Status spomenika -> Nacionalni spomenik
Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 44/04.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 2. do 8. marta 2004. godine, donijela je
O D L U K U
I
Istorijska građevina - Kršlakova kuća (Kapetanovića kuća, Kršlakova kuća broj 2) u Jajcu proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).
Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji koja obuhvata k.č. 1203, k.o. Jajce I, opština Jajce, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.
Na nacionalni spomenik primjenjuju se mjere zaštite utvrđene Zakonom o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Federacije BiH”, br. 2/02, 27/02 i 6/04).
II
Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
III
U cilju trajne zaštite nacionalnog spomenika potrebno je da se obezbijedi sprovođenje sljedećih mjera zaštite:
- zabrana izvođenja bilo kakvih radova na dobru, osim radova na tehničkom održavanju objekta i konzervatorsko-restauratorskih radova, uz odobren projekat od strane federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje (u daljem tekstu: nadležno ministarstvo) i stručno nadziranje nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nadležna služba zaštite),
- na parcelama, koje graniče sa parcelom na kojoj se nalazi nacionalni spomenik, dozvoljena je isključivo gradnja objekata maksimalne visine P+1, odnosno 3,50 m do početka krovišta, i maksimalnog gabarita 10 x 10 m sa strmim četverostrešnim krovom i krovnim pokrivačem od lima ili drvene šindre.
Vlada Federacije dužna je posebno da obezbijedi izradu programa preventivne zaštite i projekta konzervatorsko - restauratorskih radova u kome će biti obuhvaćeni svi radovi na nacionalnom spomeniku (analiza oštećenja konstrukcije, evidentovanje izmjena u dispoziciji objekta, konstrukciji, enterijeru, obradi fasada i sl.), a koji moraju da budu izvedeni prema projektu odobrenom od strane nadležnog ministarstva i uz nadziranje nadležne službe zaštite.
IV
Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.
V
Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili da dovedu u pitanje njegovu zaštitu.
VI
Ova odluka dostaviće će se Vladi Federacije, nadležnom ministarstvu, nadležnoj službi zaštite i opštinskim organima uprave nadležnim za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II do V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.
VII
Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).
VIII
Prema članu V, stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.
IX
Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u «Službenom glasniku BiH».
Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.
Broj: 07.2-2-91/04-1
3. marta 2004. godine
Sarajevo
Predsjedavajuća Komisije
Ljiljana Ševo
O b r a z l o ž e n j e
I – UVOD
Na osnovu Zakona o provedbi odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, član 2, stav 1, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa članovima V i VI Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», Broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za šta ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.
Opština Jajce je dana 21. februara 2003. godine podnijela peticiju / prijedlog za proglašenje Kršlakove kuće (Kršlakove kuće 2) ili Kapetanovića kuće, nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.
II – PRETHODNI POSTUPAK
U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju izvršen je uvid u:
- podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji i drugoj vrsti radova na dobru, itd.,
- z.k. izvadak i podatke o vlasništvu,
- istorijsku, arhitektonsku i drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korištenja dokumentacije u sklopu ove odluke.
Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:
1. Podaci o dobru
Lokacija
Objekat kuće je smješten u sjeverozapadnom dijelu grada Jajca, u stambenoj zoni smještenoj ispod jajačke citadele, na saobraćajnici koja od objakta Dizdareve džamije, Sahat-kule i Dizdareve kuće vodi prema čaršiji i Esme sultan džamiji. Posjednik kuće je Kapetanović Muhamed. Zauzima k.č. br 1203, broj posjedovnog lista 1661, k.o. Jajce I, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.
Istorijski podaci
Nema preciznih podataka o vremenu gradnje ovog objekta, mada se po načinu zidanja, vrsti i kvalitetu vezivnog sredstva, odnosno ostalog građevinskog materijala, kao i načinu obrade pojedinih konstruktivnih elemenata, može da svrsta pred sam kraj 18. vijeka. Izgled suterena, odnosno dimenzije spoljnih zidova ukazuju na mogućnost da je objekat nastao na temeljima neke fortifikacione građevine. Ovaj stambeni objekat predstavlja jedan od dva (drugi se nalazi neposredno uz Okića džamiju) sačuvana primjerka tradicionalne jajačke kuće koji su preživjeli ratna razaranja u periodu od 1992. – 1995. godine.
2. Opis dobra
Sudeći prema starim fotografijama koje potiču iz perioda austrougarske uprave u Jajcu, na padinama koje uokviruje Travnička kapija, Katakombe, jajačka citadela i Banjalučka kapija, nalazio se veliki broj stambenih objekata sa strmim drvenim krovovima koji su skladno harmonizovali sa arhitektonikom starog grada. Svi oni su predstavljali tipične primjere jajačke stambene arhitekture, objekte koje je krasila visoka ambijentalna vrijednost.
Stambeni objekat koji se u Jajcu zove Kršlakova kuća 2 ili Kapetanovića kuća po tlocrtnoj koncepciji ima vrlo čiste oblike koji karakterišu gradsku stambenu arhitekturu Jajca. Ovoj arhitekturi poseban akcenat daje visok četverostrešni krov koji je izvorno bio pokriven drvenom šindrom. Nešto kasnije vlasnici takvih objekata su krovni pokrivač od šindre mijenjali najčešće krovnim pokrivačem od pocinčanog lima, pokovanim po već postojećoj konstrukciji.
Kao i ostale kuće tog tipa, i ova kuća ima gornju etažu urađenu od lakih materijala(1) , dok su suteren i prizemlje od čvrstog građevinskog materijala, odnosno lomljenog kamena sa krečnim malterom kao vezivnim sredstvom. Debljina zidova u suterenu, na jugozapadnoj strani objekta, iznosi od 90 cm, dok je na jugoistočnoj, koja je orijentisana prema gradu, ona iznosi 1,30 m.
Suteren
Ulaz u suteren kuće nalazi se sa sjeveroistočne strane objekta. Uz jugoistočni zid kuće je hodnik širine 1,10 m, koji na udaljenosti od 2 m od ulaza naglo mijenja pravac i pod uglom od 90 stepeni vodi prema sjeverozapadu gdje se nalazi jedina prostorija ovog dijela kuće sa tri posebno oblikovana prozorska otvora nalik na puškarnice i jednom pravougaonom nišom. Njene dimenzije iznose 5,65 x 4,20 m. Ovaj prostor kuće je presveden poluobličastim kamenim svodom.
Prizemlje
U prizemlju objekta su smještene: kuhinja, soba, centralni hodnik i dvije sporedne prostorije koje su najvjerovatnije služile kao štale za sitnu stoku. Sa sjeveroistočne strane se nalazi duboki trijem sa stubovima.
Kuhinja se nalazi na jugoistočnom - jugozapadnom dijelu objekta. Njene dimenzije su 4,90 x 4,32 m. Oprema za kuhanje – šparet i namještaj bili su smješteni uz sjeverozapadni zid. U kuhinji se nalaze dva prozora dimenzija 1,05 x 1,08 m orijentisana prema jugoistoku i jedan prozor dimenzija 0,97 x 1,08 m orijentisan prema jugozapadu. Prihvatanje opterećenja sa gornje etaže, uprkos velikom rasponu prostorija prizemlja, riješeno je sa dvije grede velikog presjeka, od kojih je jedna postavljena podužno, a druga poprečno i koje su jednim dijelom oslonjene na nosive zidove objekta, a drugim na dva drvena stuba dimenzija 20 x 20 cm.
Soba br. 1 ima dimenzije 4,00 x 5,51 m. Ima ukupno tri prozorska otvora dimenzija 0,90 x 1,09 m orijentisana prema jugoistoku. Sa sjeveroistočne strane, koja je urađena u bondruk sistemu, nalaze se još dva prozora dimenzija 0,72 x 1,00 m. U prizemlju je smješteno i stepenište kojim se iz prizemlja dolazilo na sprat objekta.
Spratna etaža
Kuća je na spratnoj etaži imala dužinu 12,50 m i širinu 11,00 m. Na prvom spratu se nalazilo ukupno šest prostorija i prostrani hajat dužine 7,36 i širine 6,09 m. Sa sjeveroistočne strane spratna etaža je prepuštena preko prizemlja u vidu doksata sa vidljivom drvenom međuspratnom konstrukcijom. Konstrukcija sprata je jednim dijelom oslonjena na konstrukciju prizemlja, dok je drugim dijelom oslonjena na drvenu hrastovu gredu presjeka 20 x 20 cm koju su preko drvenih ukrašenih sedla pridržavala dva kvadratična drvena stuba dimenzija 20 x 20 cm. Stubovi trijema su imali visinu 2,86 m i bili su oslonjeni na kamene baze.
Prostorija br. 1 - ostava se nalazi na sjeverozapadnoj strani objekta i jedino su njeni zidovi i sjeverozapadni zid hajata, odnosno jedan manji dio njegovog jugozapadnog dijela, urađeni od lomljenog kamena. Pregradni zidovi između pojedinih prostorija su drveni i omalterisani krečnim malterom. Ova prostorija ima dimenzije 2,57 x 2,59 m i prema sjeveroistočnoj strani ima prozorski otvor nalik na puškarnicu. Sa jugozapadne strane se nalazi prozor zasveden polukupolom. Debljina kamenog zida iznosi 60 cm.
Ostale prostorije spratne etaže su orijentisane prema gradu i bašti koja se nalazi sa sjeveroistočne strane objekta i njihova glavna karakteristika je veliki broj prozorskih otvora.
Soba br. 1 ima dimenzije 4,60 x 3,66 m. Ima ukupno četiri prozorska otvora od kojih su tri orijentisana na jugoistočnu i jedan na jugozapadnu stranu. Širina prozorskih otvora iznosi 64 cm, dok je njihova visina 86 cm. Visina parapeta iznosi 53 cm, dok je ukupna visina prostorije 1,89 m. Soba je popođena daskama debljine 42 mm, dok je stropna konstrukcija drvena. Uz sjeverni zid ove prostorije se nalazila banjica.
Soba br. 2 ima dimenzije 4,45 x 2,80 m. Ulaz u ovu sobu je ostvaren iz hajata i iz sobe br. 1. Sa jugoistočne strane ima ukupno dva prozorska otvora dimenzija 63 x 86 cm.
Soba br. 3 se nalazi na istočnom uglu objekta. Ima šesterougaonu osnovu dimenzija 4,58 x 4,00 m. Ima ukupno šest prozorskih otvora dimenzija 63 x 86 cm. Soba je takođe popođena daskama debljine 42 mm, dok je tavanica drvena.
Soba br. 4 je najmanja prostorija spratne etaže dimenzija 3,00 x 3,13 m. Ima dva prozorska otvora širine 74 cm orijentisana prema sjeveroistočnoj strani, odnosno prema bašti.
Soba br. 5 ima sedmerougaonu osnovu i po površini je slična prostoriji br. 3. Dimenzije ove sobe su 4,00 x 4,47 m. Ima ukupno četiri prozorska otvora orijentisana na sjeveroistočnu stranu.
Zbog velikog nagiba terena, kuća ima vrlo visok kameni zid. Njegova visina iznosi čak 12 m, dok je visina sprata objekta svega 3,00 m.
Kuća je bila pokrivena strmim četverovodnim krovom nagiba preko 60 stepeni i drvenom šindrom kao krovnim pokrivačem. Pojedini konstruktivni elementi krova su dužine i preko 10 m, pa je i to jedna od vrijednosti ovog objekta. Kuća nije imala dimnjak i pripadala je tipu tzv. dimolučara. Sav dim je putem dimnjačkih kanala sprovođen u prostor krovišta. Na taj način se postizao dvojak efekat – jedan dio ovog prostora krovišta se koristio kao sušionica za meso, a s druge strane dim je karbonizovao drvenu krovnu konstrukciju sa unutrašnje strane i na taj način je dodatno zaštitio od djelovanja vlage i gljivica. Nakon II svjetskog rata i nakon prestanka korištenja ovakvog načina odvodnje dima, koje je uz visok stepen aerozagađenja uslovljavalo ubrzano propadanje krovnog pokrivača, vlasnik objekta je po drvenim daščicama pokovao pocinčani lim i u tom stanju se objekat nalazi i danas.
U dvorištu pred kućom nalazi se zatrpan okrugli bunar koji je, prema riječima stanovnika naselja, dubine 26 m, usječen u kamen živac i koji predstavlja jedini bunar u donjem dijelu jajačke utvrde.
3. Dosadašnja zakonska zaštita
Prostornim planom Republike Bosne i Hercegovine do 2002. godine spomenik Kuća porodice Kršlak br. 2 je evidentovan i nalazi se u sastavu urbane cjeline Jajce koja je vrednovana kao cjelina nulte kategorije - međunarodnog značaja;
4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi
Šezdesetih godina prošlog vijeka izvršene su popravke na objektu i najnužniji konzervatorsko-restauratorski radovi. U ovom slučaju je riječ o krečenju spoljnih zidova objekta i zamjeni dotrajalog krovnog pokrivača.
5. Sadašnje stanje dobra
Objekat nije razoren u ratu 1992. – 1995. godine, ali je usljed neodržavanja došlo do čitavog niza oštećenja, što je najviše vidljivo na krovnom pokrivaču i na fasadama. Najviše problema izazvali su atmosferski uticaji koji su prvo dijelom oštetili krovni pokrivač, a nakon toga prodrli u unutrašnjost objekta. Krov je najviše oštećen sa jugozapadne strane gdje je došlo do otkrivanja krova na površini od 16-20 m2. Oštećenja fasada su najvidljivija sa sjeveroistočne strane objekta, gdje su dijelovi krečnog maltera, koji su bili izloženi vlagi uz djelovanje hladnog sjevernog vjetra, otpali. Sa jugozapadne strane je ovaj proces nešto slabije izražen i ugroženo je približno 10 m2 fasade. Objekat se ne koristi za stanovanje i po riječima komšija, vlasnik u njemu drži stoku.
III - ZAKLJUČAK
Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima (Službeni glasnik BiH» br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:
A. Vremensko određenje
B. Istorijska vrijednost
C. Umjetnička i estetska vrijednost
C.V. Vrijednost detalja
F Ambijentalna vrijednost
Fii. Značenje u strukturi i slici grada
Fiii. Objekat ili grupa objekata je dio cjeline ili područja
Sastavni dio ove odluke su:
- kopija katastarskog plana,
- z.k. izvadak, posjedovni list,
- fotodokumentacija,
- situacija.
Korištena literatura:
U toku vođenja postupka proglašenja Kršlakove kuće 2 nacionalnim spomenikom BiH, korištena je sljedeća literatura:
1916. L. Thalloczy, Povijest Jajca, Zagreb, 1916.
1951. Kreševljaković, Hamdija, Prilozi povijesti bosanskih gradova pod turskom upravom. Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom II/1951., Sarajevo, 1952., 119-184.
1952. Mazalić, Đoko, Stari grad Jajce. Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, n.s. sveska VII, Sarajevo, 1952., 59-100.
1953. Kreševljaković, Hamdija, Stari bosanski gradovi. Naše starine I, Sarajevo, 1953., 7-47.
1963. Anđelić, Pavao, Jedna etapa izgradnje Jajca. Zbornik krajiških muzeja II, Banja Luka, 1963./1964., 50-52.
1967. Basler, Đuro, Sjeverni dio gradskih utvrda u Jajcu. Naše starine XI, Zavod za zaštitu spomenika SR Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1967., 51-58.
1970. Jadrić, Radivoj , Revitalizacija istorijskog jezgra Jajca, Sarajevo, 1970.
1978. Kojić-Kovačević, Desanka, Gradska naselja srednjovjekovne bosanske države. Sarajevo, 1978.
1982. Šabanović, Hazim, Bosanski pašaluk. Svjetlost, Sarajevo, 1982.
1989. Eminefendić, Hazim, Jajce 1878 – 1941., Sarajevo, 1989.
1995. Popović, Marko, Srednjovekovne tvrđave u Bosni i Hercegovini. U: Zbornik za istoriju Bosne i Hercegovine I. Srpska akademija nauke i umetnosti, Beograd, 1995., 33-55.
1998. Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika u BiH, knjiga II, Sarajevo Publishing, 1998.
- dokumentacija Arhiva BiH,
- dokumentacija iz arhiva Opštine Jajce
- dokumentacija iz arhive Zavoda za zaštitu spomenika u sastavu Federalnog ministarstva kulture i sporta
|
