Status spomenika -> Nacionalni spomenik
Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 15/03.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 21. do 27. januara 2003. godine, donijela je
O D L U K U
I
Područje i ostaci graditeljske cjeline - Ćuprijska (Hadži-Alije Hadžisalihovića) džamija u Stocu proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).
Nacionalni spomenik obuhvata k.č.br. IV/109 i k.č.br. IV/108, k.o. Stolac, opština Stolac, Federacija Bosne i Hercegovine. Spomenik se sastoji od: džamije, mejtefa, harema, haremskih zidova, kanala kojim je voda rijeke Bregave provedena kroz harem, čatrnje, šadrvana, 3 čempresa i viševjekovnog brijesta u haremu uz Bregavu.
Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite i rehabilitacije utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Federacije BiH”, br. 2/02 i 27/02).
II
Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju, prezentaciju i rehabilitaciju nacionalnog spomenika.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) obezbijediće finansijska sredstva i tehničke uslove za izradu i postavljanje informacijske table sa osnovnim podacima o lokalitetu i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
III
Nacionalni spomenik će biti rekonstruisan u izvornom obliku, na izvornoj lokaciji, uz primjenu izvornih ili istovrsnih materijala i izvornih metoda građenja, na osnovu podataka o ranijem izgledu.
Prije pristupanja radovima rehabilitacije džamijske cjeline potrebno je da se izvrše otkopavanja površinskih slojeva zemlje u cilju pronalaženja originalnih temeljnih zidova, te da se izvrši sanacija i konsolidacija originalnih dijelova temelja i zidova, kao i sanacija zida prema rijeci Bregavi.
Svi fragmenti srušenog objekta koji se pronađu ili na prostoru graditeljske cjeline ili na drugom mjestu na koje su odveženi nakon rušenja objekta, moraju da se sakupe , registruju, snime i ponovo ugrade u rekonstruisani objekat metodom anastiloze, uz upotrebu tradicionalnih veznih materijala (maltera) i tradicionalnih tehnika građenja. Do momenta ugradnje potrebno je da se svi nađeni ulomci na adekvatan način zaštite.
Dijelove koji nedostaju, a za koje postoji dokumentacija o njihovom izvornom obliku i stanju da se urade metodom repristinacije od istovrsnog materijala od koga su izvorno građeni.
Fragmente koji se zbog visokog stepena oštećenja ne mogu da ugrade, potrebno je na odgovarajući način konzervisati i prezentovati u sklopu graditeljske cjeline džamije. Sav iskoristivi materijal iz zidova džamije koji bude pronađen da se ugradi u objekat džamije.
Svi elementi džamijske cjeline, uključujući rastinje, zidove, šadrvan i havuze biće rehabilitovani prema postojećoj grafičkoj i fotodokumntaciji koja je sastavni dio ove odluke. Temelji i ostaci zidova mejtefa na jugozapadnom dijelu graditeljske cjeline biće otkopani i konzervisani.
Na svim susjednim parcelama na desnoj i lijevoj obali Bregave, u kontaktnoj zoni i preko puta Ćuprijske džamije, dozvoljava se samo rehabilitacija porušenih objekata u njihovim izvornim oblicima, sa izvornim vertikalnim i horizontalnim gabaritima, uz upotrebu izvornih materijala (kameni zidovi, nemalterisani ili obrađeni završno masnim krečnim mlijekom; svi prozorski otvori rađeni u drvetu sa drvenim kapcima; sva vrata rađena u drvetu, sa metalnim kapcima na prizemnim poslovnim prostorima i na magazama; krovna konstrukcija drvena; krovni pokrivač od kamenih ploča.) Na kontaktnoj parceli jugoistočno od zaštićene graditeljske cjeline dozvoljeno je malterisanje zidova i bojenje u bijelo, kao i upotreba savremenog krovnog pokrivača svjetlosive boje.
IV
Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.
V
Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili da dovedu u pitanje njegovu zaštitu i rehabilitaciju.
VI
Ova odluka dostaviće se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje, nadležnoj službi zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine i opštinskim organima uprave nadležnim za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - IV ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.
VII
Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).
VIII
Prema članu V, stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.
IX
Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u «Službenom glasniku Bosne i Hercegovine» i «Službenim novinama Federacije BiH».
Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.
Broj: 07-6-731/03
21. januara 2003. godine
Sarajevo
Predsjedavajući Komisije
Dubravko Lovrenović
O b r a z l o ž e n j e
I - UVOD
Na osnovu Zakona o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, član 2. stav 1, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa članovima V i VI Aneksa 8., kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika, sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.
Komisija je donijela odluku o stavljanju Ćuprijske (Hadži-Alije Hadžisalihovića) džamije u Stocu na Privremenu listu nacionalnih spomenika pod rednim brojem 580. - Mjesto džamije Hadži-Alije Hadžisalihovića (džamija na ćupriji).
U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V stava 4. Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.
II - PRETHODNI POSTUPAK
U toku vođenja postupka izvršen je uvid u:
Ÿ dokumentaciju o lokaciji imovine i vlasničku dokumentaciju (ZK izvadak i kopiju katastarskog plana-Prilog 1.);
Ÿ podatke o sadašnjem stanju (Prilog 3.) i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije;
Ÿ istorijsku, arhitektonsku (Prilog 4.) i drugu dokumentarnu građu o dobru.
Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:
1. Podaci o lokalitetu
Lokacija
Ćuprijska (Hadži-Alije Hadžisalihovića) džamija nalazi se, direktno uz nizvodnu stranu Inat-ćuprije na lijevoj obali Bregave, u dijelu gradske čaršije koji je razvijen oko te džamije, Inat-ćuprije i hamama, i koji se naziva Ćuprija, a kroz istoriju je poznat i kao Hamam-mahala ili Hadži-Alijina mahala u Stocu (Prilozi 1.1. i 5.).
Istorijski podaci
Po vremenu izgradnje, ovo je treća džamija po starini u Stocu. Do izgradnje džamije ovaj dio Stoca zvao se Hamam-mahala, po hamamu (javnoj banji) koji je krajem 16. ili početkom 17. vijeka tu podigao Silahdar Husein-paša. Od izgradnje džamije, mahala, nastala oko nje, zove se u pisanim izvorima i Hadži-Alijina mahala. U narodu je taj dio Stoca poznat kao Ćuprija.
Džamija je zadužbina hadži-Alije, sina Hasanova, o kome nema pouzdanih podataka u pisanim izvorima. lz vakufname saznajemo da je vakif bio porijeklom iz kasabe Stoca u Hercegovačkom sandžaku i da je u vrijeme podizanja džamije i mejtefa uz nju, živio u Kairu u Egiptu gdje je vršio neku vojnu funkciju i bio vojni zapovjednik (Misir).
U vakufnami dalje stoji da je on umro u Kairu prije nego su dovršene njegove zadužbine u Stocu, i tamo, u nekom groblju, sahranjen. To je bilo oko 1734. godine.
Hadži-Alijina džamija je sagrađena prije ševala 1148. (prije 14. februara 1736.) godine, što se razumije iz vakufname koja je te godine napisana. Kako je izgledala i koje je dimenzija imala ta zgrada nije poznato. Iz natpisa (tariha) napisanog nash ta'lik pismom i uklesanom u tablu iznad ulaznih vrata, vidi se da je 1179. (1765./1766.) godine proširio neki Hadži-Muhamed. Ovaj tarih sastavljen je od osam stihova, a sastavio ga je nepoznati stolački pjesnik-epigrafičar.
Vakif je za 1630 groša predao nekom Hadži-Salihu iz Stoca koga je postavio za izvršioca svoje oporuke (vassi muhtar), odredivši da se ovim novcem sagrade džamija i mejtef u Hamam-mahali kod ćuprije na Bregavi, a da se ostatak novca da na kamete i taj prihod troši na njihove opravke i plaćanje službenika. U kasnijim izvorima, ovaj vakif se pominje pod prezimenom Hadžisalihović, te se identifikuje sa hadži-Salihom koji je bio izvršilac Hadži-Alijine oporuke i vodio brigu oko izgradnje njegovih zadužbina u Stocu.
Rijeka Bregava je u prošlosti često plavila ovaj dio Stoca i oštećivala džamiju, mejtef i sve zgrade u Hamam-mahali. Dogradnja džamije, koju je 1765. godine izvršio spomenuti hadži-Muhamed, izvršena je, možda, nakon jedne poplave koja je džamiju oštetila. Velika poplava pogodila je Stolac u novembru 1789. godine, kada se Bregava izlila iz svoga korita, poplavila sve kuće u Hamam-mahali i načinila veliku pustoš.
U dvorištu Hadži-Alije Hadžisalihovića džamije nalazi se čatrnja za koju se ne zna kada je sagrađena i čija je zadužbina. Ispred džamije su ranije tekli kanali („havuzi"), dovedeni iz Bregave, iz kojih se voda koristila za uzimanje abdesta. Junuz Mehmedbašić je za života iz svoje oporuke (vasijjet) sagradio mali šadrvan pred ovom džamijom i u njega doveo vodu iz Bregave. Iz natpisa na njemu vidi se da je podignut 20. oktobra 1935. godine.
Mejtef je bio sagrađen na jugozapadnoj strani graditeljske cjeline, između džamije i kuće čiji su današnji vlasnici porodica Turković.
Džamija je minirana i srušena u avgustu 1993. godine, a građevinski materijal srušene džamije odvežen u korito rijeke Radimlje, u direktnu blizinu šljunkare.
Dosadašnja zakonska zaštita
Na Privremenoj listi nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine, pod rednim brojem 580., Ćuprijska džamija u Stocu registrivana je kao «Stolac - Mjesto džamije Hadži-Alije Hadžisalihovića (džamija na ćupriji)».
2. Opis spomenika
Arhitektura
Džamija je građena od pritesanog kamena i pokrivena četverovodnim krovom. Izvorni krovni pokrivač bile su kamene ploče. U zadnje vrijeme, džamija je bila pokrivena crijepom. Unutarnji prostor džamije je dimenzija 8,76x7,97 metara. Ukupne spoljne dimenzije džamije sa sofama (trijemom) su: 10,34x12,37 metara. Sofe džamije su smještene na sjeverozapadnoj strani građevine, imaju dubinu 2,95 metara. Na sjeverozapadnoj fasadi na nivou iznad sofa vidljive su udvojene podužne drvene grede koje se protežu od sjevernog do zapadnog ugla fasade, između, a između njih je vidljiv prodor poprečnih greda. One se oslanjaju na četiri drvena stuba na sofama džamije preko dva puna sedla i dva polusedla, čije su donje strane raskošno izrezbarene.
Na sjeverozapadnom zidu džamiju su dva pravougaona prozora sa rasteretnim prelomljenim lukom rađenim u kamenu miljevini; po jedan sjeverno i zapadno od ulaznih vrata. Šembrane prozora su rađene u kamenu miljevini i profilovane su. Na prozorima su demiri i drveni kapci, koji su otvaraju u unutarnjost džamije. Na sjeveroistočnom zidu sofa džamije je jedan pravougaoni prozor sa profilovanim šembranama rađenim u miljevini.
Mahfil džamije ima ukupne unutarnje dimenzije 4,68x8,67 metara i prostire se iznad sofa džamije. Na sjeverozapadnoj fasadi, mahfil ima tri pravougaona prozora. Streha je na toj fasadi duboka i pridržana sa jedanaest dugih i dva kraća ugaona drvena kosnika. Mahfil je nadnesen nad ulaznim zidom u unutarnjost džamije, i ne oslanja se na stubove. Poprečne grede mahfila su prihvaćene kosim drvenim nosačima, koji su skriveni daščanim pokovom, koji formira polovinu bačvastog svoda.
Mihrab je rađen u kamenu miljevini. Ukupne je visine 4.10 m. Ima polukružnu osnovu. U gornjem dijelu niše razvijen je raskošan stalaktitni ukras u sedam horizontalnih pojaseva. U ravnom dijelu mihraba oko stalaktitnog dijela niše ponavlja se 3 puta motiv isklesanog kamenog otvorenog cvijeta ruže/lotosa (iznad niše, istočno i južno od nje).
Mimber je rađen u istom kamenu kao i mihrab i prepoznatljiva je ista obrada (profilacije; bočni završeci mihraba i ulaznog dijela mimbera su jednaki i sl.). Mimber ima devet stepenika, od kojih dva gornja imaju najveću visinu. Bočnu stranu mimbera zatvara puni trougao sa profilovanim ivicama. U njegovom središtu isklesan je simbol Davudove zvijezde, dimenzija 22.00 cm X 24.50 cm.
Ćurs Ćuprijske džamije fino je isklesan u kamenu teneliji i smješten u istočni ugao džamije..
Na fasadama džamije prozori su postavljeni u dva horizontalna niza koji čine gornji i donji pojas prozorskih otvora. Na sjeveroistočnoj fasadi su postavljena po tri prozorska otvora u dva reda, na jugoistočnoj fasadi po dva prozora u dva reda i na objema ovim fasadama prozori donjeg i gornjeg pojasa postavljeni su na istim vertikalnim osovinama superponovani gornji u odnosu na donje prozore. Na ulaznoj, sjeverozapadnoj fasadi spoljni otvori postavljeni su u tri vertikalne osovine, sa tri prozora u gornjem pojasu, te dva prozora i centralno postavljenim ulaznim vratima u donjem pojasu. Na jugozapadnoj fasadi spoljni otvori su postavljeni u dva pojasa, ali broj gornjepojasnih otvora nije isti broju donjepojasnih otvora na ovoj fasadi, niti su postavljeni u istim vertikalnim osovinama. U gornjem pojasu otvora jugozapadne fasade postavljena su tri prozora i vrata, koja sa spoljneg stepeništa vode na mahfil, dok je u donjem pojasu prozora postavljen samo jedan. Prozori donjeg pojasa su pravougaoni i imaju postavljene spoljne demire od kovanog gvožđa , dok polukružni završetak i postavljene spoljne drvene mušepke imaju gornjepojasni prozori.
Munara džamije je visoka 18.13 m. Baza munare, visine 3,94 m. ima četvrougaoni presjek i dijelom je zidana kao tijelo jugozapadnog zida džamije. Presjek kace munare predstavlja istostranični dvanaestougaonik, što odgovara broju stavaka poziva na molitvu koji se sa munare ponavlja pet puta dnevno. Munara je zidana kamenom tenelijom. Ulaz u munaru na visini 2.61 m i direktan je, preko spoljneg dvokrakog stepeništa, sastavljenog od 10 kamenih stepenika koje je dozidano uz jugozapadnu fasadu. Struk munare (prelaz iz baze u kacu munare) ima samo jednu visinu kamena i vrlo je jednostavan, bez uobičajenih ukrasa. Mogućno je kazati da je prelaz je izvršen jednostavnim smicanjem. Ograda šerefe je rađena od punih ploča od miljevine, koje na dnu i vrhu imaju profilaciju.
Preko spoljneg stepeništa, vratima postavljenim u zidu uz munaru, ulazi se u prostor mahvila dimenzija 8,67x4,68 m.
Sastavni dio džamijske cjeline čine i čempresi, od kojih su tri sačuvana.
3. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi
Početkom 1992. godine tadašnji Zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Bosne i Hercegovine je izvršio arhitektonsko snimanje i izradu tehničkih nacrta postojećeg stanja objekta džamije (Prilog 4.).
4. Sadašnje stanje lokaliteta
Džamija je minirana i srušena 1993. godine, a građevinski materijal srušene džamije, zajedno sa ostacima ostalih građevina iz središta Stoca, odvežen u korito rijeke Radimlje, direktno uz šljunkaru.
III - ZAKLJUČAK
Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom, usvojene na 4. sjednici Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, održanoj od 03. do 09. septembra, 2002. godine, Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:
A. Vremensko određenje,
B. Istorijska vrijednost,
D. Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)
Di. Materijalno svjedočanstvo o manje poznatim istorijskim razdobljima,
Dii. Svjedočanstvo o istorijskim mijenama,
Div. Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu ili regionalnom maniru),
E. Simbolička vrijednost
Ei. Ontološka vrijednost,
Eii. Sakralna vrijednost,
Eiii. Tradicionalna vrijednost,
Eiv. Vezanost za rituale ili obrede,
Ev. Značaj za identitet grupe ljudi),
F. Ambijentalna vrijednost
Fii. Značenje u slici i strukturi grada),
G. Izvornost
Giv. Tradicija i tehnike,
Gv. Položaj i smještaj u prostoru,
Gvi. Duh i osjećanja
Sastavni dio ove odluke su fotodokumentacija i grafički prilozi navedeni u popisu priloga kako slijedi:
1. IMOVINSKO-PRAVNA DOKUMENTACIJA
1.1. ĆUPRIJSKA DŽAMIJA KOPIJA KATASTARSKOG PLANA
1.2. ĆUPRIJSKA DŽAMIJA KOPIJA ZEMLJIŠNO-KNJIŽNOG IZVATKA STR. 1
1.3. ĆUPRIJSKA DŽAMIJA KOPIJA ZEMLJIŠNO-KNJIŽNOG IZVATKA STR. 1
2. FOTOGRAFIJE SNIMLJENE PRIJE RUŠENJA OBJEKTA
3. FOTOGRAFIJE SNIMLJENE NAKON RUŠENJA OBJEKTA
4. ARHITEKTONSKI NACRTI-TEHNIČKI SNIMCI OBJEKTA-STANJE PRIJE RUŠENJA
4.1. SITUACIJA
4.2. TLOCRT NA KOTI 0,00
4.3. TLOCRT NA KOTI MAHVILA
4.4. UZDUŽNI PRESJEK
4.5. POPREČNI PRESJEK
4.6. POPREČNI PRESJEK SA POGLEDOM NA MIHRAB I MIMBER
4.7. POPREČNI PRESJEK KROZ MUNARU
4.8. ULAZNA FASADA
4.9. ZAPADNA FASADA
4.10.JUŽNA FASADA
4.11.ISTOČNA FASADA
4.12.DETALJ MIHRABA
4.13.MIMBER
4.14.DETALJ MIMBERA
4.15.DETALJ MIMBERA 2
4.16.DETALJ PROZORA PRIZEMLJA
4.17.DETALJ SEDLA
4.18.DETALJ PROZORA NA SPRATU BOČNE FASADE
4.19.PROZOR NA SPRATU
4.20.PROZOR, PRIZEMLJE, BOČNA FASADA
4.21.STUB MAHVILA
4.22.ULAZNA VRATA DŽAMIJE
4.23.VRATA MAHVILA DŽAMIJE
5. SITUACIONI PRIKAZI
5.1. SKICA SITUACIJE STOLAČKE ČARŠIJE PREMA SNIMCIMA IZ 1884.
5.2. PREDRATNI AVIONSKI SNIMAK DIJELA GRADA OKO ĆUPRIJSKE DŽAMIJE
5.3. AVIONSKI SNIMAK DIJELA GRADA OKO ĆUPRIJSKE DŽAMIJE IZ 1997.
Korištena literatura
1981. Dr Ekrem Hakki Ayverdi, AVRUPA 'DA OSMANLY MIMARI ESERLERI, II f.3 kitab, Baha Matabaasi Istambul 1981.
1990. Hivzija Hasandedić: Muslimanska baština u istočnoj Hercegovini, El-Kalem Sarajevo 1990.
1997. Slovo Gorčina '97, Predsjedništvo Opštine Stolac, Mostar 1997.
1998 Mehmed Mujezinović, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, Knjiga 3, 3. izdanje, Biblioteka kulturno naslijeđe, Sarajevo –Publishing 1998.
|
