Informacija o misiji „Procjena lokaliteta“

UVOD

„Integrirana rehabilitacija naslijeđa /Procjena arhitektonskog i arheološkog naslijeđa“ (IRPP/SAAH)  je zajednički projekt Evropske komisije (EC) i Vijeća Evrope (CoE). Program je započet 2003.godine, a završit će se u novembru 2010. Od 2011. godine projekat će prerasti u „Ljubljana proces II“.

Zemlje učesnice su Albanija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Hrvatska, Crna Gora, Rumunija, Srbija, Bivša Jugoslavenska Republika Makedonija i Kosovo.

„Ljubljanski proces – Financiranje rehabilitacije zajedničkog nasljeđa u jugoistočnoj Evropi“ (završna faza IRPP/ SAAH), koji je pokrenut u maju 2008. godine tokom predsjedavanja Republike Slovenije Evropskom unijom, bio je posebno usmjeren na promoviranje projekata stavljenih u fokus rehabilitacije i jačanju uticaja IRPP/ SAAH.

Od 186 spomenika i lokaliteta u jugoistočnoj Evropi koja su upisana na „Prioritetnu listu intervencija“ (PIL), preko 80% njih prima povećana sredstva za rehabilitaciju.

Dodjela Pretpristupnih fondova Evropske unije (u Bosni i Hercegovini sredstva iz Pretpristupnih fondova EU-e su dobili: Vijećnica (Nacionalna i univerzitetska biblioteka) u Sarajevu i Vijećnica u Bosanskom Novom / Novom Gradu), zajedno sa dodatnim finansijskim sredstvima iz javnih proračuna u zemlji i međunarodnih fondova, ukazala je na važnu društvenu i ekonomsku dimenziju naslijeđa, doprinoseći razvoju lokalne zajednice i poticanju razvoja turizma.

Bosna i Hercegovina je do sada ostvarila najbolje rezultate u implementaciji Projekta od ostalih zemalja u regionu Jugoistočne Evrope.

MISIJA „PROCJENA LOKALITETA“

Vijeće Evrope organizuje misiju „Procjena lokaliteta“ u svakoj zemlji učesnici. Misija u Bosni i Hercegovini je organizirana u periodu od 24. do 28. maja 2010. godine, sa evaluatorom Barbarom Foragasi. „Procjena lokaliteta“ je istakla važnost integriranog pristupa upravljanju kulturnim nasljeđem, prezentirala ostvarene rezultate, ojačala tekuće projekte rehabilitacije i instrumente za saradnju u regiji Jugoistočne Evrope.

Misiju "Procjenu lokaliteta" obavlja Raymond Lemaire-Međunarodni Centar za Očuvanje (RLICC) iz Belgije.

Cilj „Procjene lokaliteta“ je prikupiti detaljne informacije o projektima rehabilitacije; kroz evaluiranje efikasnosti metodoligije projekta IRPP/ SAAH, te praktični uticaj procesa, kroz unapređenje i provođenje upravljanja, te buduće korištenje odabranih spomenika.

Osim doprinosa koji će biti dokumentirani u završnom izvještaju o aktivnostima IRPP/SAAH, rezultati "Procjene lokaliteta" trebaju:

-       doprinjeti ažuriranju Izvještaja o procjeni stanja naslijeđa;

-       dopuniti Izvještaj o procjeni stanja naslijeđa sa konkretnim primjerima;

-       pratiti aktivnosti dodjele "Plaketa" sa ciljem ažuriranja popisa nagrada za 2010. i formiranja "Liste plaketa" (Plakete se dodjeljuju najuspješnijim primjerima zaštite spomenika);

-       uspostaviti sistem monitoringa u cilju što uspješnijeg razvoja projekta. Projekat je prerastao u Ljubljana proces II koji će se dalje implementirati od 2011. godine.

Obilazak svih lokacija navedenih na "Prioritetnoj listi intervencija (PIL)" nije predmet misije. "Procjena lokaliteta" je koncentrirana na spomenike od posebnog značaja za Projekat. 

Od 20 spomenika upisanih na Prioritetnu listu intervencija za Bosnu i Hercegovinu, kao predmet evaluacije odabrano je 5 spomenika:

-       Vijećnica (Nacionalna i Univerzitetska biblioteka) u Sarajevu;

-       Aladža džamija u Foči;

-       Most Mehmed paše Sokolovića u Višegradu;

-       Crkva svetog Nikole u Trijebnju kod Stoca;

-       Manastirska crkva u Vozućoj kod Zavidovića.

Odabrani spomenici su nazvani „privilegovani spomenici misije“ jer zadovoljavaju postavljene kriterije:

-       Spomenici imaju urađene Poslovne planove:

Konsolidirani projekti: Vijećnica (Nacionalna i Univerzitetksa biblioteka) u Sarajevu i Aladža džamija u Foči stavljeni su u fokus rehabilitacije i za njih su urađeni poslovni planovi;

-       Spomenici imaju urađenu preliminarnu tehničku procjenu stanja:

Preliminarne tehničke procjene stanja za Most Mehmed paše Sokolovića u Višegradu, Crkvu sv. Nikole u Trijebnju i Manastirsku crkvu u Vozućoj kod Zavidovića poslužile su za apliciranje sredstava za rehabilitaciju. Na izradi preliminarnih tehničkih procjena stanja radili su stručnjaci iz Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, institucija nadležnih za zaštitu naslijeđa i drugi stručnjaci;

-       Rehabilitacija spomenika je promovirana i projekti su primili finansijska sredstva za radove rehabilitacije kroz javne fondove u zemlji i/ili međunarodne fondove:

Vijećnica (Nacionalna i univerzitetska biblioteka) u Sarajevu je uvrštena na Prioritetnu listu intervencija u 2003. godini.

U toku IRPP/SAAH projekta na izradi pojedinih dokumenata: Preliminarnoj tehničkoj procjeni stanja, Studiji izvodljivosti i Poslovnom planu rehabilitacije učestvovali su pored stručnjaka iz Komisije i stručnjaci iz Kantonalnog zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Sarajevo, i drugi stručnjaci. Putem  Ljubljanskog procesa objekat je dobio dio sredstava za rehabilitaciju osiguran iz Pretpristupnih fondova Evropske unije. Vijećnica je primjer i uspješnog upravljanja projektom rehabilitacije. Gradske vlasti Sarajeva vode projekt obnove i poslove koordinacijskog tijela od 2003. godine. Koordinacijsko tijelo sastoji se od predstavnika svih relevantnih institucija. Uspostavljeni su posebni tehnički timovi za razne faze projekta, kao što su postupak javne nabavke i odabir ponuda za izvođenje radova. U sklopu promotivnih aktivnosti Vijećnica u Sarajevu upisana je na Listu 100 najugroženijih spomenika (MWL) 2008. godine. 

Projekat rehabilitacije je predložen za upis kao „najbolja praksa“ za  Listu plaketa za 2010. godinu, koju vodi Vijeće Evrope.

Aladža džamija u Foči, upisana je na Prioritetnu listu intervencija u 2003. godini.

U toku IRPP/SAAH projekta na izradi pojedinih dokumenata: Preliminarnoj tehničkoj procjeni stanja, Studiji izvodljivosti i Poslovnom planu rehabilitacije učestvovali su pored stručnjaka iz Komisije i stručnjaci iz Zavoda za zaštitu spomenika pri Federalnom ministarstvu kulture i sporta, kao i drugi stručnjaci.

Na prijedlog Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, iz Fonda ambasadora Sjedinjenih Država za očuvanje kulturnog naslijeđa osigurana su sredstva za projekat zaštite ostataka i temelja graditeljske cjeline u 2006. godini. Bitan segment projektnih aktivnosti je podizanje svijesti u javnosti, naročito među omladinom, o važnosti kulturnog nasljeđa Bosne i Hercegovine. Taj dio aktivnosti nosi naziv „Moja Bosna i Hercegovina-Moje nasljeđe“. Ciljna grupa su učenici osnovnih škola. Aktivnosti su obuhvatile održavanje časova o nasljeđu u osnovnim školama, posjete spomenicima u Foči, organizovanje likovnih i literarnih takmičenja u kojima učestvuju djeca, izložbe i prezentacije dječijih radova, organizovanje okupljanja za djecu u Srednjoškolskom centru u Foči.            Suradnja sa fakultetima je ostvarena putem angažovanja studenata završne godine arhitekture, od strane Komisije, na snimanju fragmenata i temelja džamije, kao i pripremi izložbe dječijih radova.

U 2008. godini u sklopu Ljubljanskog procesa Aladža džamija je promovirana kao jedan od tri prioriteta za rehabilitaciju nazvanih konsolidirani projekti, a za koje je urađen Poslovni plan. 

Plan projekta obnove finansirao je Centar IRCICA (Istraživački centar za islamsku historiju, umjetnost i kulturu). Fond ambasadora Sjedinjenih Država za očuvanje kulturnog naslijeđa dodijelio je Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika sredstva koja su simbolično obilježila početak radova rekonstrukcije 2009/2010. godine, s namjerom da privuku privatne i javne investicije i grantove za nastavak radova do potpune rehabilitacije spomenika. Projekat rehabilitacije Aladža džamije u Foči nastaviće se promovirati kao konsolidirani projekat u 2010. godini putem Ljubljanskog procesa.

Most Mehmed-paše Sokolovića u Višegradu, upisan je na Prioritetnu listu intervencija u 2003. godini.

U toku projekta na izradi pojedinih dokumenata: Preliminarnoj tehničkoj procjeni stanja i Studiji izvodljivosti učestvovali su pored stručnjaka iz Komisije i stručnjaci za kamen, mostogradnju i historijske građevine. Na osnovu Preliminarne tehničke procjene stanja, Vlada Republike Turske je osigurala sredstva za istraživačke radove i za restauraciju mosta, a projekte provodi TIKA (Turska međunarodna razvojna agencija). Ugovor o saradnji je sklopljen između TIKA-e, Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika i Općine Višegrad u 2008. godini. Nakon poduzetih istraživačkih radova (2006. godina), u 2009. godini je završen projekt restauracije (Direkcija ministarstva transporta i komunikacija –KGM). U 2010. godini sklopljen je ugovor o saradnji na restauraciji Mosta između TIKA-e, Ministarstva civilnih poslova, Ministarstva prosvjete i kulture RS i Opštine Višegrad.

Most Mehmed-paše Sokolovića u Višegradu upisan je na Listu 100 najugroženijih spomenika (MWL) 2006. godine, a 2007. godine upisan je na Listu svjetskog naslijeđa (UNESCO). Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika uradila je obje nominacije za upis. U sklopu nominacije za upis na Listu svjetskog naslijeđa, urađen je i Plan upravljanja za Most, a koji je Opštinsko vijeće Višegrada usvojilo krajem 2006. godine. Komisija za Most ustanovljena je 2007. godine i čine je predstavnici institucija odgovornih za upravljanje naslijeđem.

Projekat rehabilitacije je predložen za upis kao „najbolja praksa“ za  Listu plaketa za 2010. godinu, koju vodi Vijeće Evrope.

Crkva svetog Nikole u Trijebnju kod Stoca, upisana je na Prioritetnu listu intervencija u 2003. godini.

Na prijedlog Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, iz Fonda ambasadora Sjedinjenih Država za očuvanje kulturnog naslijeđa osigurana su sredstva za projekat zaštite ostataka crkve u 2007. godini. Komisija je angažirala stručnjaka za konzervaciju fresaka iz Republičkog zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa RS. Bitan segment projektnih aktivnosti je podizanje svijesti u javnosti, naročito među omladinom, o važnosti kulturnog nasljeđa Bosne i Hercegovine. Taj dio aktivnosti nosi naziv „Moja Bosna i Hercegovina- Moje nasljeđe“. Ciljna grupa su učenici osnovnih škola. Aktivnosti su obuhvatile održavanje časova o nasljeđu u osnovnim školama, posjete spomenicima u Stocu, organizovanje likovnih i literarnih takmičenja u kojima učestvuju djeca, izložbe i prezentacije dječijih radova, organizovanje okupljanja za djecu u Stocu. Suradnja sa fakultetima je ostvarena putem angažovanja studenata završne godine arhitekture, od strane Komisije, na snimanju fragmenata i temelja džamije, kao i pripremi izložbe dječijih radova. 

Komisija je donirala izradu projekta restauracije crkve. Godine 2008. Ministarstvo prostornog uređenja Federacije Bosne i Hercegovine osiguralo je sredstva neophodna za potpunu restauraciju crkve. Projekat je dobio saglasnosti i restauracija treba početi u 2010. godini.

Manastirska crkva u Vozući pored Zavidovića, upisana je na Prioritetnu listu intervencija u 2003. godini, a zbog uspješno završene restauracije objekta skinuta je sa liste 2007. godine. U toku projekta, na izradi Preliminarne tehničke procjene stanja učestvovali su pored stručnjaka iz Komisije i stručnjaci iz Zavoda za zaštitu spomenika pri Federalnom ministarstvu kulture i sporta. Zavod je uradio i projekat restauracije. Restauraciju spomenika finansirali su Vlada Federacije BiH i Vlada Republike Njemačke, a projekat su zajedno provodili Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika i Zavod za zaštitu spomenika pri Federalnom ministarstvu kulture i sporta u 2007. godini.

Projekat predstavlja najbolju praksu rehabilitacije spomenika sa Priroitetne liste intervencija.

INDIKATORI PROCJENE UTJECAJA PROJEKTA

Misija „Procjena lokaliteta“ koju organizuje Vijeće Evrope, trebala bi potvrditi barem jedan od sljedećih utjecaja koji je ostvario IRPP/SAAH projekat: 

i.          Politički utjecaj: Projekat je dobio široku političku podršku i priznanje temeljnih značenja kulturne baštine.

ii.          Institucionalni: Projekat je doveo do usvajanja novih metodoloških alata i poboljšanja prakse upravljanja kulturnom baštinom.

iii.         Društveni: Projekat je rezultirao povećanim sudjelovanjem lokalnih zajednica stvarajući prednosti koje proizlaze iz te odgovornosti za kulturnu baštinu.

iv.         Ekonomski: Projekat je doprinjeo priznavanju ekonomske vrijednosti baštine kao priliku za investiranje i poticaj za turizam.

v.         Kolaborativni: Projekat je razvio bolju međunarodnu, nacionalnu, regionalnu i lokalnu saradnje i partnerstvo.

vi.         Održivi razvoj: Projekat je doprinjeo prepoznavanju uloge baštine u održivom razvoju i demokratskom uključenju.

vii.        Značenje lokaliteta: Projekat je povećao vidljivost lokaliteta, zajedno sa priznanjem njihovih socijalnih i ekonomskih vrijednosti.

viii.       Financijski: Projekt je privukao sredstva za rehabilitaciju spomenika.

ZAKLJUČCI

            U 2004. godini Predsjedništvo Bosne i Hercegovine (Zaključci broj: 01-011-1662-20/04, Predsjedništvo Bosne i Hercegovine, 58. sjednica, 13. oktobra 2004. Godine) i Vijeće ministara (Zaključci broj:06-07-1570/43-04, Vijeće ministara Bosne i Hercegovine, 69. sjednica, 16. novembra 2004. Godine) razmatrali su na svojim sjednicama izvještaje o napretku projekta i usvojili zaključke kojima podržavaju aktivnosti projekta i zahtjevaju od svih institucija i vlasti Bosne i Hercegovine da integriraju rezultate projekta u vlastite razvojne strategije, također pozivaju entitetske i lokalne vlasti, te institucije da obezbijede finansijske i tehničke uslove  za implementaciju projekta.

Godine 2009. Vijeće ministara (Zaključci broj: 05-07-2954-32/09, Vijeće ministara Bosne i Hercegovine, 99. sjednica, 24. septembar 2009) je usvojilo određene zaključke, kojima se podržava nastavak projekta i objedinjavanje njegovih rezultata u strateške dokumente, i traži sufinansiranje iz entitetskih budžeta. Jedan od zaključaka Vijeća ministara bio je da treba uspostaviti savjetodavno tijelo.

Svaki od odabranih pet spomenika koji će biti predmet misije Vijeća Evrope su u različitom stupnju realizacije, ali predstavljaju uspješne primjere saradnje između institucija u zemlji, lokalnih zajednica i međunarodnih tijela. Na osnovu dokumentacije nastale u sklopu projekta: Prioritetna lista intervencija, preliminarne tehničke procjene stanja, studije izvodljivosti i poslovni planovi osigurana su sredstava iz javnih fondova u zemlji i iz međunarodnih fondova i provode se radovi na rehabilitaciji. Zahvaljujući IRPP/SAAH projektu odabrani spomenici su stavljeni u fokus rehabilitacije i promotivnih aktivnosti.

Provedene aktivnosti u sklopu projekta pokazale su ozbiljnost institucija u Bosni i Hercegovini u primjeni metodologija i instrumenata zaštite i upravljanja naslijeđem (Prioritetna lista intervencija, preliminarne tehničke procjene stanja, studije izvodljivosti i poslovni planovi), a koji se primjenjuju u zemljama članicama Evropske unije, kao i spremnost lokalnih zajednica i vlasnika dobara da podrže projekte rehabilitacije.

Prilog 3: Informacija o međunarodnom centru za očuvanje Raymond Lemaire (RLICC)

Raymond Lemaire Internacionalni centar za očuvanje (RLICC) kroz Tehnički fakultet pri Katholieke Univerzitetu Leuven u Belgiji, nudi program za magisterij u oblasti očuvanja i restauracije historijskih spomenika i lokaliteta. Centar je utemeljio profesor Raymond Lemaire 1976. godine na inicijativu Međunarodnog vijeća za spomenike i spomeničke cjeline (ICOMOS). RLICC je zajednički organizovao Odsjek za arhitekturu, urbano i regionalno planiranje i Odsjek za građevinu.

RLICC ima tridesetogodišnje iskustvo u obuci, istraživanju i savjetovanju na poljima očuvanja izgrađenog naslijeđa. Njegov osnivač, profesor Lemaire je jedan od autora poglavlja o Veneciji koje je utemeljilo doktrinu za očuvanje arhitektonskog i urbanog nasljeđa 1964. godine. Također je bio čuveni savjetnik Odbora Evropske Unije, Vijeća Evrope i UNESCO-a. Osnovao je centar za poticanje interesovanja za očuvanje kulturne baštine širom svijeta kroz interdisciplinarnu obuku  i za promovisanje  daljeg odraza na najbolju moguću integraciju nasljeđa u današnje društvo i generacije sutrašnjice. Centar je kasnije ponio njegovo ime. U ovom duhu, 600 studenata je već diplomiralo na RLICC. Mnogi od njih imaju vodeće mjesto u nacionalnim i internacionalnim organizacijama za nasljeđe, posjeduju privatne kancelarije za savjetovanje ili rade u javnim sektorima na polju očuvanja.

Multidisciplinarno osoblje pri fakultetu čini više od trideset gostujućih profesora, kao dodatak K.U. Leuven fakulteta. Predsjednik RLICC je prof. Andrea Bruno, renomirani stručnjak za očuvanje spomenika, stacioniran u Torinu u Italiji. Radio je kao savjetnik  za  UNESCO-ve projekte u Afganistanu, Iraku i Bosni i Hercegovini.

Prva godina internacionalnog i interdisciplinarnog programa za magistre očuvanja spomenika i lokaliteta sastoji se od teoretskih kurseva, seminara i projekata. Druga godina bazira se uglavnom na magistarskom radu, samostalnom istraživačkom radu uz dodatne profesionalne aktivnosti, kao što je praktično iskustvo na polju očuvanja. Program je u stalnom razvoju u saradnji sa internacionalnim organizacijama, kao što su UNESCO, Svjetski centar za kulturno naslijeđe, Svjetski fond za kulturno naslijeđe, Getty institut – Institut za očuvanje, Englesko naslijeđe i Tehnički Univerzitet u Aachenu.