Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 20/12.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 21. do 24. novembra 2011. godine, donijela je

O D L U K U

I

Istorijsko područje - Harem džamije Crvena rijeka u Srebrenici proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik obuhvata prostor harema džamije sa starim nišanima.

Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru označenom kao k.č. 1/399 (stari premjer), z.k. uložak broj 419, k.o Srebrenica, opština Srebrenica, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Objekat džamije koji je izgrađen na mjestu džamije Crvena rijeka porušene 1995. godine ne uživa režim zaštite utvrđen ovom odlukom, jer nije izveden u skladu sa stanjem objekta prije njegovog rušenja i nije rehabilitovan u skladu sa Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 9/02, 70/06 i 64/08) i drugim važećim propisima, standardima i principima zaštite, pa ne ispunjava Kriterijume za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima („Službeni glasnik BiH“, br. 33/02 i 15/03).

Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini.

II

Vlada Republike Srpske dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za istraživanje, zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.   

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće uslove i obezbijediti sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, utvrđuju se sljedeće mjere zaštite za prostor definisan u tački I stav 3. ove odluke:

-          dozvoljeni su isključivo konzervatorsko-restauratorski radovi, radovi tekućeg održavanja, kao i radovi koji imaju za cilj prezentaciju spomenika uz odobrenje ministarstva Republike Srpske nadležnog za prostorno uređenje (u daljem tekstu: nadležno ministarstvo) i stručni nadzor nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Republike Srpske (u daljem tekstu: nadležna služba zaštite);

-          izvorna namjena zaštićenog prostora ne smije biti promijenjena;

-          izvršiti dokumentovanje nišana uz izradu geodetske skice;

-          izvršiti dokumentovanje epigrafske građe harema, identifikaciju postojećih grobova;

-          izvršiti konzervisanje i prezentovanje oštećenih nišana;

-          izvršiti hortikulturno uređenje harema džamije i saniranje oštećenih nišana;

-          ograditi harem džamije;

-          nije dozvoljeno izmještanje nišana.

IV

Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti u dijelu u kojem su suprotni odredbama ove odluke.

V

Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili dovedu u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostaviće se Vladi Republike Srpske, nadležnom ministarstvu, nadležnoj službi zaštite i opštinskim organima uprave nadležnim za poslove urbanizma i katastra radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke, te nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (www.kons.gov.ba).

VIII

Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku BiH“.

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović i Ljiljana Ševo.

Broj: 06.3-2.3-77/11-38

22. novembra 2011. godine

Sarajevo

Predsjedavajući Komisije

Dubravko Lovrenović

O b r a z l o ž e nj e

I – UVOD

Na osnovu člana 2. stav 1. Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za to dobro podnesen zahtjev.

Centar za islamsku arhitekturu iz Sarajeva podnio je, dana 10.02.2003. godine, peticiju/prijedlog Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika za proglašenje džamije u mahali Crvena rijeka, opština Srebrenica, nacionalnim spomenikom BiH.

Na osnovu prijedloga, Komisija je pokrenula postupak za donošenje odluke o proglašenju predmetnog dobra nacionalnim spomenikom, u skladu sa članom V Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i odredbama Poslovnika o radu Komisije.

Izjava o značaju dobra

Srebrenički haremi i nišani koje sadrže imaju značajnu izvornu vrijednost i snažnu simboličku vrijednost za lokalnu zajednicu.

Ne zna se ko i kada je izgradio džamiju na Crvenoj rijeci, nazvanoj po istoimenoj mahali koja je dobila ime po vodi crvene boje koja protiče u njenoj blizini. Džamija je bila manjih dimenzija sa drvenim trijemom i drvenom munarom, a srušena je u periodu od 1992-1995 godine.

U haremu džamije nalazi se desetak starih nišana različitih dimenzija i oblika od kojih neki potiču iz sredine 19. vijeka i time svjedoče o istoriji naselja. Na jednom nišanu je evidentiran natpis sa godinom (Supruga hadži Sinan Mustafe-bega Fatima, kći hadži Sulejmana Fazlić. Fatiha. 1283 - 1866/67).

II – PRETHODNI POSTUPAK

U toku vođenja postupka izvršen je uvid u:

-          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući opis, arhitektonski snimak i fotografije;

-          uvid u sadašnje stanje dobra;

-          kopiju katastarskog plana;

-          zemljišno-knjižni izvadak; 

-          istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korištene dokumentacije u okviru ove odluke.

Prema odredbi člana V stav 2.  Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 37. Poslovnika o radu Komisije, prije donošenja konačne odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom, Komisija je dužna pružiti mogućnost vlasniku predloženog nacionalnog spomenika, podnosiocu peticije, institucijama nadležnim za očuvanje nasljeđa, stručnim i naučnim institucijama, stručnjacima i naučnicima, kao i drugim zainteresovanim  licima da iznesu svoje stavove. U skladu s tim, Komisija je dopisom br. 07.1-35-427/03-1 od 11.02.2005, 02-35.2-8/11-95 od 28.07.2011, 02-36.1-7/11-82 od 21.07.2011, 06.3-35.2-8/11-219 od 31.10.2011. i 06.3-36.1-7/11-168 od 04.11.2011. zatražila dostavljanje dokumentacije i stavova u vezi sa proglašenjem džamije Crvena rijeka u Srebrenici nacionalnim spomenikom, od: Opštine Srebrenica, Centra za islamsku arhitekturu u Sarajevu, Medžlisa islamske zajednice Srebrenica, Ministarstava za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske, Republičkog zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske i Republičke uprave za geodetske i imovinsko-pravne poslove Republike Srpske – Područna jedinica Srebrenica. Nakon toga, Komisiji je dostavljena sljedeća dokumentacija:

-          dopisom broj IO-/05. od 18.02.2005. godine Medžlis islamske zajednice Srebrenica dostavio je podatke o džamiji Crvena rijeka u Srebrenici;

-          dopisom broj 082-0-RZ-11-000959 od 28.07.2011. godine Osnovni sud u Srebrenici-zemljišnoknjižna kancelarija obavijestila je Komisiju da nije u mogućnosti dostaviti podatke, kao i zemljišnoknjižne izvatke bez posjedovnih listova katastra Srebrenica;

-          dopisom broj 07/1.20/624-506/11 od 03.11.2011. godine Republički zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske obavijestio je Komisiju da džamija u mahali Crvena rijeka u Srebrenici nije bila evidentirana kao kulturno-istorijsko nasljeđe;

-          dopisom broj 21.42/952-7/11 od 12.09.2011. godine Republička uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove Republike Srpske – Područna jedinica Srebrenica dostavila je Komisiji posjedovne listove i kopije plana za 26 džamija sa područja opštine Srebrenica, između kojih i za džamiju Crvena rijeka u Srebrenici;

-          dopisom broj SI/11 od 03.11.2011. godine Medžlis islamske zajednice Srebrenica dostavio je podatke o izvedbenim projektima za nove džamije na području opštine Srebrenica, između kojih i za džamiju Crvena rijeka u Srebrenici(1); 

-          dopisom broj 082-RZ-11-001432 od 22.12.2011. godine Osnovni sud u Srebrnici dostavio je zemljišnoknjižni izvadak za harem džamije Crvena rijeka u Srebrenici.

Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Harem džamije Crvena rijeka u Srebrenici nalazi se u mahali Crvena rijeka.

Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji označenoj kao k.č. 1/399 (stari predmjer), posjedovni list broj 157/7, z.k. uložak broj 419, k.o Srebrenica, opština Srebrenica, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Istorijski podaci

Srebrenica, grad u sjeveroistočnoj Bosni, tokom svoje istorije promijenio je nekoliko imena: Domavia, Argentarija, Argentum i Bosnia Argentaria.

Područje Srebrenice je poznato po eksploataciji srebra još iz antičkog doba. U obližnjim Sasama na lokalitetu Gradina otkriveni su ostaci većeg antičkog i kasnoantičkog municipija Domavia, koji je bio i centar rudarske uprave za provincije Panoniju i Dalmaciju(2).

Od 9. do 15. stoljeća šire područje Srebrenice ulazilo je u sastav srednjovjekovnih župa, a to su: Vratar, Birač, Osat i Trebotić. Srebrenica se u istorijskim izvorima prvi put spominje 1352. godine, kao podgrađe tvrđave Srebrenik.

Do prve polovine 17. stoljeća Srebrenica je u graditeljskom pogledu brzo napredovala. Prema opisu Evlije Čelebije, Srebrenica je 1660. godine imala 800 prizemnih i na sprat tvrdo zidanih i lijepih kuća, šest mahala i šest džamija sa mihrabom, zatim jednu tekiju, tri mekteba, jedan mali han i 70 esnafskih dućana, kao i jedan hamam. Od navedenog broja džamija Evlija Čelebija spominje jedino Bajezid Velijinu džamiju za koju kaže da je to glavna džamija rađena u starom stilu sa jednim minaretom i pokrivena ćeramidom(3), a Mujezinović smatra da se ova džamija nalazila u tvrđavi Srebrenik i da je bila podignuta za potrebe vojske i da je najstarija džamija u Srebrenici.

Početkom XVIII vijeka nastala je Bijela džamija(4), jedina sa kamenom munarom.

Osim Bijele džamije, u Srebrenici postojale su tri sa drvenom munarom. To su Čaršijska, Crvena rijeka i Petrička. Sve tri su bile manjih dimenzija sa ulaznim trijemom i prednjim mahfilom srednje dubine. Sve su bile zidane od kamena i slično oblikovane. O ostalim džamijama koje navodi Evlija ne zna se ništa, pa ni o Bajazid Velijinoj. Moguće je da se ona nalazila na mjestu današnje Čaršijske ili džamije Crvena rijeka, koja se nalazi ispod same tvrđave, gdje je mogla nastati prva muslimanska mahala.

Džamija Crvena rijeka i Petrička džamija u mahali Petriča bile su veoma slične i skoro iste veličine. 

Unutrašnji, molitveni prostor bio je dimenzija 5,50 x 7,50 m, a dubina prednjeg mahfila oko 2 m. Obje džamije su imale jednostavan mihrab bez ukrasa i drveni mimber sa ogradom koja je bila ukrašena rezanom rezbarijom.

Stubovi trijema su povezani drvenim lukovima.

Drvene munare kod obje džamije su bile iste i bile su ukrašene vertikalnim letvicama, a pokrivena galerija je imala veće otvore sa ukrasnim lukovima nego kod Čaršijske (Hadži Selmanove) džamije(5).

Džamija je bila pokrivena četverovodnim krovom.

Ne zna se ko i kada je izgradio džamiju Crvena rijeka.

Džamija je u potpunosti srušena u periodu od 1992-1995 godine.

U haremu se nalazi manji broj starih nišana različitih dimenzija i oblika.

Harem uz džamiju pretrpio je manja oštećenja. U toku je izgradnja nove džamije.

Vanjske dimenzije džamije u izgradnji iznose cca. 6,20 x 8,10 m. Objekat je građen od opekarskih blokova i armirano-betonske konstrukcije. Objekat nove džamije pokriven je četverovodnim krovom, a kao pokrivač korišten je crijep. Munara je drvena.

2. Opis dobra

Harem

Uz obnovljenu džamiju u Crvenoj rijeci u Srebrenici nalazi se manji mezaristan sa desetak nišana(6).

Nišan broj 1

Nišan sa ženskom kapom, dimenzija 12x12x58 cm, bez natpisa.

Nišan broj 2

Muški nišan sa turbanom, dimenzija 12x12x37 cm, bez natpisa, potonuo u zemlju.

Nišan broj 3

Nišan sa ženskom kapom, dimenzija 16x14x567 cm, bez natpisa.

Nišan broj 4

Nišan sa ženskom kapom, dimenzija 12x12x52 cm, sa natpisom na turskom jeziku.

الحاج سنان مصطفي بيك خليله سي فاطمه بنت حاجي سليمان فازليك الفاتحة 1283

Supruga hadži Sinan Mustafe-bega Fatima, kći hadži Sulejmana Fazlić. Fatiha. 1283 (1866/67).

Nišan broj 5

Nišan sa ženskom kapom, dimenzija 13x13x45 cm, bez natpisa.

Nišan broj 6

Muški nišan sa oštećenim turbanom, dimenzija 14x14x74 cm, bez natpisa.

Nišan broj 7

Nišan sa ženskom kapom, dimenzija 13x13x66 cm, bez natpisa.

Na osnovu formi i ukrasa svih nišana, predpostavlja se da potiču iz 19. stoljeća.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Dobro nije bilo zaštićeno(7).

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Nema podataka o konzervatorsko-restauratorskim radovima.

5. Sadašnje stanje dobra

Odlaskom na lokalitet, dana 14. 07. 2011. godine, evidentriano je da je na mjestu srušene džamije izgrađen novi objekat džamije.

Harem džamije nije ograđen. U haremu je sačuvan manji broj nadgrobnih spomenika, a pojedini nišani su nagnuti, prevrnuti i dijelom utonuli u zemlju.

6. Specifični rizici

Uklanjanje starih nišana.

III – ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom (“Službeni glasnik BiH”, broj 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A.         Vremensko određenje (dobra nastala od praistorije do 1960. godine)

B.         Istorijska vrijednost (veza građevine, cjeline ili područja sa istorijskom ličnošću ili značajnim događajem u istoriji)

C.         Umjetnička i estetska vrijednost

i.          Kvalitet obrade.

D.         Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)

v.          Svjedočanstvo o tipičnom načinu života u određenom periodu.

E.         Simbolička vrijednost

i.          Ontološka vrijednost,

ii.          Sakralna vrijednost,

iii.         Tradicionalna vrijednost,

v.          Značaj za identitet grupe ljudi.

G.         Izvornost

i.          Oblik i dizajn,

iv.         Tradicija i tehnike,

v.          Položaj i smještaj u prostoru,

vi.         Duh i osjećanja.

Sastavni dio ove odluke su:

-          kopija katastarskog plana;

-          zemljišnoknjižni izvadak;

-          fotodokumentacija (fotografije postojećeg stanja harema i eksterijera džamije Crvena rijeka u Srebrenici, juli 2011. godine).

Korištena literatura

U toku vođenja postupka proglašenja istorijskog područja - Harema džamije Crvena rijeka u Srebrenici nacionalnim spomenikom BiH, korištena je sljedeća literatura:

1975.    Handžić, Adem. Tuzla i njena okolina u XIV vijeku. Sarajevo: Svjetlost, 1975.

1978.    Kovačević-Kojić, Desanka. Gradska naselja srednjovjekovne bosanske države. Sarajevo: 1978.

1982.    Šabanović, Hazim. Bosanski pašaluk. Sarajevo: 1982.

1996.    Čelebi, Evlija. Putopis, odlomci o jugoslovenskim zemljama. Sarajevo: ''Sarajevo-Publishing'', 1996.

1998.    Mujezinović, Mehmed. Islamska efigrafika u Bosni i Hercegovini, knjiga III. Sarajevo: Sarajevo - Publishing, 1998.

1999.    Bećirbegović, Madžida. Džamije sa drvenom munarom. Sarajevo: ''Sarajevo-Publishing'', 1999.

(1) Projektant nove  džamije Crvena rijeka u Srebrenici je d.o.o.''TEHNO'', Srebrenica, dip.ing.građ. Hasan Huseinović, izvođač radova d.o.o. ''Tokoljak'', Srebrenica, a investitor je bio Medžlis islamske zajednice Srebrenica, za izgradnju je izdato odobrenje.

(2) Vidi Odluku o proglašenju Istorijsko područje - Donji grad u Srebrenici nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine na sjednici Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika održanoj od 7. do 9. novembra 2006. godine (Službeni glasnik BiH, broj  1/10).

(3) Mehmed Mujezinović, Isto djelo, 1998, 135.

(4) Bećirbegović, Madžida, Džamije sa drvenom munarom, 1999, 114.

(5) Bećirbegović, Madžida, Džamije sa drvenom munarom, 1999, 114,115,116.

(6) Orijentalista Hazim Numanagić je u julu 2011. godine obišao harem džamije Crvena Rijeka i identifikovao nišane.

(7) Prema dopisu Republičkog zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa broj 07/1.20/624-506/11 od 03.11. 20111. godine dobro nije bilo evidentirano, ni zaštićeno od strane Zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa SRBiH.