Status spomenika -> Nacionalni spomenik
Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 12/03.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 21. do 27. januara 2003.godine, donijela je
O D L U K U
I
Istorijski spomenik Most Mehmed-paše Sokolovića u Višegradu proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).
Nacionalni spomenik nalazi se na teritoriji opštine Višegrad, Republika Srpska.
Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite i rehabilitacije utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 9/02).
II
Vlada Republike Srpske dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju, rehabilitaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.
Vlada Republike Srpske, putem ministarstva nadležnog za prostorno uređenje u Republici Srpskoj, u cilju zaštite nacionalnog spomenika i sprečavanja njegovog daljeg propadanja, dužna je da postupi u skladu sa Rješenjem br. 06-362-116/90, od 20. februara 1990. godine izdatim od Ministarstva za prostorno uređenje i zaštitu okoline Bosne i Hercegovine, odnosno obustaviti rad HE Višegrad, čija je dozvola za probni rad istekla 01. avgusta 1991. godine, do momenta ispunjenja uslova za dobijanje konačnog odobrenja za upotrebu kako slijedi:
- regulacija korita rijeke Drine nizvodno od brane do Mosta Mehmed-paše Sokolovića i
- sanacija stubova starog Mosta Mehmed-paše Sokolovića, prema tehničkoj dokumentaciji ovjerenoj od strane nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Republike Srpske (u daljem tekstu: nadležna služba zaštite).
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacijske table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
III
U cilju trajne zaštite dobra utvrđuje se:
I zona zaštite koja obuhvata objekat i pojas u dužini od 100 metara uzvodno i nizvodno od objekta. U ovoj zoni sprovode se sljedeće mjere zaštite:
Ÿ zabrana građenja stambenih, privrednih i poljoprivrednih objekata;
Ÿ zabrana izvođenja bilo kakvih radova, osim konzervatorsko-restauratorskih, uz odobren projekat i stručno nadziranje nadležne službe zaštite;
Ÿ zabrana odlaganja svih vrsta otpada;
Ÿ zabrana saobraćaja motornih vozila;
Ÿ zabrana obavljanja svih radova na infrastrukturi osim u izuzetnim slučajevima uz odobrenje ministarstva nadležnog za prostorno uređenje Republike Srpske i stručno nadziranje nadležne službe zaštite;
Ÿ zabrana izgradnje magistralnih infrastrukturnih ili energetskih objekata, kamenoloma i drugih zagađivača u toku čije izgradnje ili eksploatacije može da dođe do oštećenja nacionalnog spomenika iz tačke I ove odluke.
IV
Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.
V
Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i opštinske službe suzdržaće se od poduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili da dovedu u pitanje njegovu zaštitu i rehabilitaciju.
VI
Ova odluka dostaviće se Vladi Republike Srpske, ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje Republike Srpske, nadležnoj službi zaštite, opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II -IV ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.
VII
Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).
VIII
Prema članu V, stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije za su konačne.
IX
Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u «Službenom glasniku BiH» i «Službenom glasniku Republike Srpske».
Ovu odluku Komisija je donijela u sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.
Broj:08.2-6-101/03-5
04. marta 2003. godine
Sarajevo
Predsjedavajući Komisije
Dubravko Lovrenović
O b r a z l o ž e n j e
I - UVOD
Na osnovu Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, član 2, stav 1, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa članovima V i VI Aneksa 8., Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini , kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», Broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za šta ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.
Komisija je na sjednici održanoj 30. juna 1998. godine donijela odluku o stavljanju Mosta Mehmed-paše Sokolovića u Višegradu na Privremenu listu nacionalnih spomenika pod rednim brojem 767. U skladu sa odredbama zakona, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom u skladu sa članom V, Aneksa 8. i članom 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika.
II – PRETHODNI POSTUPAK
U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju izvršen je uvid u:
- podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o eventualnim oštećenjima u toku rata, podatke o eventualnim intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.,
- istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korištenja dokumentacije u sklopu ove odluke.
Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:
1. Podaci o lokalitetu
Lokacija
Most Mehmed-paše Sokolovića nalazi se u gradu Višegradu, k.č. nema, k.o. Višegrad, opština Višegrad, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.
Istorijski podaci
Most je izgrađen u periodu od 1571do1577. godine, na mjestu gdje je put povezivao Bosnu sa Carigradom iznad rijeke Drine (tzv. "Carigradska džada"). Izgradnja mosta povjerena je najvećem turskom graditelju, Kodža Mimar Sinanu, dvorskom arhitekti i vrhovnom graditelju Carstva, jednom od najvećih arhitekata svijeta. Zadužbina je Mehmed-paše Sokolovića, velikog vezira trojice sultana ( 1565.-1579. godine ) – Sulejmana Veličanstvenog, Selima II i Murata III. Mehmed-paša Sokolović rođen je u selu Sokolovići kod Višegrada, odakle je kao vrlo mlad odveden u Tursku. Sem njega, čitav niz drugih članova ove porodice u to doba zauzimaju najodgovornije položaje, tako da je porodica Sokolović u drugoj polovini XVI vijeka, najmoćnija na vojnom i političkom planu turske carevine.
Kamen za zidanje mosta sječen je u mjestu Banja, oko 5 km niz desnu obalu rijeke Drine. Na sredini ovog mosta stajala je drvena kula za koju se ne zna vrijeme nastanka, a koja je porušena 1886. godine. Kula je predstavljala stražarnicu ispod koje je bio prolaz, a koji se zatvarao jakim hrastovim vratima sa obje strane. Na kuli se nalazilo nekoliko malih topova zvanih šibe. Na mostu su se nalazila dva tariha u stihovima sa uklesanim godinama – na prvom 971.-/1571., a na drugom 985./1577. Most je izdržao nekoliko velikih poplava, od kojih je najveća ona iz 1896. godine, kada je nivo rijeke Drine bio 1,60 m iznad mosta.
Za ovaj most se zna da je popravljan oko 1664. godine, zatim 1875., 1911. i 1939.40. godine. Pri povlačenju Austrijanaca iz Višegrada 1914. godine, razoreno je jedno okno, a slledeće godine srpska vojska prilikom napuštanja Višegrada je razorila još jedno. Takvo stanje mosta se zadržalo do 1939. godine kada je doveden u ispravno stanje. Od 1915. do 1939. godine na porušenom dijelu mosta stajala je željezna konstrukcija preko koje se odvijao saobraćaj. Prilikom povlačenja Nijemaca u oktobru 1943. godine i taj je dio razoren.
Dosadašnja zakonska zaštita
Rješenjem Zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Bosne i Hercegovine br. 1099/51 objekat je stavljen pod zaštitu države. Rješenjem br. 02-741-3 od 18. aprila 1962. godine, objekat je upisan u Registar nepokretnih spomenika kulture pod rednim brojem 208.
Na sjednici održanoj dana 27. i 28. marta 1990. godine Komisija za kategorizaciju graditeljskog naslijeđa imenovana Rješenjem Zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Bosne i Hercegovine br. 10-338-8/89 donijela je Mišljenje da se Most Mehmed-paše Sokolovića shodno članu 14. Zakona razvrstava u I kategoriju dobara kulturno-istorijskog naslijeđa.
Prema Prostornom planu BiH do 2002. godine objekat je zbog svojih izuzetnih oblikovnih vrijednosti vrednovan kao dobro 0 kategorije – međunarodnog značaja.
2. Opis spomenika
Ovaj most predstavlja jedno od najmonumentalnijih djela arhitekture koja je nastala u razdoblju od 15.do19. vijeka u Bosni i Hercegovini. Dio mosta preko rijeke čini jedanaest lučnih otvora, od kojih je krajnji otvor uz desnu obalu oslonjen na dva podzida sa najmanjim rasponom od 5,20 m. Ostalih deset lučnih otvora raspona su od 10,70-14,80 m. Most leži na devet velikih kamenih stubova širine 3,50-4,00 m i dužine oko 11,50 m. Na lijevoj obali krajnji otvor se oslanja na ugao mosta kojim prelazi u rampu. Širina kolovoza na mostu iznosi 6,00 m. Ogradni zidovi su debljine 60 cm, i njihova dužina iznosi 179,44 m. Pristupna rampa je široka oko 6,60 m sa ogradama i dužine je oko 120,00 m. U rampi su četiri lučna otvora, jedan veći na uglu (širine 4,50 m) i tri manja iznad potoka koji se ulijeva u Drinu. Lukovi su klasični prelomljeni lukovi sa relativno malim ekscentricitetom centara (cca 1,0 m, a svoda debljine 85 cm) čime se približuju polukrugu. Stubovi, svod i čeoni zidovi izvedeni od sedre sa lokaliteta majdan Višegradske banje. Pojedini kameni blokovi vezani su željeznim klamfama zalivenim olovom. Nad čeonim zidovima, u ravni nivelete kolovoza, je profilisani vijenac (od sedre visine 30 cm) na kojem leži masivna kamena ograda. Šesti stub je sa plastičnom obradom. Na uzvodnoj strani, sa trokutaste osnove prelazi stepenasto u pravougaono proširenje, koje nosi slijepi portal sa tarihom-natpisom. Na nizvodnoj strani su poligonalne osnove stepenasto prelaze u pravougaono proširenje na kojem je sofa za sjedenje. Služi namjenjenoj svrsi do danas(1).
3. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi
S obzirom na strateški značaj puta i mosta u ratnim vremenima na prostorima Istočne Bosne znatna oštećenja pretrpio je u toku: 1914., 1915. i 1943. godine. Rekonstrukcije srušenih dijelova mosta izvršene su 1939. i 1940. godine i od 1949.do 1952. godine. Projektom HE "Bajina Bašta" nizvodno od mosta i HE "Višegrad" sa branom direktno iznad mosta ugrožen je ovaj istorijski spomenik(2).
U toku 1950., 1951. i 1952. godine Ministarstvo lokalnog saobraćaja – Uprava za puteve, izvršilo je rekonstrukciju porušenih lukova kao i restauraciju sačuvanih dijelova. Radovi su izvedeni po projektu ing. Webera iz Zemaljskog projektantskog zavoda u Sarajevu, izvedba GP «Put», nadziranje ing. Sorokina. Tom prilikom restaurisani dijelovi su urađeni potpuno po uzoru na sačuvane. Materijal je uziman iz starog majdana. Potpuno je obnovljen kolovoz, ograda, sofe i portal. Obnovu natpisa na portalu izveo je M. Mujagić, a klesarske radove klesar Ivan Vrlec.
Elaboratom Zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa BiH planirana je sanacija rampe mosta. Zahvat je počet 1991. godine, a 1992. godine izvršena je sanacija temelja stuba (pri lijevoj obali). Ratna djelovanja u 1992./95. godini prekinula su ove radove. Most nije pretrpio nikakva oštećenja od ratnih djelovanja. S obzirom da je HE redovno u pogonu, most je svakodnevno izložen oscilacijama protoka vode i nivoa time je direktno ugrožena njegova stabilnost i dalji opstanak.
4. Sadašnje stanje lokaliteta
Most je za 430 godina svog postojanja većim dijelom očuvao svoj autentični izgled i spada među najstarije očuvane mostove u BiH i šire. Ranijim elementarnim nepogodama, kao i u toku I i II svjetskog rata, miniranjem su rušeni dijelovi mosta koji su rekonstruisani po uzoru na izvorno stanje i autentičnim materijalima. Izgradnjom HE Bajina Bašta stvoreno je akumulaciono jezero ispod mosta čime je umanjena likovno-estetska vrijednost ovog mosta. Izgradnjom HE Višegrad stvorene su nove hidrološke prilike koje radom HE ugrožavaju stabilnost mosta. Uvidom na licu mjesta ustanovljeno je sljedeće:
- objekat nije pretrpio nikakva oštećenja usljed ratnih dejstava,
- s obzirom da je HE redovno u pogonu, most je svakodnevno izložen oscilacijama protoka vode i nivoa time je direktno ugrožena njegova stabilnost i dalji opstanak. Na drugom i petom stubu postavljene su privremene zaštitne čelične ploče sa konstrukcijom, koje imaju zadatak da spriječe dalju eroziju kamena, ali je ostali dio mosta nezaštićen,
- objekat je izložen specifičnim rizicima – jak saobraćaj, atmosferski uticaji i sl.,
- objekat je izložen ubrzanom propadanju usljed nedostatka redovnog održavanja.
III - ZAKLJUČAK
Po svom vremenskom određenju, istorijskoj vrijednosti, načinu obrade i proporcijama, Most Mehmed-paše Sokolovića u Višegradu predstavlja najvredniji primjer javnih objekata - mostova na teritoriji Bosne i Hercegovine.
Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom, usvojene na 4. sjednici Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, održanoj od 03. do 09. septembra, 2002. godine, Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:
A. Vremensko određenje,
B. Istorijska vrijednost,
C. Umjetnička i estetska vrijednost
C.I. Kvalitet obrade,
C.II. Kvalitet materijala,
C.III.Proporcije,
C.IV.Kompozicija,
C.V.Vrijednost detalja,
C.VI.Vrijednost konstrukcije.
D. Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)
D.III. Djelo značajnog umjetnika ili graditelja,
D.IV. Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu ili regionalnom maniru
E. Simbolička vrijednost
E.III Tradicionalna vrijednost
E.V. Značaj za identitet grupe ljudi,
F. Ambijentalna vrijednost,
F.I. Odnos oblika prema ostalim dijelovima cjeline,
F.II.Značenje u strukturi i slici grada,
F.III.Objekat ili grupa objekata je dio cjeline ili područja.
G. Izvornost
G.I. Oblik i dizajn,
G.II. Materijal i sadržaj,
G.III Namjena i upotreba
G.IV. Tradicija i tehnike,
G.V. Položaj i smještaj u prostoru,
G.VI Duh i osjećanja
H. Jedinstvenost i reprezentativnost
H.II. Vrhunsko umjetničko ili arhitektonsko djelo,
H.III. Djelo vrhunskog umjetnika ili graditelja.
Sastavni dio ove odluke su:
- rješenja o stavljanju objekta pod zaštitu od strane Zavoda za zaštitu spomenika kulture br. 1099/51 i br. 02-741-3 od 18. 04. 1962. godine,
- tehnička dokumentacija Zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa BiH,
- fotodokumentacija.
Korištena literatura
1887. Styh, E., Bauwesen in B. Und H. , Wien 1887.
1889. Herman, K., Glasnik zemaljskog muzeja, 1889 . sv. I
1939. Korkut, D: Obnova natpisa na Sokolovića mostu, Glasnik Zemaljskog muzeja 1939, sv. II
1945. Bejtić, Alija, Sokolovićev most na Drini u Višegradu, Sarajevo 1945.
1953. Čelić, Džemal, Obnova Sokolovićeva mosta u Višegradu, Naše starine I, 1953.
1953. Mujezinović, Mehmed, Obnova natpisa na Sokolovićevom mostu u Višegradu, Naše starine I, 1953. godina
Gojković, Milan, Kameni mostovi
1969. Čelić, Džemal, Mujezinović, Mehmed, Stari mostovi u BiH, Sarajevo, 1969
|
