O b r a z l o ž e n j e
I - UVOD
Na osnovu Zakona o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, član 2, stav 1, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8., kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnešen zahtjev.
Komisija je primila peticiju od strane Islamske zajednice Bosne i Hercegovine - Ureda banjalučkog muftije avgusta 2002. godine i pristupila sprovođenju postupka za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom, u skladu sa članom 5, Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i članom 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika.
II – PRETHODNI POSTUPAK
U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju izvršen je uvid u:
Ÿ dokumentaciju o lokaciji imovine i vlasničku dokumentaciju: prepis posjedovnog lista br. 491, opština Srbac, k.o. Kobaš od 10. juna 2003. godine i kopiju katastarskog plana broj 720/2 izdatu od strane Opštine Srbac, od 09. juna 2003.godine;
Ÿ Rješenje o odobrenju za građenje broj 04/1-361-12 od 31. marta 2003. godine, izdato od strane Opštine Srbac, Odjeljenje za prostorno uređenje I stambeno-komunalne djelatnosti;
Ÿ dio projektne dokumentacije izrađen od strane D.P. “Projekt” Banja Luka p.o. od avgusta 2002. godine;
Ÿ sadašnje stanje dobra;
Ÿ podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije;
Ÿ istorijsku, arhitektonsku i drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korištenja dokumentacije u sklopu ove odluke.
Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju utvrđeno je sljedeće:
1. Podaci o dobru
Lokacija
(Bosanski) Kobaš se nalazi na desnoj obali Save pod Motajicom. Udaljen je 20 km od Srbca.
Kobaška ili Hudar efendije džamija sa haremom se nalazi u u centru (Bosanskog) Kobaša na k.č. br. 720/2, k.o. Kobaš, vlasništvo Vakuf džamije Bosanski Kobaš, opština Srbac, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.
Istorijski podaci
Kobaš je mjesto uz desnu obalu rijeke Save. Ime je dobio po kobašima, majstorima koji su pravili kobe ili lađe, u kojima se plovilo rijekama. Nastao je još u srednjem vijeku na mjestu sela zvanom Giletići, u kome je u XII i XIII vijeku bila benediktanska opatija. Kobaš je krajem XV i prvih decenija XVII vijeka pripadao moćnoj feudalnoj porodici Berisavića. Došao je pod osmansku vlast 1536. godine. Gazi Husref-beg je ondje sagradio grad i u njega stavio posadu. Tu je podignuta i džamija na ime Gazi Hodavendigara.
Sredinom XVI vijeka, a prije 1554. godine, Kobaš je postao samostalan kadiluk. U popisu tvrđava koje su došle pod osmansku vlast u ovom kraju do 1536. godine, stoji: «Kobach, alio nomine Gyleth Kastel.» Kobaški grad je bio mali i Kobašom je zapovijedao dizdar, neki Hasan-aga Kobašlija koji je poginuo kod Ivanića 6. decembra 1586. godine sa Ali-begom, sandžakom cerničkim i pakračkim.
Kobaš je stradao u velikom ratu (1683.-1699. godine), a tada je stradala i Gazi Hodavendigarina džamija i iz temelja je sagrađena nova nešto prije 1709. godine na ime sultana Ahmeda III. Kobaška kapetanija je organizovana oko 1800. godine, a pripadao joj je i grad Kotor na Vrbanji. Mirom u Požarevcu 1718. godine Kobaš je pripao Austriji, a tek nakon mira u Beogradu 1739. godine, ponovo dolazi pod osmansku upravu. Za to vrijeme Kobaška kapetanija je bila u Kotoru.
Iz berata od 13.juna 1741. godine saznajemo o postavljanju Ahmeda Saliha agom i zapovjednikom drugog džemata konjanika u mjestu Kobaš. Saznajemo kako su Austrijanci nakon sklopljenog mira ovo mjesto sa zemljom sravnili, pa se naređuje da se ponovo sagradi po starom planu. U Kobaš se premješta 231 vojnik. Obnovljen je i grad i Džamija sultana Ahmeda III oko 1734. godine.
U Kobaškoj kapetaniji se izmijenilo više kapetana. Prvi je bio Mustafa i na tom položaju je bio od 1723. do 1744. godine. Sljedeći poznati kapetan bio je kobaški dizdar Hasan-aga, a 1766. godine Ahmed-aga. Njega je naslijedio Ali-beg i on je prvi beg kapetan u Kobašu. Reformama Omer-paše Latasa (1850.-1852. godine) dva stara pašaluka, bosanski i hercegovački, potpuno su preuređeni. Ukinuti su termini sandžak i kadiluk kao administrativne jedinice, a uvedeni su kajmakamluci (okružja) i mudirluci (srezovi) koji su se teritorijalno sasvim razlikovali od starih administrativnih granica sandžaka i kadiluka. Bosanski ajalet podijeljen je tada na šest kajmakamluka, a jedan od njih je bio banjalučki koji se dijelio na šest mudirluka i jedan je bio Banja Luka sa Prnjavorom i Kobašem (Kreševljaković, 1980., str.438 i 439).
2. Opis dobra
Stara Kobaška džamija je izgrađena 1780. godine (Medžlis Islamske zajednice Bosanski Kobaš, 2003. godine). Bila je to džamija sa drvenom munarom i četvorovodnim krovom. Ovaj tip džamija sa drvenom munarom predstavlja značajno arhitektonsko naslijeđe u Bosni i Hercegovini u kome se na najbolji način izrazila umješnost domaćih graditelja. U Bosni i Hercegovini je bilo 786 džamija sa drvenom munarom. To pokazuje da je ova vrsta džamije prihvaćena kao osnovni oblik sakralnog objekta kod muslimana i ona postaje karakteristična građevina Bosne, obilježje sela, naselja pa i šehera (Bećirbegović, 1999., str. 53).
Nesigurni uslovi i blizina granice odrazili su se i na arhitekturu džamija u Bosanskoj krajini. U Bosanskoj krajini džamije su bile državne, vojničke džamije i sve su imale drvenu munaru, osim onih reprezentativnih koje su bile potkupolne.
Kod džamija sa drvenom munarom nalazimo dva tipa tlocrtnog rješenja i to jednoprostorne džamije i džamije sa stubovima. To je kombinacija islamsko-orijentalne i domaće, tradicionlne arhitekture. Prilikom gradnje ovih džamija korišteni su materijali i arhitektonski elementi kao kod stambenih objekata. Džamije sa drvenom munarom su bile u harmoniji sa okolnim ambijentom. Unutrašnji prostor džamija bio je sličan prostoru za stanovanje. Uglavnom su bili bijelo obojeni zidovi, drvena tavanica, šareni ćilimi na podu, sa jednostavnom dekoracijom.
U Bosanskoj krajini gradnja džamija počinje u XVI vijeku i pored standardnih, grade se i džamije sa izduženom osnovom i sa pet varijanti postave mahfila. Glavni molitveni prostor je pravougaonog oblika, sa srednje dubokim mahfilom postavljenim uz ulazni zid, nasuprot mihrabu. Mahfil je pokrivao prostor 1/4-1/3 unutrašnjeg prostora džamije i oslanjao se na dva stuba. Kod većine džamija sa ovog područja građenim do XVIII vijeka mahfil je imao istak za mujezina, postavljen na sredini. To su male i srednje džamije unutrašnjeg prostora za molitvu od 25 –do 100 m2 (Bećirbegović, 1999., str. 60).
Kobaška ili Hudar efendije džamija nalazila se mjestu novoizgrađene džamije. Ta džamija je bila u funkciji do 1993. godine kada je zapaljena i uništena.
Dimenzije stare Kobaške džamije bile su 14,0 x 9,0 m i bila je to jednoprostorna džamija.
Na staroj fotografiji može da se vidi da je džamija bila građevina, pravougaone osnove i prekrivena jedinstvenim četvorovodnim krovom većeg nagiba (nagib krova bio je veći od 45°). Krov je natkrivao zatvoreni prostor sofa i glavni prostor za molitvu. Krovna konstrukcija je bila drvena, a pokrov je bio biber-crijep. Drvena munara je “izlazila iz krova” i bila je postavljena na desnom dijelu krova u odnosu na ulaz. Džamija je bila malterisana i bojena bijelom bojom. Podaci o unutrašnjem izgledu ove džamije nisu poznati.
Na osnovu stare fotografije, a prema spoljnem izgledu džamije, moguće je uspostaviti tipološku vezu tlocrtne dispozicije i koncepcije ove džamije sa džamijama iz tog perioda.
Trijem džamije je bio zatvoren, dok se glavni ulaz u džamiju nalazio na unutrašnjem, čeonom zidu trijema. Mahvil je bio postavljen uz ulazni zid i bio je srednje dubok. Analogijom možemo da zaključimo da je penjanje na mahfil vršeno iz prostora sofa, desno ili lijevo od ulaza, dok su se u unutrašnjosti džamije nalazili mihrab, mimber i ćurs.
Na mihrabskom zidu su se nalazila četiri pravougaona prozora smještena u dva reda. Na svim fasadama stare džamije prozorski otvori su bili postavljeni u dva niza i na svakoj fasadi je bilo po četiri prozora. Prozori oba pojasa imali su pravougaonu formu i mušepke.
Munara je bila drvena i «izlazila je iz krova» a visina joj je bila oko 22,0 m. Imala je otvoreno šerefe i bila je pokrivena kupom sa alemom na vrhu,i bojena je bijelom bojom.
Harem Kobaške ili Hudar efendije džamije u Bosanskom Kobašu
Harem Kobaške džamije se nalazi uz džamiju i prostire se na 13,5 dunuma površine. Stara džamija je srušena 1993. godine i na njenom mjestu se sada nalazi novoizgrađena džamija. Neposredno uz džamiju su vidljivi ostaci temelja zgrade mekteba koja je srušena još u II svijetkom ratu ili neposredno prije njega. U haremu se nalazi nekoliko stotina nišana koji su uglavnom novijeg datuma. Pedesetak starijih nišana, izrađenih od kamena sličnog teneliji, su uglavnom koncentrisani uz samu džamiju. Mještanima je vrsta ovog kamena nepoznata jer se u blizini ne nalazi sličan kamen, pa može da se pretpostavi da je kamen za ove nišane dovučen rijekom Savom iz nekog udaljenijeg kamenoloma. U haremu ima još i dvadesetak nišana koji su
u obliku jednostavnih kamenih ploča pobodenih u zemlju. To su vjerovatno nišani starijeg datuma, jer samo jedna od tih ploča ima urezanu godinu na sebi koja je ujedno i najstarija godina na nišanima u haremu.
1. Nišan sa jednostavnim turbanom u gužve (ovakvi su uglavnom i svi ostali nišani tako da će se kod opisa sljedećih nišana davati samo dimenzije nišana), pravougaone osnovice 17x12 i visine 120 cm. Kombinacijom arapskog i turskog jezika, sitnim pismom najsličnijem neshi stilu pisma ispisan je sljedeći tarih:
هو الحى الباقى المرحوم و المغفور له على بك زاده الحاخ درويش بك روحنه رضاء لله احسان ايدن برر فاتحةاى اخوان دين سنة 1303 فى 10 ر
On je Živi, Vječni. Pomilovani i oprošteni Alibegović hadži Derviš-beg. Za njegovu dušu i Božije zadovoljstvo plemenita braćo u vjeri (proučite) po jednu Fatihu. Godine 1303., desetog rebiu l evvela (1886).
2. Nišan osnovice 16 x14 cm i visine 80 cm. Tekst tariha je na turskom jeziku, ispisan nekom vrstom neshi pisma, oštećen na nekim mjestima.
بر مغفرت قيل بارب يزدان بحق اسم اعظم و سر قران كلوب قبريمى ايدن ... لروحه بر فاتحة امان ... عاطف اغا بن عاطف اغا سنة 1314
Oprosti Bože, Gospodaru, tako Ti najuzvišenijeg imena i tajne Kur’ana. Onaj koji dođe na moj grob …. jednu Fatihu za dušu … Atif-aga, sin Atif-age. Godine 1314. (1896./1897.).
3. Muški nišan sa turbanom pravougaone osnovice 16 x 10 cm i visine 115 cm. Tekst na arapskom jeziku, sitan i nečitak.
ما شاء الله يا ناظر انظر الى حالى ... المرحوم و المغفور له ... سنة 1293 ذو القعده 10
Kako Allah hoće. Ti koji posmatraš moje stanje …. Pomilovani i oprošteni … Godine 1294., desetog zu l kadeta (1877.).
4. Nišan pravougaone osnovice 17 x 12 cm i visine 100 cm. I iznad i ispod teksta tariha uklesane su okrugle rozete. Tekst tariha je na arapskom jeziku.
سنة 1307 يا واقفا بقبرى عبرة منى انا مت قبلك و انت تموت بعدى انا المغفور له قبودان زاده الحاج فرهاد بك بن مصطفى بك لروحه الفاتحه
Godine 1307. (1889./1890.). Ti koji stojiš na mom kaburu uzmi pouku od mene, ja sam umro prije, ti ćeš umrijeti poslije. Ja sam pomilovani Kapetenović hadži Ferhad-beg, sin Mustafe bega. Fatiha za njegovu dušu.
6. Osnovica nišana je 14 x 12 cm, a visina 90 cm.Tekst tariha je na arapskom jeziku. Stil pisma najsličniji neshu.
يا واقفا بقبرى متفكرا بامرى بالامس كنت مثلك غدا تصير مثلى انا المغفور صالح بن خليل روحنه الفاتحة سنة 1270
Ti koji stojiš na mom grobu, razmisli o mom stanju, jučer sam bio poput tebe, a ti ćeš sutra biti poput mene. Ja sam, Bog mi oprostio, Salih, sin Halilov. Za moju dušu proučite Fatihu. Godine 1270. (1853./1854.).
7. Nišan sa turbanom, od neke vrste betona, pravougaone osnovice 20 x 17 cm i visine 60 cm, bez natpisa.
8. Dimenzije nišana su 16 x 10 x 90 cm. Tekst na arapskom jeziku.
هو الخلاق المرحوم و المغفور المحتاج الى رحمة القدير احمد بن حسن سنة 1304
On je Tvorac. Pomilovani i oprošteni, potreban milosti Moćnog, Ahmed, sin Hasanov. Godine 1304. (1886./1887.).
9. Ženski nišan sa tarihom na arapskom i turskom jeziku.
هو الخلاق الباقى مرحومه و المغفوره خواهره بنت صالح اغا خليل اغيك روحيجون الفاتحة فى سنة 1315 شوال
On je Vječni Tvorac. Pomilovana i oproštena Dževahira, kćerka Saliha Halilagića. Fatiha za njenu dušu. Godine 1315. (1898.) u ševalu.
10. Nišan dimenzija 16 x 10 x 110 cm.
هو الحى الباقى المرحوم ر المغفور الحاخ سلم اغا حجى خليل اغيك روحيجون لله الفاتحة سنة 1333
On je Vječni Tvorac. Pomilovani i oprošteni hadži Selim-aga Hadžihalilagić. Za njegovu dušu i Allahovo zadovoljstvo proučite Fatihu. Godine 1333. (1914./1915.).
11. Nišan dimenzija 16 x 10 x 95 cm. Tekst tariha je na arapskom jeziku. Stil pisma je između nesha i sulusa.
يا ناظر انظر الى حالى فاعتبروا يا اولى الابصار انا الحقير الفقير محتاخ الى رحمة ربه المغفور حسن بن مصطفى سنة 1304
Ti koji posmatraš, pogledaj moje stanje. Izvucite pouku vi koji oči imate. Ja sam bezvrijedni siromah, potreban milosti Gospodareve, oprošteni Hasan, sin Mustafe. Godine 1304. (1886./1887.).
12. Ženski nišan, bez natpisa, dimenzija 23 x 6 x 80 cm.
13. Nišan dimenzija 16 x 11 x 70 cm, utonuo u zemlju. Tekst tariha je na arapskom jeziku.
هو الحى الباقى ... مرحوم مغفور له قبودانويك ذاكر بن مصطفى روحنه فاتحة سنة 1295
On je Vječni Tvorac … Pomilovani i oprošteni Kapetanović Zakir, sin Mustafe. Fatiha za njegovu dušu. Godine 1295. (1878./1879.).
14. Muški nišan sa turbanom dimenzija 14 x 15 x 55 cm, bez natpisa sa uklesanom sabljom na desnoj strani nišana i nečim što je slično katancu na lijevoj strani nišana.
15. Muški nišan sa turbanom, dimenzija 20 x 14 x 70, bez natpisa.
16. Ženski nišan dimenzija 21 x 8 x 105 cm sa tarihom na arapskom, turskom jeziku.
سنة 1307 هو الحى الباقى المرحومة و المغفورة لها بسر خانم بنت مصطفى بك محمداغيك ... قبودان زاده اغو اغانك حليله سى لروحها رضاء الفاتحة
Godine 1307. (1889./1890.). On je Živi i Vječni. Pomilovana i oproštena Bisera hanuma, kćerka Mustaj-bega Mehmedagića … supruga Age Kapetanovića. Za njenu dušu i (Božije) zadovoljstvo proučite Fatihu.
17. Ženski ili dječiji nišan bez natpisa, dimenzija 14 x 9 x 60 cm.
18. Nišan dimenzija 15 x 10 x 80 cm sa natpisom na turskom jeziku.
حال شبابمدر فدايتم جان بولدم اجلدن بردم امان مقام اولسون فردوس أشيان مصطفى ابن سعيد ابن قوباش قابودانى سنة 1314
Umro sam u mladosti sa vjerom da mi je Džennet boravište (natpis je sitan i prilično nečitak). Mustafa, sin Seida, sin kobaškog kapetana. Godine 1314. (1896./1897.).
19. Muški nišan, dimenzija 12 x 8 x 46 cm utonuo u zemlju toliko da je vidljiv samo početak natpisa.
هوالحى الباقى المرحوم و المغفور قبودان زاده ...
On je Živi i Vječni. Pomilovani i oprošteni Kapetanović …
20. Nišan dimenzija 17 x 17 x 95 cm sa natpisom na arapskom jeziku.
هو الخلاق الباقى ارحم يا الله على ابن محمد سنة 1272
On je Tvorac, Vječni. Smiluj se, Bože. Alija, sin Mehmeda. Godina 1272. (1855./1856.).
21. Nišan dimenzija 14,5 x 12,5 x 75 cm koji je prelomljen i stoji naslonjen na oronuo sarkofag za koji mještani tvrde da je najstariji nišan u haremu. Na njemu je samo uklesana godina 1255. (1839./1840.).
22. Muški nišan dimenzija 16 x 15 x 110 cm sa tarihom na arapskom jeziku.
هو الخلاق الباقى اغفر لنا يا الله بحق محمد صاحب محمد ابن ابراهيم سنة 1271
On je Tvorac, Vječni. Oprosti nam Bože, tako Ti Muhammeda. Vlasnik (groba) Muhamed, sin Ibrahimov. Godine 1271. (1854./1855.).
23. Muški nišan sa turbanom, dimenzija 17 x 13 x 70 cm, bez natpisa.
25. Ženski nišan dimenzija 18 x 7x 74 cm sa natpisom na arapskom jeziku.
يا ناظر فانظر الى حالى فاعتبروا يا ايها الاخوان المرحوم و المغفور لها حنيفه بنت مصطفى اجورلى زاده سنة 1291
Ti, koji posmatraš, pogledaj moje stanje! Uzmite pouku braćo! Pomilovana i oproštena Hanifa, kćerka Mustafe Uđurlića. Godine 1291. (1874./1875.).
26.Muški nišan dimenzija 15 x 13 x 105 cm sa natpisom na arapskom, turskom jeziku.
هو الخلاق الباقى جون بونى حق تعالى الدى دار فانيدن اول محمد حرمتنه ... اولسون اصلى عبد الله ابن حسن روحنه الفاتحة 1264
On je Tvorac, Vječni. … Abdullah, sin Hasana. Fatiha za njegovu dušu. Godine 1264. (1847./1847.).
27. Muški nišan sa turbanom dimenzija 19 x 19 x 80 cm, bez natpisa.
28. Muški dječiji nišan kojem je slomljen turban, dimenzija 11,5 x 9 x 48 cm. Lijepo izrađen nišan na kojem se s lijeve i desne strane nalazi uklesana loza, a sa naličja vaza sa cvijećem.
فدايتدم جاني طفل حالنده ايلد بلدم بردم اماني ايليه فردوس اعلي مقامي بالقان نقش حالد افندينك محدومي روحيجون الفاتحة سنة
Umrijeh u djetinjstvu vjerujući da mi je prebivalište visoki rajski vrt, potomak Halid efendije Nakaša. Za njegovu dušu Fatiha. Godina 1286. (1869./1870.).
29. Muški nišan dimenzija 16 x 12 x 90 cm.
أه من الموت يا ناظر بقبرى تفكر بحالى ... فاتحه ايله روحى قبودانويك سعيد بك ابن احمد بك سنة 1313
O, smrti. Ti koji posmatraš moj grob razmisli o mom stanju … prouči mi Fatihu. Kapetanović Seid-beg, sin Ahmed-bega. Godine 1313. (1895./1896.).
30. Oštećen muški nišan dimenzija 16 x 9 x 84 cm sa natpisom na arapskom jeziku.
هو الحى الباقى المرحوم و المغفور له الحاج مصطفى بن الحاج ابراهيم روحنه رضاء لله الفاتحة سنة 1296
On je Živi i Vječni. Pomilovani i oprošteni hadži Mustafa, sin hadži Ibrahima. Godine 1296. (1878./1879.).
31. Muški nišan sa fesom dimenzija 12 x 9 x 58 cm, bez netpisa.
32. Ženski nišan dimenzija 21 x 7x 90 cm, bez natpisa.
33. Muški nišan sa fesom, dimenzija 16 x 9,5 x 75 cm, bez natpisa.
34. Mali muški nišan, dimenzija 10 x 9 x 40 cm, bez natpisa.
35. Muški nišan dimenzija 16 x 12 x 100 cm sa natpisom na arapskom jeziku.
يا واقفا بقبرى متفكرا بامرى بالامس كنت مثلك غدا تصير مثلى انا الفقير درويش بن حسن جوهريك روحنه فاتحة شريفه سنة 1270
Ti koji stojiš na mom grobu, razmisli o mom stanju, jučer sam bio poput tebe, a ti ćeš sutra biti poput mene. Ja sam siromašni Derviš, sin Hasana Džuherića. Fatiha i šerif za njegovu dušu. Godine 1270. (1853./1854.).
36. Muški nišan dimenzija 15 x 12 x 90 cm, sa natpisom koji je teško čitljiv.
هو الحى الباقى ... قبودان زاده احمد بك بن مصطفى بك روحنه الفاتحة سنة 1286
On je Živi i Vječni. … Kapetanović Ahmed-beg, sin Mustaj-bega. Fatiha za njegovu dušu. Godine 1286. (1869./1870.).
37. Ženski nišan, dimenzija 21 x 9 x 60 cm, bez natpisa.
38. Oštećen ženski nišan, bez natpisa.
39. Muški nišan, dimenzija 15 x 9 x 70 cm sa natpisom na arapskom jeziku.
هو الحى الباقى المرحوم و المغفور له مصطفى بن احمد كوهريك روحنه الفاتحة سنة 1307
On je Živi i Vječni. Pomilovani i oprošteni Mustafa, sin Ahmeda Džuherića. Fatiha za njegovu dušu. Godine 1307. (1889./1890.).
40. Ženski nišan, dimenzija 23 x 7x 75 cm.
هو الحى الباقى مرحوم و مغفور طوزله لى ملا سايم زاده حسن اغانك حليله سى صالحه روحيجون الفاتحة سنة 1287 رمضان شريف 28
On je Živi i Vječni. Pomilovana i oproštena Tuzlanka Mulazaimović Saliha, supruga Hasan-age. Fatiha za njenu dušu. Godine 1287., 28. ramazani šerifa (1870.).
41. Komad kamene neobrađene ploče postavljene kao nišan.
42. Muški nišan sa turbanom, bez natpisa, dimenzija 16 x 12 x 65 cm.
43. Muški nišan sa turbanom, bez natpisa, dimenzija 15 x 12 x 84 cm.
44. Muški nišan sa turbanom, bez natpisa, dimenzija 16 x 14 x 60 cm.
45. Komad kamene neobrađene ploče postavljene kao nišan.
46. Muški nišan sa natpisom na arapskom jeziku.
هو مرحوم و مغفور له احمد بك قبودان زاده روحنه فاتحة سنة 1326
On. Pomilovani i oprošteni Ahmed-beg Kapetanović. Fatiha za njegovu dušu. Godine 1326. (1908./1909.).
47. Muški nišan, dimenzija 16 x 11 x 85 cm sa natpisom na arapskom jeziku.
هو الحى الباقى مرحوم و مغفور له قوباشلى زاده على بك بن على بك روحنه فاتحة سنة 1285 ر اول 15
On je Živi i Vječni. Pomilovani i oprošteni Kobašlić Ali-beg, sin Ali-bega. Fatiha za njegovu dušu. Godine 1285., 15. rebiul evvel (1868.).
48. Muški nišan dimenzija 13 x 9 x 66 cm sa natpisom na arapskom jeziku.
اعلموا ان الموت شراب كل الناس شاربون فان الموت باب و كل الناس داخلون المرحوم و المغفور محارم ابن احمد قبودان زاده سنة 1284
Znajte da je smrt piće koje će svaki čovjek popiti, smrt je vrata kroz koja će svaki čovjek proći. Pomilovani i oprošteni Muharem, sin Ahmeda Kapetanovića. Godine 1284. (1867./1868.).
49. Muški nišan dimenzija 17 x 11 x 60 cm sa natpisom na arapskom jeziku, prelomljen tako da ne možemo utvrditi godinu koja se nalazila na kraju natpisa.
يا ناظر اعلم ان المرت شراب كل الناس شاربون خدا ربك حى لا يموت كنت بالامس مثلك و تكون غدا مثلى فاعتبروا يا اولى الابصار المرحوم و المغفور له درويش بن بغان ...
Ti koji posmatraš znaj da je smrt piće koje će popiti svaki čovjek, a Bog, Gospodar tvoj je živ i On ne umire. Jučer sam bio poput tebe, a ti ćeš sutra biti poput mene, pa izvucite pouku vi koji vidite. Pomilovani i oprošteni Derviš, sin Begana …
50. Muški nišan dimenzija 14,5 x 10,5 x 100 cm sa natpisom na arapskom jeziku.
هو الحى الباقى المرحوم و المغفور له ابراهيم بن محمد عراب أغيك سنة 1294
On je Živi i Vječni. Pomilovani i oprošteni Ibrahim, sin Mehmeda Arapagića. Godine 1294. (1877./1878.).
51. Muški nišan sa fesom.
Ovde počiva Hrusto, sin Begin 1853.-15.mart 1931.
52. Muški nišan sa turbanom, bez natpisa, dimenzija 16 x 90 x 95 cm.
53. Ženski nišan, dimenzija 22 x 7 x 70 cm sa lijepo stilizovanim Božijim imenom Ganijj iznad natpisa.
داديك غنى اغانك زوجه سى حانجه روحنه الفاتحة سنة 1310
Dedić Hanča, supruga Ganiage. Fatiha za njenu dušu. Godine 1310. (1892./1893.).
54. Muški nišan, oštećen, dimenzija 14 x 8 x 60 cm.
55. Muški nišan, dimenzija 13 x 10 x 70 cm sa natpisom na arapskom jeziku.
المرحوم و المغفور المحتاج الى رحمة ربه الغفور محمد بن ابراهيم روحنه الفاتحة سنة 1279
Pomilovani i oprošteni, potreban milosti Gospodara koji prašta, Mehmed, sin Ibrahimov. Fatiha za njegovu dušu. Godine 1279. (1862./1863.).
56. Muški nišan, bez natpisa, dimenzija 20 x 20 x 80 cm.
57. Muški nišan, bez natpisa, dimenzija 20 x 20 x 80 cm.
58. Muški nišan, bez natpisa, dimenzija 20 x 18 x 80 cm.
59. Muški nišan, bez natpisa, dimenzija 18 x 16 x 75 cm.
60. Muški nišan, dimenzija 15 x 10 x 85 cm.
المرحوم و المغفور له حسن بن الحاج ابراهيم الله رضاسيجون الفاتحة سنة 1302
Pomilovani i oprošteni Hasan, sin hadži Ibrahimov. Za Božije zadovoljstvo proučite Fatihu. Godine 1302. (1884./1885.).
61. Komad neobrađenog kamena postavljen kao nišan sa uklesanom godinom 1255. (1839./1840.).
3. Dosadašnja zakonska zaštita
Prema podacima dostavljenim iz Zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Bosne i Hercegovine Huder efendije džamija u Bosanskom Kobašu nije bila zaštićena.
4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi
Konzervatorsko-restauratorski radovi nisu vršeni od strane nadležne službe zaštite.
5. Sadašnje stanje dobra
Kobaška džamija ili Hudar efendije džamija srušena je 1993. godine.
Na dan uvida 20. maja 2003. godine utvrđeno je da je nova džamija gotovo sasvim izgrađena.
Novi objekat džamije izgrađen je prema pojektu kojeg je izradio D.P. “Projekt” Banja Luka p.o. avgusta 2002. godine.
Uvidom u tehničku dokumentaciju i stanje na terenu, utvrđeno je da je to sasvim novi objekat sa većim vertikalnim gabaritima i novim arhitektonskim rješenjem. Horizontalni gabariti su povećani za dimenzije ulaznog trijema.
Novi objekat džamije ima spoljne gabaritne dimenzije 14,00 x 9,00 m. Visina centralnog prostora za molitvu od poda do plafona iznosi 5,60 m, a njegova površina je 84,84 m2. Zidovi su izvedeni od opečnih blokova, a konstruktivni elementi su horizontalni i vertikalni betonski serklaži. Krov džamije je arhitektonski riješen sa jednom velikom i tri male betonske kupole koje su prekrivene bakrenim limom. Na fasadama su prozorski otvori postavljeni u dva reda, s tim da su prozori u prvom redu pravougaoni, a oni u drugom redu se završavaju lukom. Na fasadama gdje se nalaze ulazna vrata i gdje je mihrab nalazi se po dva prozora u dva reda, a na bočnim fasadama su po tri prozora u dva reda.
Novi objekat džamije ima gabaritne dimenzije 14,00 x 9,00 m.
III - ZAKLJUČAK
Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu, kojom je utvrđeno da novoizgrađeni objekat džamije ne predstavlja nacionalni spomenik, ali da se istorijsko područje – Harem Kobaške ili Hudar efendije džamije u Bosanskom Kobašu proglašava nacionalnim spomenikom.
Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluka o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom (“Službeni glasnik BiH”, br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu.
Utvrđeno je da novi objekat ne ispunjava sljedeće kriterijume:
A) Vremensko određenje
Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom (“Službeni glasnik BiH”, br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu.
Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:
A. Vremensko određenje
B. Istorijska vrijednost
C. Umjetnička i estetska vrijednost
v. Vrijednost detalja
E. Simbolička vrijednost
ii. Sakralna vrijednost
iii. Tradicionalna vrijednost
iv. Značaj za identitet grupe ljudi
Sastavni dio ove odluke su:
-kopija katastarskog plana,
-z.k. izvadak, posjedovni list,
-odobrenje za građenje,
-fotodokumentacija,
-grafički prilozi.
Dokumentacija u prilogu odluke je javna i dostupna i uvid u nju može da bude izvršen na pismeni zahtjev Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine.
Korištena literatura
1980. Kreševljaković, Hamdija, Izabrana djela I, Biblioteka Kulturno naslijeđe, “Veselin Masleša”, Sarajevo
1980. Kreševljaković, Hamdija, Izabrana djela II, Biblioteka Kulturno naslijeđe, “Veselin Masleša”, Sarajevo
1990. Šljivo, Galib, Bosna i Hercegovina 1849-1853, Institut za istoriju u Banja Luci
1992. Šljivo, Galib, Bosna i Hercegovina 1788-1812, Institut za istoriju u Banja Luci
1998. Šljivo, Galib, Bosna i Hercegovina 1854-1860, CIP Biblioteka Instituta za istoriju u Banja Luci
1999. Bećirbegović, Madžida, Džamije sa drvenom munarom u Bosni i Hercegovini, Kulturno naslijeđe Bosne i Hercegovine, Sarajevo Pablishing
