Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 84/09.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 4. do 10. maja 2004. godine, donijela je

O D L U K U

I

Istorijsko područje – Hutovski grad (Hadžibegov grad) u Hutovu, opština Neum, proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik se sastoji iz tvrđave i pokretnih nalaza – tri ploče smještene u lapidariju Zavičajne kuće u Hutovu.

Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru označenom kao k.č. 448, 449 i 450 (stari premjer) z.k. uložak broj 237, posjedovni list broj 13/07, k.o. Hutovo, opština Neum, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene u skladu sa  Aneksom 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službeni glasnik BiH”, br. 2/02, 27/02 i 6/04).

II

Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.

Vlada Federacije dužna je da obezbijedi sredstva za izradu i sprovođenje potrebne tehničke dokumentacije za konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, utvrđuju se sljedeće mjere zaštite:

I stepen zaštite primjenjuje se na prostor definisan u tački I stav 3 ove odluke. U tom prostoru primjenjuju se sljedeće mjere zaštite:

-         dozvoljena su samo arheološka iskopavanja, istraživački radovi i konzervatorsko-restauratorski radovi, uključujući i one koji imaju za cilj prezentaciju spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i stručno nadziranje nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine;

-         nije dozvoljeno izvođenje radova koji bi mogli uticati na izmjenu područja, kao ni postavljanje privremenih objekata ili stalnih struktura čija svrha nije isključivo zaštita i prezentacija  nacionalnog spomenika;

-         nije dozvoljeno odnošenje kamena i dalje devastiranje lokaliteta;

-         zabranjeno je odlaganje otpada.

Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, potrebno je obezbijediti:

-         čišćenje zidina grada, zidova kula i ostalih prostora od divljeg rastinja koje predstavlja opasnost za strukturu spomenika;

-         konstruktivnu sanaciju kula i zidina na mjestima gdje se pojavljuju pukotine i prijeti urušavanje;

-         prilikom radova na konstruktivnoj sanaciji, konzervaciji i restauraciji koristiti u najvećoj mogućoj mjeri autentične materijale i vezivna sredstva;

-         prilikom radova na sanaciji upotrebljavati postojeće kamene blokove;

-         dijelovi obrađenih kamenih površina koji nedostaju moraju da budu urađeni od istog materijala od koga su originalno napravljeni;

-         obrada površina saniranog zida mora da odgovara načinu obrade ostatka zida;

-         pokrivanje gornjih zona – krune zida mora da bude urađeno od prirodnih materijala (kameni završeci - kape ili obrada hidrauličnim malterom);

-         veće pukotine moraju da budu popunjene smješom manjih komada kamena i hidrauličnog krečnog maltera;

-         arheološko istraživanje neistraženog dijela i konzervatorske radove na pronađenim ostacima;

-         izradu i sprovođenje  programa prezentacije nacionalnog spomenika.

II stepen zaštite primjenjuje se na prostor koji obuhvata k.č. 1042, 1043 i 1044 (novi premjer). U tom prostoru sprovode se sljedeće mjere zaštite:

-         dozvoljena je izgradnja objekata maksimalne visine 6,50 m do početka krovišta, odnosno spratnosti P+1 i maksimalnog gabarita 10x12 m;

-         zabranjena je izgradnja magistralnih infrastrukturnih ili energetskih objekata, u toku čije izgradnje ili ekspolatacije može da dođe do oštećenja nacionalnog spomenika;

-         zabranjeno je odlaganje svih vrsta otpada.

IV

Nacionalni spomenik je neistraženo arheološko nalazište. Svi pokretni nalazi, koji budu nađeni u toku arheološkog istraživanja, biće sačuvani u najbližem muzeju ili u Zemaljskom muzeju Bosne i Hercegovine u Sarajevu, obrađeni i prezentovani na odgovarajući način.

Iznošenje pokretnih nalaza iz tačke I stav 2 ove odluke i nalaza iz prethodnog stava (u daljem tekstu: pokretno nasljeđe) iz Bosne i Hercegovine nije dozvoljeno.

Izuzetno od odredbe prethodnog stava, dozvoljeno je privremeno iznošenje pokretnog nasljeđa iz Bosne i Hercegovine radi prezentacije ili konzervacije, ukoliko se utvrdi da konzervatorske radove nije moguće izvršiti u Bosni i Hercegovini.

Odobrenje u smislu prethodnog stava daje Komisija, ukoliko nesumnjivo bude utvrđeno da to ni na koji način neće ugroziti pokretno nasljeđe.

Komisija u svom odobrenju za privremeno iznošenje pokretnog nasljeđa iz Bosne i Hercegovine utvrđuje sve uslove pod kojima se to iznošenje može izvesti, rok za povratak u Bosnu i Hercegovinu, kao i zaduženja pojedinih organa i institucija na obezbjeđenju tih uslova, te o tome obavještava Vladu Federacije, nadležnu službu bezbjednosti, carinsku službu Bosne i Hercegovine i javnost.

V

Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno - planski akti koji suprotni odredbama ove odluke.

VI

Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili dovedu u pitanje njegovu zaštitu.

VII

Ova odluka dostaviće se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje, federalnom ministarstvu nadležnom za kulturu, nadležnoj službi zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine i opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - VI ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VIII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).

IX

Prema članu V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

X

Danom donošenja ove odluke, sa Privremene liste nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02, «Službeni glasnik Republike Srpske», broj 79/02, «Službene novine Federacije BiH», broj 59/02 i «Službeni glasnik Brčko Distrikta BiH», broj 4/03) briše se nacionalni spomenik upisan pod rednim brojem 433.

XI

Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u «Službenom glasniku BiH».

            Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 05.1-2-63/04-7

5. maja 2004.godine

Sarajevo

Predsjedavajući Komisije

Dubravko Lovrenović

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovu člana 2 stava 1 Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, člana 2 stava 1 “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacinalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za to dobro podnesen zahtjev.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika donijela je odluku o stavljanju Hutovskog grada u Hutovu, opština Neum, na Privremenu listu nacionalnih spomenika, pod rednim brojem 433.          

U skladu sa odredbama zakona, a na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 i člana 35 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.

II - PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju, izvršen je uvid u:

-         dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra (kopiju katastarskog plana i zemljišnoknjižni izvadak),

-         podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o eventualnim oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd,

-         istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru.

            Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

U blizini krajnjeg sjeverozapadnog dijela Popovog polja, tzv. Donjeg polja, gdje ponire rijeka Trebišnjica, nalazi se mjesto Hutovo. Drumskom mrežom vezano je za Stolac i za Neum na obali Jadranskog mora. Hutovski grad nalazi je na jugozapadnoj strani iznad naselja, na prevoju, “na Prešjeci” (472 m nadmorske visine) kroz koji prolazi drum Neum-Stolac, pored  istočne strane grada. Sa svih strana okružen je nevelikim stjenovitim brdima. Grad je u sjeverozapadnom podnožju brda “Gradine” (593 n/m), gdje se prostire omanji relativno ravan teren na kojem se moglo sagraditi utvrđenje.

Istorijski podaci

O naselju Hutovo ima malo istorijskih podataka. Naseljeno je od praistorije (Marijanović, 1988, 326). Na lokalitetu uz Stari grad u Hutovu 1990. otkriveno je praistorijsko naselje. Iz antičkog perioda nema u samom Hutovu tragova, ali ih ima u Hutovom Blatu (Pašalić, 1960, 64), kao i u Gradcu, koji se nalazi nekoliko kilometara zapadno od Hutova.

Od tri srednjovjekovna vlastelinstva na području župe Žabe, „sa velikom vjerojatnošću“ prema P. Anđeliću može se identifkovati i Hutovo (Selo) (P. Anđelić, 1999, 56). Arheološka situacija ukazuje u Hutovu na lokalni centar kultnog značaja: ruševine stare crkve na lokalitetu Crkvina i nekropole stećaka Hutovu i u neposrednoj okolini svjedoče o životu na ovim prostorima u srednjem vijeku (Bešlagić, 1966, 55-59; P. Anđelić, 1999, 60). Na lokalitetu Karusovice između Donjeg i Gornjeg Hutova, na praistorijskom tumulu leži mala nekropola sa 7 stećaka (Bešlagić, 1966, 55-56). Oko 400 m sjeveroistočno od ovog lokaliteta nalazi se Crkvina na kojoj je nekropola sa 101 stećkom (Bešlagić, 1966, 56). U zaseoku Lisće, pola sata hoda, jugozapadno od Hutova grada je srednjovjekovna nekropola sa 48 stećaka (Bešlagić, 1966, 57). U  Zablatku kod Hutova je bila i carinarnica knezova Nikolića, poznata po natpisu Radovca Vukanovića u živoj stijeni u Novkovića klancu. 

U  pisanim izvorima Hutovo se spominje 28.VI 1525. godine prilikom prolaska kroz Hutovo, fratra Siksta iz Slanog na putu prema Zavali (Vego, 1957,48).

Padom Počitelja i Čapljine u drugoj polovini XV vijeka ovaj kraj je dospio pod osmansku vlast. Nešto više podataka o kraju ima s kraja XVII vijeka, iz vremena Bečkog rata 1683-1699 godine. U području donje Neretve ratovali su Mlečani i Osmanlije. Mlečani su uspjeli prodrijeti preko Zažablja u kojem se nalazi Hutovo, Popova i Trebinja sve do Novog i opkoliti svojim posjedima teritoriju Dubrovačke republike. Ipak, Karlovačkim mirom 1699. godine, kojim se završio ovaj rat, Mlečani su, na insistiranje Dubrovčana da posjedi njihove Republike budu okruženi osmanskom teritorijom, morali prepustiti Osmalijama sve što su osvojili u Popovu, Trebinju i jednom dijelu Zažablja. U tom sklopu je i Hutovo vraćeno pod osmansku vlast. Već 1715. godine Osmanlije su nagovijestili rat Mlečanima. Opet su Mlečani uspjeli da prodru  do svojih teritorija u Bokokotorskom zaljevu i dođu iza leđa Dubrovniku. U pohvali Mlečana Vuli Nonkoviću koji je  prije 1714. godine postao brigadir mletačke vojske, datirane 16. IV 1717. godine, spominju se njegove zasluge, između ostalog i za osvajanje kule u Hutovu, kao i proširenju mletačke vlasti preko Zažablja, Popova, Ljubinja, Trebinja i Stoca. Ovaj rat je završen Požarevačkim mirom 1718. godine. Tada su definitivno, navedeni krajevi, opet na insistiranje Dubrovčana, vraćeni pod osmansku vlast (Jerković, 1939,19-21, sa ostalom literaturom).

Hutovski grad je u literaturi poznat i pod imenom Hadžibegov grad u Hutovu. Najtješnje je vezan za ličnost Mehmed-bega Rizvanbegovića koji je 1802. godine postao prvi i bio jedini kapetan Hutovske kapetanije do 1832. godine. To je posljednja osnovana kapetanija u Bosni i Hercegovini. Teritorijalno je obuhvatala mjesto Hutovo i okolna sela. Nastala je kao rezultat borbi oko vidoške (stolačke) kapetanije u porodici Rizvanbegović. 

Masivna okrugla kula, kasnije okružena zidinama, postojala je, kako je gore navedeno, 1714. godine kao derebend kula u stolačkoj kapetaniji. To je bila mala pogranična kula sa malobrojnom posadom od 7 do 8 vojnika derebendžija (koji su čuvali klanac, put i ubirali carinu). Pomenute godine su je na kraće vrijeme zauzeli Mlečani (Kreševljaković, 1991, 230). Prije nego je postalo zasebna kapetanija, Hutovo je pripadalo kao agaluk (manja teritorija kojom upravlja aga) vidoškoj kapetaniji. Između ostalog, tu se ubirala carina na uvoz soli iz Dubrovačke republike, pobliže iz Stona, i čuvao prolaz na toj trasi puta iz Kleka (gdje je bila luka koju su držale Osmanlije) ka Stocu. Posadom u kuli zapovijedao je Hadž-Mehmed-beg od 1795-1802 godine kao aga, kasnije kao kapetan. Dio poreza koji su plaćali nevesinjski Vlasi bio je u njegovim rukama. On je pretvorio pomenutu kulu u utvrđenje prije nego što je kapetanija u Hutovu odvojena od vidoške kapetanije, tj. 1802. godine. Na dvije kamene ploče, od osam postavljenih na raznim mjestima u gradu (br. 7, 8), spominju se  1796. i 1806. godina. Ovi datumi označavaju period u kojem je podizanjem bedema oko kule, nastao mali utvrđeni grad. Iz bujrutlije (naredbe) Mustafa-paše, bosanskog valije (upravitelja provincije) 1805. godine, doznaje se da su traženi majstori za opravke na ovom utvrđenju (Hasandedić, 1990, 289). 

Hadži-Mehmed-beg Rizvanbegović, zvan Hadži-beg ili Hadžun, sin je stolačkog kapetana Zulfikar-bega Rizvanbegovića. U XVIII vijeku porodica Rizvanbegović je preuzela Vidošku kapetaniju od stolačke porodice Šarić. Zulfikar-beg Rizvanbegović imao je 5 sinova: 2 sina, Mustaj-bega i Mehmed-bega, iz prvog i 3 sina, Omer-bega, Ali-agu (kasniji Ali-paša Stočević) i Halil agu, iz drugog braka. Mehmed-beg rođen je 1768. godine. Kao mladić otišao je u Siriju, gdje je nekoliko godina proveo u sviti vezira Džezzâr-Ahmed-paše, koji je rođen u Fatnici, Sirijskog valije (namjesnika provincije). Prema zabilježenim predajama Ahmed-paša je uvidio da bi Mehmed-beg mogao postati opasan po njegovu vlast i otpustio ga je iz službe oko 1794/95. godine. Hadži Mehmed-beg je tri godine proveo u Carigradu i negdje 1797/78. godine vratio se u Stolac, pokorivši se ocu. Zulfikar-beg se 1802. godine zahvalio na kapetaniji u korist svoja dva starija sina iz prvog braka, Mustaj-bega i Hadži-bega. Da bi izbjegao sukob između sinova, podijelio je vidošku kapetaniju na dva nejednaka dijela: Mustaj-beg je naslijedio oca na dužnosti vidoške kapetanije, a Hadži Mehmed-beg je dobio manju kapetaniju u Hutovu. Tako je, početkom XIX vijeka nastala ova kapetanija, čiji je on bio jedini kapetan do nasilne smrti 1832. godine.

Od 1806. Francuzi su ušli u Dubrovnik “da ga brane od združene crnogorsko-ruske vojske”. Hadži-beg je sa njima stupio u vezu i poznate su razne  epizode njihove međusobne pomoći 1807. i 1808. godine. Kada je došlo je do čarki između združenih trupa crnogorske i ruske vojske iz Boke protiv francuskih trupa Hadži-beg je pružio pomoć Francuzima. Godine 1807. crnogorsko-ruska vojska vojevala je protiv osmanske vlasti u Hercegovini. Tada su njene trupe opsjele Nikšić, Gacko i Korjenić, te krenule put Trebinja. Hadži-beg je sa vojskom od 800 ljudi pošao u odbranu Klobuka. Prilikom djelovanja hercegovačke vojske oko Trebinja, u pomoć Osmanlijama su prišli i Francuzi, koje je o namjerama i akcijama hercegovačke vojske obavijestio Hadži-beg.

Ubrzo iza toga, po povratku u Hutovo dva starija brata kapetani, vidoški (Mustaj-beg) i hutovski (Hadži-Mehmed-beg) su se zavadili sa stolačkim prvacima. Prethodno su stolački prvaci zavadili dva starija i tri mlađa brata Rizvanbegovića (Omer-bega, Ali-bega i Halil-bega). Pobunjenici su opkolili stolačku tvrđavu u kojoj je bio Mustaj-beg i tvrđavu u Hutovu u kojoj je bio Hadži-beg. Opsada Hutova trajala je godinu dana. Opet su Hadži-Mehmed-begu tokom 1808. i 1809. godine, u tri navrata pritekli u pomoć francuski odredi (Kreševljaković, 1991, 234-235).

Tokom II srpskog ustanka, 1813. godine, Hadži-Mehmed beg se s dijelom svojih vojnika borio u Srbiji. Zatim je nastupio sukob Hadži-Mehmed-bega s počiteljskim kapetanom Smail-begom. Spor je izbio oko 42 sela koja je Smail-beg silom prigrabio i pripojio počiteljskoj  kapetaniji, unatoč svim opomenama vrhovne vlasti. Vojska počiteljskog kapetana je u nekoliko navrata udarala na Hutovo, a dva puta i prodrla u grad i nanijela mnogo štete ljudstvu i gradu. Po smirenju ovih sukoba 1818. godine, nastupio je mirniji period po Hadži-bega u njegovoj kapetaniji. Ali-aga (kasnije Ali-paša Rizvanbegović-Stočević) je 1813. godine postao vidoški kapetan. Braća su bila u zavadi, ali do konačnog sukoba došlo  je tek za vrijeme ustanka Husein kapetana Gradašćevića 1831. godine. Braća su se našla na suprotnim stranama. Hadži-Mehmed-beg je bio na strani pobunjenika, a Ali-paša na strani centralne vlasti. H. Kreševljaković Hadži-Mehmed-begov kraj opisuje ovako: "Kada je malaksavala snaga Gradaščevićevih ljudi, opsjede Ali-aga jedne noći kuću Mahmutćehajića u mahali Uzunovići u Stocu u kojoj je bio ukonačen Hadži-beg”.  Pored junačke odbrane, Hadži-beg nije mogao odbiti napadaje. U toj borbi je i poginuo. Druga verzija priča o potkupljenom sluzi koji ga je u konaku Mahnutćehajića ubio. Sahranjen je u velikom haremu u Stocu, a na nišanu je uklesana 1832. godina, kao godina smrti (Kreševljaković, 1991, 236). Poslije toga je Hutovo opet pripojeno vidoškoj kapetaniji. 

Hadži-Mehmed-beg, Hadžibeg ili Hadžun kako je najčešće nazivan, zapamćen je posebno u usmenim predanjima, često protivrječnim (Hörmann, 1890, 170-171; Kreševljaković, 1991, 230- 233; Softić, 1996, 48-49).

Kada je započeo hercegovački ustanak 1875. godine, osmanska vojska je zaposjela utvrđenje u Hutovu. U jednom od napada ustaničkih četa pod vođstvom don Ivana Musića, na grad je bačena vatra i spaljeno je sve što je bilo od drveta. Grad je napušten u vrijeme Hercegovačkog ustanka 1875-1878 godine.

2. Opis dobra

Grad je u osnovi nepravilan peterougao, osnovne orijentacije istok-zapad. Dužina grada je oko 70 m, a širina od oko 50 m na istočnom dijelu do 30 m na zapadnom dijelu. Grad ima 9 kula (na planu označene rimskim brojevima). U zapadnoj polovini grada, unutar bedema nalazi se kula (br. I) koja se spominje u drugoj deceniji XVIII vijeka. Kula je kružne osnove promjera oko 5 m. Sačuvana je do visine od oko 12 m. Imala je najmanje 3 sprata. Ulaz se nalazi sa južne strane kule u prizemlju. Izvana negdje na polovini visine kule je red konzola iznad kojih se nalaze puškarnice. Ispod krova su slijepe arkade koje završavaju oštrim lukom. Izvana kula djeluje vrlo kompaktno sa vrlo malo otvora. Iznutra je prostor kule pun malih otvora koje su služile kao puškarnice na svim nivoima. Pored toga, ima u zidovima mnogo malih niša kao i mjesta za loženje vatre. Ista ložišta se nalaze i u prostorijama u istočnom dijelu grada, a konstatovana su i u istočnim zidovima kula na gradu Blagaju na Buni. Sva manja udubljenja su oivičena kamenim tankim pločama, a veći otvori bolje klesanim kamenom. Mnoge od puškarnica su imale kamene poklopce tako da su sakrivene sa vanjske strane.

            Bedemi oko grada su tako planski izgrađeni da je svaki djelić mogao biti branjem vatrenim oružjem iz 8 kula koje su različitih osnova. Sedam kula je djelimično, a dvije su potpuno izbačene iz platna bedema. Kule na jugoistočnom (br. IX), jugozapadnom (IV) i zapadnom (kula V) uglu grada su masivne okrugle kule sa dva nivoa. Sa vanjske strane su imale puškarnice na oba nivoa. Uz kulu V se nalazi ulaz u tamnicu. Tri kule su četveorougaone osnove (br. II, ulazna kula), kula na lomu između sjevernog i zapadnog zida, sa prozorima u visini puškarnica prema jugu (br. VI), kula na sjeverozapadnom uglu grada (br. VII) i izbačena kula u sredini istočnog bedema (br. VIII). Pošto je južni bedem bio najvažniji, na njemu je bila još jedna poluizbačena kula koja je sa vanjske strane bedema završavala polukružno, a sa unutarnje ravno (br. III). Dovratnici, i doprozornici od malobrojnih prozora, koji su do danas ostali na kulama su bili od monolitnih kamenih greda.

Sa unutrašnje strane sjeverni, zapadni i južni bedem su bili u donjem dijelu ojačani cijelom dužinom do visine puškarnica, koje su u obliku četveougaonih otvora i nalaze se u gornjim dijelovima. Pošto je uz istočni bedem bio niz od 7 prostorija, hodna linija se nalazila iznad njih, osim u sjeverozapadnom uglu. Na polovini sjevernog bedema dograđena je građevina sa dvije polukružne niše u južnom zidu, te dva četverougaona mala prozora na spratu i jedan u prizemlju istočnog zida. Na građevini je isto par otvora za puškarnice. 

Glavni ulaz u grad se nalazi u južnom bedemu. Ulazilo se kroz tipičnu kapi kulu četverougaone osnove, a vanjski ulaz je na zapadnom zidu. Unutarnji ulaz je u platnu južnog bedema, i polukružno je zasveden. Drugi ulaz u grad je u sjevernom bedemu naspram glavnog ulaza.

Uz istočni bedem je dograđeno 5 manjih prizemnih prostorija i dvije na sprat. U njih se ulazilo iz dvorišta ili su bile međusobno povezane. Unutar njih nalaze se iste niše kao i u glavnoj kuli. Vjerovatno su u tim prostorijama živjeli članovi posade. Na sjevernom kraju tog niza prostorija nalazi se mali prostor četverougaone osnove sa četiri visoka i uska tornja. U istočnom zidu te prostorije su 2 male peterougaone niše sa prorezima za puške, a ulaz je u zapadnom zidu. Na jednom tornju na visini prvog sprata je niša koja je vjerovatno služila kao ložište, što znači da su zidovi prostorije koju okružuju ove tornjeve bili visoki kao i zidovi dvije krajnje, sjeverne prostorije uz istočni bedem. Čemu su služili ovi tornjevi nije poznato. U jugoistočnom i sjeveroistočnom uglu grada su prilazne stepenice za pristup hodnoj liniji i puškarnicama. Takvih stepenica je moralo biti više jer su kule prekidale hodnu liniju. Sve puškarnice i niše u gradu su oivičene tankim kamenim pločama. Ulazi u grad, kao i ulazi u prostorije uz istočni bedem su oivičeni bolje klesanim kamenim blokovima.

Unutar grada je jedan bunar u sjeveroistočnom uglu i jedna cisterna jugozapadno od kule I. Jedna cisterna se nalazila van zidina, jugozapadno od kule IV. Obje cisterne su imale polukružni svod. Slične cisterne su nađene i na Stjepan gradu u Blagaju na Buni.

Oko južnog i zapadnog zida bio je još početkom XX vijeka vidljiv jarak.

Na raznim mjestima u gradu (označenim arapskim brojevima na planu) bile su postavljene kamene ploče visoke od 1-0.5 m, oko 0.50 m široke i 0.25 m debele, na kojima su bila uklesana neka od božjih imena.

Natpis br. 1 Muktedir=Svemogući. Natpis br. 2 Mu’in=koji pomaže u svakoj prilici. Natpis br. 3 Ehad=Jedini. Natpis br. 4 Fettah=Pobjednik. Natpis br. 5 Hafiz=Svedržitelj. Natpis br. 6 Baki=Vječni. Natpis br. 7 Ja Baki ve Kadim=O Vječni, i Jedini. Na ovoj ploči je uklesana hidžretska 1221. godina (1806.). Na ploči br. 8 je natpis: Džumazi 1211=1796. godina. Ploče sa natpisima br. 1 i 3 su već 1890. godine nađene na zemlji. Godine 1956. još su na gradu bile tri ploče. Danas nema ni jedne.

U dopisu br. 02-I-403/04 koje je uputio načelnik opštine Neum, a odnose se na dostavu podataka, stoji: da su preostale ploče sa lokaliteta prenesene u Lapidarij uz Zavičajnu kuću u Hutovu.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Na osnovu zakonske odredbe, a Rješenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture NR BiH broj: 101/50 od 25.01,1950. godine i novim pravosnažnim rješenjem broj 02-670-3 od 23. X 1962. godine, lokalitet Hadžibegov grad u Hutovu stavljen je pod zaštitu države.

U prostornom planu BIH do 2000. godine ovaj spomenik nije valorizovan.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi 

Godine 1956. vršena je u Hutovu evidencija spomenika i ploča sa natpisima na Hadžibegovom gradu. Od osam ploča koje opisuje Hörmann (1890, 167 i 169), ostale su tri (Mujezinović, 1998, 404) .

Godine 1968. stručnjaci Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti, Sarajevo, izveli su najnužnije konzervatorske radove ugrožene arhitekture Hadžibegova grada (Naše starine XIII, 35).

5. Sadašnje stanje dobra

Uvidom na licu mjesta, dana 24. marta 2004. ustanovljeno je sljedeće: Zidine grada i kula su na pojedinim mjestima propale tokom dugog perioda, oko 130 godina neodržavanja. Masivni bedemi su većim dijelom očuvani u visini od nekoliko metara. Na njima su dobro očuvane puškarnice. Dijelovi zidova kapi kule, kule III i VII dosta urušeni i iskrčeni. Sve krune bedema i kula više ne postoje. Unutarnji zidovi manjih 5 prostorija uz istočni bedem su dosta oštećeni i ne dosežu ni do visine prizemnih prostorija. Četiri tornja odaju utisak da su nedavno popravljena. Na pojedinim mjestima vegetacija ugrožava konstrukciju bedema. 

Neposredna okolina grada, kao i neki dijelovi unutar bedema su obrasli grmljem i zasuti obrušenim kamenjem. 

III -  ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom, (“Službeni glasnik BiH”, br.33/02 i 15/03), Komisija donosi odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A)         Vremensko određenje

B)         Istorijska vrijednost

C)         Umjetnička i estetska vrijednost

iv.         Kompozicija     

vi.         Vrijednost detalja

D)         Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)

i.          Svjedočanstvo o istorijskim promjenama

iv.         Svjedočanstvo o određenom tipu

F)         Ambijentalna vrijednost 

iii.         Objekat je dio cjeline područja

G)         Izvornost 

v.          Položaj i smještaj u prostoru

I)          Cjelovitost (cjeline, područja, zbirke)

iii.         Zaokruženost (kompletnost)

Sastavni dio ove odluke su:

o        kopija katastarskog plana

o        fotodokumentacija

o        grafički prilozi

Korišćena literatura

U toku vođenja postupka proglašenja nacionalnim spomenikom BiH, korišćena je sljedeća literatura:

1899.    Vuletić-Vukasović, Vid, „Gavran na Počitelju i Hadžibeg na Hutovu“, Bosanska vila XIV, 1899, 89-90, 104-106.

1890.    Hörmann, Kosta, „Hadži begova kula u Hutovu“, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu II, Sarajevo, 1890, 165 i 175; 268-271.

1914.    Čurčić, Vejsil, „Sa Hutova Blata u Hercegovini“, Sarajevski list, 1914, br. 29,30.

1939.    Jerković,R., Gabela, prilog povijesti donje Neretve, Sarajevo, 1939.

1957.    Vego, Marko, Naselja srednjevjekovne bosanske države, Sarajevo, 1957.

1960.    Pašalić, Esad, Antička naselja i komunikacije u Bosni i Hercegovini, Zemaljski muzej-posebno izdanje, Sarajevo, 1960.

1966.    Bešlagić, Šefik, Popovo, srednjovjekovni nadgrobni spomenici, svezak VIII, Zavod za zaštitu spomenika kulture Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1966.

1982.    Šabanović, Hazim, Bosanski pašaluk, postanak i upravna podjela, Svjetlost, Sarajevo, 1982.

1988.    Marijanović, Bruno, Gradac, Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine, tom III, Zemaljski muzej Bosne i hercegovine, Sarajevo, 1988, tom III, 325.

1990.    Hadžihasandedić, Hivzija, Muslimanska baština u Istočnoj Hercegovini, El Kalem, Sarajevo, 1990.

1991.    Kreševljaković, Hamdija, “Kapetanije u Bosni i Hercegovini”, u: Izabrana djela I, “Veselin Masleša”, Sarajevo, 1991, 230-237.

1996.    Softić, Aiša, “Posljednji hercegovački vitez Mehmed-beg Rizvanbegović (Hadžibeg)”, Slovo Gorčina, januar 1996, Stolac, 48-49.

1998.    Mujezinović, Mehmed, “Hutovo”, u: Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine III, Sarajevo publishing, Sarajevo, 1998, 403-404.

1999.    Anđelić, Pavao, “Srednjovjekovna župa Žaba”, u: Grupa autora, Srednjovjekovne humske župe, Mostar, 1999, 47-69.