Status spomenika -> Nacionalni spomenik
Nakon izvršenog sravnjivanja sa usvojenim tekstom odluke, utvrđeno je da se u Odluci Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika o proglašenju kulturnog pejzaža – Spomen-park žrtava fašističkog terora Garavice, općina Bihać, nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine, broj 02-2.3-77/11-23 od 7. septembra 2011. godine, objavljenoj u “Službenom glasniku BiH” broj 18/12 na bosanskom, srpskom i hrvatskom jeziku, potkrala greška, te se daje sljedeća
I S P R A V K A
ODLUKE KOMISIJE ZA OČUVANJE NACIONALNIH SPOMENIKA
O PROGLAŠENJU KULTURNOG PEJZAŽA – SPOMEN-PARK ŽRTAVA FAŠISTIČKOG TERORA GARAVICE, OPĆINA BIHAĆ, NACIONALNIM SPOMENIKOM BOSNE I HERCEGOVINE
U Odluci Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika o proglašenju kulturnog pejzaža – Spomen-park žrtava fašističkog terora Garavice, općina Bihać, nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (“Službeni glasnik BiH”, broj 18/12), u tački I stav 3. vrši se ispravka teksta tako da se briše broj „1608“.
Predsjedavajuća Komisije
Amra Hadžimuhamedović
Broj: 03.1-2.5-90/15-1
8. maja 2015. godine
Sarajevo
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 6. do 9. septembra 2011. godine, donijela je
O D L U K U
I
Kulturni pejzaž – Spomen-park žrtava fašističkog terora Garavice, opština Bihać, proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).
Nacionalni spomenik čini: petnaest skulptura poredanih u prostoru sa pristupnim stazama, platoom i krajolikom (brežuljak sa okolnim livadama) i grobnica.
Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru koji obuhvata k.č. 1483/3, 1526, 1528, 1525, 1527, 1530, 1547, 1546, 1545, 1545/1, 1544, 1550, 1551, 1552, 1554, 1555, 1543, 1553, 1556, 1603, 1604, 1606, 1610, 1611, 1623, 1634, 1608, 1633 i 1609 (stari premjer), zemljišnoknjižni uložak br. 4619, 2362, 2861, 3995, 4423, 373, 1670, 7707, 2389, 2713, 1778, 1752, 2140, 740, 2320, 550, 3507, 1681, 1701, 1728, 2976, 4919, 2294, 1806, 3993 i 3996, k.o. Bihać-grad, što odgovara k.č 2131/17 (964/21), 1790/1, 1790/3, 1786/1, 1786/3, 1790/2, 1784, 1785, 1783/1, 1783/2, 1780, 1781/1, 1781/2, 1819/2, 1776, 1821, 1822, 1774, 1775, 1773, 1772, 1824, 1823, 1820, 1819/1, 1771, 1825, 1833, 1834, 1835, 1826, 1769, 1770, 1767, 1768 i 1828 (novi premjer), k.o. Bihać-grad, opština Bihać, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.
Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini («Službene novine Federacije BiH», br. 2/02, 27/02, 6/04 i 51/07).
II
Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju, restauraciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
III
Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, na prostor definisan u tački I stav 3. ove odluke utvrđuju se sljedeće mjere zaštite:
- Dozvoljeni su isključivo konzervatorsko-restauratorski radovi, radovi na restauraciji kompleksa, radovi koji će obezbijediti održivu upotrebu, uključujući i radove čiji je cilj prezentacija nacionalnog spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i stručni nadzor nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine;
- Nije dozvoljeno izvođenje radova koji bi mogli da ugroze nacionalni spomenik, kao ni postavljanje magistralnih infrastrukturnih objekata niti privremenih objekata ili stalnih struktura čija svrha nije isključivo zaštita i prezentacija nacionalnog spomenika;
- Dozvoljeno je korišćenje nacionalnog spomenika u njegovoj izvornoj namjeni i njegova prezentacija u obrazovne i kulturne svrhe pod uslovom da ne ugrožavaju njegov integritet i prirodno okruženje;
- Izvršiti radove na sanaciji pristupnih staza i parking prostora bez narušavanja izvornog izgleda kompleksa;
- Izvršiti hortikulturno uređenje kompleksa;
- Ukloniti građevinski otpad iz krajolika koji okružuje spomenik.
IV
Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti u dijelu u kojem su suprotni odredbama ove odluke.
V
Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili dovedu u pitanje njegovu zaštitu.
VI
Ova odluka dostaviće se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje, nadležnoj službi zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine i opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II–V ove odluke, te nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.
VII
Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.kons.gov.ba).
VIII
Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.
IX
Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku BiH“.
Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović i Ljiljana Ševo.
Broj: 02-2.3-77/11-23
7. septembra 2011. godine
Sarajevo
Predsjedavajuća Komisije
Ljiljana Ševo
O b r a z l o ž e nj e
I – UVOD
Na osnovu člana 2. stav 1. Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, „nacionalni spomenik” je dobro, koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine („Službeni glasnik BiH“, broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za šta ne postoji vremensko ograničenje, te bez obzira na to, da li je za navedeno dobro podnesen zahtjev.
Zavičajno udruženje Una iz Banja Luke podnijelo je, dana 06. 09. 2010. godine, prijedlog/peticiju za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom BiH.
Prema odredbama Zakona, a na osnovu člana V. stav 4. Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.
Izjava o značaju dobra
Spomen-park žrtava fašističkog terora Garavice je jedan od 21 spomenika koje je Bogdan Bogdanović, jedan od najpoznatijih i najuspješnijih graditelja memorijalne arhitekture u regionu jugoistočne Evrope, dizajnirao na prostoru bivše Jugoslavije i predstavlja dio njegovog opusa. Bogdan Bogdanović koristi univerzalnu simboliku elemenata sunca, planeta i mjeseca kreirajući spomenik koji postaje autentični element prostora.
Spomenik je obilježje stravičnog zločina koji su tokom 1941. godine ustaške snage počinile nad građanima bihaćkog kraja, prije svega Srbima i Jevrejima, kojom prilikom je ubijeno prema nekim izvorima 7.000 ljudi, dok prema drugim izvorima broj žrtava dostiže i 12.000.
Sačinjen je od petnaest istovetnih skulptura raspoređenih u dvije grupe (veću od trinaest skulptura i manju od dvije), staza i terasa koje prate formu brda Garavice sa minimalnim prekrivanjem zelene površine.
II – PRETHODNI POSTUPAK
Tokom vođenja postupka izvršen je uvid u:
- podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući opis, arhitektonski snimak i fotografije;
- podatke o oštećenjima;
- uvid u sadašnje stanje dobra;
- izvodi iz katastra i posjedovni list;
- istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korišćene dokumentacije u okviru ove odluke;
Prema odredbi člana V stav 2. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 37. Poslovnika o radu Komisije, prije donošenja konačne odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom, Komisija je dužna da pruži mogućnost vlasniku predloženog nacionalnog spomenika, podnosiocu peticije, institucijama nadležnim za očuvanje nasljeđa, stručnim i naučnim institucijama, stručnjacima i naučnicima, kao i drugim zainteresovanim licima da iznesu svoje stavove. U skladu s tim, Komisija je dopisom br. 03.2-35.2-8/11-30, od 03. 03. 2012. Godine, zatražena je dostava dokumentacije i stavovi u vezi sa proglašenjem Kulturni pejzaž – Spomen-park žrtava fašističkog terora Garavice od: Zavoda za zaštitu spomenika u sklopu Federalnog ministarstva kulture i sporta, Kantonalnog zavoda za zaštitu kulturno – istorijskog i prirodnog nasljeđa Bihać, Opštine Bihać, Odjeljenje za imovinsko-pravne poslove, geodetske odnose i katastar, Zavičajnom udruženju UNA (podnosilac peticije); dopisom br. 02-36.1-7/11-125, od 06.10.2011. godine, zatražena je dostava zemljišno-knjižnog izvatka od Opštinskog suda u Bihaću, Zemljišno-knjižni ured.
- dopisom broj 07-40-4689-1/1, od 09.03.20101. godine, Zavod za zaštitu spomenika, FBiH je dostavio podatke o ranijoj zaštiti dobra od strane Zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa BiH;
- dopisom broj 05/2-30-1705/11, od 29.09.2011. godine, Opština Bihać, Služba za imovinsko-pravne i geodetske poslove dostavila je kopiju katastarskog plana sa ortofoto snimkom i izvode iz posjedovnog lista;
- dopisom broj 017-0-Dnar/rz-11-005543, od 21-10.2011. godine, Opštinski sud u Bihaću, Zemljišnoknjižni ured dostavio je zemljišnoknjižne izvatke.
Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:
1. Podaci o dobru
Lokacija
Kulturni pejzaž Spomen-park žrtava fašističkog terora Garavice se nalazi u Bihaću na brdu Garavice, mjesto Uljevite Bare, uz cestu koja iz Bihaća vodi do graničnog prelaza Izačić i Republike Hrvatske.
Kompleks se sastoji iz dvije grupe – Prvu grupu sačinjava trinaest skulptura smještenih na brdu koje se nalazi južno od ceste Bihać – Izačić, dok drugu grupu sačinjavaju preostale dvije skulpture. Ova grupa se nalazi na udaljenosti od oko 975,7 m vazdušne linije sjeveroistočno od prve grupe (prema graničnom prelazu Izačić). Prvoj grupi skulptura pristupa se stazama i stepenicama, dok druga grupa nema pristupni put.
Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru označenom kao k.č. br. 1483/3, 1526, 1528, 1525, 1527, 1530, 1547, 1546, 1545, 1545/1, 1544, 1550, 1551, 1552, 1554, 1555, 1543, 1553, 1556, 1603, 1604, 1606, 1610, 1611, 1623, 1634, 1608, 1633, 1609 (stari premjer), zemljišnoknjižni uložak broj 4619, 2362, 2861, 3995, 4423, 373, 1670, 7707, 2389, 2713, 1778, 1752, 2140, 740, 2320, 550, 3507, 1681, 1701, 1728, 2976, 4919, 2294, 1806, 3993 i 3996, k.o. Bihać-grad, opština Bihać, što odgovara k.č 2131/17, 1790/1, 1790/3, 1786/1, 1786/3, 1790/2, 1784, 1785, 1783/1, 1783/2, 1780, 1781/1, 1781/2, 1819/2, 1776, 1821, 1822, 1774, 1775, 1773, 1772, 1824, 1823, 1820, 1819/1, 1771, 1825, 1833, 1834, 1835, 1826, 1769, 1770, 1767, 1768 i 1828 (novi premjer), k.o. Bihać-grad, opština Bihać, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.
Istorijski podaci
U periodu od 1941. do novembra 1942. godine Bihać je bio u sastavu Treće italijanske okupacione zone koju su, na zahtjev NDH, Italijani napustili u maju 1941, kada je grad pretvoren u jak ustaško-domobranski garnizon.
U gradu su tokom 1941. godine ustaše izvršili masovni pokolj stanovništva. Nakon borbi sa ustanicima Drvarske brigade Italijani su ponovno ušli u grad. U januaru 1942. godine partizani I krajiškog odreda zauzimaju Ripač nakon čega je uslijedila intenzivna borba za oslobođenje Bihaća.
U borbama od 2. do 4. novembra 1942. godine grad je oslobođen. Veliku i povezanu oslobođenu teritoriju narod je nazvao Bihaćkom republikom, koja je postala centar političkog rada organizacija KPJ i masovnih antifašističkih organizacija. U oslobođenom gradu je krajem novembra održano prvo zasjedanje Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Jugoslavije na kojem je prisustvovalo 365 delegata iz svih dijelova Jugoslavije(1).
Spomen-park Garavice podignut je 1981. godine na inicijativu pokrenutu od strane Opštine Bihać 1973. godine. Spomen-park je izveden na lokalitetu dvije masovne grobnice u kojim počivaju tijela, prema nekim izvorima, 7000 ljudi(2), dok prema drugim izvorima broj žrtava dostiže i 12.000 koji su ubijeni 1941. godine(3).
Spomenik je izveden prema projektu arhitekte Bogdana Bogdanovića (Beograd, 20.08.1922. – Beč, 18.06.2010.)(4), jednog od najvećih regionalnih graditelja memorijalne arhitekture. Većina njegovih spomenika posvećena je žrtvama fašističke ideologije, a oblikovna izražajnost i ukupan umjetnički izraz memorijala koje je projektovao imaju univerzalnu vrijednost.
Osnovna značajka arhitekture Bogdana Bogdanovića jeste transponovanje fragmenata arhitekture i drevnih simbola u snažno i originalno razvijene prostorne kompozicije, upotrebljavajući poseban jezik asocijacija i značenja, pročišćen novim, idejno složenim vrednostima(5).
2. Opis dobra
Moja filozofija je bila veoma apstraktna, inspirisana antičkim dualističkim promišljanjem dobra i zla... Da budem potpuno iskren, moram reći da moji spomenici nisu spomenici. U krajnjem slučaju oni ne izgledaju kao spomenici. Oni su više priče, interesantni objekti, fantastični... (6)
Kao i drugi spomenički ambijenti Bogdana Bogdanovića(7), spomen-park Garavice sadrži sve elemente kompleksnog arhitektonskog, estetskog i pejzažnog rješenja. Autor uspostavlja harmoniju prirodnog okruženja i arhitektonskog izraza kroz vješto postavljanje skulpture u prostor, korišćenje morfologije terena za naglašavanje dramatskih efekata i pažljivo ispalnirane vizure iz različitih dijelova cjeline. Prema riječima autora, koristeći univerzalnu simboliku elemenata sunca, planeta i mjeseca, spomenik postaje blizak svim ljudima i uspijeva se nametnuti kao autentični element prostora. Kombinacija skulptorskog djelovanja, arhitektonskog i pejzažnog projetovanja podrazumijeva upotrebu vokabulara, koji uključuje kamen, biljne vrste i vodu. Bogdan Bogdanović ne koristi ikonografiju smrti ili soc-realizma, uobičajenu za vrijeme u kojem je djelo nastalo, te na njegovim memorijalima ne možemo naći niti krstove, niti srp i čekić, ni predstave ljudskih figura i uopšteno grubi naturalizam predstavljanja i oblikovanja elementa. Autor sve ove elemente svodi na ornamentiku nastalu kombinovanjem lokalnih, istorijskih obilježja gradnje i Bogdanovićevih sasvim intimnih imaginacija. Na ovaj način autor izbjegava nespretno prenošenje stvarnosti u jezik arhitekture, koji često – paradoksalno – označavaju tek glorifikaciju smrti(8).
U svojim djelima Bogdanović upotrebljava semilogijsko značenje „znaka“ (simbola) kao spomenika. Pri tome sliku cjeline spomenika gradi na osnovi pet osnovnih arhitektonskih oblika: megaliti (reperi), zidine (granice), kapije (putevi), mauzoleji (žarišta) i memorijalni kompleksi (četvrti)(9).
Bogdan Bogdanović je uspostavio shemu dokumentovanja i apstrahiranog predstavljanja svojih spomenika, koja se sastoji od pet elemenata: thema, synthema, graditelj, mythologema i analogija.
Na taj način, on objašnjava koncept Spomen-parka na Garavici, kako slijedi:
Thema: Spomen-park, Bihać, 1981.
Synthema: Brežuljak Garavice u Garavičkom polju podno Plješivice; simbolično obilježavanje mjesta zločina da bi se dokazalo kako je život jači od smrti.
Graditelj: Bodan, sin Milanov.
Mythologema: „Kolo žena“, isplakanih blijedih lica, okrenutih vodi, blatu i travama baruštine u kojoj su se gasili životi mučenika; kamene figure od bihacita kao trajanje sjećanja.
Analogija: Mit „Atlantide“, grad“ni na nebu ni na zemlji, „Maglaj-grad“(10).
Osnov koncepta spomen-parka na Garavici proizilazi iz odnosa dva elementa - megalita (reperi) i zatečenog pejzaža (brežuljak i nebo). U pogledu arhitektonskog rješenja, a na osnovu komparativne analize(11), može se svrstati u manje složene spomeničke ambijente Bogdana Bogdanovića. Sačinjen je od petnaest istovetnih skulptura, staza i terasa koje prate formu brda Garavice sa minimalnim prekrivanjem zelene površine.
Radi se o prirodnom brežuljku do kojeg Bogdan Bogdanović na dramatičan način gradi stazu koja presijeca izohipse upravno; potom se razdvaja na dvije strme staze, od kojih ona uz koju je postavljena manja grupa kenotafa ima slijepi kraj. Drugi dio staze, koji ima nešto manji nagib vodi do vrha brežuljka, gdje je u nepravilnim grupama koncentrirano 11 kenotafa. U tom dijelu staza ima vrlo blagi nagib ili je potpuno horizontalna i povija se između kenotafa, praveće slijepe krajeve, koji simbolizuju zaustavljeni život i beznađe. Iako je staza projektovana tako da iskoristi potencijal morfologije terena, pa u potpunosti ima organski oblik, prisutan je motiv minojskog labirinta. Taj motiv labirinta simbolizuje spas iz beznađa, „uzletom života iznad smrti“.
U pogledu materijalizacije korišćeni su bihacit, beton i čelik. Popločanje staza je u materijalizaciji kombinacija betonskih i kamenih ploča, amorfnih oblika poslaganih u formi mreže. Staza je izvedena na podlozi od pijeska (5-8 cm) i tucanika (20 cm), zbog neodržavanja danas su u jako lošem stanju.
Skulptura
Skulpturu čini pet kvadara čije se dimenzije smanjuju prema vrhu (1. 290x290x100 cm; 2. 140x140x120 cm; 3. 116x140x70 cm; 4. 116x140x70 cm; 5. 116x116x110 cm ). Prvi, treći i četvrti izraženijeg su oblika kvadra dok su drugi i peti gotovo u obliku kocke. Prvi, koji ima ulogu postamenta nije dekorisan dok su ostali ukrašeni geometrijskim simbolima (krug i linije različitih dužina i oblika) od kojih se simbol na najvišem kvadru može protumačiti kao suza.
3. Dosadašnja zakonska zaštita
Prema evidenciji Zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa BiH dobro je bilo evidentirano i zaštićeno pod nazivom: Groblje žrtava fašističkog terora u Garavici kod Bihaća(12). Odlukom o registraciji iz 1950. godine dobro je uživalo II stepen zaštite. Inicijativa za izgradnju Spomen-parka žrtava fašističkog terora Garavice, pokrenuta je od strane Opštine Bihać 1973. godine.
4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi
Nema podataka o vršenju istraživačkih i konzervatorsko-restauratorskih radova na spomeničkom ansamblu u periodu od njegove izgradnje do danas.
5. Sadašnje stanje dobra
Forma spomenika, kao cjeline je očuvana, ipak dvije skulpture su vandalizovane grafitima, dok su ostale oštećene gelerima granata. Spomenik je zapušten, a krajolik koji ga okružuje koristi se kao deponija za građevinski otpad. Posebno je ugrožena druga manja grupa, jer se nalazi u neposrednoj blizini saobraćajnice i industrijskih objekata koji su nastali u posljednjih 10-15 godina.
Staze i platoi su usljed neodržavanja takođe znatno ugroženi.
6. Specifični rizici
- Neodržavanje;
- Nepovoljno dejstvo atmosferilija.
III – ZAKLJUČAK
Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom („Službeni glasnik BiH”, br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:
A. Vremensko određenje
B. Istorijska vrijednost (veza građevine, cjeline ili područja sa istorijskom ličnošću ili značajnim događajem u istoriji)
C. Umjetnička i estetska vrijednost
i. Kvalitet obrade,
ii. Kvalitet materijala,
iii. Proporcije,
iv. Kompozicija,
v. Vrijednost detalja,
vi. Vrijednost konstrukcije.
F. Ambijentalna vrijednost
i. Odnos oblika prema ostalim dijelovima cjeline,
iii. Objekat ili grupa objekata je dio cjeline ili područja.
G. Izvornost
i. Oblik i dizajn,
ii. Materijal i sadržaj,
iii. Namjena i upotreba,
v. Položaj i smještaj u prostoru.
Sastavni dio ove odluke su:
- Imovinsko-pravna dokumentacija
- Izvadak – prijepis posjedovnog lista broj 05/2-30-0055, k.o. Bihać-grad, opština Bihać; izdan dana 16. 03. 2011. godine.
- Kopija katastarskog plana, k.o. Bihać-grad, opština Bihać; izdan dana 16. 03. 2011. godine.
- Konstatacija broj 05/-30-1705/11, k.o. Bihać-grad, opština Bihać; izdan dana 16. 03. 2011. godine.
- Snimak ortofoto, k.o. Bihać-grad, opština Bihać; izdan dana 16. 03. 2011. godine.
- Dopisi Zavičajnog udruženja Una od 02.03.2011, 24.03.2011. i 08.09.2010. godine.
- Dokumentacija o prethodnoj zaštiti dobra
- Dopis Zavoda za zaštitu spomenika u sastavu Federalnog ministarstva kulture i sporta, br. 07-40-4-699-1/11, od 09. 03. 2011. godine.
- Fotodokumentacija
- Fotografije postojećeg stanja Kulturnog pejzaža – Spomen-parka žrtava fašističkog terora Garavice, opština Bihać, snimljene su: 31. marta 2011. godine, fotografisala Aida Bucalović, istoričarka umjetnosti (digitalni fotoaparat Canon – EOS – 450D);
- Ostala dokumentacija:
- Situacija – Arhitektonski fakultet Sarajevo, studentski rad „Spomen-park Garavice“, školska godina 1985/86.
Korišćena literatura
1962. Služba za zaštitu, “Zaštićeni spomenici Narodno-oslobodilačkog rata,“ Naše starine: Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture N. R. Bosne i Hercegovine, VIII (1962): 244-245.
1970. Vojna enciklopedija Jugoslavije, knjiga 1. Zagreb: Grafički zavod Hrvatske, 1970.
1987. Likovna enciklopedija Jugoslavije, 2 K-Rem. Zagreb: Jugoslavenski leksikografski zavod „Miroslav Krleža“, 1987.
1988. Trumić, Aleksander. Nacrtane riječi i napisani crteži, spisateljski i graditeljski opit Protomajstora Bogdana, doktorska disertacija. Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu, Arhitektonski fakultet, mart, 1988.
(1) Vojna enciklopedija Jugoslavije, knjiga 1 (Zagreb: Grafički zavod Hrvatske, 1970), 606-607.
(2) Lokalitet masovnih grobnica prethodno je bio označen jednostavnom kamenom spomen-pločom, sa ćiriličnim natpisom: NAROD SREZA GRADA BIHAĆA PODIŽE OVAJ SPOMENIK KAO TRAJNU USPOMENU NA 12.000 NEVINO I ZVJERSKI UBIJENIH SRBA OD STRANE USTAŠKIH ZLIKOVACA U VREMENU OD JUNA 1941. GOD. DO OKTOMBRA 1941. GOD. NEKA JE SLAVNA I TRAJNA USPOMENA NEVINIM PALIM ŽRTVAMA. GARAVICA 27.VII.1949. GODINE.
(3) Vidi: “Zaštićeni spomenici Narodno-oslobodilačkog rata,“ Naše starine, Godišnjak zavoda za zaštitu spomenika kulture N. R. Bosne i Hercegovine, VIII, Sarajevo, 1962: 240; Dopis od strane Zavoda za zaštitu spomenika FMKS, od dana 09. 03. 2011. godine.
(4) Završio je Arhitektonski fakultet u Beogradu gdje je bio i profesor. Bavio se pretežno memorijalnom arhitekturom kojom su izvorno i maštovito obilježena zbivanja iz NOB-a. Neka među njegovim najupečatljivijim djelima su: spomenik na Jevrejskom groblju u Beogradu, spomenici u Sremskoj Mitrovici, Prilepu, Kruševcu, Mostaru, Jasenovcu, Labinu, Štipu, Travniku, Vukovaru, itd. Za svoj doprinos kulturi građenja dobio je Oktobarsku nagradu grada Beograda, Nagradu saveza arhitekata Jugoslavije i mnoge druge vrijedne nagrade i priznanja. Posebno su značajna njegova djela u kojima piše o problemima suvremene arhitekture. Vidi: Likovna enciklopedija Jugoslavije, 1 A-K. (Zagreb: Jugoslavenski leksikografski zavod „Miroslav Krleža“, 1987), 147.
(5) Ibid.
(6) Mirlesse, Alexandre, "Bogdan Bogdanović" intervju, Rencontre Europeenne no.7 (februar 2008):3.
(7) Primjer: Partizansko spomen-groblje u Mostaru
(8) Katarina Luketić, http://www.zarez.hr/76/z_esej.htm
(9) Dio teksta koji govori o univerzalnim vrijednostima memorijalne arhitekture Bogdana Bogdanovića preuzet je iz Odluke o proglašenju nacionalnim spomenikom Graditeljske cjeline – Partizansko spomen-groblje u Mostaru, u «Službenom glasniku BiH», broj 90/60.
(10) Aleksander Trumić, Nacrtane riječi i napisani crteži, spisateljski i graditeljski opit Protomajstora Bogdana, doktorska disertacija. (Univerzitet u Sarajevu, Arhitektonski fakultet, 1988) 92.
(11) Uporedi: Memorijalni park Dudik, Vukovar 1980; Simbolička nekropola, Leskovac 1971; Slobodište – simbolička nekropola, Kruševac 1961.
(12) Lokacija: NOO Bihać, NOS Bihać, K. O. Bihać, k. č. broj: 1620 i 1622, z. k. ul. broj: 2169 i 2679. Služba za zaštitu, “Zaštićeni spomenici Narodno-oslobodilačkog rata,“ Naše starine, Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture N. R. Bosne i Hercegovine, VIII, Sarajevo, 1962: 240.
|
