Status spomenika -> Nacionalni spomenik
Objavljeno "Službenom glasniku BiH", broj 23/03.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovi člana V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 4. do 8. marta 2003. godine, donijela je
O D L U K U
I
Mjesto i ostaci graditeljske cjeline - Hamidija džamija (Džamija u Rijeci, Riječka džamija, Rička džamija) u Mrkonjić-Gradu, proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine ( u daljnjem tekstu: nacionalni spomenik).
Nacionalni spomenik obuhvata zemljište označeno kao k.č.br. 20/88 i 20/89-1, k.o. Mrkonjić-Grad, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.
Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite i rehabilitacije utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 9/02).
II
Vlada Republike Srpske dužna je osigurati pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju, prezentaciju i rehabilitaciju nacionalnog spomenika.
Vlada Republike Srpske dužna je osigurati sredstva za izradu i provedbu potrebne tehničke dokumentacije za rehabilitaciju nacionalnog spomenika.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljnjem tekstu: Komisija) utvrdit će tehničke uvjete i osigurati sredstva za izradu i postavljanje informacione ploče sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
III
Vlada Republike Srpske dužna je posebno osigurati provedbu sljedećih mjera:
- graditeljska cjelina Hamidije džamije u Mrkonjić-Gradu sa okolnim prostorom mezarja bit će rekonstuirana u izvornom obliku, iste veličine, na njenom prvobitnom položaju, od istog ili istovrsnog materijala, primjenom istih tehnoloških pristupa u najvećoj mogućoj mjeri, a na osnovi dokumentacije o njenom izvornom obliku koja je sastavni dio ove odluke;
- svi ulomci džamije koiji su ostali nakon rušenja na njenom prostoru ili na deponijama na koju su odvezeni nakon rušenja (nišani i bašluci su odvezeni na aktivnu deponiju smeća na lokalitetu Grabež) bit će snimljeni, konzervirani i ponovno ugrađeni u džamiju metodom anastiloze;
- svi ulomci koji su nađeni, a koje, s obzirom na stepen oštećenja ili iz drugih opravdanih razloga, nije moguće ugraditi, bit će prezentirani na odgovarajući način u sklopu džamijske cjeline;
- prije početka rekonstrukcije potrebno je izvršiti otkopavanja površinskih slojeva zemlje u cilju pronalaženja originalnih temeljnih zidova, te izvršiti detaljno snimanje, sanaciju i konsolidaciju originalnih dijelova temelja i zidova;
- sav iskoristivi materijal izvornog objekta koji je nađen potrebno je ugraditi u objekat džamije, a dijelove koji nedostaju, a za koje postoji dokumentacija uraditi od materijala istovrsnog ili sličnog izvornom, metodom repristinacije;
- sve dijelove za koje ne postoji pouzdana dokumentacija riješiti u sklopu projekta na način kojim će se osigurati čitljivost njihovog interpoliranja;
- svi nađeni dijelovi nišana bit će prezentirani na dijelu cjeline na kome su prije rušenja bili mezarovi;
- na svim susjednim parcelama koje graniče sa zaštićenim prostorom, dopušta se samo izgradnja stambenih objekata najveće dopuštene spratnosti od P+1, odnosno najveće dopuštene visine krovišta od cca 6,50 m.
IV
Stavljaju se van snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.
V
Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i općinske službe suzdržat će se od poduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu oštetiti nacionalni spomenik ili dovesti u pitanje njegovu zaštitu i rehabilitaciju.
VI
Ova odluka dostavit će se Vladi Republike Srpske, ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje u Republici Srpskoj i nadležnoj službi zaštite naslijeđa na nivou Republike Srpske, općinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi provedbe mjera utvrđenih u tač. II - IV ove odluke i nadležnom općinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.
VII
Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresiranim osobama u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).
VIII
Prema članu V, stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.
IX
Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objavit će se u «Službenom glasniku BiH» i «Službenom glasniku Republike Srpske».
Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.
Broj: 07-6-144/03-4
04. marta 2003. godine
Sarajevo
Predsjedavajući Komisije
Dubravko Lovrenović
O b r a z l o ž e n j e
I - UVOD
Na osnovi Zakona o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, član 2, stav 1, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa članovima V i VI Aneksa 8, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika, sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.
Komisija je primila peticiju od strane Ministarstva za urbanizam, stambeno-komunalne djelatnosti, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske 08.aprila 2002. godine i pristupila provedbi postupka za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom, u skladu sa članom V, Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i članom 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika.
II – PRETHODNI POSTUPAK
U toku vođenja postupka izvršen je uvid u:
Ÿ dokumentaciju o lokaciji imovine i vlasničku dokumentaciju (prepis posjedovnog lista br. 524, k.o. Mrkonjić-Grad, Skupština općine Mrkonjić-Grad, od 01.septembra 2000. godine, sa kopijom katastarskog plana),
Ÿ sadašnje stanje dobra,
Ÿ podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije,
Ÿ historijsku, arhitektonsku i drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korištenja dokumentacije u sklopu ove odluke,
Ÿ Regulacioni plan centra Mrkonjić-Grada iz 1987. godine.
Na osnovi uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra utvrđeno je sljedeće:
1. Podaci o historijskom spomeniku
Lokacija
Utemeljenjem novog gradskog naselja na mjestu sela Gornja Kloka, u periodu između 30.decembra 1589. i 08.januara1580. godine, nastaje kasaba Novo Jajce (Yaytse Yenice), koja će se kasnije, kroz nekoliko stoljeća, nazivati Varcar Vakuf sve do 1925. godine, kada, u vrijeme prve Jugoslavije, dobija naziv Mrkonjić-Grad. Registriranje vakufname Kizlaraginog vakufa izvršeno je od 11.do 20.februara 1595. godine u Istambulu (Trako,VII-VIII, str.155-156; Mujezinović, 1998, str.9).
U ovo vrijeme formiraju se i drevni nazivi dijelova grada: mahala Imamovac (po prvom vakufskom imamu), Mečet (po maloj drvenoj džamiji-mesdžidu), Kolobara (staro trgovište), Zavakuf (dio grada iza vakufa), Rijeka (Rika), Zborišće (mjesto za zborove), Uspolje (put prema Trijebovu preko vrela Suljinovac) i mnogi drugi nazivi dijelova grada (Lovrenović, 1973, str. X).
Hamidija džamija nalazi se u mahali Rijeka (Rika) u centralnom dijelu grada; k.č. br. 20/88 i 20/89-1, posjedovni list br. 524, k.o. Mrkonjić-Grad, Republika Srpska.
Historijski podaci
Na hadisu, hronogramu iznad ulaznih vrata, na turskom jeziku, neshi pismom, uklesani su natpisi u stihovima. Sabiranjem brojnih vrijednosti slova sa dijakritičkim znakovima u zbiru se dobije hidžretska 1326. (1908) godina. Po obnovitelju džamije, Banjalučaninu Hamid-agi Husedžinoviću, džamija je dobila naziv Hamidija. Stanovništvo ovoga kraja, ovu džamiju naziva i sljedećim imenima: Riječka džamija, Džamija u Rijeci, Rička džamija (Mujezinović, 1998, str.11-12).
Hamidija džamija zapaljena je i minirana u oktobru 1993. godine, potom je srušena, a materijal je odvezen na deponiju smeća koja se nalazi na lokalitetu Grabež.
2. Opis spomenika
Arhitektura
Hamidija džamija pripadala je tipu jednoprostornih džamija sa otvorenim sofama, natkrivena četvorovodnim krovom, sa kamenom munarom.
Objekat, vanjskih gabaritnih dimenzija cca 10,60 x 16,70 m, imao je dva pojasa prozorskih otvora, bio je zidan od pune cigle, a zidovi su bili debljine od cca 55-60 cm. Vanjska fasada džamije je bila malterisana. Džamija je bila pokrivena četverovodnim krovom, sa izvedenom klasičnom drvenom krovnom konstrukcijom tipa dvostruke vješaljke, a kao pokrov je bio primijenjen crijep. U tlocrtnoj dispoziciji primijenjeno je rješenje sa otvorenim vanjskim sofama i unutrašnjim jedinstvenim molitvenim prostorom sa galerijom mahfila, dispoziciono rješenje veoma često kod jednoprostornih džamija pod četverovodnim krovom. Ulazna partija gabaritnih dimenzija cca 3,30 x 10,60 m imala je dvije vanjske sofe, postavljene lijevo i desno od ulaza. Tavanica i krovna konstrukcija iznad trijema bile su oslonjene na četiri prednja drvena stupa i dva zadnja postavljena uz sjeverozapadni zid. Sofe su bile popođene drvenim podom i postavljene za 30-40 cm više u odnosu na kotu ulaza, ograđene drvenom ogradom visine cca 90 cm, izvedene od tankih letvica sa rubnim stupićima profiliranog završetka. Tavanica iznad vanjskih sofa je bila drvena, urađena u formi šišeta. Drveni stupovi trijema bili su povezani lukovima urađenim od drveta, pri čemu su uporišne tačke baza lukova bile pozicionirane u visini druge trećine visine stupova trijema.
Centralni prostor za molitvu bio je veoma prostran, širine cca 9,40 m i dužine cca 12,20 m. Lijevo i desno od ulaznih vrata bile su smještene unutrašnje sofe. Ove sofe su bile u ravni poda džamije, ograđene niskom drvenom ogradom visine cca 50 cm, izvedenom od tankih letvica i u njima se mogao smjestiti jedan saf vjernika, što daje antropometrijsku dubinu sofa od cca 140 cm. U preostalom prostoru prizemlja džamije, mjereno od ograde unutrašnjih sofa do cca 15 cm uzdignutog i cca 80-100 cm širokog drvenog podijuma postavljenog cijelom dužinom zida sa mihrabom, moglo je stati sedam safova vjernika (dubina od cca 10 m).
Mahfilu se pristupalo iz ulaznog prostora, preko zavojitog drvenog stepeništa pozicioniranog uz unutrašnju stranu sjeveroistočnog zida desno od ulaznih vrata. Munari se, također, pristupalo preko ovog drvenog stepeništa, kroz lučno zasvedena vrata postavljena u tijelu postamenta munare. Mahfil se oslanjao na dva ciglom zidana stupca. Mahfil je bio normalne dubine koja je omogućavala smještanje dva safa vjernika, što daje antropometrijsku dubinu sofa od cca 280 cm. U osovini džamije mahfil je imao polukružan istak za mujezina.
Munara, u osnovi jednakostraničnog 16-ugaonika, imala je četverostranični postament urađen od klesanog kamena gabaritnih dimenzija cca 2,60 x 2,60 m. U osovini munare, kao nosač stepeništa, bio je postavljen drveni jarbol poprečnog presjeka od cca 20-25 cm. Spojevi vertikalnih nastavaka jarbola bili su ojačani željeznim prstenovima i sponama od ravnog željeza. Stepenište munare je bilo zavojito, drveno, a širina stepenišnog kraka je omogućavala normalno penjanje odraslom muškarcu, što daje antropometrijsku širinu kraka od cca 65 cm. Tijelo munare je imalo stijenku debljine pune opeke (cca 25 cm). U periodu od 1975. do1980. godine izvršeno je preziđivanje kace munare. Zid kace munare urađen je od pune cigle debljine stijenke od cca 12 cm. Istovremeno je zamijenjena drvena podkonstrukcija kupe munare, postavljen novi bakreni pokrov i bakreni alem sa tri jabuke.
U enterijeru su se nalazili mihrab, mimber, ćurs i mahfil. Mihrab je bio od kamena, visok do visine od cca 80 cm od plafona. Tavanica džamije je bila malterisana.
Na fasadama prozorski otvori su bili postavljeni u dva niza. Na sjeveroistočnoj fasadi bila su postavljena po tri prozora u dva niza, na jugozapadnom zidu dva prozora u dva niza, na mihrabskom zidu dva su prozora u gornjem, a dva u donjem pojasu, dok su na ulaznoj fasadi u gornjem pojasu bila postavljena tri prozorska otvora u formi okulusa, a u donjem pojasu postavljena dva prozora sa prelomljenim lukovima i ulazni portal vrata. Na bočnim fasadama kao i na jugoistočnoj fasadi, prozori donjeg niza imaju pravougaonu formu, a prozorski otvori gornjeg niza pravougaonu formu sa gornjim polukružnim završecima.
Središnji dio ulazne fasade, u nivou prelomljenih lukova donjeg niza prozora, bio je istaknut plitkim dekorativnim vijencem, izvedenim u vidu tri superponirana, međusobno smaknuto postavljena niza cigli koje svojom plastikom odstupaju od pozadine. Vertikalne ravni ovih fasadnih opečnih dužnjaka dekorativnog vijenca postavljene su pod uglom od 45 stepeni u odnosu na ravan ulazne fasade.
U haremu džamije, jugoistočno i istočno od objekta džamije, nalazilo se pedesetak nišana.
Sa ulične strane, u novije vrijeme, džamija je bila ograđena zidom visine cca 100-120 cm, dok su ostale stranice poligona parcele bile ograđene drvenom ogradom.
3. Sadašnje stanje lokaliteta
Hamidija džamija zapaljena je i minirana u oktobru 1993. godine, potom je srušena, a materijal je odvezen na deponiju smeća stalnog karaktera koja se nalazi na lokalitetu Grabež. Na lokalitetu, katastarskoj parceli k.č.br. 20/88 i 20/89-1, posjedovni list br. 524, k.o. Mrkonjić-Grad, nalazi se ostatak temelja postamenta munare ( na osnovi njegovih dimenzija i vidljivih ostataka ankera kojima je jarbol bio ukliješten zaključujemo da se radi o dijelu temeljne strukture postamenta munare ).
III - ZAKLJUČAK
Primjenjujući Kriterije za donošenje odluka o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom, usvojene na IV sjednici Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, održanoj od 03. do 09. septembra 2002. godine, Komisija donosi odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijima:
A) Vremensko određenje
B) Historijska vrijednost
E) Simbolička vrijednost
ii. Sakralna vrijednost,
iii. Tradicionalna vrijednost,
iv. Značaj za identitet skupine ljudi.
F) Ambijentalna vrijednost
i. Odnos oblika prema ostalim dijelovima cjeline
ii. Značenje u strukturi u slici grada,
iii. Objekat ili skupina objekata je dio cjeline ili područja
G) Izvornost
v. Položaj i smještaj u prostoru
vi. Duh i osjećanja
Sastavni dio ove odluke su fotodokumentacija i grafički prilozi navedeni u popisu priloga kako slijedi:
1.IMOVINSKO-PRAVNA DOKUMENTACIJA
1.1.HAMIDIJA DŽAMIJA,KOPIJA KATASTARSKOG PLANA
1.2.HAMIDIJA DŽAMIJA, KOPIJA ZEMLJIŠNO-KNJIŽNOG IZVATKA
2.FOTOGRAFIJE SNIMLJENE PRIJE RUŠENJA OBJEKTA
3.FOTOGRAFIJE SNIMLJENE NAKON RUŠENJA OBJEKTA
4.KARTE
4.1.SITUACIJA SA UCRTANIM POLOŽAJEM OBJEKTA I OZNAKOM SJEVERA (iz Plana uređenja, spratnosti objekata i razmještaja sadržaja; Regulacioni plan centra Mrkonjić-Grada, 1987)
4.2.REKONSTRUKTIVNI METOD UTVRĐIVANJA VANJSKIH GABARITA DŽAMIJE -UPOREDNI PRIKAZ KOPIJE KATASTARSKOG PLANA I DIJELA SITUACIJE REGULACIONOG PLANA
4.3.DŽAMIJA HAMIDIJA – POLOŽAJ I VANJSKI GABARITI
Korištena literatura
1973, Lovrenović, Ivan, Mrkonjić-Grad, Narodni univerzitet Mrkonjić-Grad, 1973. (korištene usluge biblioteke Bošnjačkog instituta, fondacija Adila Zulfikarpašića-Sarajevo)
VII-VIII, Trako, Sakih, Natpisi na šamadanima Kizlaragine džamije u Mrkonjić-Gradu, Anali Gazi Husref-begove biblioteke, VII-VIII, str.155-160 (korištene usluge biblioteke Bošnjačkog instituta, fondacija Adila Zulfikarpašića-Sarajevo)
Mrkonjić-Grad: Grad zasjedanja ZAVNOBIH-a (korištene usluge biblioteke Bošnjačkog instituta, fondacija Adila Zulfikarpašića-Sarajevo)
1987, Regulacioni plan centra Mrkonjić-Grada, Urbanistički zavod Banjaluka, Banja Luka, 1987.
1998, Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, Knjiga 3, 3. izdanje, Biblioteka kulturno naslijeđe, Sarajevo –Publishing, 1998.
Imena osoba od kojih su neki podaci dobijeni anketiranjem na terenu: Begović Ibrahim, zaposlen u Rijasetu Islamske zajednice Bosne i Hercegovine, dugogodišnji imam Hamidije džamije; Krivdić Mahmut, preko 30 godina član džemata Hamidije džamije; Tulek Ibrahim, majstor koji je održavao džamiju.
|
