemom i kamenom munarom. Trijem džamije je bio izrađen od drvene konstrukcije i bio je pokriven jednostrešnim krovom, što nije bilo uobičajno za ovaj tip džamije.

Unutrašnji zatvoreni prostor imao je kvadratnu osnovu dimenzija cca 8.25 x 8.25 m, a spoljne dimenzije bez trijema su bile 10.30 x 10.30 m. Dimenzije natkrivenog trijema bile su širina 3.96 m i dužina 10.39 m. Objekat džamije imao je masivne kamene zidove debljine cca 105-111 cm od lijepo tesanog kamena, a kao vezivni materijal korišten je krečni malter. Zidovi su sa spoljne i unutrašnje strane malterisani i krečeni bijelom bojom.

Centralni prostor je presvođen kupolom sa tjemenom na visini od 16 m od kote poda džamije. Velika kupola prečnika 8,20 m oslanja se na osmougaoni tambur. Prelaz iz kvadratne osnove centralnog dijela u osmougaoni tambur je ostvaren preko trompi u uglovima zidova.

            Alija Bejtić piše da je prvobitno kupola bila prekrivena olovom, a prema kazivanju mještana «džamijsko kube je bilo prekriveno olovom i da je to olovo neki paša dao skinuti i pretopiti u olovne kuršume za ratne potrebe». Bejtić smatra da je to uradio jedan od paša za ratne potrabe, bilo pri pohodu na Beč1683. godine ili u kasnijim godinama.

Prema istom izvoru, džamijsko kube je stajalo ogoljeno nekih sedamdesetak godina, a onda je drvenu krovnu konstrukciju i šindru postavio neki Šahinpašić o svom trošku.

U vremenu dok je kupola bila prekrivena šindrom, imala je sasvim drugačiji, kupolast oblik.

Konzervatorske radove na Selimiji džamiji radio je Zavod za zaštitu spomenika BiH u periodu od 1969. do 1971. godine, i tada je izvršeno prekrivanje kupole olovnim limom.

Sa ulazne strane, cijelom širinom spoljašnjeg zida džamije, nalazio se zatvoreni trijem sa sofama, natkriven jednostrešnim krovom. S obje strane džamijskih vrata nalazile su se, u visini od 0,40 m, sofe drvene konstrukcije. Dimenzija sofe lijevo od ulaza bila je 3.96x3.62 m, i sofe desno od ulaza 3.94x3.65 m. Drvena konstrukcija trijema se sastojala od po četiri drvena stuba koji su bili postavljeni na dvije bočne strane trijema i deset stubova na prednjoj strani. Stubovi su nosili drvenu krovnu konstrukciju jednostrešnog krova koji je bio prekriven šindrom. Na jugoistočnoj strani trijema su se nalazila po tri drvena stuba sa svake strane portala, a vrata su bila širine 1.14 m. Trijem je sa sve tri strane imao prozorske otvore. Na spoljnoj strani prelazni dio iz kubusa u tambur je bio prekriven šindrom, a na uglovima su bile četiri mala krova od šindre.

             Munara se nalazila uz desni, spoljni zid džamije i činila je dobar sklad u odnosu na sam objekat, koji je po konstrukciji, arhitektonskom obliku i klesarskoj obradi vrijedan pažnje. Visina kamene munare do šerefe iznosila je 20 m i svojom visinom predstavljala jednu od viših munara u Bosni i Hercegovini. Munara je zidana klesanim kamenom koji nije obrađen malterom. Osnova munare je kvadratna, cca 2.05 m, koja kasnije prelazi u poligonalnu. U munaru se ulazilo iz desnog ugla molitvenog prostora i malim polukružnim stepenicama se penjalo do vrha. Dekorativna kamena plastika, koja se nalazila ispod šerefe, je u obliku stalaktita, tako da čitavom objektu daje jedan poseban umjetnički izraz. Stalaktitni dekor je klesarskim dlijetlom tako razrađen do detalja da predstavlja prekrasnu kamenu čipku. Iznad šerefe je dio munare koji je urađen od drveta sa šatorastim krovom i najviše podsjeća na stare drvene munare. Galerija je malo proširena u odnosnu na munaru, a iznad nje, pri samom vrhu, odmah ispod krova, se nalaze polukružni otvori srednje veličine.

           Prozori na fasadama objekta džamije su bili postavljeni u četiri horizontalna pojasa.

           Osvjetljenje unutrašnjosti džamije je omogućeno putem 26 prozora od kojih se po pet nalazi na bočnim i mihrabskom fasadama, tri na ulaznoj fasadi i po jedan na svakoj strani osmougaonika tambura.

U prvom horizontalnom pojasu, na svakoj fasadi su bila postavljena po dva pravougaona prozora širine 87 cm. Svi prozori su imali demire izrađene od kovanog gvožđa koji su na sastavima šipki bili ukrašeni gvozdenim jabukama. Sa spoljne strane, kao i u unutrašnjosti, iznad pojasa prvog niza, su bili  prelomljeni rasteretni lukovi. U unutrašnjosti, rasteretni luk, čija je površina bila uvučena u odnosu na zidnu ravan, bio je smješten u pravougaonom polju iznad prozora.

Prozori drugog horizontalnog pojasa  bili su postavljeni u istim vertikalnim osovinama kao i prozori prvog pojasa i završavali su se polukružno (s tim da prozora drugog pojasa nije bilo na ulaznoj, sjeverozapadnoj fasadi).

            Prozori trećeg pojasa su bili postavljeni u gornjoj zoni džamije, po jedan u središnjoj osovini zida. Kao i kod prozora drugog pojasa, i ovi prozori su se završavali polukružno.

Prozori četvrtog horizontalnog pojasa su bili postavljeni u osovini svake stranice tambura.  Prozori četvrtog pojasa su bili polukružno završeni.

Portal vrata je bio širine 1.17 cm i posebno su se isticali kameni dovratnici i segmentni luk rađeni u kombinaciji sivog krečnjaka i zelenog andezitnog tufa. Krilo vrata je bilo urađeno od kvalitetnog punog drveta u drvorezbi od reljefnih mozaika i predstavljalo je umjetničku vrijednost (Bejtić, 1978.).

U enterijeru džamije postojalo je nekoliko elemenata koji su pored konstruktivne imali i umjetničku vrijednost. Klasični sistem konstruktivnog prelaza zidova iz četvorougaonog u osmougaoni bio je ostvaren preko trompi. Na dijelu gdje počinju trompe, isticala se arhitektonska plastika stalaktita.

Sve unutrašnje zidne površine džamije su bile malterisane i okrečene bijelom bojom bez dekoracija na zidovima.

Mahvil je bio dimenzija 8,25x2,70 m i nalazio se iznad ulaznog dijela džamije. Po dva stuba, koja su bila postavljena uz same bočne zidove objekta, nosila su drvenu konstrukciju mahvila, kao i četiri koji su bili postavljeni na centralnom dijelu mahvila. Ulaz na mahvil je bio ostvaren drvenim stepeništem koje se nalazilo desno od ulaza.

Prostor mihraba, širine 2,14 m i visine cca 4,00 m, je bio izvučen iz ravni zida za 35 cm. Mihrabska  niša je bila zasvedena i u gornjem dijelu ukrašena stalaktitnom dekoracijom.

Drveni ćurs se isticao kvalitetom materijala i načinom obrade drvene ograde. Ograda je rađena u drvorezbi, tako da je na jednoj strani urađena prepletom krugova, a na drugoj sistemom šestokrakih zvijezda, sve perforirano tako da je izgledalo kao paukova mreža.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Prostornim planom Republike Bosne i Hercegovine do 2002. godine, Selimija džamija u Knežini je evidentovana i valorizovana kao spomenik II kategorije.

            Na osnovu zakonske odredbe, a rješenjem Zemaljskog zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti NR Bosne i Hercegovine u Sarajevu, broj: 201/51 iz 1951. godine, Selimija džamija u Knežini kod Sokoca stavlja se pod zaštitu države.

            Na osnovu zakonske odredbe, a rješenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture NR Bosne i Hercegovine u Sarajevu, broj: 02-883-3 iz 1962. godine, Selimija džamija u Knežini kod Sokoca upisana je u Registar nepokretnih spomenika kulture.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

          Alija Bejtić piše da je prvobitno kupola bila prekrivena olovom, a prema kazivanju mještana «džamijsko kube je bilo prekriveno olovom i da je to olovo neki paša dao skinuti i pretopiti u olovne kuršume za ratne potrebe». Bejtić smatra da je to uradio jedan od paša za ratne potrabe, bilo pri pohodu na Beč 1683. godine ili u kasnijim godinama. Prema istom izvoru džamijsko kube je stajalo ogoljeno nekih sedamdesetak godina, a onda je drvenu krovnu konstrukciju i šindru postavio neki Šahinpašić o svom trošku (Bejtić, 1978., str. 43-77).

         Prema natpisu na arapskom jeziku, pisan izravno po malteru na zidu iznad portala džamije, tačnije 1322. hidžretske,, odnosno 1906. godine, obavljeni su zamašniji radovi na renoviranju džamije i to prilozima naroda i novčanom pomoći samog vakufa (Bejtić, 1978., str. 43-77).

         Restauratorske radove organizovao je i izveo Zavod za zaštitu spomenika kulture Bosne i Hercegovine 1969.-1971. godine. Tom prilikom izveden je i armirano-betonski serklaž na tamburu, zamijenjen je pokrivač od šindre i kupola je prekrivena olovnim limom. Izmijenjena su i drvena prozorska krila i postavljena žičana mreža na prozorima tambura. Imali su u planu da izrade i restauratorske radove na  gornjem dijelu munare, ali to nije urađeno (Bejtić, 1978., str. 43-77).

5. Sadašnje stanje dobra

Objekat Selimije džamije u Knežini kod Sokoca je u potpunosti srušen u ljeto 1992. godine. Svi fragmenti su uklonjeni sa lokacije.

Uvidom na licu mjesta u aprilu 2004. godine, ustanovljeno je da je džamijski prostor ograđen i da je izvršeno otkopavanje starih temelja, kako bi statičari koji rade na izradi projektne dokumentacije mogli da utvrde stanje u kakvom se oni nalaze.

U toku je izrada projektne dokumentacije od strane Zavoda za zaštitu spomenika u sastavu Federalnog ministarastava kulture i sporta.

III – ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobara nacionalnim spomenikom («Službeni glasnik BiH», broj 32/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A. Vremensko određenje

B. Istorijska vrijednost

(veza građevine sa značajnim događajem u istoriji)

D. Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)

iv. Svjedočanstvo o određenom tipu,  stilu ili regionalnom maniru

v. Svjedočanstvo o tipičnom načinu života u određenom razdoblju

E. Simbolička vrijednost

ii.  Sakralna vrijednost

iii. Tradicionalna vrijednost

v. Značaj za identitet grupe ljudi

Sastavni dio ove odluke su:

-     kopija katastarskog plana,

-     posjedovni list,

-     fotodokumentacija,

-     grafički prilozi.

Korištena literatura

U toku vođenja postupka proglašenja Mjesta i ostataka istorijske građevine Selimije  džamije u Knežini kod Sokoca nacionalnim spomenikom BiH,  korištena je sljedeća literatura:

1978.  Bejtić, Alija, Knežina i Knežinska nahija u historiji i likovnom stvaralaštvu, Orijentalni institut u Sarajevu, Prilozi za orijentalnu filologiju, XXVI/1976., Sarajevo 1978.

1980.  Institut za arhitekturu, urbanizam i prostorno planiranje  Arhitektonskog fakulteta u Sarajevu, Prostorni plan Bosne i Hercegovine; Faza «B» - valorizacija prirodne i kulturno-historijske vrijednosti, Sarajevo, 1980.

1984. Andrejević, Andrej, Islamska monumantalna umetnost XVI veka u Jugoslaviji kupolne džamije, izdanje Filozofski fakultet u Beogradu, Institut za istoriju i umetnost, Srpska Akademija nauka i umetnosti,

Balkanološki institut, Beograd, 1984.

1996. Čelebi, Evlija, Putopis, Izdavačko preduzeće «Sarajevo Publishing», Sarajevo, 1996.

1998. Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, Knjiga II, 3. izdanje, Biblioteka Kulturno naslijeđe, Sarajevo Publishing, 1998.

         Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture Bosne i Hercegovine

2000. Ayverdi Dr. Ekrem Hakki, Avrupa'da Osmanli Mimari Eserlera Yugoslavya II, 3. kitab, Istanbul, 2000.

2003. Zbornik radova sa naučnog skupa Zemlja Pavlovića, srednji vijek i period turske vladavine