Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u “Službenom glasniku BiH”, broj 102/11.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovi člana V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 26. oktobra 2010. godine, donijela je

O D L U K U

I

Graditeljska cjelina Crkve sv. Ilije u Marićki kod Prijedora, zajedno sa pokretnom imovinom, proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni spomenik).

Pokretnu imovinu iz stava 1. ove tačke sačinjavaju: ikonostas sa 22 ikone, devet bogoslužbenih knjiga, dvije ikone, liturgijski predmeti, prijestolni krst, kandilo i vrata sa originalnim metalnim ključem.

Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru koji obuhvata k.č. 797/1 i 803/1, z.k. uložak broj 192, k.o. Marićka, općina Prijedor, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o provođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 9/02, 70/06 i 64/08).

II

Vlada Republike Srpske dužna je osigurati pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu i prezentaciju nacionalnog spomenika.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljnjem tekstu: Komisija) utvrdit će tehničke uvjete i osigurati sredstva za izradu i postavljanje informacione ploče sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

S ciljem trajne zaštite nacionalnog spomenika, na prostoru definiranom u tački I stav 3. ove odluke dopušteni su isključivo konzervatorsko-restauratorski radovi, radovi na tehničkom održavanju objekta i radovi koji će osigurati održivu upotrebu objekta, uz odobrenje ministarstva Republike Srpske nadležnog za prostorno uređenje i stručni nadzor nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Republike Srpske.

Utvrđuju se sljedeće mjere zaštite pokretne imovine iz tačke I stav 2. ove odluke (u daljnjem tekstu: pokretno naslijeđe):

Vlada Republike Srpske osiguraće odgovarajuće fizičke i tehničke uvjete za čuvanje nacionalnog spomenika:

            Za knjige:

-       izvršiti dezinfekciju, čišćenje i konzervaciju knjiga;

-       pohraniti knjige u kartonske kutije propisane međunarodnim standardima za čuvanje arhivske građe ili na drugi način osigurati odgovarajuće uvjete za čuvanje i prezentaciju knjiga;

            Za liturgijske predmete:

-       izvršiti čišćenje liturgijskih predmeta sredstvima namijenjenim za čišćenje srebra, bakra i bronze;

            Za crkveni namještaj:

-       izvršiti čišćenje crkvenog namještaja;

-       namještaj tretirati odgovarajućim sredstvima protiv crvotočine.

Izlaganje i ostali vidovi prezentacije, kao i nadzor nad zaštitom pokretnog naslijeđa vršit će se na osnovi uvjeta koje utvrdi ministarstvo Republike Srpske nadležno za kulturu.

IV

Iznošenje pokretnog naslijeđa iz Bosne i Hercegovine nije dopušteno.

Izuzetno od odredbe stava 1. ove tačke, dopušteno je privremeno iznošenje pokretnog naslijeđa iz Bosne i Hercegovine radi prezentacije ili konzervacije, ukoliko se utvrdi da konzervatorske radove nije moguće izvršiti u Bosni i Hercegovini, odnosno ako se procijeni da se konzervacija u inozemstvu može izvršiti kvalitetnije, brže i jeftinije.

Odobrenje u smislu prethodnog stava daje Komisija, ukoliko nesumnjivo bude utvrđeno da to ni na koji način neće ugroziti pokretno naslijeđe.

Komisija u svom odobrenju za privremeno iznošenje pokretnog naslijeđa iz Bosne i Hercegovine utvrđuje sve uvjete pod kojima se to iznošenje može izvesti, rok za povrat dobra u Bosnu i Hercegovinu i zaduženja pojedinih organa i institucija na osiguranju tih uvjeta, te o tome obavještava Vladu Republike Srpske, nadležnu službu sigurnosti, carinsku službu Bosne i Hercegovine i javnost.

V

Stavljaju se van snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski akti u dijelu u kojem su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.

VI

Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i općinske službe, suzdržat će se od poduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu oštetiti nacionalni spomenik ili dovesti u pitanje njegovu zaštitu.

VII

Ova odluka dostavit će se Vladi Republike Srpske, ministarstvu Republike Srpske nadležnom za prostorno uređenje, ministarstvu Republike Srpske nadležnom za kulturu, nadležnoj službi zaštite naslijeđa na nivou Republike Srpske i općinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi provedbe mjera utvrđenih u tač. II - VI ove odluke, te nadležnom općinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VIII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresiranim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://kons.gov.ba/).

IX

Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

X

Danom donošenja ove odluke, sa Privremene liste nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine (»Službeni glasnik BiH«, broj 33/02, »Službeni glasnik Republike Srpske«, broj 79/02, »Službene novine Federacije BiH«, broj 59/02 i »Službeni glasnik Brčko Distrikta BiH«, broj 4/03) briše se nacionalni spomenik upisan pod rednim brojem 472.

XI

Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u «Službenom glasniku BiH».

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović  i Ljiljana Ševo.

Broj: 06.1-02.3-71/10-27

26. oktobra 2010. godine

Sarajevo

Predsjedavajuća  Komisije

Amra Hadžimuhamedović

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovi člana 2. stav 1. Zakona o provedbi odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika donijela je odluku o stavljanju Crkve brvnare u Marićkoj kod Prijedora na Privremenu listu nacionalnih spomenika BiH, pod rednim brojem 472.

U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovi člana V Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila provedbi postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom. 

Izjava o značaju dobra

Crkva u Marićkoj kod Prijedora, posvećena svetom proroku Iliji, predstavlja vrijedan i izuzetno dobro očuvan primjer drvenih crkava brvnara u Bosni i Hercegovini.

Arhitektonski izgled crkve, a naročito konstruktivno i arhitektonsko rješenje krova crkve sa prepuštenim širokim strehama, niskim drvenim zidovima, dekorativno-arhitektonskim elementima trijema i zvonika, domišljatim i konstruktivno uspjelim tesarskim vezama drvenih konstruktivnih elemenata, vještina savladavanja relativno velikih konstruktivnih raspona, ali i vanredan osjećaj za proporcionalnost objekta, svjedoče o izuzetnom zanatskom umijeću lokalnih drvodjelja-neimara. Dostignuće graditelja je tim vrednije, imajući u vidu kompleksnost društveno-političkih i ekonomskih prilika kraja 19. vijeka, u vrijeme kada je crkva bila obnavljana.

Iz vremena druge obnove crkve (1938) potječe ikonostas sa 22 ikone, rad ikonopisca Pavla Žitetskog.

Posebnu grupu čine prijestolni krst, kandilo i drvena vrata s originalnim metalnim ključem, iz vremena prve crkve.

II – PRETHODNI POSTUPAK

U toku vođenja postupka izvršen je uvid u:

-       podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući opis, arhitektonski snimak i fotografije;

-       uvid u sadašnje stanje dobra;

-       kopiju katastarskog plana;

-       zemljišno-knjižni izvadak; 

-       historijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korištene dokumentacije u okviru ove odluke.

Prema odredbi  člana V stav 2.  Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 37. Poslovnika o radu Komisije, prije donošenja konačne odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom, Komisija će pružiti mogućnost vlasniku predloženog nacionalnog spomenika, podnosiocu peticije, institucijama nadležnim za očuvanje naslijeđa, stručnim i naučnim institucijama, stručnjacima i naučnicima, kao i drugim zainteresiranim licima da iznesu svoje stavove.

U skladu s tim, Komisija je dopisom broj: 07.2-35-107/05-1, od 21.03.2005. godine zatražila dostavu dokumentacije i stavova u vezi sa proglašenjem Crkve Marićke u općini Prijedor od: Općine Prijedor (Načelnika, Organa uprave nadležnog za poslove urbanizma i katastra, Zemljišno-knjižnog ureda Općinskog suda); Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske; Republičkog zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Republike Srpske; Zavoda za zaštitu spomenika u sastavu Federalnog ministarstva kulture i sporta.

-       stav vlasnika do momenta donošenja odluke nije dobijen.

Na osnovi uvida u  prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno  je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Selo Marićka je smješteno na jugozapadnom dijelu prijedorskog potkozarja, sa lijeve strane rijeke Gomionice, oko 20 km jugozapadno od Prijedora,

Teritorija sela Marićka prostorno graniči sa selima: Krivaja, Gradina, Omarska, Lamovita, Petrov Gaj, Rakelići, Tomašica i Busnovi.

Nacionalni spomenik se nalazi na zemljištu označenom kao k.č. 797/1 i 803/1, z.k. uložak broj 192, k.o. Marićka, Općina Prijedor, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Historijski podaci

Timar je prostrana ravnica u donjem toku Gomionice, između planine Kozare i banjalučke Vrhovine. Naselja u Timaru su: Jelićka, Slavićka, Radosavska, Niševići, Sraitinska, Gradina, Marićka, Busnovi, Bistrica, Omarska i Rakelići(1). 

Historijski podaci o kraju Timaru su veoma oskudni, ali o Jelićki i njenoj crkvi postoji nešto više sačuvanih podataka. U crkvenim knjigama u Jelićki i manastiru Gomionici sačuvali su se razni pomeni timarskih sveštenika i parohijana iz jelićke parohije(2).

U crkvenom muzeju u Sarajevu, na psaltiru stare srpske štampe, sačuvan je pomen o popu Ninku iz Timara iz 1699 godine, a 1742 god. pominju se timarski popovi Lazo i Damjan(3).

Iz navedenih podataka može se zaključiti da je Timar imao sveštenike još u XVII vijeku, a to implicira zaključkom da je na području Timara morala postojati i crkva. Prema predanju, crkva je uvijek u današnjoj Jelićki bila građena od drveta, jer nigde nema pominjanja, niti tragova, niti predanja o kakvoj zidanoj crkvi u Timaru(4).

Ne postoje dokumenti u kojima se precizno navodi vrijeme kada je podignut današnji parohijski Hram sv. proroka Ilije(5)  u Marićkoj. Prema natpisima urezanim, iznad i oko zapadnih ulaznih vrata, možemo zaključiti da je crkva izgrađena u periodu 1870-1880, ili da su tada izvođeni obimniji sanacioni radovi na crkvi(6). 

Natpis urezan iznad zapadnih vrata crkve u Marićki saopćava da je 1870. godine crkvu podigao pop Gligorije Stojnić.

Prema tumačenju Petra Momirovića iz 1956. godine, natpis iznad ulaznih vrata glasi:

”Оваи Божи храм подвигм (подвигом) подигоше чт. (честити) у славу св. Илие пр. 1870. свешт. поп Глигорие Стоинић”.

Isti natpis je 2009. godine, Mlađan Cunjak protumačio na sljedeći način:

”оваи божи храм в(у) м(арићкој) под(игоше) и. р. н и ч. т у славу св.(етог) илие пр(орока) 1870, свешт(еник) црк(ве) поп р. лисорие (глигорије) стоинич.” (7)

Na sjevernom dovratniku zapadnih ulaznih vrata, a u visini nadvratnika, nalazi se natpis urezan u deset redova. Prema tumačenju Petra Momirovića iz 1956. godine, taj natpis glasi: ”Цркве приложи н.... Станко Вулић, Јово Теованићем, Стоја Пилић, Јово Вулета, Воја Грабеж , Петар Ћирић. Писа Ристо Грабеж 1880.” (8)

Na južnom dovratniku zapadnih ulaznih vrata, a u visini nadvratnika, nalazi se natpis urezan u tri reda, koji daje podatke o majstorima koji su radili prilikom obnove crkve:

” Маистор Цр(кве) Максим Кујунџија, Илија Лукић.” (9)

Na carskim dverima se nalazi sljedeći natpis:

”Откупи сије двери Григорије Стојановић себи за здравље и вјечни помен, правио године 1753, месеца јула. 30 дан, у Костаиници”. (10)(11)

Carske dveri sa sličnim dekoracijama-rezbarijama u drvetu nalaze se na ikonostasima crkava u Šljivanu, Javoranima i Kolima, što navodi na zaključak da potiču iz iste majstorske radionice, koja je tokom 18. vijeka radila u Kostajnici.(12)

Natpis na dverima je evidentirao i dešifrirao Petar Momirović 1956. godine, a tumačenje natpisa pruža tri podatka: prvi, da su dveri otkupljene 30. jula 1753. godine; drugi, da su bile namijenjene za crkvu koja je postojala; a treći se odnosi na popa Gligorija, koji je rodom bio iz tih krajeva. Kako su carske dveri pronađene na tavanu Marićke crkve, može se zaključiti ili da su one prvobitno bile na crkvi, ili da su bile na nekoj crkvi u neposrednom okruženju. Pošto su dveri dosta uže od raspoloživog prostora za dveri na ikonostasu sadašnje crkve, može se zaključiti da su bile na nekoj drugoj crkvi, koja je bila manjih dimenzija.(13)      

Početkom 20. vijeka, crkva u Marićkoj je bila filijala parohije u Busnovima, a kao samostalna parohija se spominje u Šematizmu Pravoslavne crkve za 1924. godinu, kada njenu parohiju od 2608 vjernika, pored sela Marićka čini i centralni dio sela Krivaja sa zaseokom sela Stratinske. Tadašnja parohija se nalazila u okviru Banjalučkog protoprezviterijata, a danas pripada prijedorskom namjesništvu.(14)

Prema podacima iz pisanih izvora(15), u marićkoj crkvi službovali su sljedeći sveštenici: Jovan Jelić, od 1889-1923; Mirko Macura(16), od 1923-1924;  Luka Marčetić(17), od 1924-1941; Dušan Kondić i njegov sin Nebojša Kondić, od 1941-1960; Rade Kovrlija, od 1889-1923; Đurađ Stanić, od 1963-1974; Dragomir Maletić, od 1974-1975; Vitomir Malešević, od 1975-1979; Ljubiša Marić, od 1979-1984; Gojko Slijepčević, opsluživao 1984-1986; Sreto Aleksić, od 1986-2005 godine. Od 2005. godine službu  u crkvi u Marićkoj  obavlja sveštenik Siniša Pančić. 

Prema podacima iz Šematizma, Hram sv. proroka Ilije u Marićkoj je podignut na mjestu ranije crkve, sagrađene 1670. godine(18).

Na zidu znad zapadnih ulaznih vrata, u unutrašnjosti crkve je postavljena ploča na kojoj je izgraviran natpis, koji pruža osnovne podatke o obnovi hrama koja je izvršena u periodu 2002-2003 godina :

”ОВАЈ СВЕТИ ХРАМ СВ. ПРОРОКА ИЛИЈЕ У МАРИЋКОЈ ПОДИГНУТ ЈЕ 1670 Г. БЕ.....ОМ ЖРТВОМ ВЈЕРНИКА ОВЕ ПАРОХИЈЕ  С....... ЦРКВЕНОГ ОДБОРА И СВЕШТЕНИКА СРЕТЕ АЛЕКСИЋА СА СВИМ ВЈЕРУЈУЋИМ ПАРОХИЈА У ТОКУ 2002-3. Г. УСПЈЕШНО ЈЕ ЗАВРШЕНА ГЕНЕРАЛНА ОБНОВА ХРАМА. ОСВЕЋЕЊЕ ОБНОВЉЕНОГ ХРАМА ОБАВИО ЈЕ 19. ОКТОБРА 2003. Г. ЕПИСКОП БАЊАЛУЧКИ Г. ЈЕФРЕМ СА ВИШЕ СВЕШТЕНИКА И ЂАКОНА И МОЛИТВЕНО УЋЕШЋЕ ВЈЕРНИКА ОВЕ И СУСЈЕДНИХ ПАРОХИЈА. КУМ ХРАМА ДИПЛ. ИНГ. Г. МИЛУН И НАДА НИКОЛИЋ ИЗ БЕЧА. КУМ ИКОНОСТАСА Г. МИОДРАГ И МИЛЕВА МАРКОВИЋ ИЗ МАРИЋКЕ. ТЕСАРСКЕ РАДОВЕ НА ОБНОВИ ХРАМА  УРАДИЛИ СУ УРОШ МИКИЋ ИЗ ОБРОВЦА И МИЛОРАД КРИЧКА ИЗ МАРИЋКЕ. ЛИМАРСКЕ РАДОВЕ СУ ИЗВЕЛИ МИЛУТИН И МИЛЕ ВУЧЕНОВИЋ И ДРАГОЈА ХРВАЋАНИН ИЗ МАРИЋКЕ. УНУТРАШЊЕ СТОЛАРСКЕ РАДОВЕ СУ ОБАВИЛИ  РАДОВАН И СТОЈАН НИКОЛИЋ ИЗ РАКЕЛИЋА. ЕЛЕКТРО РАДОВЕ НА ОБНОВИ ХРАМА ОБАВИО ЈЕ МИЛАН ХРВАЋАНИН ИЗ МАРИЋКЕ. РАДОВЕ НА КОНЗЕРВАЦИЈИ ИКОНОСТАСА И ИКОНА ИЗВЕЛИ СУ МИЛИЦА И ГОРАН КОТУР ИЗ БАЊА ЛУКЕ.  ПРЕДСЈЕДНИК Ц. ОДБОРА Г. ДРАГОЈА РЕНДИЋ ИЗ МАРИЋКЕ. БЛАГАЈНИК Г. ДРАГОЉУБ СТОЈНИЋ ИЗ МАРИЋКЕ.  С.П.Ц.О. МАРИЋКА”

Na osnovu naprijed iznesenih podataka, kao i podataka prikupljenih na terenu, mogu se izvesti određeni zaključci o istoriji crkve. Prema nepotvrđenim izvorima, pretpostavlja se da je prva crkva u Marićkoj nastala oko 1670. godine. Carske dveri iz 1753. koje, ukoliko su rađene za crkvu u Marićkoj, svjedoče o njenom postojanju (u, ne zna se kojem obliku) u 18. vijeku i na koncu, sasvim pouzdan podatak o gradnji sadašnje crkve se vezuje za 1870. godinu. Zvonik, pozicioniran unutar gabarita crkve je podignut najvjerovatnije između 1878. i 1880. godine. Pred II svjetski rat, dotadašnji pokrov od klisa-drvene šindre zamijenjen je crijepom, a istovremeno su zamijenjeni i drveni prozori. U periodu 2002-2003, na objektu su izvršeni radovi statičko-konstruktivne sanacije i konsolidacije, zamijenjeni dotrajali dijelovi drvenih konstrukcija, te izvedeni radovi na konzervaciji ikona i ikonostasa.

2. Opis dobra

Građevine napravljene od drveta, predstavljaju značajnu grupaciju objekata graditeljskog naslijeđa Bosne i Hercegovine.

Noseći u sebi daleke slavenske tragove, kao i srednjovjekovne i kasnije utjecaje iz vremena samostalnosti, crkve u Bosni su pune inventivnosti i prilagođene su prirodnim uvjetima i potrebama života (Pavlović, 1962, 91).

Prema autoru Petru Momiroviću(19), crkve brvnare je tipološki moguće podijeliti u četiri grupe(20):

-       jednostavne crkve pravougaonog oblika manjih dimenzija, većinom bez apside,

-       crkve pravougaonog oblika većih dimenzija i dekorativnijih krovova i sa poligonalnom apsidom,

-       prelazni oblik sa dodatom trostranom apsidom i novim konstruktivnim i dekorativnim elementima i

-       novi tip crkve brvnare sa razvijenijom osnovom i savršenijom obradom, strogih linija.(21)              

Crkva brvnara u Marićkoj je posvećena svetom proroku Iliji. U klasifikaciji Petra Momirovića, pripada četvrtoj grupi drvenih sakralnih objekata novog tipa crkve brvnare sa razvijenijom osnovom i savršenijom obradom, strogih linija.

Prema novijim istraživanjima(22), crkve brvnare Banjalučke eparhije, se mogu tipološki determinirati prema:

A.         Lokaciji

a.         Prema svom položaju u prirodi:

i.          hramovi na izrazitom uzvišenju – brdu i u šumi(23), 

ii.          hramovi na padini i obodu šume(24),

iii.         hramovi u ravnici i manjoj šumi-gaju(25).

b.         Prema položaju u odnosu na naselje:

i.          hramovi daleko izvan sela(26),

ii.          hramovi na obodu sela(27),

iii.         hramovi u selu(28).

B.         Arhitekturi

a.         tipologija hramova prema horizontalnom planu i prostornom sklopu:

i.          tipologija hramova prema veličini osnove:

-       hramovi male površine-do 30 m2(29),

-       hramovi srednje površine-od 30 m2 do 50 m2(30),

-       hramovi velike površine-od 50 m2 do 140 m2(31).

ii.          tipologija hramova prema obliku osnove:

-       hramovi pravougaone osnove - jednobrodne građevine(32),

-       hramovi pravougaone osnove - jednobrodne građevine sa poligonalnom apsidom(33), 

-       hramovi pravougaone osnove sa poligonalnom apsidom i stubovima u naosu (pseudobazilikalne građevine), sa trijemom ispred zapadnog ulaza(34), 

-       varijantno rješenje pravougaone osnove sa suženim oltarskim dijelom(35). 

iii.         tipologija hramova prema strukturi osnove:

-       hramovi sa oltarskim prostorom, naosom i pripratom sa horom(36), 

-       hramovi sa oltarskim prostorom i naosom sa horom(37), 

-       hramovi sa oltarskim prostorom, naosom, horom i zvonikom(38), 

-       hramovi sa oltarskim prostorom, naosom, horom i trijemom sa zvonikom(39).

iv.         tipologija hramova prema broju ulaza:

-       hramovi sa jednim ulazom(40), 

-       hramovi sa dva ulaza(41). 

b.         tipologija hramova  prema konstruktivnim elementima(42):

i.          temeljima,

ii.          zidovima:

-       hramovi skeletne konstrukcije zidova(43), 

-       hramovi pune konstrukcije zidova(44). 

iii.         krovovima:

-       krovnim pokrivačima:

-         hramovi pokriveni klisom(45), 

-         hramovi pokriveni crijepom(46),

-         hramovi pokriveni limenim krovnim pokrivačem(47),

-         hramovi pokriveni salonitom(48). 

-       krovnim konstrukcijama,

-       tavanicama:

-         hramovi bez tavanice(49),

-         hramovi sa zasvedenim prostorom naosa i oltara i djelimično ravnim tavanicama, obloženim šašovcima(50), 

-         hramovi sa zasvedenim prostorom naosa između stubova i oltara i djelimično ravnim tavanicama(51), 

-         varijanta sa omalterisanim i okrečenom tavanicom (Rakelići).

iv.         podovima:

-       hramovi sa zemljanim podom(52),

-       hramovi sa podovima popločanim kamenom(53), 

-       hramovi sa drvenim podom(54),

-       hramovi popločani opekom(55),

-       hramovi popločani vještačkim kamenom(56).

v.         otvorima:

-       prema tipu prozorskih otvora:

-         hramovi sa malim prvobitnim otvorima-prozorima(57),

-         hramovi sa malim prvobitnim prozorima sa kliznim kapcima(58),

-         hramovi sa novijim većim prozorskim otvorima(59).

-       prema obliku otvora i krila vrata:

-         hramovi sa lučno završenim otvorom i lučno završenim krilom vrata(60),

-         hramovi sa lučno završenim otvorom i ravno završenim krilom vrata(61),

-         hramovi sa pravougaonim otvorom i ravno završenim krilom vrata(62).

-       tipologija hramova  prema dekorativnim elementima,

-       tipologija hramova  prema postojanju i položaju zvonika:

-         hramovi bez zvonika(63),

-         hramovi sa zvonikom koji je naknadno izgrađen i uklopljen u masu hrama(64).

Crkva je građena od hrastovih talpi, tj. pritesanih brvana (debljine cca 12 cm i visine cca 16-26 cm), ima pravougaomu tlocrtnu osnovu koja završava petostranom apsidom na istočnoj strani crkve, a ukupni vanjski gabariti crkve iznose cca 9,50 x 19,77 metara.

Evidentno je da je za prvi red (temeljnih) brvana, postavljenih na temeljni kameni zid, upotrijebljena kvalitenija hrastova građa (tzv. hrast lužnjak(65)). Visina brvana prvog reda iznosi cca 31-35 cm (izmjerenih na južnom i sjevernom zidu). Iznad temeljnih brvana, postavljene su, u horizontalnom pravcu, pritesane talpe od tzv. brdskog(66) hrasta čija visina se kreće od 16 do 26 cm. Na južnom lateralnom zidu, na svijetloj odaljenosti od cca 8,92 m (mjereno od jugozapadnog ugla trijema) je vertikalno postavljen snažni hrastov stupac (presjeka cca 44x21 cm) u koji su učepljene hrastove talpe lateralnih zidova. Na sjevernom lateralnom zidu, hrastove talpe lateralnih zidova su učepljene u direke/dovratnike (poprečnog presjeka od cca 42 x 21 cm i 36 x 21 cm) pomoćnog ulaza. Ugaone tesarske veze spoja hrastovih talpi lateralnih zidova sa zapadnim lateralnim zidom su izvedene na dvostruki preklop, dok su tesarske veze spojeva talpi na apsidi izvedene na kosi preklop („lastin rep“) i, u zoni temeljnih brvana, izvedene sa ojačanjem klamfama(67) od kovanog gvožđa. Lateralni zidovi crkve su u nivou(68) horizontalne grede ikonostasa povezane i čeličnom zategom postavljenom u poprečnom pravcu.

U dispozicionom smislu, crkva se sastoji od ulaznog trijema(69) (vanjskih gabarita cca 9,50 x 3,18 m), trobrodnog naosa (unutrašnjih gabarita cca 9,25 x 11,30 m), horske galerije (gabarita cca 4,00 x 4,13 m) i oltarskog dijela (unutrašnjih gabarita cca 9,25m(70) x 4,95 m(71)). Iznad ulaznog trijema je, nakon 1878. godine(72), sagrađen drveni zvonik (vanjskih gabarita(73) cca 3,77 x 3,26 metara). Drvena tavanica iznad naosa je rađena u kombinaciji ravne tavanice (iznad bočnih brodova) i poluobličastog svoda radijusa cca 181 cm (iznad centralnog broda), koja završava polukalotom iznad oltarske apside.

Podužna osovina crkve je orijentirana u pravcu jugozapad-sjeveroistok. Otklon azimuta podužne osovine crkve od pravca istok-zapad iznosi cca 18 stepeni.

Ulazni trijem i zvonik su dograđeni u periodu 1870-1880 godina.

Natkriveni ulazni trijem, na zapadnoj strani crkve, je vanjskih gabaritnih dimenzija cca 9,50 x 3,18 (širina x dubina) metara. Preko podesta (dimenzija cca 13 x 60 x 138 cm / visina x dubina x širina), kroz centralno postavljen prolaz (cca 138x 275 cm / širina x visina) zasveden segmentom luka, pristupa se trijemu sa zapadne strane. 

Konstrukciju trijema čini 16  hrastovih stupova (presjeka cca 13 x 13 cm) visine(74) cca 3,33 m, oslonjenih na horizontalnu gredu (presjeka cca 13 x 18 cm) postavljenu po obimu trijema. Deset stupova su postavljeni na zapadnoj strani, a po tri stupa su na sjevernoj, odnosno južnoj fasadi trijema. Stupovi, preko perimetralne grede vjenčanice (presjeka cca 13 x 15 cm) preuzimaju opterećenje stropne i krovne konstrukcije koja se nalazi iznad trijema.     

Trijem je poluotvoren: u donjoj zoni je zatvoren drvenom ogradom, središnja zona je otvorena-prozračna, a gornja zona je zatvorena daščanim pokovom.

Donja, parapetna zona, tj. ograda trijema je formirana od vertikalno pokovanih, međusobno sljubljenih, hrastovih dasaka. Visina ograde trijema iznosi cca 103 cm (mjereno od  kote poda trijema). Na završetku parapetne ograde je, cijelim obodom trijema, horizontalno postavljena hrastova daska (3 x 16,5 cm / visina x širina). Ograda parapeta je, u osovini zapadne fasade trijema, prekinuta prolazom širine cca 138 cm.

Stupovi trijema (presjeka cca 13 x 13 cm), vidljivi u središnjoj zoni trijema,na zapadnoj fasadi trijema su postavljeni na svijetlim međurazmacima u sljedećem ritmu: cca 3 x (97-99 cm) + 1 x 46 cm + 1 x 138 cm (svijetla širina prolaza) + 1 x 46 cm + 3 x (97-99 cm), dok su na bočnim fasadama trijema postavljeni u ritmu međurazmaka od 3 x 89 cm. Stupovi su izvedeni sa profiliranim geometrijskim dekoracijama (tijelo stupa u središnjoj zoni trijema ima formu stiliziranog balustra).

Na visini od cca + 2,40 m, postavljen je daščani pokov gornje zone. U svom donjem dijelu, pokov, materijaliziran od međusobno sljubljenih hrastovih dasaka, izveden je niz spojenih polukružnih(75) arkada, koje prate ritam stubova (visine arkada su jednake polovini međurazmaka stupova).

Neposredno uz konstrukciju zapadnog dijela ograde vanjskog trijema su, u jednoj osovinskoj liniji (u pravcu sjever-jug) postavljena 4 snažna hrastova stupca, od kojih su dva središnja robusnijih dimenzija (pravougaonog poprečnog presjeka cca 34 x 28 cm - ujedno ovo su i nosivi stupovi zvonika(76) - postavljeni na svijetlom međurazmaku od cca 313 cm), dok su krajni stupovi dimenzija poprečnog presjeka od cca 23 x 23 cm. I središnji i bočni stupovi su učepljeni tesarskim vezama u podložnu hrastovu gredu-jastuk (dimenzija cca 39/45/99 cm – širina/visina/dužina) koji je pljosnatim uzengijama od kovanog gvožđa (poprečnog presjeka 10/80 mm) i zakovicama ankerisan za konstrukciju temeljne stope.

Dva bočna stupa su izvedena sa drvenim polujastucima postavljenim iznad gornjih završetaka stupova. Stupovi i jastuci su izvedeni sa bogatim geometrijskim dekoracijama.

Imajući u vidu konstruktivnu zadaću navedena četiri drvena stupca, te njihovu dispoziciju, način tesarske obrade stupaca, kao i nesumnjivu starost drvene građe stupaca, može se izvući jasan zaključak da se radi o starijoj konstrukciji trijema, koji je prvobitno bio „otvoren“(77).

U unutrašnjosti trijema, uz njegovu sjevernu, istočnu i južnu perimetralnu stranu, na visinskoj koti(78) od cca +0,50 m, postavljene su hrastove talpe širine cca 38 cm, oslonjene na drvene konzolne nosače od talpi, koje služe kao klupe.

Podna površina ulaznog trijema je urađena od pritesanog kamena krečnjaka položenog u produžnom malteru.

Crkva ima dva ulaza: glavni na zapadnoj strani i pomoćni na južnoj strani.

Preko dva uzlazna drvena stepenika (dimenzija 2 x 17/27, dužine cca 113 cm) kroz glavni ulaz, pozicioniran u sredini zapadnog zida crkve,  pristupa se, preko dva silazna stepenika (dimenzija 15/29 + 15/35) prostoru naosa. Glavni ulaz, dimenzija cca 113 x 185 cm (širina x visina otvora vrata), ima završetak u formi segmenta luka, čija visina je cca 33 cm. Sa unutrašnje strane ulaza postavljena su dvokrilna hrastova vrata, pravougaonog oblika, koja se otvaraju prema unutrašnjosti crkve. Uz otvor zapadnih ulaznih vrata su pozicionirani snažni stupovi od hrastovine (presjeka cca 43 x 21 cm i 41 x 21 cm), koji poduhvataju gredu vjenčanicu i preuzimaju teret stropne i krovne konstrukcije, a ujedno služe i kao dovratnici.

Preko dva uzlazna kamena stepenika (dimenzija-visina/širina: 18/30 cm i 22/40 cm) i dva uzlazna drvena stepenika, širine cca (dimenzija-visina/širina: 2 x 12/26 cm, dužine cca 88 cm) kroz pomoćni ulaz koji se nalazi u sjevernom perimetralnom zidu crkve(79), pristupa se, preko dva silazna stepenika (dimenzija 14/25 + 14/30), prostoru naosa. Pomoćni ulaz, dimenzija cca 88 x 171 cm (širina x visina otvora vrata), ima završetak u formi segmenta luka, čija visina je cca 36 cm. Sa unutrašnje strane ulaza postavljena su jednokrilna hrastova vrata, pravougaonog oblika, koja se otvaraju prema unutrašnjosti crkve. Uz otvor zapadnih ulaznih vrata su pozicionirani snažni stupovi od hrastovine (presjeka cca 42 x 21 cm i 36 x 21 cm), koji poduhvataju gredu vjenčanicu i preuzimaju teret stropne i krovne konstrukcije, a ujedno služe i kao dovratnici.

Iznad pomoćnog ulaza, na udaljenosti od cca 41 cm, je izveden manji prozorski otvor dimenzija cca 28x28 cm.

Prostor naosa (cca 11,30 x 9,25 metara / širina x dubina) u dispozicionom pogledu ima oblik trobrodne bazilike: ukupno četiri stupa, postavljena u dva reda, preuzimaju opterećenje tavanice i krovne konstrukcije. Ispred naosa, denivelirana za cca +10 cm u odnosu na pod naosa, postavljena je soleja širine cca 95 cm.

Linija prvog reda stupova je postavljena na svijetlom rastojanju od cca 4,36 metara od zapadnog perimetralnog zida crkve. Stupovi su postavljeni na svijetloj udaljenosti od cca 2,10 m od bočnih-podužnih zidova crkve, a na međusobnom svijetlom rastojanju od cca 4,52 m. Stupovi prvog reda, preko drvenih jastuka (grede dužine cca 150 cm i visine(80) cca 38 cm), poduhvataju drvenu gredu (postavljenu u poprečnom pravcu/sjever-jug) na koju se oslanja drvena stropna konstrukcija horske galerije.

            Linija drugog  reda stupova je postavljena na svijetlom rastojanju od cca 3,66 metara od pregrade ikonostasa. Stupovi su postavljeni na svijetloj udaljenosti od cca 2,62 m od bočnih-podužnih zidova crkve, a na međusobnom svijetlom rastojanju od cca 3,62 m. Stupovi drugog reda, preko drvenih jastuka (grede dužine cca 150 cm i visine(81) cca 38 cm), poduhvataju drvenu gredu (postavljenu u podužnom pravcu/istok-zapad) na koju se oslanja drvena konstrukcija horske galerije.

Svijetla visina mjerena od kote poda naosa do tavanice bočnih brodova iznosi cca 3,39 metara. Sva četiri drvena stupa su izvedena sa bazom, tijelom stupa i kapitelom. Osnova stope stupa je kvadratičnog presjeka (dimenzija cca 29x29 cm-kod stupova prvog reda; odnosno cca 32x32 cm-kod stupova drugog reda) sa prelazom u 8-ugaonu osnovu u visini tijela stupa. Ukupna visina stope stupa iznosi cca 25 cm. Tijelo stupa ima presjek 8-ugaonika (dužina stranica iznose cca 12,5 cm, odnosno 6 cm)(82). Visina kapitela stupova iznosi cca 40 cm. Ukupna visina(83) stupova iznosi cca 300 cm.

Naos je osvijetljen preko četiri dvokrilna drvena prozora: dva su postavljena u sjevernom, a dva u južnom lateralnom zidu. Prozori su svijetlih/stolarskih mjera cca 80x120 cm, a postavljeni su na parapetu od cca 140 cm.

Drvena konstrukcija ikonostasa (visine cca 3,40 m) dijeli prostor naosa od svetišta koje ima formu petougaone apside unutrašnjih gabarita cca 9,25m(84) x 4,95 m(85). Dužina stranica apsidalnog perimetralnog zida iznose cca 283-300 cm (mjereno u enterijeru), odnosno cca 315-344 cm, mjereno sa spoljašnje strane. Naos je sa svetištem povezan preko dvoja bočna vrata i preko carskih dveri. U središnjem prostoru svetišta se nalazi časna trpeza, koja je zidana. Površina trpeze (stola) je kvadratična dimenzija cca 104x104 cm, oslonjenja je na zidani stupac kvadratičnog presjeka cca 81x81 cm, a njena ukupna visina iznosi cca 103 cm.

Prostor svetišta je osvijetljen preko tri dvokrilna drvena prozora postavljena u osovinama tri središnja segmenta apsidalnoog zida. Prozori su svijetlih/stolarskih mjera cca 80x120 cm, a postavljeni su na parapetu od cca 140 cm.

Sa dva, pod pravim uglom zalomljena kraka drvenog  stepeništa (5 x 21/27 cm + 9x21/27 cm, širine kraka 87 cm), pozicioniranog u sjeveroistočnom uglu naosa, pristupa se horskoj galeriji. Galerija je pravougaonog tlocrtnog oblika, dimenzija cca 4,00 x 4,13 m, popođena drvenim podom. Na istočnom obodu galerije, prema naosu, postavljena je, na stepeniku (17x25 cm; visina/širina) uzdignutom u odnosu na pod galerije, drvena ograda visine cca 80 cm. Debljina rukohvata ograde iznosi cca 8 cm. Tavanica iznad galerije je zasvođena poluobličastim drvenim stropom. Tjeme svoda je na koti(86) od cca +2,27 m, a svod počine na visini(87) od cca +0,91 m.

Sa galerije se kroz jednokrilna drvena vrata (stolarskih mjera 91 x 180 cm) pristupa drvenom zvoniku. Zvonik, se nalazi unutar(88) gabarita crkve, a superponiran je vanjskom trijemu, a korpus zvonika izlazi kroz plašt krova. Konstrukcija zvonika (stupovi, kosnici, razupore) je urađena od hrastovih greda, vanjski plašt drvene konstrukcije zvonika je opkovan daskom, po kojoj je fiksiran pokrov od bakarnog lima. S obzirom na starost hrastove građe, te način obrade drvene građe, može se konstatirati da drvena konstrukcija tornja datira iz vremena njegove izgradnje.

Visina od poda zvonika u nivou tavana crkve pa do prve platforme zvonika, iznosi cca 3,68 metara, a od prve do druge platforme zvonika cca 2,05 metara. Platformama se sa nivoa tavana crkvenog krova pristupa drvenim ljestvama širine cca 55 cm. Unutrašnje mjere osnovice zvonika, mjerene na nivou prve platforme iznose cca 2,85 x 2,85 metara. Na visini od +0,90 metara, u odnosu na kotu druge platforme zvonika se nalaze prozori sa polukružnim završecima (stolarskih mjera cca 56 x 210 cm). Prozori sa vanjske strane imaju metalne žaluzine.

U nivou prozora na nosivoj konstrukciji od čeličnih traverzni, koja je fiksirana za drvenu nosivu konstrukciju zvonika, ovješena su dva izlivena zvona(89).

Zvonik završava neobaroknom lukovicom. U svom eksterijeru, zvonik je vertikalno raščlanjen sa tri perimetralna profilirana vijenca, ispod kojih se nalazi tekući ornament zubčastog(90) friza. Prvi vijenac je postavljen u nivou druge galerije zvonika (u nivou parapeta prozora zvonika), drugi vijenac u kruni završetka četverougaone osnovice zvonika, a treći vijenac u završetku lukovice crkvenog tornja.

            Krovna konstrukcija crkve je drvena. Rogovi su oslonjeni na sistem višestrukih uspravnih krovnih stolica koje su postavljene na drvene vezače postavljene(91) u podužnom pravcu. U nivou iznad krovnih podrožnica, ispod svakog četvrtog para rogova krova, longitudinalni drveni vezači su povezani horizontalnim gredama, postavljenim u poprečnom pravcu. U sredini raspona navedenih greda, u podužnom pravcu, postavljena je horizontalna greda okagača(92). Poluobličasti drveni svod je napravljen od konstrukcije drvenih remenata na koju je po intradosu poluobličastog svoda fiksirana obloga od hoblanih užljebljenih hrastovih dasaka, a po ekstradosu obloga od daske colarice. Remenate su letvama vezane za gredu okagaču, odnosno za stupove stolica. U prostoru između daščanih oplata ekstradosa i intradosa je postavljena termoizolaciona kamena vuna.

Krovni plašt crkve je izveden od bakarnog lima a međusobni spojevi limenih tabli izvedeni sa falcovima koji su postavljeni paralelno sa nagibnicama krova. Krovište crkve je viševodno: iznad naosa, izvedeno je dvostrešno krovište, koje iznad svetišta crkve prelazi u trostrešno krovište. Kako je dubina krovnih streha oko lateralnih zidova i apsidalne niše veća(93) u odnosu na strehu vanjskog trijema, na zapadnoj strani krovišta je izvedena prikraćena krovna ploha. Strehe su namjenski izrađene sa velikom dubinom kako bi što bolje zaštitile drvene zidove crkve.

Osnova apside je petostrana, a krovna ploha iznad apside trostrana, pa je geometrijski problem neafinih(94) ploha riješen na način da su vjenčanice završetka lateralnih zidova (na istočnoj strani) produžene i tesarski spojene sa produženim vjenčanicama iznad drugog segmenta apsidalnih zidova. Na taj način i vjenčanice krova iznad apside prate formu trostranog krovišta iznad apside. Istaci greda vjenčanica, koji se javljaju kod „prvih“ segmenata apside su poduhvaćene kratkim gredama, tzv. „izmjenama“, koje su vidljive iz eksterijera.

Opis ikonostasa i bogoslužbenih predmeta

Oltarski prostor u Crkvi sv. proroka Ilije u Marićkoj odvojen je drvenom pregradom – ikonostasom, čiju konstrukciju čine hrastove grede, prosječne debljine od 12 cm. Kako navodi Mlađan Cunjak, današnja oltarska pregrada potiče iz 1938. godine(95). Ikonostas je podijeljen na četiri horizontalna niza, sa ukupno 22 ikone. Oslikao ga je ruski slikar Pavle Žitetski, koji se kao izbjeglica nastanio u Prijedoru. Prema stilskim karakteristikama, tri ikone sa ikonostasa (Tajna večera, Krštenje Gospodnje i Vaskrsenje) upućuju na to da ih je radio drugi majstor.

Prvi niz nema ikona, ali sadrži kvadratna polja unutar kojih je zlatnom bojom oslikan geometrijski ornament. U drugoj zoni nalazi se šest prestolnih ikona te ikone Blagovijesti na Carskim dverima. Sve ikone zaključene su ravno, sem ikona sv. Nikolaja i sv. Save, koje su zaključene lučno. Visina ikona je ista i iznosi 116 cm, dok širina varira (od 40,5 cm do 68,5 cm). U centralnoj zoni trećeg niza predstavljeni su događaji iz Hristovog života, a sa strana mučenici, svetitelji, apostoli i evanđelisti. U završetku ikonostasa, u četvrtoj zoni, oslikana je ikona Svete Trojice.

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Blagovijesti – Arhanđeo Gavrilo (Carske dveri), 1939, ulje na platnu, 56,5 x 26,5 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Arhanđeo Gavrilo prikazan je u trenutku saopćavanja radosne vijesti Bogorodici, što je u mnogome utjecalo na ikonografiju ikone. Arhanđeo je prikazan u dvije trećine desnog profila, u stojećem stavu, raširenih srebrnih krila i uskovitlane odjeće. Stoji na oblaku, a u lijevoj ruci drži dva ljiljana koja pruža Mariji. Desnom rukom daje blagoslov.

Lice je mladoliko, crte lica jasne, dok je kosa kovrdžava, a pramenovi padaju preko ramena. Cijela kompozicija – primijenjeni tonalitet, nabori odjeće i pokreti tijela, podređeni su trenutku, odnosno činu saopćavanja radosne vijesti. Ispod ovog nalazi se manji medaljon kvadratnog oblika, čija je unutrašnjost ukrašena geometrijskim motivima, među kojima se ističu dva krsta, jedan u drugom. Krilo se završava volutastim ukrasom izvedenim u tehnici rezbarenja. U samoj voluti smješten je trolisni ukras(96).

Inicijali ikonopisca u donjem desnom uglu, ispisani su ćirilicom: П. Ж.

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Blagovijesti – Presveta Bogorodica (Carske dveri), 1939, ulje na platnu, 56,5 x 26,5 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Bogorodičin lik prikazan je u dvije trećine lijevog profila, s blago pognutom glavom. Odjevena je u zelenu haljinu preko koje je prebačen crveni ogrtač sa kapuljačom preko glave. Bogorodica je predstavljena kako stoji naslonjena na katedru na kojoj je knjiga Evanđelja. Bijele zrake svjetlosti – Duh Božji u vidu goluba obasijavaju joj glavu iz gornjeg lijevog ugla(97).

U donjem desnom uglu je potpis ikonopisca: П. Ж.

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Isus Hristos, 1939, ulje na platnu, 116 x 68,5 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Pozadina ikone je izvedena je u zlatnoj boji. Cijela figura stojećeg Isusa Hrista prikazana je u centralnom dijelu platna u punom frontalitetu. Hristos, odjeven u dugačku haljinu crvene boje i himation plave boje, prikazan je kako desnom rukom blagosilja, dok u lijevoj drži otvoreno Evanđelje sa crkvenoslavenskim tekstom: „Ja sam pastir dobri, pastir dobri dušu svoju polaže za ovce“ (Jn 10,11)“ (98).

Potpis ikonopisca nalazi se u donjem desnom uglu: П. Ж.

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Sv. Sava, 1939, ulje na platnu, 116,5 x 43,5 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Kompozicija je oplemenjena prikazom planina u zadnjem planu ikone. U prednjem planu prikazan je svetitelj u stojećem stavu i punom frontalitetu. Odjeven je u arhijerejske odežde sa velikim omoforom oko vrata. Desnom rukom blagosilja, a u lijevoj drži zatvorenu knjigu Evanđelja(99).

Potpis ikonopisca ispisan je u donjem desnom uglu: П. Ж.

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Sv. arhanđeo Mihail, 1939, ulje na platnu, 72,5 x 40,5 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Na južnim dverima koja vode iz naosa u đakonikon oslikan je arhanđeo Mihailo. Arhanđel je prikazan u ratnoj odjeći, sa mačem u desnoj ruci i elipsastim štitom u lijevoj ruci, što ukazuje na tip arhanđela kao vođe vojske nebeske. Iza leđa su prikazana raširena krila srebrne boje(100).

U donjem desnom uglu nalaze se inicijali ikonopisca: П. Ж.

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Sv. Jovan Krstitelj, 1939, ulje na platnu, 116 x 65,5 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Svetitelj je prikazan kao cijela figura u stojećem stavu i punom frontalitetu. Odjeven je u haljinu sive boje, preko koje je prebačen proročki plašt zelene boje. U lijevoj ruci drži štap koji se završava u obliku ravnokrakog krsta, dok je desna ruka podignuta u visini ramena. Iza svetitelja naznačena je rijeka, a u desnom kutu je panj u koji je zabodena sjekira(101).  Prisustvo sjekire upućuje na rečenice iz Matejevog i Lukinog Evanđelja, odnosno iz svetiteljeve propovjeri u pustinji Judejskoj: „A već i sjekira kod korijena drveću stoji; svako, dakle, drvo koje ne rađa dobra roda, siječe se i u oganj baca.“ (Mt, 3, 10 i Lk 3,9)(102).

U donjem desnom uglu nalaze se inicijali ikonopisca: П. Ж.

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Bogorodica sa Hristom mladencem, 1939, ulje na platnu, 116 x 68,5 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Bogorodica je prikazana u stojećem stavu, blago okrenuta na lijevu stranu, sa Hristom u naručju. Odjevena je u dugi hiton zelene boje, preko koje je moforion sa kapuljačom. Riječ je o ikonografskom tipu Bogorodice Putevoditeljke (Hodigirtije), na što upućuje položaj Bogorodičine ruke, koja pokazuje na Dijete. Hrist u lijevoj ruci drži svitak, a desnicom daje blagoslov(103). 

Inicijali ikonopisca nalaze se u donjem desnom uglu: П. Ж.

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Sv. otac Nikolaj, 1939, ulje na platnu, 116 x 43,5 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Sveti otac Nikolaj prikazan je u stojećem stavu i punom frontalitetu. Odjeven je u arhijerejske odežde, sa širokim omoforom oko vrata. Desnom rukom blagosilja, a u lijevoj zatvorenu knjigu Evanđelja(104).

Potpis ikonopisca u donjem desnom uglu: П. Ж.

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Sv. arhiđakon Stefan, 1939, ulje na platnu, 72 x 40,5 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Arhiđakon Stefan oslikan je kao mladić u stojećem stavu i punom frontalitetu, odjeven u stihar svijetloljubičaste boje sa manjim ogrtačem koji je prebačen preko lijevog ramena. Lijeva je ruka savijena u laktu i u njoj arhiđakon drži Evanđelje, a u desnoj, koja je uz tijelo, drži kadionicu(105). U pozadini zadnjeg plana oslikane su planine i nisko rastinje.

Potpis ikonopisca nalazi se u donjem desnom uglu: П. Ж.

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Sv. Ilija, 1939, ulje na platnu, 116 x 65 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Svetitelj je oslikan u stojećem stavu i punom frontalitetu, odjeven u dugu haljinu zelene boje, preko koje je proročki ogrtač braon boje. U lijevoj ruci drži svitak sa ispisanim tekstom na crkvenoslavenskom jeziku, jedino proročko obilježje, dok desnu ruku drži u visini pasa(106).

Ikonopisac se potpisao u donjem desnom uglu: П. Ж.

- Tajna večera, 1939. (?), ulje na platnu, 73 x 81 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

U centralnom dijelu ikone prikazan je Isus Hristos odjeven u bijelu haljinu preko koje je crveni himation, dok su apostoli odjeveni u apostolske hitone i himatione. Oko Hristove glave je zlatni aureol sa inicijalima INRI. Sa svake strane prikazano je po šest apostola. Ova kompozicija je veoma značajna jer su na njoj utemeljene mnoge radnje i obredi, na njoj su ustanovljene mnoge tajne, među kojima se ističe tajna Evharistije, što je i jedan od razloga zbog kojih je ova tema smještena iznad Carskih dveri, što u prenesenom smislu može značiti da ona ukazuje na radnje koje se u oltaru vrše(107).

- Krštenje Gospodnje, 1939. (?), ulje na platnu, 70 x 65 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Figura Isusa Hrista smještena je pored obale rijeke Jordan, dok je na samoj obali oslikan sv. Jovan Krstitelj, koji lijevom rukom pridržava štap sa krstom, dok se desna ruka kojom krštava nalazi iznad glave Isusa Hrista. Hristos je prikazan razgolićeno, sa pregačom preko pasa, i rukama prekrštenim na grudima sa pognutom glavom, okrenutom ka Jovanu(108).

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Sv. Paraskeva, 1939, ulje na platnu, 65 x 45 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Svetiteljka je oslikana kao cijela figura u stojećem stavu i punom frontalitetu, odjevena u dugu haljinu plave boje preko koje je ogrtač mrke boje, sa rukama u znaku proskineze. Na glavi joj je zelena kapuljača, a oko zlatna aureola(109).

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Sv. evanđelista Luka, 1939, ulje na platnu, 65 x 45 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Svetitelj je predstavljen kao cijela figura u stojećem položaju i punom frontalitetu. Odjeven je u dugu haljinu crvene boje preko koje je zeleni apostolski plašt. Sa desne strane apostola oslikan je bik, glavno obilježje ovoga evanđeliste(110).

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Sv. velikomučenik Pantalejmon, 1939, ulje na platnu, 65 x 45 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Sv. Pantalejmon oslikan je kao cijela stojeća figura u punom frontalitetu. Mučenik je odjeven u zelenu dugu haljinu preko koje je prebačen crveni ogrtač. U rukama drži ljekarske instrumente simbole svoga poziva(111).

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Sv. apostoli Petar i Pavle, 1939, ulje na platnu, 65 x 45 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Apostoli su predstavljeni kao stojeće figure, blago zakrenute jedna prema drugoj. Odjeveni su u zelene haljine, preko kojih je prebačen crveni apostolski plašt(112). 

Potpis ikonopisca nalazi se u donjem desnom uglu: П. Ж.

- Hristovo Vaznesenje, 1939. (?), ulje na platnu, 70 x 65 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

U centralnom dijelu ikone smještena je figura Hrista, koji je odjeven u bijelu haljinu, okružen je bijelim, gustim oblacima, koji ga odnose na nebesa. Taj momenat podražava i sam Hristos koji drži uzdignute ruke ukazujući na svoje nebesko porijeklo(113).

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Sv. Vasilije Veliki, 1939, ulje na platnu, 65 x 45 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Svetitelj je predstavljen kao cijela figura, u stojećem stavu i punom frontalitetu. Odjeven je u arhijerejske odežde sa velikim omoforom oko vrata. U lijevoj ruci drži Evanđelje, a desnom blagosilja(114).

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Sv. apostol Toma, 1939, ulje na platnu, 65 x 45 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Cijela figura apostola u stojećem stavu i punom frontalitetu smještena je u centralnom dijelu platna. Svetitelj je obučen u sivu haljinu sa plavim ogrtačem prebačenim preko haljine(115).

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Sv. velikomučenik Georgije, 1939, ulje na platnu, 65 x 45 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Sveti Georgije prikazan je kako kopljem ubija aždaju. Svetitelj je odjeven u ratničku odjeću, jašući na bijelom konju(116).

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Sv. mučenici Sergej i Vakho, 1939, ulje na platnu, 65 x 45 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Mučenici su prikazani kao stojeće figure u punom frontalitetu. Odjeveni su u duge haljine, plave i svijetlozelene boje, preko kojih su prebačeni ogrtači crvene boje(117). 

Potpis ikonopisca nalazi se u donjem desnom uglu: П. Ж.

- Pavle Žitetski (Žitetcki), Sv. Trojstvo, 1939, ulje na platnu, cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Četvrtu, odnosno završnu zonu ikona na ovome ikonostasu čini kompozicija Svete Trojice, koja je smještena u polukružni prostor iznad Tajne večere. U centralnom dijelu ikone oslikane su sjedeće figure Boga Oca i Boga Sina, dok je Bog Duh naglašen u vidu goluba u samoj luneti. Bog Otac je prikazan kao starac duge sijede brade i kose, kako u lijevoj ruci drži skiptar, a desnom blagosilja. Odjeven je u sivi hiton i plavi himation. Slično je oslikan i Bog Sin, sa razlikom što Isus Hristos desnicom blagosilja, a u lijevoj ruci drži loptu-kuglu, koja simbolizira Vaseljenu(118). 

Pored ikonostasa, u oltaru crkve nalaze još dvije zavjetne ikone posvećene Presvetoj Bogorodici i Isusu Hristu.

- Neznani autor, Presveta Bogorodica, 1907, ulje na platnu, 98 x 74 cm (bez okvira). Crkva sv. Proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Ikona sa prikazom Presvete Bogorodice i Hristom Mladencom obuhvata široki kadar sa krajolikom. U prednjem planu oslikano je kamenje i nisko rastinje, a u zadnjem palme i rijeka. Središtem ikone dominira Bogorodica koja u naručju lijeve ruke pridržava Hrista, a desnom na njega pokazuje.

U donjem dijelu ikone ispisan je ćirilični natpis: ПРИЛАЖЕ СВ. ЦРКВИ МИРКО ТЕОВАНОВИЋ И СУПРУГА ЈОВАНКА/1907.

- Neznani autor, Isus Hristos, 1907, ulje na platnu, 98 x 74 cm. Crkva sv. Proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Kompozicija obuhvata široki kadar s krajolikom. Podijeljena je na prednji, srednji i zadnji plan. Prednji plan započinje u desnom donjem uglu prikazom rascvjetalog cvijeća. U srednjem planu oslikan je Isus Hristos, kao stojeća figura u punom frontalitetu. U lijevoj ruci drži otvoreno Evanđelje, a desna mu je povijena u gest blagoslova. U pozadini je prikazana srednjevjekovna utvrda i grad.

U donjem dijelu ikone ispisan je ćirilični natpis: ПРИЛАЖЕ СВ. ЦРКВИ РИСТА И ТЕОДОР ВУЈАНОВИЋ/1907.

Zbirka starih bogoslužbenih knjiga

 - Sveto pismo Staroga i Novoga zavjeta. Preveo Đura Daničić (Stari zavjet) i Vuk Karadžić (Novi zavjet), početak XX stoljeća, štampa na papiru, drvene korice presvučene crnom kožom, 24 x 16 x 4,5 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Kako je zapisano crnim mastilom na početnoj stranici u „Porodičnoj hronici“, Sveto pismo je vjenčani dar za supružnike Vaska Gojića i Tonku Zec, vjenčane 22. oktobra 1911. godine. Sveto pismo štampano je na crkvenoslavenskom jeziku, crnom bojom u dva stubca na ukupno 241 stranicu. Na kraju se nalazi dodatak koji nije numeriran.

- Triod, početak XX stoljeća, štampa na papiru, kartonske korice presvučene kožom, 33,5 x 22 x 9 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Knjiga Trioda obložena je kartonskim koricama koje su presvučene kožom. Na prednjoj korici, otiskom zlatne boje, prikazano je Raspeće Hristovo. Od metalnih kopči sa kožom, očuvana je samo jedna. U zaglavlju početne stanice Trioda nalazi se prikaz Sv. Trojstva, ispod kojeg slijedi tekst o vrsti i namjeni knjige ispisan crkvenoslavenskim jezikom. Triod je štampan kombinacijom crvene i crne tinte, a stranice su numerisane ispisivanjem početnih riječi sa naredne stranice.

- Oktoih sa osmoglasnikom(119), početak XX stoljeća, štampa na papiru, drvene korice presvučene kožom, 35,5 x 23 x 5,5 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

U zaglavlju početne stranice nalazi se medaljon sa prikazom Isusa Hrista, koji u lijevoj ruci drži otvorenu knjigu Evanđelja, a desnom blagosilja. Oktoih je štampan na crkvenoslavenskom jeziku, crvenom i crnom tintom, sa oko 30 redaka po stranici. Prednja korica također je ukrašena prikazom Isusa Hrista, u otisku zlatne boje. Gornji desni kut Oktoiha oštećen je vatrom. Vidljivi su tragovi metalnih kopči, ali one nisu sačuvane.

- Oktoih sa osmoglasnikom, početak XX stoljeća, štampa na papiru, drvene korice presvučene kožom, 36 x 23 x 5,5 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Oktoih ima iste karakteristike kao i prethodni, ali je bolje sačuvan. Obje metalne kopče sa kožom, također su očuvane.

- Pentikostar, početak XX stoljeća, štampa na papiru, drvene korice presvučene kožom. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Knjiga Pentikostara zaštićena je kožnim povezom, sa prikazom Vaskrsenja Hristovog na početnoj stranici. Dvije metalne kopče sa kožom su u potpunosti očuvane. Štampana je na crkvenoslavenskom jeziku, crvenom i crnom tintom. Prosječan broj redaka po stranici je oko 30.

- Antologion, Cvetni, kraj XIX stoljeća, štampa na papiru, drvene korice presvučene kožom, 36 x 23 x 7 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Na prednjoj korici Antologiona zlatnom je bojom utisnut prikaz Blagovijesti. Na početnoj stranici suhom olovkom ispisan je komentar Gavre Stojnića, koji svjedoči da je knjiga priznata „od kraljevskog veličanstva Franca Josipa I. u Hram sv. proroka Ilije, Marićka/1888. god.“ Tekst Antologiona štampan je na crkvenoslavenskom jeziku, crnom i crvenom bojom.

- Sveto jevanđelje, kraj XIX stoljeća, štampa na papiru, drvene korice presvučene kožom, 36 x 23 x 8,5 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Prikaz Uskrsnuća, izveden u otisku zlatne boje nalazi se na početnoj korici. U unutrašnjosti, crnim mastilom ispisan je isti komentar kao i kod prethodnog Antologiona, tj. da je knjiga priznata od Franca Josipa I, zaključno sa 1888. godinom i potpisom Gavre Stojnića. U zaglavlju početne stranice, u medaljonu okruženom viticama smješten je prikaz Svetoga Trojstva. Tekst Jevanđelja štampan je na crkvenoslavenskom jeziku, crvenim i crnim mastilom, unutar jednostavnog okvira.

- Službenik(120), početak XX stoljeća, štampa na papiru, drvene korice presvučene kožom, 25 x 21 x 5 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Korice Službenika ukrašene su jednostavnim krstom zlatne boje. Tekst je štampan unutar prostora ograničenog jednostavnim okvirom, crvenim i crnim mastilom, na crkvenoslavenskom jeziku. Prosječan broj redaka po stranici iznosi 18.

- Bogoslužbena knjiga, početak XX stoljeća, štampa na papiru, drvene korice presvučene kožom, 36 x 26 x 6 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Početne stranice knjige nedostaju a hrbat je odvojen od ostatka. Tekst je ispisan na crkvenoslavenskom jeziku, unutar prostora ograničenog jednostavnim okvirom, u kombinaciji crvene i crne tinte. Prosječan broj redaka po stranici iznosi 22.

Liturgijski predmeti i vrata(121)

- Prijestolni krst iz prve crkve, XVII stoljeće (?), drvo, srebro, poludrago kamenje, 26 x 13 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Prijestolni krst postavljen je na jednostavno postolje kružnoga oblika. Podnožje i krst povezani su nodusom sačinjenim od listića izvedenih preciznim filigranskim radom. Krst je izrezbaren u drvetu, postavljen u srebrni okvir ukrašen crvenim, plavim i zelenim poludragim kamenjem. Sa strana, također u tehnici filigrana izvedeni su srcoliki ukrasi i fijale. Obje strane krsta sadrže po šest novozavjetnih epizoda.

- Kandilo iz prve crkve, XVII stoljeće (?), lijevano i gravirano srebro, 54 x 13,5 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

Kandilo se sastoji iz dva dijela. Osnovicu čini posudica sa tri istaka u obliku voluta. Posudica je po cijeloj površini ukrašena geometrijskim i floralnim ornamentom. Unutar voluta je zvjezdoliki ukras u čijem je središtu iskucan cvijet. Na volute su zakačena tri lančića koja se u vrhu spajaju u kružni poklopac.

- Stara vrata prve crkve sa originalnim metalnim ključem, XVII stoljeće (?) drvo, metal, 151 x 65 x 5 cm. Crkva sv. proroka Ilije, selo Marićka, općina Prijedor

 U vrhu i pri dnu vrata su ojačana horizontalnom metalnom konstrukcijom. Po cijeloj površini prednje strane na vrata su utisnute metalne aplike kružnog oblika (ukupno 31).

Na udaljenosti od cca 18 metara jugoistočno od crkve se nalazi stablo višestoljetnog hrasta.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Crkva brvnara u Marićkoj kod Prijedora je bila evidentiran od strane Republičkog zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Republike Srpske i uvrštena je na Privremenu listu nacionalnih spomenika BiH pod rednim brojem 472.

4. Istraživački, konzervatorsko-restauratorski radovi i sanacioni radovi

Drveni pokrov klisom-šindrom na crkvi je bio sve do 1938. godine, kada je zamijenjen crijepom. Prilikom intervencija iz 1938. godine, promijenjeni su i prozori i povećana je njihova dimenzija (stolarske mjere prozora, in situ(122), iznose cca 62x120 cm/ širina  x  visina).

U toku 2002-2003 godine, na sve krovne površine crkve, uključujući i opšave zidova zvonika, postavljen je, na daščanoj oplati, pokrov od lima u boji koja hromatski odgovara boji trijema i drvenih zidova crkve.

Prema iskazu sveštenika Marićke crkve, Slaviše Pančića, u toku 2002-2003 godine, drvena konstrukcija crkve je podignuta dizalicama, a zatim se izvršila konsolidacija i preziđivanje njenih temelja. Nadzemni dio kamenih temelja crkve je urađen od lomljenog kamena u produžnom(123) malteru, a između temeljnih zidova i drvenih zidova je postavljena hidroizolacija. Dotrajali dijelovi drvene krovne konstrukcije su zamijenjeni novom građom. Sva drvena građa, korištena prilikom radova sanacije potiče sa lokaliteta Crkveni Gaj. 

U periodu 2002-2003 zamijenjena je i drvena obloga bačvastog svoda tavanice, pozicioniranog iznad središnjeg dijela naosa, kao i drvena obloga kalote(124) iznad apside. Drvena obloga je urađena od hrastovine. U istom periodu je zamijenjen i jedan(125) hrastovi stup na kojem je oslonjena  tavanica. Drveni stupovi koji nose tavanicu su, u periodu 2002-2003, obojeni na način kojim se imitira izgled mermera, pa se stiče dojam da su stupovi izvedeni od kamena.

Radove na konzervaciji ikonostasa i ikona izveli su Milica i Goran Kotur iz Banje Luke. Taj podatak je urezan na ploči iznad ulaznih vrata i nalazi se unutar crkve.

Prema podacima dobijenim od Republičkog zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Republike Srpske, konzervatorski radovi ikonostasa nisu bili realizirani u okviru projekta navedenog Zavoda(126).   

5. Sadašnje stanje dobra

Objekat se se nalazi u veoma dobrom stanju.

Uvidom u postojeće stanje drvenog korpusa ikonostasa i ikona na ikonostasu, utvrđen je visok stupanj očuvanosti.

Većina bogoslužbenih knjiga je oštećena (nedostaju prednje ili zadnje korice, evidentirano je prisustvo vlage i oštećenja nastala djelovanjem vatre).

III -  ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterije za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima (Službeni glasnik BiH», br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijima:

A.         Vremensko određenje (dobra nastala od prahistorije do 1960. godine) 

B.         Historijska vrijednost (veza građevine, cjeline ili područja sa historijskom ličnošću ili značajnim događajem u historiji)

C.         Umjetnička i estetska vrijednost

i.          Kvalitet obrade,

ii.          Kvalitet materijala,

iii.         Proporcije,

iv.         Kompozicija,

v.         Vrijednost detalja,

vi.         Vrijednost konstrukcije.

D.         Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)

i.          Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu ili regionalnom maniru.

F.         Simbolička vrijednost

i.          Ontološka vrijednost,

ii.          Sakralna vrijednost,

iii.         Tradicionalna vrijednost,

iv.         Vezanost za rituale ili obrede,

v.         Značaj za identitet grupe ljudi.

G.         Ambijentalna vrijednost

i.          Odnos oblika prema ostalim dijelovima cjeline.

H.         Izvornost

i.          Namjena i upotreba,

ii.          Tradicija i tehnike,

iii.         Položaj i smještaj u prostoru,

iv.         Duh i osjećanja,

v.         Drugi unutrašnji i vanjski činitelji.

I.          Jedinstvenost i reprezentativnost

i.          Jedinstven ili rijedak primjerak određenog tipa ili stila.

J.         Cjelovitost (cjeline, područja, zbirke)

i.          Fizička cjelovitost (kompaktnost),

ii.          Homogenost,

iii.         Zaokruženost (kompletnost),

iv.         Nenarušenost stanja.

Sastavni dio ove odluke su:

-       Imovinsko-vlasnička dokumentacija:

-         Kopija katastarskog plana, dio k.č. 2558, k.o. Marićka (novi premjer), br. plana LL;  Razmjera 1:2500; izdata 13.04.2005. godine od strane Republičke uprave za geodetske i imovinsko-pravne poslove, Područne jedinice Prijedor, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina;

-         Zemljišnoknjižni izvadak, zemljišne parcele br. 803/2 i 803/1, br. z.k. uloška 192, k.o. Marićka (stari premjer); Izdalo Zemljišno knjižno odjeljenje Osnovnog suda u Prijedoru, 20. aprila 2005. godine.

-       Fotodokumentacija:

-         Fotografije postojećeg stanja Historijske građevine –  Crkve sv. Ilije u Marićki kod Prijedora snimljene su 05. marta 2010. godine; fotografirali: arh. Emir Softić (fotografirano digitalnim fotoaparatom FujiFilm FinePix S8100fd) i historičar umjetnosti Aleksandra Bunčić (fotografirano digitalnim fotoaparatom Canon PowerShot SX 10IS).

-       Tehnička dokumentacija:

-         Tehnički snimak postojećeg stanja Historijske građevine – Crkve sv. Ilije u Marićki kod Prijedora (tlocrti prizemlja i horske galerije); dana 05. marta 2010. godine mjerio  i snimao: arhitekta Emir Softić.

Korištena literatura

U toku vođenja postupka proglašenja Graditeljske cjeline Crkve sv. Ilije u Marićki kod Prijedora nacionalnim spomenikom BiH, korištena je sljedeća literatura:

1953.    Momirović, Petar: “Dve drvene crkve u Bosanskoj krajini”, Naše starineI.Sarajevo: 1953, 151-162.

1956.    Momirović, Petar. “Drvene crkve Zapadne Bosne”, Naše starine, broj III. Sarajevo: 1956, 149-172.

1962.    Pavlović, St. Dobroslav. Crkve brvnare u Srbiji, Doktorska disertacija odbranjena na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu. Beograd: 1962.

1970.    Kulišić, Špiro. Srpski mitološki rečnik. Beograd: Nolit, 1970.

1975.    Taranušenko. O ukrajinskom ikonostasu XVII i XVIII veka, Zbornik matice srpske za likovnu umetnost, broj 11. Novi Sad: Matica srpska, 1975.

1977.    Radojković, Bojana. Sitna plastika u staroj srpskoj umetnosti. Beograd: 1977.

1993.    Gergova, Ivanka. Raniiat bulgarski iconostas. Sofiia: Bulgarski khudozhnik, 1993.

1996.    Ševo, Ljiljana. Manastiri i crkve brvnare Banjolučke eparhije. Banja Luka: Glas srpski, 1996.

1999.    Brija, Jovan. Rečnik pravoslavne teologije. Beograd: 1999.

2000.    Srpska pravoslavna Eparhija banjalučka 1900-2000, Šematizam. Banja Luka: Izdanje Eparhijskog upravnog odbora Srpske pravoslavne Eparhije banjalučke, 2000.

2002.    Ševo, Ljiljana. Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hecegovini do 1878. Banja Luka: Glas srpski, 2002.

2009.    Cunjak, Mlađan. Istorija timara i crkve brvnare u Jelićkoj, Rakelićima, Marićkoj, Busnovima i Omarskoj. Banja Luka: Eparhijski upravni odbor Eparhije banjalučke i Newpress Smederevo, 2009.

2009.    Arnautović-Aksić, Dragica. Arhitektura crkava brvnara Banjalučke eparhije. Banja Luka: Ingra inženjering, 2009.

(1) (Momirović: 1953, 156)

(2) (Momirović: 1953, 157)

(3) (Momirović: 1953, 157)

(4) (Momirović: 1953, 157)

(5) “SV. ILIJA, 20. VII, je po svom spoljašnjem izgledu, karakteru i funkcijama naslednik starinskog boga gromovnika. Po narodnoj tradiciji, on se vozi na vatrenim kolima koja vuku četiri konja, iz čijih nozdrva izbija plamen (munje). Grmljavina je tutnjava njegovih kola, kojima se on vozi po nebu i oblacima. Kao gromovnik, on je ujedno i bog oluje i vremena uopšte, koji bije gradom, donosi kišu ili izaziva sušu. Kada grmi, veruje se da sv. Ilija gađa đavole ili aždaju. Gde god udari grom, veruje se da je na tom mestu stajao đavo. Udarajući gromovima i olujom, često se u besu toliko zaboravi da ne štedi ni ljude, ni stoku, ni useve. Po opštem verovanju, sv. Ilija uvek pita sestru Ognjenu Mariju kada je njegov dan, ali ona izbegava odgovor, jer bi inače toga dana toliko udarao gromovima da bi ceo svet pobio. Na Ilindan (20. VII) ne radi se nikakav težački posao, jer se veruje da bi rad izazvao sušu ili grad. U mnogim krajevima na dan sv. Ilije narod izlazi na gorske visove i tu se veseli uz pucnjavu. Toga dana u nekim krajevima Srbije žrtvuju najstarijeg petla ili petla godišnjaka, koji primarno predstavlja žetvenog petla, odnosno žitnog demona. Med koji se vadi na Ilindan, pre sunca, služi kao lek, a njime toga dana mažu decu po čelu. Na Ilindan se u nekim krajevima obavezno jedu jela spremljena s medom. Med bi ovde značio žrtvu, kao što žrtvu predstavlja i običaj da svaka kuća zorom na Ilindan skuha kukuruzna zrna sa tri klipa, koja ritualno jedu ukućani i ujedno ih daju deci iz susedstva. Slične žrtve u žitnom klasju i medu na dan sv. Ilije poznate su i kod nekih drugih slovenskih naroda, a objašnjavaju se kao ostatak kulta boga gromovnika. Ako grmi na Sv. Iliju, smatra se da će pocrvljati orasi i lešnici. Kao i kod drugih slovenskih naroda, veruje se da leska štiti od groma. Isto verovanje imaju i Nemci, koji lesku dovode u vezu sa bogom Donarom, što bi ukazivalo da je leska i kod slovenskih naroda bila posvećena bogu gromovniku. Ponegde sv. Iliju slave svi vodeničari, što se objašnjava kao ostatak kulta starinskog božanstva koje upravlja kišom i sušom. Pošto se sv. Ilija, kao i sv. Arhanđel Mihailo, smatra živim svecem, o slavi mu se ne kuva koljivo.“ (Kulišić: 1970, 273)

Dodatno objašnjene: 20. VII, po julijanskom je 02. VIII po gregorijanskom kalendaru (Ljiljana Ševo)

(6) Cunjak: 2009, 111; Momirović: 1956, 169; Ševo: 2002, 62-63.

(7) Cunjak: 2009, 109.

(8) Momirović: 1956, 169.

(9) Cunjak: 2009, 111.

(10) Cunjak: 2009, 106; Ševo: 2002, 64.

(11) Postoji i druga varijanta tumačenja natpisa: правио (ili poklonio, pridario)/(op. Ljiljana Ševo).

(12) Cunjak: 2009, 106.

(13) Cunjak: 2009, 107.

(14) Cunjak: 2009, 133-134.

(15) Šematizam: 2000, 341; Cunjak: 2009, 134-135.

(16) Mirko Macura je rođen 1885. godine, a u čin sveštenika rukopoložen 1909. godine (Cunjak: 2009,  134).

(17) Godine 1941, sveštenih Luka Marčetić, zajedno sa svoja dva sina, je ubijen u logoru Jasenovac (Cunjak: 2009, 134; Šematizam: 2000, 341).

(18) Šematizam: 2000, 341.

(19) Momirović, Petar, kustos i istraživač narodne arhitekture.

(20) Petar Momirović, “Drvene crkve zapadne Bosne”, Naše starine III, 1956, 149-151.

(21) Prvu grupu sačinjavaju crkve sa vrlo jednostavnom osnovom i skromnih dimenzija. Uglavnom nemaju apsidu, izuzev crkve u Šljivnu kod koje nailazimo na trostranu apsidu koja je plod neke kasnije restauracije. Crkve iz ove skupine su jednostavne, skromnih dimenzija, gdje dužina ne prelazi 9 m i širina 4 m, tako da pokrivaju površinu od svega 30 m2. Ovdje je nosiva konstrukcija postavljena na golu zemlju bez ikakvih temelja i kamenih konstrukcija suhozida koje bi prenijele opterećenje na nosivo tlo. Većinom je upotrijebljen skeletni sistem sa zidovima od užlijebljenih dasaka. Pojedine crkve su urađene od pravih balvana četverougaonog presjeka. Brvna su na uglovima povezana na preklop. Gornja greda kod ovakve konstrukcije često preuzima ulogu vjenčanice, dok se na nekim objektima vjenčanica uduplava i javlja se tzv. dvojna vjenčanica. Između stupova udareni su kosnici. Na taj način je dodatno ojačana konstrukcija i stabilnost zida. Krovna konstrukcija sastoji se od više pari naspramno postavljenih rogova spojenih u tjemenima. Plitkim oblim usjekom rogovi se oslanjaju na ivicu vjenčanice, spuštajući se u polje oko obimnih zidova. Zidovi su niski i vrlo rijetko dostižu visinu čovjeka. Krovovi su vrlo strmi radi brže odvodnje oborinske vode. Na čeonim stranama krov je redovno zaobljen. Zaobljenja na uglovima izvedena su često dvostrukim rogovima, sa nekoliko naspramno postavljenih prirožaka. Na ovaj način je izbjegnut ugaoni prelom krova, koji je nepodesan za pokrivanje krova, i u isto vrijeme dobila se polueliptična streha koja čeonim zidovima objekta pruža bolju zaštitu od atmosferskih utjecaja. Na ovaj način pojačan je estetski dojam objekta. Pošto ovakvi objekti nemaju sljemenjače, nju uvijek zamjenjuje tzv. korito. Na taj način se postiže stabilnost i korita, a njegovi uglasti oblici u suprotnosti su sa stepenastom površinom krova, što još više doprinosi dekorativnosti objekta. Krovni pokrivač je od sitno cijepanog hrastovog klisa u dugim i uzanim jezicima, sa kanalićima pri krajevima. Ovakav pokrivač je naslagan u više redova i redovno je pričvršćen dugim ekserima od kovanog željeza, nepravilnog četverougaonog presjeka sa spljoštenom neravnom glavom. Ovi objekti nemaju tavanicu i krovna konstrukcija je u enterijeru u potpunosti vidljiva. Crkve iz ove grupe imaju vrlo malo otvora, jedino ulaz sa zapadne strane, najčešće sa masivnim završetkom u vidu luka i dovratnicima. Vrata su pravougaona, od hrastovine, sa horizontalnim prečkama na poleđini i željeznom bravom sa velikim ključem. Svjetlost je u unutrašnjost crkve, najčešće u prostor oko oltara, ulazila kroz kose uske horizontalne zakošene proreze među brvnima. U enterijeru je crkva skoro u potpunom  mraku.

Unutrašnjost crkve je podijeljena na oltarski dio, naos i pritvor, redovno sa horom. U oltaru je sv. prijesto, gotovo uvijek postavljen na jednom ukrašenom stupcu. Prijestone ploče su također vrlo jednostavne i urađene od drveta. Vrlo rijetke su kamene ploče. Oltarske pregrade su nastale nešto kasnije nego objekti i većina potječe iz XIX stoljeća. Nijedna originalna nije ostala sačuvana. Sačinjene su od tanjih stupova sa daskama, a često i sa šašavcima od mehkog drveta. Obično su bile sa dva, a rjeđe sa tri otvora – carskim i sporednim dverima. Carske dveri su nešto dekorativnije i živopisane. Na sporednim ulazima nema dveri. Naos je od pritvora također odvojen sličnom drvenom ogradom. U sredini naosa visi drveno Bogorodičino kolo – polijelej. Sva kola koja su se očuvala imaju isti oblik i slične su izrade i dekoracije, često sa podacima o podizanju i osvećenju hrama. Pod crkve je većinom zemljani. Starije crkve su bez zvonika i zvona. Postojalo je drveno ili metalno klepalo. Svi zvonici su podignuti poslije 1878. godine i nemaju stilskog jedinstva sa glavnim objektom. U ovu grupu spadaju crkve u: Malom Blaškom, u Šljivnu, Javorinama, Romanovcima i Kolima.

Drugu grupu predstavljaju crkve većih dimenzija izgrađene od masivnih brvana sa više dekoriranim krovovima i debljim slojevima klisa. Uglovni spojevi balvana su na dvostruki pravi preklop. Ako je crkva veća, pa nije postojala mogućnost da se pronađu dovoljno duga brvna, problem se rješavao na taj način da se na sredini obimnog zida postavljao jedan puni, posredni stupac u koji bi se brvna užljebljivala „na čep“, te se na taj način postizala željena dužina i ujednačenje građe i debljina zida. Na stranama na kojima su se nalazila vrata, ovu ulogu bi preuzimali dovratnici. Crkve ove grupe uvijek su imale poligonalne apside, gdje je vezivanje balvana na uglovima izvedeno na složen način dvostrukim kosim preklopom i kosim zarubljivanjem krajeva. Prozorski otvori su većih dimenzija, dok su lukovi, vrata i dovratnici ukrašeni. Nadstrešnica je izvijena i šira.

Enterijer crkve ima istu podjelu kao i crkve iz prve grupe, s tim da crkve iz ove grupe mogu biti i bez priprate. Ukoliko je crkva većih dimenzija, tavansku konstrukciju nose drveni stupci dotjeranih oblika i ornamentiranih gornjih dijelova. Tavanica je djelimično ravna, dijelom zasvedena poluobličastim svodom od šašavca. Hor, tačnije pseudohor je izdignut. Pod je patosan i crkva je u enterijeru dekorativnija. U ovu grupu spadaju crkva Jelićka, crkva u Palačkovcima i u selu Rakelići.

Treća grupa je prelazni oblik dvije prethodne grupe kome je od elemenata dodana trostrana apsida i još poneki detalj. Najpoznatija crkva iz ove grupe je drvena crkva u Krupi na Vrbasu.

Četvrtu grupu objekata sačinjavaju novije crkve sa razvijenijom osnovom, novim dijelovima i novim konstruktivnim rješenjima. Obrada materijala je savremenija i ima složeniji tehnički postupak. Zidovi su visoki, krovovi izdignuti i široki, a unutrašnjost prostrana. Kod pojedinih objekata ove grupe pojavljujuje se vanjski trijem. Konstrukciju crkve u enterijeru podupiru stupovi. Apside su petostrane i po dimenzijama su znatno veće od apsida iz druge grupe. Otvori su normalnih dimenzija, tavanice su zasvedene, a podovi drveni ili kameni. Bogatije su dekorirane od ostalih grupa objekata. Vanjske linije su stroge, a enterijer, za razliku od crkava ostalih grupa, hladan i strog. U ovu grupu spadaju crkve u Drugovićima, Busnovima i Marićkoj.

(22) Arnautović-Aksić: 1956, 45-82.

(23) Imljani, Malo Blaško, Romanovci i Javorani (Arnautović-Aksić: 1956, 46)

(24) Krupa, Rakelići, Busnovi, Kola i Palačkovci  (Arnautović-Aksić: 1956, 46)

(25) Omarska, Marićka i Jelićka/uz brdo i šumu (Arnautović-Aksić: 1956, 46)

(26) Javorani, Romanovci, Kola, Malo Blaško i Imljani (Arnautović-Aksić: 1956, 46)

(27) Jelićka, Busnovi, Marićka, Omarska, Palačkovci i Krupa (Arnautović-Aksić: 1956, 46)

(28) Rakelići (Arnautović-Aksić: 1956, 46)

(29) Romanovci, Kola, Malo Blaško (Arnautović-Aksić: 1956, 51)

(30) Javorani, Palačkovci, Imljani, Jelićka i Krupa (Arnautović-Aksić: 1956, 51)

(31) Rakelići, Busnovi, Marićka i Omarska (Arnautović-Aksić: 1956, 51)

(32) Romanovci, Kola, Malo Blaško, Javorani, Palačkovci i Imljani (Arnautović-Aksić: 1956, 52)

(33) Jelićka i Krupa (Arnautović-Aksić: 1956, 52)

(34) Busnovi i Marićka (Arnautović-Aksić: 1956, 52)

(35) Omarska (Arnautović-Aksić: 1956, 52)

(36) Romanovci, Kola, Malo Blaško, Javorani i Palačkovci (Arnautović-Aksić: 1956, 53)

(37) Jelićka (Arnautović-Aksić: 1956, 52)

(38) Imljani i Rakelići (Arnautović-Aksić: 1956, 53)

(39) Busnovi, Marićka i Omarska (Arnautović-Aksić: 1956, 53)

(40) Romanovci, Kola, Malo Blaško, Javorani, Krupa i Imljani (Arnautović-Aksić: 1956, 54)

(41) Jelićka, Palačkovci, Rakelići, Busnovi, Marićka i Omarska (Arnautović-Aksić: 1956, 54)

(42) Ova tipologija je izvedena kao tipologija konstruktivnih elemenata pojedinačno (Arnautović-Aksić: 1956, 55).

(43) Romanovci, Kola, Malo Blaško i Javorani (Arnautović-Aksić: 1956, 56)

(44) Krupa, Jelićka, Palačkovci, Imljani, Omarska, Busnovi, Marićka i Rakelići (Arnautović-Aksić: 1956, 56)

(45) Jelićka, Malo Blaško, Romanovci, Kola, Palačkovci, Javorani, Krupa (Arnautović-Aksić: 1956, 60)

(46) Omarka, Busnovi i rakelići (Arnautović-Aksić: 1956, 60)

(47) Marićka (Arnautović-Aksić: 1956, 60)

(48) Imljani (Arnautović-Aksić: 1956, 60)

(49) Javorani, Romanovci, Malo Blaško, Kola, Krupa, Imljani (Arnautović-Aksić: 1956, 65)

(50) Jelićka, Palačkovci (Arnautović-Aksić: 1956, 65)

(51) Marićka Busnovi i Omarska (Arnautović-Aksić: 1956, 65)

(52) Romanovci (Arnautović-Aksić: 1956, 69)

(53) Javorani, Malo Blaško, Kola, Krupa i Palačkovci (Arnautović-Aksić: 1956, 69)

(54) Imljani (Arnautović-Aksić: 1956, 69)

(55) Jelićka i Palačkovci/oltarski dio (Arnautović-Aksić: 1956, 69)

(56) Rakelići, Marićka, Busnovi i Omarska (Arnautović-Aksić: 1956, 69)

(57) Kola i Krupa (Arnautović-Aksić: 1956, 71)

(58) Romanovci, Malo Blaško i Javorani (Arnautović-Aksić: 1956, 71)

(59) Malo Blaško, Imljani, Palačkovci, Jelićka, Rakelići, Busnovi, Marićka i Omarska (Arnautović-Aksić: 1956, 71)

(60) Imljani, Krupa, Rakelići, Busnovi, Omarska (Arnautović-Aksić: 1956, 74)

(61) Palačkovci, Jelićka, Kola i Marićka (Arnautović-Aksić: 1956, 74)

(62) Romanovci i Malo Blaško (Arnautović-Aksić: 1956, 74)

(63) Romanovci, Kola, Malo blaško, Javorani, Krupa, Jelićka i Palačkovci. U ovu grupu spadaju i hramovi u čijoj je neposrednoj blizini izgrađen zaseban zvonik/Jelićka (Arnautović-Aksić: 1956, 82).

(64) Imljani, Rakelići, Busnovi, Marićka; ili je istovremeno izveden zvonik /Omarska (Arnautović-Aksić: 1956, 82).

(65) Hrast lužnjak (Quercus robur) je bjelogorično drvo iz roda hrastova porodice Fagaceae. Narodni nazivi za hrast lužnjak su dub, gnjilec, hrastovina, lužnik, rani hrast, rošnjak. Njegovo tkivo (gustina i raspored godova drveta) je znatno gušće i kompaktnije, a samim tim i znatno izdržljivije i dugotrajnije, u odnosu na druge vrste hrasta.

(66) Cunjak: 2009, 114.

(67) Dužina klamfe na spoju južnog lateralnog zida sa zidnim segmentom apsidalnog zida iznosi cca 60 cm (op. E. Softić).

(68) na koti od cca +2,00 m, mjereno u odnosu na kotu poda u apsidi (op. E. Softić).

(69) Trijem je dograđen 1898. godine (Cunjak: 2009, 121).

(70) mjereno uz istočnu stranu oltarske pregrade (po pravcu sjever-jug)

(71) svijetla mjera uzeta po osovini oltarskog dijela (po pravcu istok-zapad)

(72) „Zvonici su nosili zvona koja su služila za poziv vernika na molitvu. U pravoslavnoj crkvi poznata su još od devetog veka, ali u opštu upotrebu počela su da ulaze tek od dvanaestog veka. Do pojave zvona vernici su pozivani na molitvu putem glasnika-pozivača i raznih vidova klepala. Zvonici u okviru gabarita crkava brvnara počinju da se javljaju od 1878. godine, a kod nas od pripajanja Bosne Austrougarskoj.“  (Cunjak: 2009, 121)

(73) Mjerenih u nivou stopa drvenih stupova zvonika (op. E. Softić).

(74) Mjereno od kote poda trijema, do kote horizontalne vjenčanice trijema (op. E. Softić).

(75) Jedino arkada iznad prolaza u trijem ima geometrijski oblik segmenta luka (op. E. Softić).

(76) Druga dva nosiva hrastova stupca zvonika su vidljiva u naosu crkve, a prislonjena su sa unutrašnje strane zapadnog zida crkve. Stupci presjeka cca 37/36 cm su oslonjeni na drvene jastuke (36/42/50; širina/visina/dužina).

(77) Na stupcima nema tragova učepljavanja, kovanja ili neke drugog načina fiksiranja eventualne ograde trijema (op. E. Softić).

(78) mjereno od kote poda trijema

(79) Pozicioniran na svijetloj udaljenosti od cca 10,11 m od sjeverozapadnog ugla trijema (op. E. Softić).   

(80) mjereno na mjestu oslanjanja jastuka na drveni stup

(81) mjereno na mjestu oslanjanja jastuka na drveni stup

(82) Na tijela stupa, dimenzija poprečnog presjeka od cca 20,5x20,5 cm, je izvršeno ugaono zarubljivanje, pa su  kraće stranice (6 cm) pozicionirane na uglovnim završecima stupova (op. E. Softić).

(83) mjereno na stupovima drugog reda

(84) mjereno uz istočnu stranu oltarske pregrade (po pravcu sjever-jug)

(85) svijetla mjera uzeta po osovini oltarskog dijela (po pravcu istok-zapad)

(86) u odnosu na kotu poda horske galerije

(87) u odnosu na kotu poda horske galerije

(88) Zvonici u okviru gabarita crkava brvnara počinju da se javljaju od 1878. godine, a kod nas od pripajanja Bosne Austrougarskoj. (Cunjak: 2009, 121)

(89) Na zvonima su izlivene posvete. Zbog opasnosti pristupa zvonima (nema podnice) nije izvršeno evidentiranje natpisa na zvonima. Dimenzije manjeg zvona, koje je bliže platformi, su izmjerene: zvono ima dijametar cca 70 cm, a njegova visina iznosi cca 70 cm (op. E. Softić).

(90) dentili; zoborez (op. E. Softić).

(91) U tlocrtnom smislu, pozicija drvenih vezača je na spoju ravne tavanice i ruba poluobličastog svoda. Dakle, primijenjena su dva longitudinalna krovna vezača (na spojevima bočnih lađa crkve sa srednjom lađom (op. E. Softić).

(92) Greda koja je postavljena (u pravcu paralelno sa sljemenom krova) preko horizontalnih greda “vezača” a služi za nošenje remenata svoda (op. Emir Softić).

(93) (cca 110 cm horizontalne projekcije)

(94) suprotno od sa lat. affinits; srodstvo, srodnost,orođavanje, prijateljstvo; figurativno: srodnost, sličnost (op. E. Softić).

(95) Mlađan Cunjak, Istorija timara i crkve brvnare u Jelićkoj, Rakelićima, Marićkoj, Busnovima i Omarskoj, Banja Luka: Eparhijski upravni odbor Eparhije banjalučke, 2009, 122.

(96) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 123.

(97) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 123.

(98) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 126.

(99) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 126.

(100) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 125.

(101) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 126.

(102) Sveto pismo Staroga i Novoga Zavjeta, Beograd: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve, 2007.

(103) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 124.

(104) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 125.

(105) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 124.

(106) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 125.

(107) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 127.

(108) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 127.

(109) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 130.

(110) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 130.

(111) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 130.

(112) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 131.

(113) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 127.

(114) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 128.

(115) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 128.

(116) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 128-129.

(117) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 129.

(118) Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009, 131.

(119) Oktoih ili osmoglasnik je liturgijski zbornik pravoslavne crkve. Tzv. Veliki oktoih ili Parakletike sadržava tekstove i napjeve liturgijskih molitava za svaki pojedini dan unutar ciklusa od osam sedmica, počevši od Uskrsa. Svaka sedmica obuhvata melodije odgovarajućeg tipa, oblikovane prema određenim obrascima koji su karakteristični za jedan od 8 „glasova“, odnosno načina. Nakon osme sedmice ciklus se opetuje. Mali oktoih sadržava napjeve za nedjelje. [...] Oktoih je rano preveden na staroslavenski jezik. Prvi slavenski oktoih štampan je u Cetinju već 1494. Opća enciklopedija Jugoslovenskog leksikografskog zavoda, Tom 6, Zagreb: Grafički zavod Hrvatske, 1980, 164.

(120) Služebnik ili služabnik (staroslavenski), liturgijska knjiga u pravoslavnoj crkvi. Sadržava tri liturgije te večernje i jutarnje; služi svešteniku ili đakonu kod bogosluženja. Grčki se naziva liturgijarij; u Grčkoj pravoslavnoj crkvi upotrebljava se i euhologij starog tipa, gdje je liturgijarij spojen s trebnikom. Opća enciklopedija Jugoslovenskog leksikografskog zavoda, Tom 7, Zagreb: Grafički zavod Hrvatske, 1980, 532.

(121) Datiranje liturgijskih predmeta i vrata izvedeno je na osnovi podataka navedenih u knjigama Ljiljane Ševo, Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878. godine i Mlađana Cunjka, Istorija Timara i crkve brvnare u Jelićkoj, Rakelićima, Marićkoj i Busnovima, te na osnovi stilske analize sa sitnim liturgijskim predmetima objavljenim u knjizi Bojane Radojković Sitna plastika u srpskoj umetnosti u kojoj ona navodi: “Na krstovima iz XVII veka još se zadržavaju oblina, mekost i blagost linija, stil koji se oslanja na duborezne krstove druge polovine XVI veka. Krajem XVII i u XVIII veku, mada su scene iste, figura je zdepastija, grublja i više podseća na grafiku nego na duborez. Graficizam u oblikovanju glave, posebno kose, nabora haljina, pokreta, veoma je naglašen. Scene se ne raspoređuju uvek u arkade i zasebne odeljke, nego se pod uticajem baroknih stremljenja preko krsta provlači lozica koja odvaja jednu scenu od druge, jedan svetiteljski lik od drugog. Takav način rada, koji nije karakterističan samo za krstove nego i za panagije, pa i za drvene korice knjiga, vlada kroz ceo XVIII i do početka XIX veka.” Radojković. Bojana, Sitna plastika u srpskoj umetnosti, Beograd: Muzej primenjene umetnosti Beograd, 1977, 42; Ševo Ljiljana, Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878, Banja Luka: Glas srpski, 2002; Mlađan Cunjak, nav. dj., 2009.

(122) izmjerene 05. marta 2010. godine (op. E. Softić)

(123) Pojačani krečni malter (kreč se koristi kao glavno vezivo, a cement kao dodatak radi povećavanja čvrstoće i otpornosti na uticaj atmosferilija).

(124) Plašt kalote je formiran od 6 kriškastih odsječaka.

(125) Stup je udaljen cca 271 cm od ikonostasa crkve i 256 cm od južnog perimetralnog zida crkve (op. E. Softić).

(126) Informacija je dobijena 19. avgusta 2011. godine u razgovoru sa arhitektom navedenog Zavoda, Milijanom Okilj (op. E. Softić).