Status spomenika -> Nacionalni spomenik
Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 37/04.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 20. do 26. januara 2004. godine, donijela je
O D L U K U
I
Mjesto i ostaci istorijske građevine - Kršlakova stara kuća u Jajcu proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).
Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji koja obuhvata k.č. 1232, k.o. Jajce I, opština Jajce, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.
Na nacionalni spomenik primjenjuju se mjere zaštite i rehabilitacije utvrđene Zakonom o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Federacije BiH”, br. 2/02 i 27/02).
II
Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju, prezentaciju i rehabilitaciju nacionalnog spomenika.
Vlada Federacije dužna je da obezbijedi sredstva za izradu i sprovođenje potrebne tehničke dokumentacije za rehabilitaciju nacionalnog spomenika.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
III
U cilju trajne zaštite dobra utvrđuju se sljedeće mjere zaštite, koje se odnose lokaciju iz tačke I stav 2. ove odluke:
- objekat Kršlakove stare kuće biće rehabilitovan na izvornoj lokaciji, u izvornom obliku, sa identičnim horizontalnim i vertikalnim dimenzijama, uz primjenu izvornih ili istovrsnih materijala i izvornih metoda građenja, na osnovu dokumentacije o ranijem izgledu (arhitektonsko-tehnički snimci iz 1956. godine) koja je sastavni dio ove odluke, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i stručno nadziranje nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine;
- prije pristupanja radovima na rehabilitaciji Kršlakove stare kuće izvršiti raščišćavanje parcele od samoniklog rastinja, izvršiti otkopavanje površinskih slojeva zemlje u cilju pronalaženja originalnih fragmenata kuće;
- izvršiti sanaciju i konsolidaciju originalnih dijelova temelja i temeljnih zidova;
- svi originalni fragmenti srušenog objekta pronađeni na lokaciji ili na drugom mjestu na koje su odveženi nakon rušenja objekta, moraju da budu sakupljeni, registrovani, snimljeni i ponovo ugrađeni u rekonstruisani objekat metodom anastiloze. Do momenta ugradnje potrebno ih je na adekvatan način zaštititi;
- fragmente koji se zbog visokog stepena oštećenja ne mogu da ugrade, nakon izvršenih laboratorijskih ispitivanja, na odgovarajući način konzervisati i prezentovati u sklopu objekta;
- sav izvorni iskoristivi materijal ugraditi u objekat;
- dijelove koji nedostaju, a za koje postoji dokumentacija o njihovom izvornom stanju, uraditi na osnovu postojeće dokumentacije od materijala koji su istovrsni ili slični izvornim, uz korištenje metode repristinacije;
- na parcelama koje graniče sa parcelom na kojoj se nalazi nacionalni spomenik dopuštena je isključivo gradnja objekata maksimalne visine P+1, odnosno 6,5 m do početka krovišta, i maksimalnog gabarita 10 x 10 m sa strmim četverostrešnim krovom i krovnim pokrivačem od lima ili drvene šindre.
IV
Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.
V
Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili da dovedu u pitanje njegovu zaštitu i rehabilitaciju.
VI
Ova odluka dostaviće se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje, nadležnoj službi zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine i opštinskim organima uprave nadležnim za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.
VII
Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).
VIII
Prema članu V, stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.
IX
Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u «Službenom glasniku BiH».
Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.
Predsjedavajuća Komisije
Ljiljana Ševo
Broj: 07.2-2-522/03-1
21. januara 2004. godine
Sarajevo
O b r a z l o ž e n j e
I – UVOD
Na osnovu Zakona o provedbi odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, član 2, stav 1, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8., Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.
Opština Jajce je dana 21. februara 2003. godine podnijela peticiju / prijedlog za proglašenje mjesta i ostataka stare Kršlakove kuće, nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
U skladu sa odredbama zakona, a na osnovu člana V, Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.
II – PRETHODNI POSTUPAK
U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju izvršen je uvid u:
- podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji i drugoj vrsti radova na dobru, itd.,
- Z.K. izvadak i podatke o vlasništvu,
- istorijsku, arhitektonsku i drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korištenja dokumentacije u sklopu ove odluke.
Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:
1. Podaci o dobru
Lokacija
Objekat stare Kršlakove kuće je bio smješten u Donjoj mahali koja od objekata Sahat-kule i Dizdareve kuće vodi prema čaršiji.
Zauzima k.č. br 1232. ranije broj VIII/203, broj Z.K. uloška 2329, stari broj 1019, k.o. Jajce I, Federacija Bosne i Hercegovine.
Istorijski podaci
Nema preciznih podataka o vremenu gradnje ovog objekta, mada se po načinu zidanja i vrsti i kvalitetu veziva može da svrsta pred sam kraj XVIII vijeka. Prema podacima Zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa, u Jajcu se pominje kuća porodice Kršlak koja je ranije pripadala porodici Bahtijarevića koji su je prodali precima današnje jajačke porodice Kršlak.
2. Opis dobra
Na prostoru od jajačke citadele do Katakombi i Banjalučke kapije nalazi se ili se nalazio veći broj stambenih objekata ambijentalnih vrijednosti.
Kršlakova stara kuća imala je suteren, prizemlje i sprat, a po tlocrtnoj koncepciji čiste oblike dosta karakteristične za gradsku stambenu arhitekturu Jajca. Poseban akcenat objektu davao je visok četvorostrešni krov sa klasičnim pokrovom od drvene šindre.
Kao i ostale kuće građena je od lakih materijala, s tim da su u ovom slučaju suteren i prizemlje urađeni od čvrstih materijala – lomljenog kamena sa krečnim malterom kao vezivnim sredstvom, dok je prvi sprat bio urađen u bondruk-sistemu sa drvenim stubovima i ćerpićem kao ispunom. U ovom slučaju osim konstruktivne uloge, ovim zidovima se savladavaju nepravilnosti i veliki nagibi terena.
Kršlakova stara kuća imala je suteren, prizemlje i sprat. U suterenu i prizemlju imala je izgled odbrambenog objekta, gdje debljina zidova na nekim mjestima prelazi debljinu od 1,00 m. Debljina zidova kod ovog objekta je različita i kreće se od 70 cm na zapadnoj pa sve do 90 –100 cm na južnoj strani.
U suterenu Kršlakove kuće nalazila se samo jedna prostorija koja je služila najvjerovatnije kao ostava. Sa sjeverne i istočne strane djelimično je bila ukopana u brdo, dok su na južnoj i zapadnoj strani bili urađeni kameni zidovi debljine od 60 cm do 1,00 m na južnoj strani. Ovaj dio kuće bio je zasveden ravnom drvenom tavanicom koja se oslanjala na drvenu gredu na udaljenosti od 50 cm od ivice sjevernog zida. Gredu je nosio jedan stub presjeka 18 x 18 cm, smješten na sredini raspona, dok su krajevi grede bili učepljeni u zid. Dimenzije prostorije su bile 3,35 x 7,97 m, dok je njena visina bila 2,07 m. Pod je bio drveni. Ulaz u ovu prostoriju se nalazio sa zapadne strane. Svjetlost je u prostoriju ulazila kroz tri prozorska otvora, od kojih je jedan ličio na puškarnicu, dok su ostala dva bili obični pravougaoni prozori širine 83 i 96 cm. Visina prozora je bila 1,05 m. Natprozornici su bili napravljeni od hrastovih greda koje su bile poređane jedna uz drugu.
Prizemlje Kršlakove kuće je imalo približno kvadratičnu osnovu dimenzija 8,75 x 9,28 m. Glavni ulaz u objekat se nalazio sa zapadne strane, odakle se kroz dvostruka vrata ulazilo u centralni hodnik, iz koga je na sprat vodilo drveno dvokrako stepenište. U prizemlju su uz hodnik bile još ukupno tri prostorije od kojih je jedna, koja je bila smještena na sjeveroistočnoj strani prizemlja, bila presvedena poluobličastim kamenim svodom. Dimenzije ove prostorije su bile 4,70 x 3,50 m. U sredini je imala visinu od 2,50 m. Na njenoj istočnoj strani su se nalazila dva manja prozorska otvora nalik na puškarnice. U nju se ulazilo kroz masivna željezna vrata. Ostale prostorije su bile nešto manjih dimenzija i to 3,42 x 3,87 m, odnosno 4,47 x 3,59 m. U njima je sa južne strane bilo ukupno pet prozorskih otvora, ovaj put zasvedenih u vidu polukupole. Prozori su imali željezne demire. Na istočnoj strani kuće su bila manja drvena vrata koja su vodila u baštu.
Sprat kuće je bio sličnih dimenzija i oblika kao i prizemlje s tim da je sa južne i istočne strane sprat za nekih 1 m smaknut prema vani. Umjesto masivne konstrukcije zida, kakva je bila u prizemlju, ovdje je upotrebljena drvena bondruk-konstrukcija sa ispunom od ćerpića. Cijela konstrukcija sprata ležala je na kamenim zidovima prizemlja i na četiri drvene grede presjeka 35 x 50 cm kojima je savladan raspon između nosivih zidova u prizemlje, koji je iznosio približno 5 m u sredini objekta. Razmak između ovih nosača iznosio je približno 2,40 m.
Drvenim dvokrakim stepeništem dolazilo se u prostor hajata iz koga je bio moguć ulazak u ostale prostorije kuće. Na spratu je uz hajat bilo još pet prostorija, od kojih je jedino u krajnjoj - jugoistočnoj sobi bila urađena banjica.
Sa južne strane sprata bilo je ukupno osam pravougaonih prozorskih otvora čija je širina bila različita i kretala se od 57 do 67 cm. Visina prozorskih otvora je bila ujednačena u iznosila je 1 m. Korisna visina sprata bila je 2,55 m. Međuspratna i stropna konstrukcija su bile drvene. Pregradni zidovi između prostorija na spratu su bili drveni i omalterisani krečnim malterom. Na istočnoj strani kuće su se nalazila još jedna vrata kojima se izlazilo u ćenifu. Istim vratima se preko drvene pasarele izlazilo na tabiju Džikovac koja je vlasniku objekta služila kao vidikovac.
Kuća je bila pokrivena strmim drvenim četverovodnim krovom nagiba 45 stepeni i drvenom šindrom kao krovnim pokrivačem.
Kršlakova kuća, kao i ostali objekti smješteni na ovom prostoru, izgleda kao da je organski izrasla iz terena. Tom utisku doprinose: prizemlje urađeno od kamena, bijelo okrečena horizontala sprata i strmi četverovodni krov pokriven šindrom. Naročito je dojmljiva južna fasada sa snažnim doksatom koji prolazi cijelom dužinom objekta i velikim brojem prozorskih otvora pravougaonog oblika.
Kuća je imala prostranu kaldrmisanu avliju u koju se ulazilo kroz lučno zasvedenu kapiju. Avlija je bila zatvorena visokim kamenim zidom koji je jednim dijelom bio pokriven drvenom šindrom. U avliji se nalazila česma sa kamenim koritom.
3. Dosadašnja zakonska zaštita
Ÿ Rješenjem Zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Bosne i Hercegovine br. 49/1951 objekat Kuća porodice Kršlak je stavljen pod zaštitu države.
Ÿ Rješenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture Bosne i Hercegovine br. 02-754-3 od dana 18. aprila 1962. godine, objekat Kuća porodice Kršlak je upisan u Registar spomenika kulture NR BiH.
Ÿ Prostornim planom Republike Bosne i Hercegovine do 2002. godine spomenik Kuća porodice Kršlak je evidentiran i nalazi se u sastavu urbane cjeline Jajce koja je vrednovana kao cjelina nulte kategorije - međunarodnog značaja.
Ÿ Nacrtom prostornog plana opštine Jajce (izrađen 1988. godine, a nosilac izrade je Urbanistički zavod Bosne i Hercegovine), spomenik Kuća porodice Kršlak je evidentiran na spisku od 74 pojedinačna spomenika i manje cjeline nad kojima se vodi režim prethodne zaštite.
4. Istraživački i konzervatorsko restauratorski radovi
Godine 1954. izvršeni su popravke na objektu i najnužniji konzervatorsko-restauratorski radovi - krečenje spoljnih zidova objekta i zamijenjen je dotrajali krovni pokrivač. Radovi su izvedeni uz stručno nadziranje Zavoda za zaštitu spomenika Bosne i Hercegovine.
5. Sadašnje stanje dobra
Objekat je u toku ratnih dešavanja u Bosni i Hercegovini u potpunosti uništen. Ostali su sačuvani samo kameni zidovi prizemlja i ulazna kapija, dok je spratna konstrukcija zapaljena i srušena. Ostaci zidova su izloženi konstantnom djelovanju vremenskih uticaja.
III - ZAKLJUČAK
Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima (Službeni glasnik BiH» br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu.
Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:
A. Vremensko određenje
B. Istorijska vrijednost
C. Umjetnička i estetska vrijednost
C.V. Vrijednost detalja
F Ambijentalna vrijednost
Fii. Značenje u strukturi i slici grada
Fiii. Objekat ili grupa objekata je dio cjeline ili područja
Sastavni dio ove odluke su:
- kopija katastarskog plana,
- Z.K. izvadak, posjedovni list,
- fotodokumentacija,
- situacija.
Korištena literatura
U toku vođenja postupka proglašenja Kršlakove stare kuće nacionalnim spomenikom BiH, korištena je sljedeća literatura:
1916. L. Thalloczy, Povijest Jajca, Zagreb, 1916.
1951. Kreševljaković, Hamdija, Prilozi povijesti bosanskih gradova pod turskom upravom. Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom II/1951., Sarajevo, 1952., 119-184.
1952. Mazalić, Đoko, Stari grad Jajce. Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, n.s. sveska VII, Sarajevo, 1952., 59-100.
1953. Kreševljaković, Hamdija, Stari bosanski gradovi. Naše starine I, Sarajevo, 1953., 7-47.
1963. Anđelić, Pavao, Jedna etapa izgradnje Jajca. Zbornik krajiških muzeja II, Banjaluka, 1963./1964., 50-52.
1967. Basler, Đuro, Sjeverni dio gradskih utvrda u Jajcu. Naše starine XI, Zavod za zaštitu spomenika SR Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1967., 51-58.
1970. Jadrić, Radivoj , Revitalizacija istorijskog jezgra Jajca, Sarajevo, 1970.
1978. Kojić-Kovačević, Desanka, Gradska naselja srednjovjekovne bosanske države. Sarajevo, 1978.
1982. Šabanović, Hazim, Bosanski pašaluk. Svjetlost, Sarajevo, 1982.
1989. Eminefendić, Hazim, Jajce 1878 – 1941. Sarajevo, 1989.
1995. Popović, Marko, Srednjovekovne tvrđave u Bosni i Hercegovini. U: Zbornik za istoriju Bosne i Hercegovine I. Srpska akademija nauke i umetnosti, Beograd, 1995., 33-55.
1998. Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika u BiH, knjiga II, Sarajevo Publishing, 1998.
Dokumentacija Arhiva BiH, Opštine Jajce i Zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa BiH
|
