Status spomenika -> Privremena lista

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovi člana V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 22. do 25. maja 2007. godine, donijela je

O D L U K U

I

Historijska cjelina - Stari grad Brekovica u Brekovici, općina Bihać, gubi status nacionalnog spomenika Bosne i Hercegovine i na nju se ne primjenjuju mjere zaštite, utvrđene Zakonom o provođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Federacije BiH”, broj 2/02, 27/02 i 6/04).

Historijska cjelina iz stava 1. ove tačke nalazi se na lokaciji označenoj kao k.č. 3238 (novi premjer), što odgovara k.č. 1/4, 1/41, 1/43, 1/45, 1/77 i 1/78 (stari premjer), upisana u z.k. uložak broj 853, k.o. Brekovica, općina Bihać, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

II

Danom donošenja ove odluke, sa Privremene liste nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02, «Službene novine Federacije BiH», broj 59/02, «Službeni glasnik Republike Srpske», broj 79/02 i «Službeni glasnik Brčko Distrikta BiH», broj 4/03) briše se dobro upisano pod rednim brojem 49.

III

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresiranim licima u prostorijama Komisije i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).

IV

Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

V

Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objavit će se u «Službenom  glasniku BiH».

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 05.2-02-61/07-2

23. maj 2007.godine

Sarajevo

Predsjedavajući Komisije

Dubravko Lovrenović

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovi člana 2. stav 1. Zakona o provođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika donijela je odluku o stavljanju Historijske cjeline - Stari grad Brekovica na Privremenu listu nacionalnih spomenika BiH, pod rednim brojem 49.

U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovi člana V stav 4. Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila provođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.

II – PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju, izvršen je uvid u:

-       dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra (kopiju katastarskog plana i zemljišnoknjižni izvadak),

-       podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.,

-       historijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru.

Na osnovi uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija dobra

Naselje Brekovica se nalazi oko 8 km sjeveroistočno od Bihaća uz put Bihać - Bosanska Krupa. Od Pokoja, mjesta koje je oko 4 km sjeverno od Bihaća, počinje tjesnac kroz koji Una probija svoj tok. U tom tjesnacu, nešto uzvodno od Kostelskog slapa, na nadmorskoj visini od 434 m, na kraju platoa izduženog izbreška, koji ima vrlo strme okolne strane, sagrađeno je utvrđenje, iznad lijeve obale rijeke. Sa utvrđenja seže pogled do Bihaćkog polja na jugu i na dio tjesnaca na sjeveru. Dobrim putem od mosta preko Une kroz naselje Brekovicu serpentinama se stiže do ulaza u grad.

Historija dobra

U naselju Brekovica su ustanovljeni, doduše nedovoljno proučeni, ostaci iz prahistorijskog i antičkog doba. Na prilazu kasnije podignutom srednjovjekovnom utvrđenju je prahistorijska gromila koja se krajem 19. stoljeća nije mogla ispitati. (Radimsky, 1893, 39-41, gromila na planu označena a; Pašalić, 1960, 13, nap. 47 sa ostalom literaturom)

Srednjovjekovno utvrđenje u Brekovici se prvi put spominje u historijskim izvorima 1330. godine kao kraljevski grad. Od 1436. godine, grad je bio, uz manje prekide, pod vlašću knezova  Blagajskih. Pred kraj 15. stoljeća, došla je Brekovica u ruke plemićke porodice Kobasića, čiji se pripadnici Matko i Jurko spominju 1488. godine. U dokumentu Cetinskog sabora od 1. januara 1527. godine, spominje se Ivan Kobasić, koji je bio među onima koji su izabrali Ferdinanda Habsburga za hrvatskog kralja. Poslije 1531. godine, Ivan Kobasić se više ne spominje u dokumentima, ali porodica Kobasića je u svom posjedu držala utvrđenje u Brekovici  do 1580. godine, kada umire zadnji direktni potomak ove loze, koji je testamentarno ostavio grad svojoj polubraći. Bihaćki kapetan Lamberg nije prizano testament, te pripaja utvrđenje u Brekovici Bihaćkoj kapetaniji. (Lopašić, 1943, 104-110; Truhelka, 1904, 55-56; Kreševljaković, 1935, 19; Vego, 1954, 262-263; Vego, 1957, 20) Pošto je 1584. godine prijetila opasnost da Osmanlije, pod zapovijedi krajiškog sandžak-bega Memin-bega zauzmu grad u Brekovici, karlovački general Josip Thurn je zapovijedio da se utvrda razori, što je i učinjeno lagumiranjem. Tako su propali srednjovjekovni visoki zidovi i kule.

Pod osmansku vlast razorena utvrda  je potpala 1584. godine. Obnovljena je tek 1635. godine i u njoj je smještena posada na čelu sa dizdarom. Godine 1643, u Brekovici je bilo 40 graničara. Po osvojenju Bihaća (1592), grad u Brekovici je bio u sastavu Bihaćke kapetanije i Bihaćkog kadiluka. Utvrda je ponovo stradala 1685. godine, kada je zapaljena pri napadu kršćanske vojske pod komadom generala Herbersteina. U prvoj polovini 18. stoljeća, u tvrđavi su bila 2 topa i posada od 60 graničara. U popisu iz 1833. godine stoji da su u tvrđavi 2 topa sa starim kundacima i 2 neispravna topa. Poznato je da je u njemu boravila posada još 1835. godine. (Truhelka 1904, 56; Kreševljaković, 1952, 147; isti, 1953, 32; Šabanović, 1982, 230)

2. Opis dobra  

Sumarni opis grada Brekovice dao je Radimsky krajem 19. stoljeća.Tada su  zidine grada bile još dosta dobro očuvane u visini od 8 do 10 m. Na zidinama su se vidjeli mnogi tragovi kasnijeg pregrađivanja. Tvrđava je sagrađena na  istočnom kraju izduženog  platoa i ima oblik nepravilnog kvadrata, dužine stranica oko 75 m. Oblik tvrđave je prilagođen prirodnim uslovima terena. Grad je imao 2 dijela: unutrašnje utvrđenje (na skici označen b) na istoku i obor (c) na zapadu.  Na mjestima koje je Radimsky označio  sa d i e primijetio je napola zasute cisterne, a na mjestu f dio nekadašnje okrugle kule. U gradskom oboru blizu ulaza bila je stara džamija sa drvenom munarom koju Radimski ne spominje. U unutrašnjem utvrđenju Radimsky je još na planu nacrtao neke objekte, ali bez bližih oznaka. (Radimsky, 1893, 39-41) Pošto je grad Brekovica nekoliko puta rušen i paljen, zatečeni površinski ostaci su  iz osmanskog doba. Tokom 20. stoljeća, perimetralni bedemi su se obrušavali, pa su na ponekim mjestima, prema izjavama očevidaca, bili najviše sačuvani do 2 m. Sada su na južnoj strani obora na nivou terena, a na ostalim mjestima su konzervirani do visine od oko 1 m. Na lokalitetu se vidi prirodno uzvišenje, na kojem je bio unutrašnji grad, konzervirani dio okrugle kule na jugoistočnom uglu i isturena kula na sjeveroistočnom uglu unutrašnjeg grada, te navedeni prizemni dijelovi perimetralnog bedema. Bedema unutrašnjeg utvrđenja više nema, osim možda ostataka oko stepeništa. Ulaz u utvrđenje je na zapadnom bedemu obora. Do ulaza se dolazi putem uz koji su nanizane kuće, skoro uz sam ulaz. Vrata su nova, izrađena od  kovanog željeza. U oboru je nova džamija, sagrađena 2003. godine. Ova džamija se nalazi na mjestu prethodne dvije uništene džamije. Prva džamija iz osmanskog doba bila je manja tvrđavska džamija sa drvenom munarom. Zapaljena je  tokom II svjetskog rata. Iza II svjetskog rata sagrađena je džamija sa kamenom munarom. Tokom rata 1992-1995. godine je  granatiranjem djelimično srušena. Ustanovljeno je da popravke ne bi osigurale statičku sigurnost građevine, te je ova džamija srušena i na njenom mjestu  sagrađena je nova spomenuta džamija. Nasuprot džamiji, uz sjeverni bedem se nalazi nova kuća imama. Kamenim stepeništem se dolazi na plato unutrašnjeg grada. Površina ovog platoa je sada parkovski uređena i osvijetljena. Na njoj se više ne raspoznaju tragovi nekadašnjih građevina, naznačenih na planu Radimskog iz 1893. godine.   

3. Dosadašnja zakonska zaštita

U prostornom planu Bosne i Hercegovine do 2000. godine, sačinjenom 1980. godine, faza B, Prirodne i kulturno-historijske vrijednosti, Stari grad Brekovica uvršten je u III kategoriju.

            Na Privremenoj listi nacionalnih spomenika Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, evidentirana je kao Bihać – Brekovica - Stari grad pod brojem 49.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Konzervatorski radovi izvedeni su pri gradnji džamije, koja je završena 2003. godine i prilikom uređenja parka.

5. Sadašnje stanje dobra

Uvidom na licu mjesta, u februaru 2007. godine, ustanovljeno je da su perimetralni bedemi utvrđenja iz osmanskog doba, koji su još 1962. godine, dakle u drugoj polovini 20. stoljeća bili na pojedinim mjestima visoki 8 do 10 m, konzervirani do visine od oko 1-1,5 m, a ispred džamije su sravnjeni do nivoa tla. Cijela površina je parkovski uređena, a istočni zid i kule su konzervirani kao i prilazno stepenište. Vidi se razlika između ostataka omotača iz osmanskog doba i novokonzerviranih nadzemnih dijelova. Na platou, na prilazu ulazu u grad, su uz saobraćajnicu sagrađeni stambeni objekti. Dio obora od ulaza do stepeništa za nekadašnji unutrašnji grad, te između džamije i imamove kuće, posut je šoderom i tu automobili imaju pristup. 

6. Specifični rizici kojima je spomenik izložen

Stari grad Brekovica, izgradnjom novih objekata i uništenjem ostataka bedema, izgubio je najvećim dijelom elemente autentičnosti. Neznatni ostaci Starog grada ugroženi su neplanskim parkovskim uređenjem i novom gradnjom.

III - ZAKLJUČAK

Neprimjereno izvedenim intervencijama Historijska cjelina – Stari grad Brekovica  izgubila je većinu svojih izvornih vrijednosti, te je Komisija donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijima:

A)         Vremensko određenje

B)         Historijska vrijednost

G)         Izvornost

 v.        Položaj i smještaj u prostoru

Sastavni dio ove odluke su:

-       kopija katastarskog plana,

-       zemljišnoknjižni izvadak,

-       fotodokumentacija Komisije sa terena iz februara 2007. godine,

-       geografska karta 1:50000,

-       stara fotorgrafija Brekovice (iz publikacije Gradovi u Pounju, Kantonalni zavod za zaštitu spomenika kulture u  Bihaću).

Korištena literatura

U toku vođenja postupka proglašenja dobra nacionalnim spomenikom BiH, korištena je sljedeća literatura:

1893.    Radimky, Vaclav. „Nekropola u Jezerinama u Pritoci kod Bišća“, Glasnik Zemaljskog muzeja Bosne i Hercegovine, V/1893. Sarajevo: 1893, 37-92.

1904.    Truhelka, Ćiro. Naši gradovi, opis najljepših sredovječnih gradova Bosne i Hercegovine. Sarajevo: 1904.

1935.    Kreševljaković, Hamdija. Cazin i okolina, 1935, Kalendar Uzdanice. Sarajevo: 1935.

1943.    Lopašić, Radoslav. Bihać i Bihaćka krajina, II izdanje. Zagreb: 1943.

1952.    Kreševljaković, Hamdija. Prilozi povijesti bosanskih gradova pod turskom upravom, Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom II. Sarajevo: Orijentalni institut u Sarajevu, 1952, 119-184.

1953.    Kreševljaković, Hamdija. „Stari bosanski gradovi“, Naše starine I. Sarajevo: 1953, 7-45.

1954.    Vego, Marko. Srednjovjekovni bihaćki latinski spomenici XVI vijeka, Nova serija Arheologija,  IX/1954. Sarajevo: 1954, 255-272.

1957.    Vego, Marko. Naselja bosanske srednjevjekovne države. Sarajevo: Svjetlost, 1957.

1960.    Pašalić, Esad. Antička naselja i komunikacije. Sarajevo: Izdanje Zemaljskog muzeja u Sarajevu, 1960.

1982.    Šabanović, Hazim. Bosanski pašaluk, postanak i upravna podjela. Sarajevo: Svjetlost, 1982.