O D L U K U

I

            Grobljanska cjelina – harem i dva (šehidska) nišana u Slapovićima, opština Srebrenica, proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni spomenik).

            Nacionalni spomenik čini harem sa nišanima i dva (šehidska) nišana.

            Nacionalni spomenik nalazi se na prostoru koji obuhvata k.č. 51, posjedovni list broj 39, z.k. uložak 61, i k.č. 1/5 (dio posjeda 1/1), posjedovni list broj 39/2, z.k. uložak broj 61, k.o. Bučje, opština Srebrenica, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

            Na nacionalni spomenik primjenjuju se mjere zaštite ustanovljene Zakonom o provođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (»Službeni glasnik Republike Srpske« br. 9/02, 70/06 i 64/08).

II

             Vlada Republike Srpske dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.

            Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljnjem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

            U cilju trajne zaštite dobra, utvrđuju se sljedeće mjere zaštite:

-         dozvoljeni su isključivo konzervatorsko-restauratorski radovi, radovi tekućeg održavanja, kao i radovi koji imaju za cilj prezentaciju spomenika uz odobrenje ministarstva Republike Srpske nadležnog za prostorno uređenje i stručni nadzor nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Republike Srpske;

-         izvorna namjena zaštićenog prostora ne smije biti promijenjena;

-         izvršiti dokumentovanje nišana uz izradu geodetske skice;

-         izvršiti dokumentovanje epigrafske građe harema i identifikaciju postojećih grobova;

-         izvršiti konzerviranje i prezentovanje oštećenih nišana;

-         izvršiti hortikulturno uređenje harema džamije i saniranje oštećenih nišana, te ograditi harem džamije;

-         nije dozvoljeno izmještanje nišana.

IV

            Stavljaju se van snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski akti u dijelu u kojem su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.

V

            Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i opštinske službe, suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu oštetiti nacionalni spomenik ili dovesti u pitanje njegovu zaštitu.

VI

            Ova odluka dostaviće se Vladi Republike Srpske, ministarstvu Republike Srpske nadležnom za prostorno uređenje, nadležnoj službi zaštite naslijeđa na nivou Republike Srpske i opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra radi provođenja mjera utvrđenih u tačkama II – V ove odluke, te nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

            Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.kons.gov.ba).

VIII

            Shodno članu V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

            Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u »Službenom glasniku BiH«.

            Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović i Ljiljana Ševo.

Broj: 06.3-2.3-73/12-9

27. marta 2012. godine

Sarajevo

Predsjedavajuća Komisije

Amra Hadžimuhamedović

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

            Na osnovu člana II stava 1 Zakona o provođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (»Službeni glasnik Republike Srpske«, br. 9/02, 70/06 i 64/08), »nacionalni spomenik« je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom u skladu sa članovima V i VI Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine (»Službeni glasnik BiH«, broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.

            Hamdija Hasanović i dr. Sabit Begić podnijeli su dana 11.02.2010. godine, peticiju/prijedlog Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika za proglašenje nekropole sa stećcima i turskog groblja u Slapovićima, opština Srebrenica nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.

            Na osnovu prijedloga, Komisija je pokrenula postupak za donošenje odluke o proglašenju predmetnog dobra nacionalnim spomenikom, u skladu sa članom V Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i odredbama Poslovnika o radu Komisije.

Izjava o značaju dobra

            Harem sa nišanima u Slapovićima ima visok stepen autentičnosti i jaku simboličku vrijednost.

            Harem sadrži tridesetak nišana od kojih se jedan, na osnovu oblika, sa sigurnošću može datovati na kraj 17. vijeka (nišani su bez natpisa) dok ostali pripadaju 18. i 19. vijeku.

            Dva šehidska nišana koja se nalaze oko 500 metara udaljena od harema na sebi imaju dekoracije u vidu polujabuke. Ova dva nišana se mogu datovati u 16. vijek.

II – PRETHODNI POSTUPAK

            U toku vođenja postupka izvršen je uvid u:

-         podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući opis, arhitektonski snimak i fotografije;

-         uvid u sadašnje stanje dobra;

-         kopiju katastarskog plana;

-         zemljišnoknjižni izvadak;

-         istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korištene dokumentacije u okviru ove odluke.

            Prema odredbi člana V stav 2 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 37. Poslovnika o radu Komisije, prije donošenja konačne odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom, Komisija će pružiti mogućnost vlasniku predloženog nacionalnog spomenika, podnosiocu peticije, institucijama nadležnim za očuvanje naslijeđa, stručnim i naučnim institucijama, stručnjacima i naučnicima, kao i drugim zainteresovanim licima da iznesu svoje stavove.

            U skladu s tim, Komisija je zatražila dopisom br. 05.2-35.2-8/11-126 od 20.09.2011. godine, br. 06.3-36.1-7/11-206 od 16.12.2011. godine i br. 06.3-36.1-7/11-218 od 28.12.2011. dostavljanje dokumentacije i stavova u vezi proglašenja turskog groblja u Slapovićima, opština Srebrenica, nacionalnim spomenikom od: Opštine Srebrenica, Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske, Republičkog zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa Republike Srpske i Zavoda za zaštitu spomenika u sastavu Federalnog ministarstva kulture i sporta.      Nakon toga, Komisiji je dostavljena sljedeća dokumentacija:

-         Dopisom broj 21.42/052-55-2/11 od 23.09.2011. godine Republička uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove Banja Luka – Područna jedinica Srebrenica obavijestila je Komisiju da uvidom u raspoloživi katastarski operat nisu pronašli navedeno dobro na postojećim katastarskim planovima.

-         Dopisom broj 07/1.20/624-647/2011 od 28.09.2011. godine Republički zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa Republike Srpske obavijestio je Komisiju za očuvanje nacionalnih spomenika da o navedenom dobru ne raspolaže podacima u svojoj dokumentaciji.

-         Dopisom broj 01-014-449/11 od 30.09.2011. godine Opština Srebrenica je obavijestila Komisiju za očuvanje nacionalnih spomenika da će u saradnji sa Turističkom organizacijom Srebrenica dostaviti svu raspoloživu dokumentaciju.

-         Dopisom broj 07-40-4-4070-1/11 od 17.10.2011 godine Zavod za zaštitu spomenika u sklopu Federalnog ministarstva kulture i sporta dostavio je podatke da navedeno dobro (tursko groblje u Slapovićima) nije bilo evidentirano ni zaštićeno.

-         Dopisom broj 3-32-325-55/11 od 31.10.2011. godine Turistička organizacija dostavila je dokumentaciju (dvije skice i tri zapisnika o izvršenom uviđaju na licu mjesta koje je uradio geometar u cilju identifikacije katastarskih podataka).

-         Republička uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove Republike Srpske – Područna jedinica Srebrenica katastarske podatke je dostavila dana 26.12.2011. godine.

-         Osnovni sud u Srebrenici – Zemljišnoknjižna kancelarija, dana 25.01.2012. godine dostavio je zemljišnoknjižni izvadak broj 61.

-         Dopisom broj 31.42-952.1-INTERNO-24/2012. od 10.08.2012. godine Republička uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove Republike Srpske – Područna jedinica Srebrenica, dostavila je katastarske podatke.

            Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

            Harem i dva (šehidska) nišana nalaze se u selu Slapovići(1), opština Srebrenica. Slapovići se nalaze oko 15 km jugozapadno od Srebrenice(2).

            Harem se nalazi na oko 200 m udaljenosti od džamije. Nedaleko od harema, oko 500 metara, hodajući makadamskom stazom nalaze se dva (šehidska) nišana.

            Nacionalni spomenik se nalazi na parceli koja obuhvata k.č. 51, posjedovni list broj 39, z.k. uložak 61, k.o. Bučje, i k.č. 1/5 (dio posjeda 1/1), posjedovni list broj 39/2, z.k. uložak 61, k.o. Bučje, opština Srebrenica, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Istorijski podaci

            Srebrenica, grad u sjeveroistočnoj Bosni, je tokom svoje istorije promijenio nekoliko imena: Domavia, Argentarija, Argentum i Bosnia Argentaria.

            Područje Srebrenice je poznato po eksploataciji srebra još iz antičkog doba. U obližnjim Sasama na likalitetu Gradina otkriveni su ostaci većeg antičkog i kasnoantičkog municipija Domavia, koji je bio i centar rudarske uprave za provincije Panoniju i Dalmaciju(3).

            Od 9. do 15. vijeka šire područje Srebrenice ulazilo je u sastav srednjovjekovnih župa, a to su: Vratar, Birač, Osat i Trebotić.

            Srebrenica se prvi put spominje sredinom 14. vijeka, tačnije 1352. godine u dubrovačkim izvorima(4). Dubrovački trgovci su od bosanskih vladara uzimali rude i carine pod zakup, a imali su i svoju koloniju u Srebrenici. U Srebrenici se nalazila kovanica novca za bosanske, a kasnije i osmanske vladavine(5). Prvo zauzimanje Srebrenice od strane Osmanskog carstva izvršeno je u periodu od 1439. do 1440. godine, a stalno prisustvo u Zvorniku i Srebrenici počinje 1462. godine, kada je Srebrenica pripala teritoriji Smederevskog sandžaka u kojem su pored Srebrenice bili, Zvornik, Kušlat i Šurbin na lijevoj obali Drine. To se vidi iz prvog popisa Smederevskog sandžaka, sastavljenog u periodu 1476–1478(6).

            Godine 1461. godine Osmanlije su osnovale kadiluk Srebrenica. Srebrenica je do kraja osmanske vlasti bila sjedište kadiluka.

            U drugoj polovini 17. vijeka (1660. godine), na putovanju kroz balkanske zemlje, u Srebrenici je boravio Evlija Čelebi(7). On navodi kako u Srebrenici ima vojno utvrđenje s dizdarom i pedeset vojnika. U Srebrenici je bilo šest mahala sa osam stotina kuća, a u svakoj mahali nalazila se po jedna džamija.

            Selo Slapovići je tokom osmanskog perioda predstavljalo prometno mjesto, s obzirom da se nalazilo na putu koji je povezivao veća naseljena mjesta istočne Bosne sa Sarajevom.

            Put koji je povezivao Slapoviće i Srebrenicu sa Sarajevom predstavljao je ogranak jednog od glavnih drumova koji se prostirao od Sarajeva do Nove Varoši u Srbiji, a išao je preko Hreše, Podromanije, Rogatice i Višegrada. Taj put je bio poznat kao Stambolska džada koja je kod Nove Varoši izlazila na Dubrovački drum.

            Još u doba bosanske samostalnosti postojao je drum koji je povezivao Dubrovnik sa Vrhbosnom.          S tim putem je bio povezan i drugi put koji se protezao od ušća Neretve(8). Ogranak tog puta se odvajao iza Rogatice i preko Žepe je vodio do Slapovića i dalje do Srebrenice.

            Na području Srebrenice, u blizini Slapovića nalazio se Han Jadar, a u široj zoni još nekoliko hanova(9). 

2. Opis dobra

            U selu Slapovići nalazi se mezarje sa tridesetak nišana. Ni na jednom nišanu nema natpis, tako da ih je teško vremenski datovati.

            Na osnovu tipa nišana, odnosno njhove forme, najstariji nišan (nišan broj 12) bi mogao pripadati kraju 17. vijeka. Većina nišana je urađena od lokalnog kamena, koji vremenom poprima zelenkastu boju i koji je vrlo trošan.

            U haremu su evidentirani sljedeći nišani:

1. Muški nišan sa turbanom u gužve, prelomljenog vrha čije su dimenzije 12x13x77 cm. Nišan nema natpisa, a na grobnom mjestu su vidljivi ostaci kamenog santrača.

2. Oštećen muški nišan sa turbanom u gužve dimenzija 13x13x48 cm.

3. Nišan sa ženskom kapom kvadratne osnovice 10x10 cm i visine 43 cm.

4. Muški nišan sa gljivastim turbanom u gužve, dimenzija 13x12x66 cm.

5. Muški nišan sa turbanom u gužve, prelomljena vrha, dimenzija 12x12x65 cm.

6. Muški nišan sa turbanom u gužve, prelomljena vrha, dimenzija 12x11x50 cm.

7. Nišan sa ženskom kapom, potonuo u zemlju, dimenzija 11x11x32 cm.

8. Muški nišan sa turbanom u gužve, prelomljena vrha, dimenzija 11x11x65 cm.

9. Muški nišan sa turbanom u gužve, prelomljena vrha, dimenzija 15x10x63 cm.

10. Nišan u obliku stele dimenzija 19,5x6,5x31,5 cm, bez natpisa.

11. Nišan sa turbanom, koji je vremenom toliko oštećen da je skoro izgubio formu, dimenzija 20x15x47 cm.

12. Muški nišan sa turbanom u gužve, najstariji i najmasivniji nišan u haremu, dimenzija 20x20x90 cm, bez natpisa.

Njegovu starost nije moguće precizno odrediti. U poređenju s drugim nišanima u ovom mezaristanu ovaj nišan se izdvaja i oblikom i vrstom kamena od kojeg je napravljen(10).

13. Muški nišan sa turbanom u gužve, prelomljena vrha, dimenzija 13x14x73 cm. Ovaj nišan sa nišanom broj 12 dijeli zajednički kameni santrač dimenzija 186x326 cm

14. Muški nišan sa turbanom u gužve, dimenzija 19x15x66 cm.

15. Muški nišan sa turbanom u gužve, dimenzija 14x10x58 cm.

16. Muški nišan sa turbanom u gužve, prelomljena vrha, dimenzija 11x12x56 cm.

17. Muški nišan sa turbanom u gužve, prelomljena vrha, utonuo u zemlju, dimenzija 11x11x39 cm.

18. Nišan sa ženskom kapom, dimenzija 10x10x42 cm, bez natpisa.

19. Nišan sa ženskom kapom, utonuo u zemlju, dimenzija 11x11x43 cm, bez natpisa.

20. Muški nišan sa turbanom u gužve, prelomljena vrha, dimenzija 13x9,5x47 cm.

21. i 22. Nedaleko od ovog mezaristana, na otprlike pola kilometra idući starim makadamskim putem prema Srebrenici nalaze se dva šehidska nišana. Nišani su skoro identičnih dimenzija, kvadratne osnove 28x28 cm i visine 115 cm. Na sve četiri strane nišana izvedene su poluloptaste izbočine – jabuke. Turbani su im u gužve. Nišani su ograđeni dotrajalom drvenom ogradom. Orijentalista Hazim Numanagić je na osnovu izgleda i načina obrade ove nišane datovao u 16. vijek(11).

3. Dosadašnja zakonska zaštita

            Dobro nije bilo zaštićeno.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

            Nema podataka o konzervatorsko-restauratorskim radovima.

5. Sadašnje stanje dobra

            Odlaskom na lokalitet, dana 20.10.2011. godine, evidentirano je da je harem u dobrom stanju, te da se vrši njegovo redovno održavanje.

            Većina nišana je urađena od nekog lokalnog kamena koji vremenom poprima zelenkastu boju i koji se osipa.

            Harem nije ograđen.

            Dva nišana, nedaleko od harema, ograđeni su dotrajalom drvenom ogradom. Nišani su u dobrom stanju.

6. Specifični rizici

            Uklanjanje starih nišana.

III – ZAKLJUČAK

            Primjenjujući Kriterije za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima (Službeni glasnik BiH» broj 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijima:

A.         Vremensko određenje (dobra nastala od praistorije do 1960. godine)

B.         Istorijska vrijednost (veza građevine, cjeline ili područja sa istorijskom ličnošću ili značajnim događajem u istoriji)

C.         Umjetnička i estetska vrijednost

i.          Kvalitet obrade

v.         Vrijednost detalja

D.         Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)

v.         Svjedočanstvo o tipičnom načinu života u određenom razdoblju

E.         Simbolička vrijednost

i.          Ontološka vrijednost

ii.          Sakralna vrijednost

iii.         Tradicionalna vrijednost

v.         Značaj za identitet grupe ljudi

G.         Izvornost

i.          Oblik i dizajn

iv.         Tradicija i tehnike

v.         Položaj i smještaj u prostoru

vi.         Duh i osjećanja

            Sastavni dio ove odluke su:

-         kopija katastarskog plana;

-         zemljišnoknjižni izvadak;

-         fotodokumentacija (fotografije postojećeg stanja harema i dva (šehidska) nišana u Slapovićima, 20.10.2011. godine);

Korišćena literatura

            U toku vođenja postupka proglašenja harema i dva (šehidska) nišana u Slapovićima, nacionalnim spomenikom BiH, korišćena je sljedeća literatura:

1954.    Vego, Marko. Naselja bosanske srednjovjekovne države. Sarajevo: Svjetlost,1954.

1977.    Mehmed, Mujezinović. Islamska epigrafika u BIH, II knjiga. Sarajevo: 1977.

1978.    Bešlagić, Šefik. Nišani XV i XVI vijeka u Bosni i Hercegovini. Sarajevo: Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1978.

1982.    Šabanović, Hazim. Bosanski pašaluk. Sarajevo: 1982.

1991.    Kreševljaković, Hamdija. Izabrana djela III, Hanovi i karavansaraji u Bosni i Hercegovini. Sarajevo: Veselin Masleša, 1991.

1996.    Čelebi, Evlija. Putopis, odlomci o jugoslovenskim zemljama. Sarajevo: „Sarajevo-Publishing“, 1996.

            http://www.turizam-bosna.com/index.php?option=com_content&task=view&id=464

na dan 15.12.2011. godine

(1) Slapovići se nalaze na rijeci Zeleni Jadar u koju se ulijeva potok Duboko, na čijoj se sjevernoj obali nalazi džamija.

(2) Srebrenica se nalazi u planinskom području u sjeveroistočnom dijelu Bosne i Hercegovine. Srebrenica se nalazi u dolini rijeke Krljevica na 448 metara nadmorske visine, okružen brdima Sušica planine. Dio općine graniči sa Bajinom Baštom u Srbiji. Grad se nalazi oko 160 kilometara od Sarajeva i 120 km od Tuzle.

http://www.turizam-bosna.com/index.php?option=com_content&task=view&id=464 na dan 15.12.2011. godine.

(3) Vidi Odluku o proglašenju Istorijsko područje - Donji grad u Srebrenici nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine na sjednici Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika održanoj od 7. do 9. novembra 2006. godine („Službeni glasnik BiH, broj 1/10).

(4) Marko Vego, Naselja bosanske srednjovjekovne države, Sarajevo: Svjetlost, 1954., 108

(5) Hamdija Kreševljaković, Izabrana djela II – Esnafi i obrti u Bosni i Hercegovini (1463.-1878.), Sarajevo: Veselin Masleša, 1991., 239

(6) Hazim Šabanović, Bosanski pašaluk, Sarajevo, 1982., 51.

(7) Evlija Čelebi, Putopis, odlomci o jugoslovenskim zemljama, Sarajevo: ''Sarajevo-Publishing'', 1996.

(8) Hamdija Kreševljaković, Izabrana djela, III dio, Hanovi i karavansaraji u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: Veselin Masleša, 1991, 313.

(9)  U široj zoni Srebrenice navode se i sljedeći hanovi: Gođević han, Han Nesmotar, Han Polom, Mavrakin han i Milošev han, ali se navodi da nije bilo moguće obraditi sve hanove izgrađene tokom osmanskog perioda u BiH. Hamdija Kreševljaković, nav. djelo, 1991, 306.

(10) Orijentalista Hazim Numanagić navodi da se iz tog razloga može zaključiti da bi nišan mogao biti iz perioda gradnje džamije.