Status spomenika -> Nacionalni spomenik

            Objavljeno "Službenom glasniku BiH", broj 32/03.

             Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovi člana V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od  1. do 7.  jula  2003. godine, donijela je

O D L U K U

I

            Harem Gradske džamije u Prnjavoru proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni spomenik).

            Nacionalni spomenik obuhvata zemljište označeno kao k.č. br. 741/1, k.o. Prnjavor, općina Prnjavor, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

            Objekat džamije koji se gradi na mjestu Gradske džamije u Prnjavoru porušene 1992. godine, ne uživa režim zaštite jer nije izveden u skladu sa stanjem objekta prije njegovog rušenja i nije rehabilitiran u skladu sa Zakonom o sprovo]enju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 9/02) i drugim važećim propisima, standardima i principima zaštite, pa ne ispunjava Kriterije za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima («Službeni glasnik BiH», br. 33/02 i 15/03).

            Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite i rehabilitacije utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini.

II

            Vlada Republike Srpske dužna je osigurati pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, prezentaciju i rehabilitaciju nacionalnog spomenika.

            Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljnjem tekstu: Komisija) utvrdit će tehničke uvjete i osigurati sredstva za izradu i postavljanje informacione ploče sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

            Mjere zaštite:

-         štiti se Harem Gradske džamije u Prnjavoru sa nišanima;

-         izvorna namjena zaštićenog prostora ne smije biti promijenjena;

-         svi ulomci džamije koji su ostali nakon rušenja na njenom prostoru ili na deponijama na koju su odvezeni nakon rušenja, ili se eventualno pronađu prilikom graditeljskih radova koji se vrše na mjestu Gradske džamije, bit će snimljeni, konzervirani, vraćeni na prostor džamije i prezentirani na odgovarajući način u sklopu džamijske cjeline;

-         nije dopuštena izgradnja objekata koji nisu postojali do 1992. godine;

-         izvršiti dokumentiranje epigrafske građe harema, uređenje harema džamije i saniranje oštećenih nišana.

IV

            Stavljaju se van snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.

V

            Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i općinske službe suzdržat će se od produzimanja bilo kakvih radnji koje mogu oštetiti nacionalni spomenik ili dovesti u pitanje njegovu zaštitu i rehabilitaciju.

VI

            Ova odluka dostavit će se Vladi Republike Srpske, ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje u Republici Srpskoj, nadležnoj službi zaštite naslijeđa na nivou Republike Srpske i općinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi provedbe mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom općinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

            Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresiranim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

            Prema članu V, stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

            Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objavit će se u «Službenom glasniku BiH» i «Službenom glasniku Republike Srpske».

            Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Predsjedavajuća Komisije

Amra Hadžimuhamedović

Broj: 08.1-6-804/03-2

2. jula 2003. godine

Sarajevo

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

            Na osnovi Zakona o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, član 2, stav 1, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika, sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.

            Komisija je primila peticiju od strane Islamske zajednice Bosne i Hercegovine - Ureda banjalučkog muftije augusta 2002. godine i pristupila provedbi postupka za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom,  u skladu sa članom V  Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i članom 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika.

II – PRETHODNI POSTUPAK

            U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju izvršen je uvid u:

Ÿ          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.,

Ÿ          dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra,

Ÿ          historijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korištenja dokumentacije u sklopu ove odluke.

Na osnovi uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o lokalitetu

Lokacija

            Prnjavor se nalazi jugozapadno od Dervente, na utoku Lišnje u Vijaku, pritoku Ukrine. U upravno-administrativnoj podjeli Bosanskog pašaluka u XIX stoljeću pripadao je Banjalučkom kajmekamluku.

            Gradska džamija sa haremom nalazila se u centru Prnjavora, na k.č. br. 741/1 i k.o. Prnjavor, općina Prnjavor, Republika Srpska.

Historijski podaci

            Za džamiju u Prnjavoru nije poznato ko ju je podigao i kada. Prema nekim pisanim tragovima Gradska džamija je sazidana 1800. godine, a prema kazivanju mještana stariji sakralni objekat je na istoj lokaciji postojao i prije izgradnje džamije (materijali dostavljeni od strane Medžlisa IZ Prnjavor, 2003).

            Oko 1850. godine džamija je prepravljena i pokrivena crijepom. Na mjestu stare džamije podignuta je nova 1962. godine.

            «Uz džamiju postoji prostranije groblje, ali sa malim brojem nišana, većinom bez natpisa.  Na jednom nišanu (nišan Herceglić Halila) sa turbanom, visine 70 cm isklesan je u sitnom neshi-pismu natpis o njegovom podizanju, koji datira iz 1295 hidž. (1878) godine. Sa jedne strane nišana Herceglića izvedeno je četiri puta u ukrasnom pismu ime Muhamed.» (Mujezinović, 1998, str. 231)

            Harem džamije je i danas aktivan. Nišan Herceglić Halila je srušen kada i džamija 1992. godine. Trenutno se vode aktivnosti na pronalaženju i vraćanju nišana na staro mjesto (materijali dostavljeni od strane Medžlisa IZ Prnjavor, 2003).

            Džamija je srušena (minirana i zapaljena) 1992. godine i trenutno se nalazi u fazi rekonstrukcije – obnove.  

2. Opis spomenika

            Tokom historije džamija je mijenjala svoj izgled. Na starim fotografijama može se vidjeti da je džamija bila jednospratna građevina, pravougaonog oblika i pokrivena jedinstvenim četverovodnim krovom većeg nagiba i visine (nagib krova je bio veći od 45o), koji obuhvata trijem sa sofama i glavni prostor za molitvu. Bila je malterisana i bijelo bojena. Podaci o unutrašnjem izgledu džamije iz ovog perioda nisu dostupni. U unutrašnjosti ovih džamija uglavnom su bili bijelo obojeni zidovi, drvena tavanica, šareni ćilimi na podu, sa jednostavnom dekoracijom.

             Moguće je uspostaviti tipološku vezu, a sudeći po vanjskom izgledu na dostupnim fotografijama, tlocrtne dispozicije i koncepcije ove džamije sa Čaršijskom džamijom u Prijedoru. Principom analogije možemo pretpostaviti da je glavni molitveni prostor bio pravougaonog oblika, sa srednje dubokim mahfilom postavljenim uz ulazni zid, nasuprot mihrabu. Mahfil je pokrivao prostor 1/4-1/3 unutrašnjeg prostora džamije i oslanjao se na dva stupa. Kod većine džamija sa ovog područja, građenim do XVIII stoljeća, mahfil je imao istak za mujezina, postavljen na sredini (Bećirbegović, 1999, str. 60). Trijem džamije je bio zatvoren dok se glavni ulaz u džamiju nalazio na unutrašnjem, čeonom zidu trijema. Analogijom možemo zaključiti da je penjanje na mahfil vršeno iz prostora sofa, desno ili lijevo od ulaza, dok su se u unutrašnjosti džamije nalazili mihrab, mimber i ćurs. Također pretpostavljamo da su se na mihrabskom zidu nalazila četiri pravougaona prozora smještena u dva reda, približno istih dimenzija kao i prozori na bočnim zidovima. Do 1962. godine džamija je imala srednje vitku osmougaonu drvenu munaru. Drvena munara je «izlazila iz krova» i bila je sa pokrivenom galerijom i otvorima srednje veličine iznad drvene ograde šerefe. Nakon obnove 1962. godine uz džamiju je izgrađena nova betonska munara, a stari krovni pokrivač je zamijenjen novim - crijepom. Na fasadama prozorski otvori su bili postavljeni u dva niza, što je objektu davalo reprezentativan izgled. Na dužim bočnim fasadama bila su postavljena po tri prozorska otvora, a na mihrabskom zidu po dva prozora u gornjem i donjem pojasu. Prozori oba pojasa imali su pravougaonu formu istih dimenzija.

            1992. godine izrađen je projekat sanacije i adaptacije Gradske džamije u Prnjavoru, koji nikada nije izveden. Po tom projektu je bilo predviđeno da se zadrže temelji i zidovi glavnog, mihrabskog prostora džamije i ojačaju armirano-betonskim serklažima i gredama (ojačanja postojećih zidova). Bilo je predviđeno da prednji, ulazni dio bude srušen i da bude izgrađen novi, sa podrumskim dijelom, prizemljem i spratom dim. cca 5,00x9,00 m, vanjske visine iste kao i krov džamije, cca. 6,50 m od nivoa terena na ulaznom dijelu džamije. Krovna konstrukcija stare džamije bi bila uklonjena i izgradila bi se nova betonska konstrukcija ravnog krova sa armirano-betonskom kupolom iznad glavnog prostora i tri male kupolice iznad ulaznog dijela. Planirano je da se kupole pokriju bakarnim limom. Za munaru je predviđeno da bude izgrađena od armirano-betonske konstrukcije sa dvije šerefe visine cca. 30 m.

            Projekat nikada nije izveden, a nakon rušenja objekta,  investitor - Islamska vjerska zajednica iz Prnjavora,  je 2001. godine naložila i izradu novog projekta izgradnje Gradske džamije u Prnjavoru, za koji je dobila urbanističku saglasnost i graditeljsku dozvolu od strane općine Prnjavor. Ovim projektom je predviđena izgradnja potpuno novog objekta na mjestu porušene džamije. Novi projekat se umnogome oslanja na već spomenuti iz 1992. godine. Prema njemu je predviđeno da novi objekat bude vanjskih gabaritnih dimenzija cca. 15,00x9,00 m sa slobodnostojećom armirano-betonskom munarom, smještenom uz zapadni zid džamije. Ulaz na munaru bi bio sa prostora mahfila, na spratu, i predviđen je u vidu pasarele.

            Krajem 2001. godine pokrenute su aktivnosti radi ponovne izgradnje Gradske džamije u Prnjavoru.

Dosadašnja zakonska zaštita

            Prema podacima dostavljenim iz Zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Bosne I Hercegovine, Gradska džamija u Prnjavoru nije bila zaštićena.

3. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

            Konzervatorsko-restauratorski radovi nikada nisu vršeni od strane nadležne službe zaštite.

Sve intervencije koje su vršene na objektu radile  su džematlije.

4. Sadašnje stanje lokaliteta

            U toku su radovi na izgradnji nove džamije.

            Prilikom uvida u sadašnje stanje lokaliteta, u junu 2003. godine, evidentirano je da su završeni svi grubi graditeljski radovi i da se pristupilo radovima u enterijeru.

            Novi objekat je rađen u vidu skeletne konstrukcije (armirano-betonski serklaži i grede) sa ispunom od opeke. Zid ima  debljinu 25 cm. Prema projektu, gabaritne dimenzije novog objekta su cca. 15,00x9,00 m. U tlocrtu, na koti  prizemlja, objekat je podijeljen na tri cjeline: otvoreni i zatvoreni trijem i glavni molitveni prostor. Na koti podruma (2,30 m svijetle visine, a 2,70 m ispod kote prizemlja), smještenog ispod prostora trijema, smješten je prostor abdesthane i pomoćnih prostorija. Otvoreni trijem je dubine cca. 1,50 m, sa četiri armirano-betonska stupa međusobno povezana lukovima. Iz ovog prostora se ulazi u dio zatvorenog trijema koji je povezan sa vanjskim dijelom i prozorima smještenim sa obje strane ulaznih vrata. Desno od vrata se nalaze armirano-betonske stepenice koje vode na sprat u prostor mahfila, a lijevo od ulaza smješten je prostor garderoba. Glavni molitveni prostor je unutrašnjih dimenzija cca. 10,60x8,30 m. Na koti prizemlja je prostorno podijeljen u dva dijela: dio prostora uz ulazni zid je natkriven mahfilom dubine cca. 2,60 m oslonjenim na dva armirano-betonska stupa, međusobno povezana lukovima na koje se oslanja betonska ploča mahfila. Duž bočnih zidova, na nivou prizemlja su izgrađena 4 prozorska otvora sa prelomljenim lukovima kao završetkom, dimenzija cca. 1,25 m. Na mahfilskom zidu su izgrađena po dva prozora i u donjoj i gornjoj zoni, istih dimenzija kao i prozori na bočnim zidovima. Prostor mahfila je vizuelno i fizički odvojen od ostatka prostora sa dva zidna istaka dužine 60 cm. Sa vanjske strane ovaj mihrabski prostor je naglašen horizontalnim istakom koji izlazi iz ravni fasade za cca. 30 cm i produžava se po čitavoj visini fasade. Na nivou sprata (3,20 m iznad kote prizemlja) razlikujemo: zračni prostor otvorenog trijema, prostor sa stepeništem i mahfil. Stupovi, koji u prizemlju nose konstrukciju mahfila, produžavaju se i na ovom nivou i predstavljaju nosive elemente za ploču krova ulaznog dijela. Na ovoj koti se nalazi i ulaz u munaru, koja je sa džamijom spojena pasarelom dužine cca. 1,50 m. Zračni prostor, u centralnom dijelu ispod kupole, ima visinu od cca. 8,20 m. Centralni dio džamije pokriven je armirano-betonskom kupolom radijusa cca. 8,30 m koja se oslanja na betonske pandantife. Otvoreni dio trijema je natkriven sa tri manje betonske kupole radijusa 1,45 m, i nalaze se na visinskoj koti cca. 7,80 m od kote prizemlja. Prostor mahfila je prekriven ravnom armirano-betonskom pločom. Sve kupole su pokrivene bakarnim limom. Objekat džamije je u potpunosti izveden prema navedenom projektu dok se razlike javljaju u izvedbi munare. Munara je izvedena prema nacrtu projekta iz 1992. godine – armirano-betonska munara sa dvije šerefe, visina munare cca. 34,50 m.

III -  ZAKLJUČAK

            U skladu sa Zakonom o provedbi odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini svaki nacionalni spomenik, kao i dobro za koje su podnesene peticije, treba biti obnovljen u skladu sa odobrenjem za rehabilitaciju izdatim od nadležnog entitetskog ministarstva. Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu, kojom je utvrđeno da novi objekat Gradske džamije u Prnjavoru ne predstavlja nacionalni spomenik, primjenom Kriterija za donošenje odluka Komisije o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom, usvojenih na IV sjednici Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika (03.-09.septembra 2002. godine). Utvrđeno je da novi objekat ne ispunjava sljedeće kriterije:

A) Vremensko određenje

B) Historijska vrijednost

            Shodno navedenom, odredbe Zakona o provedbi odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini ne primjenjuju se na novu džamiju.

            Primjenjujući Kriterije za donošenje odluka o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom, Komisija je donijela odluku da nacionalnim spomenikom proglasi harem džamije. 

           Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijima:

A. Vremensko određenje

E. Simbolička vrijednost

ii. Sakralna vrijednost,

iii. Tradicionalna vrijednost,

iv. Značaj za identitet skupine ljudi.

            Sastavni dio ove odluke su:

- kopija katastarskog plana,

- z.k. izvadak,  posjedovni list,

- fotodokumentacija,

- grafički prilozi.

Korištena literatura:

1998.    Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, Knjiga II, 3. izdanje, biblioteka Kulturno naslijeđe, Sarajevo –Publishing, 1998.

2003.    Materijali dostavljeni od strane Medžlisa Islamske zajednice u Prnjavoru, 2003.