Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovi člana V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj 26. oktobra 2010. godine, donijela je

O D L U K U

I

Historijska građevina – vila Emericha Pascola u Banjaluci proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru označenom kao k.č. 3246 (novi premjer), što odgovara k.č. 827/2 (stari premjer), posjedovni list broj 3922/8, z.k. uložak broj 182, k.o. Banjaluka, Grad Banjaluka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o provedbi  odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 9/02, 70/06 i 64/08)

II

Vlada Republike Srpske dužna je osigurati pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i  prezentaciju nacionalnog spomenika.        

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljnjem tekstu: Komisija) utvrdit će uvjete i osigurati sredstva za izradu i postavljanje informacione ploče sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

Utvrđuju se sljedeće mjere zaštite za prostor definiran u tački I stav 2. ove odluke:

-          dopušteni su istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi, radovi na tekućem održavanju i prezentaciji spomenika, kao i radovi koji su neophodni za održivo funkcioniranje objekta, uključujući enterijerske radove, uz odobrenje ministarstva nadležnoga za prostorno uređenje Republike Srpske (u daljem tekstu: nadležno ministarstvo) i stručni nadzor nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Republike Srpske (u daljnjem tekstu: nadležna služba zaštite);

-          prilikom radova na konstruktivnoj sanaciji, konzervaciji i restauraciji koristiti u najvećoj mogućoj mjeri izvorne materijale i vezivna sredstva;

-          dozvoljena je adaptacija prostora u cilju njegovog prilagođavanja savremenim potrebama (instalacije grijanja i drugi radovi vezani za enterijer) pod uslovom da se sačuvaju stilske karakteristike objekta, uz odobrenje nadležnog ministarstvai stručni nadzor nadležne službe zaštite;

-          izvršiti hortikulturno uređenje zelene površine na osnovu dokumentacije o izvornom stanju.

IV

Stavljaju se van snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski akti, u dijelu u kome su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.

V

Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i općinske službe suzdržat će se od produzimanja bilo kakvih radnji koje mogu oštetiti nacionalni spomenik ili dovesti u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostavit će se Vladi Republike Srpske, nadležnom ministarstvu, nadležnoj službi zaštite i općinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi provedbe mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom općinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresiranim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u «Službenom glasniku BiH».

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović i Ljiljana Ševo.

Broj: 07.3-02.3-71/10-25

26. oktobra 2010. godine

Sarajevo

Predsjedavajuća Komisije

Amra Hadžimuhamedović

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovu člana 2. stav 1. Zakona o provedbi odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8., Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.

Grupa građana iz Banja Luke podnijela je, dana 30.09.2003. godine, prijedlog/peticiju Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika za proglašenje kuće Pascolo u Banjaluci nacionalnim spomenikom BiH. Grad Banjaluka i Zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa Republike Srpske podnijeli su, dana 10.06.2004. godine, peticiju Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika za proglašenje vile Pascolo u Banjaluci nacionalnim spomenikom BiH.

Na osnovu navedenih prijedloga, Komisija je pokrenula postupak za donošenje odluke o proglašenju predmetnog dobra nacionalnim spomenikom, u skladu sa članom V Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i odredbama Poslovnika o radu Komisije.

Izjava o značaju dobra

Vila Emericha Pascola u Banjaluci predstavlja reprezentativan primjer luksuzne individualne stambene arhitekture iz perioda između dva svjetska rata. Pored visokog stambenog standarda objekta, primjetna je njegova ambijentalna vrijednost i uklopljenost u osmišljeni vrtni prostor. Objekat je izveden pod uticajem moderne, ali rustični ornamenti na fasadama i forma krova, ukazuju i na druge uticaje. Danas je objekat devastiran i nenaseljen, iako je u dobrom konstruktivnom stanju.

II - PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju izvršen je uvid u:

-          dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra (kopiju katastarskog plana i zemljišnoknjižni izvadak);

-          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.;

-          historijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru;

-          Od vlasnika dobra, gdina Braneta Jankovića, kao i grada Banjaluke, tražen je pismeni stav o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom dana 17.02.2010. godine (dopis broj 07.3-35.2-10/10-18);

-          Vlasnik dobra, Brane Janković pismeno je odgovorio na dopis broj 07.3-35.2-10/10-18, dana 24.02.2010. godine, da uvažava rad Komisije, ali  da ne smatra potrebnim da se kuća stavi pod zaštitu, s obzirom da se regulacionim planom kuća zadržava, te da ima mnogo značajnijih dobara koji zavrijeđuju zaštitu. Pored toga, vlasnik izražava mišljenje da kuću više ne bi trebalo nazivati imenom izvornih vlasnika.      

Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Vila Emericha Pascola u Banjaluci se nalazi u sklopu zelene površine u centralnom dijelu grada na uglu Grčke ulice broj 38 i Aleje Jovana Dučića. Na sjevernoj strani se nalazi dio grada poznat pod nazivom Nova Varoš, a istočno, na udaljenosti od 370 metara, se nalaze Banski dvori. 

Historijska građevina se nalazi na lokaciji označenoj kao k.č. 3246 (novi premjer), odnosno k.č. 827/2 (stari premjer), koja je upisana u posjedovni list br. 3922/8, k.o. Banjaluka, zemljišno-knjižni uložak broj 182 opština Banjaluka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Istorijski podaci 

Razvoj Grčke ulice(1) u Banjaluci, moguće je vezati za austrougarski period, kada je kao značajna transferzala povezivala istočne i zapadne dijelove grada(2). Austrougarska vlast intenzivno razvija centralno područje Banjaluke, kao i sjevernu zonu u neposrednom kontaktu zvanu Varoš(3). Nadogradnjom hotela “Bosna” i njegovim pretvaranjem u prvi reprezentativni hotel evropskog tipa iz 1895. godine(4) i nakon probijanja Carskog druma, te njegovog spajanja sa Grčkom ulicom, cjelokupno područje dobija posebno mjesto u urbanoj strukturi Banjaluke. Uvođenjem kraka pruge i izgradnjom željezničke stanice u samoj ulici, intenzitet razvoja područja je dodatno pojačan. U blizini Grčke ulice, od ranije se nalazilo staro katoličko groblje sa kapelom, ucrtano na geodetskim kartama iz 1874. i 1884. godine, a uz samo groblje građeni su individualni stambeni objekti sa vrtovima, tipični za austrougarski period(5). Usljed porasta broja žitelja, javila se i potreba za izgradnjom osnovne škole, koja je izgrađena u Grčkoj ulici 1912. godine(6).

U periodu između dva svjetska rata nastavljena je praksa izgradnje stambenih objekata u Grčkoj ulici. Na uglu te ulice i Aleje Jovana Dučića(7), izgrađena su dva velika stambena objekta čiji su investitori bili članovi porodice Paskolo(8). Tridesetih godina XX vijeka, na jednom uglu Grčke ulice građen je objekat za Žorža Paskola, a projekat i izvedba su prepušteni banjalučkom arhitekti Suljagi Salihagiću(9), koji je stvarao u duhu moderne, dok je vila Emericha Pascola  projektovana na suprotnom uglu, na slobodnom prostoru koji je pretvoren u raskošan vrt. Projektant vile Emerika Paskola nije poznat, ali objekat spada u red luksuznih individualnih stambenih objekata sa vrtom građenih u periodu između dva svjetska rata u Banjaluci, zajedno sa objektima veterinara Ignacija Lasla i dr. Branka Popovića iz 1925. godine, Mihajla Plančaka iz 1932-33. godine, po projektu Suljage Salihagića. U istu grupu spada kuća Špire Bocarića iz 1932. godine po nacrtu Josipa Soravije, kuća Hinke Kalea iz 1933. godine po projektu Marina Bezića i kuća porodice Radovanović - Bilbija. U duhu moderne građena je stambena zgrada porodice Bukinac iz 1934. godine, kao i zadužbina braće Pantić iz 1939. godine(10). Posebnost vile Emerika Paskola se sastoji u tome što je rađena pod uticajem moderne, ali i pod uticajem ideja karakterističnih za prethodne stvaralačke epohe(11).

Izgradnju objekata tokom perioda između dva svjetska rata u Banjaluci, pa tako i izgradnju vile Emerika Paskola, treba posmatrati u širem historijskom kontekstu. Osnivanjem Vrbaske banovine 1929. godine, Banjaluka je za veoma kratko vrijeme promijenila svoju arhitektonsko-urbanističku fizionomiju, i definitivno počela da poprima izgled dinamičnog savremenog centra. Za samo nekoliko godina podižu se najreprezentativniji objekti javnog karaktera (Banski dvor i Uprava, Saborna crkva Sv. Trojice, Hipotekarna banka, Sokolski dom, Narodno pozorište)(12), ali se velika pažnja posvećuje i gradnji stambenih objekata različitih vrsta. Tokom perioda između dva svjetska rata, upravo najveći broj projekata pripada arhitekturi stambenih objekata(13), kada se javljaju prodori novih ideja u arhitekturi pogotovo u gradskim područjima. Osunčanost, široki vidici, kontakt sa zelenilom gradskih parkova i ulica, okupljanje prostorija stana u  funkcionalne cjeline, što kraće međusobne veze pojedinih prostorija u stanu, su bili polazni elementi koji su označavali znatan napredak u ovoj graditeljskoj oblasti.

Prvi dio razdoblja između dva svjetska rata u izgradnji stambenih objekata je predstavljalo nastavak austrougarskog razdoblja. U drugom dijelu razdoblja(14) se osjećala promjena u poimanju stanovanja. Mlada generacija arhitekata školovanih na naprednim srednjeevropskim  arhitektonskim školama insistirala je na idejama da je čovjek mjerilo svih odnosa bitnih za dobro organizovanje stanovanja, a životni prostor treba da služi radu, odmoru, rekreaciji, a ne samo reprezentaciji. Odbacivanje svih pseudostilova, oblikovanje zgrade kao odraz unutrašnje funkcije, projektovanje velikih prozorskih otvora i isticanje konstrukcije osnovna je karakteristika ovog perioda(15).   

U vili Emericha Pascola(16), nakon završetka Drugog svjetskog rata nastavljaju da žive njegovi nasljednici, iako su im ostali posjedi nacionalizovani. Rušenjem katoličkog groblja i kapele u istom periodu, na čijem je mjestu izgrađena OŠ „Braća Pavlić“, a pogotovo nakon rušenja vrijednih objekata poslije zemljotresa iz 1969.godine, Grčka ulica u velikoj mjeri gubi svoju ambijentalnu vrijednost(17).

Maja mjeseca 1992. godine izvršena je djelimična promjena namjene objekta, s obzirom da je na sjeverozapadnoj strani smješteno konzularno predstavništvo Velike Britanije. Tadašnjoj vlasnici objekta, nasljednici Petroneli Badić je odobrena promjena namjene dijela stambenog objekta u predstavništvo(18), tako da je tokom zadnjeg rata u BiH, u periodu 1992-95, objekat imao stambenu i konzularno – diplomatsku funkciju. U objektu je konzularno predstavništvo bilo smješteno sve do 1999. godine, kada je objekat devastiran. Nakon toga, nasljednici – članovi porodice Paskolo su prodali oštećeni objekat 26.12.2003. godine(19), a novi vlasnik redovno održava zelenu površinu nenaseljene građevine.

2. Opis dobra

Vila je pozicionirana u prostranom vrtu, a velike terase, reprezentativni holovi, mansarda za spavanje, odvojene ekonomske prostorije sa posebnim ulazom, veliki podrumi i upotreba armiranog betona su elementi koncepta visokog stambenog standarda kuće.

Stambeni objekat je  poligonalne osnove dimenzija 23,28m x 19,83m. Spratnost objekta iznosi Sut + P + Mansarda, a ukupna visina do sljemena dvovodnog krova iznosi 8,50m. Glavni ulaz u objekat predstavljaju dvokrilna vrata dimenzija 153 cm x 220 cm na južnoj strani, a na objektu se nalaze još dva sporedna ulaza smještena na sjevernoj strani objekta usmjerenog ka poligonalnoj terasi(20). 

U dispoziciji objekta se jasno prepoznaju dva krila, i to veće zapadno dimenzija 19,83m x 12,93m i manje istočno dimenzija 11,90m x 8,36m. Krila su povezana centralnim ulaznim holom  dimenzija 4,10m x 9,90m, koje pripada zapadnom krilu objekta.

Istočno krilo se sastoji od reprezentativne prostorije unutrašnjih dimenzija 10,95m x 4,80m, i sjevernog hola dimenzija 11,40m x 1,40m kojim je povezan ulazni hol na zapadu i prostorija poligonalne osnove na istoku, na čijoj sjevernoj strani se nalazi polukružni istak prečnika 3,25m. Hol je osvijetljen pomoću dva prozorska otvora dimenzija 195 cm x 80 cm usmjerena ka sjevernoj terasi(21), i povezan je sa prostorijom na jugu pomoću 5 otvora različitih širina koje se kreću od  95cm do 223cm.

Zapadno krilo se sastoji od reprezentativne prostorije dimenzija 5,23m x 16,58m na jugozapadu, i ekonomskog dijela unutrašnjih dimenzija 6,17m x 7,43m na sjeveroistoku.

Reprezentativna prostorija se sastoji od manjeg južnog dijela dimenzija 5,23m x 6,12m  izdignutog za jedan stepenik u odnosu na veći sjeverni dio dimenzija 5,23m x 10,46m. Južni dio je povezan sa ulaznim holom otvorom dimenzija 1,15m x 2,20m, a osvijetljen je pomoću 5 prozorskih otvora dimenzija 120cm x 140cm postavljenih na polukružnom istaku prečnika 4,00 m  na južnoj strani. Sjeverni dio reprezentativne prostorije je povezan sa ulaznim holom otvorima dimenzija 1,74m x 2,30m i 1,15m x 2,30m, a sa ekonomskim dijelom krila otvorom dimenzija 1,06m x 2,20m.

U sklopu ekonomskog dijela se, pored prostora koji je bio predviđen za kuhinju i manju ostavu nalazi i prostor koji je imao funkciju kupatila, kao i odvojena stepeništa kojima je prizemlje povezano sa suterenom, odnosno mansardom. Dimenzije prostora koji je imao funkciju kuhinje iznose 2,54m x 1,75m a dimenzije prostora koji je služio kao kupatilo iznose 1,87m x 1,75m.

Paralelno sa zidom koji dijeli reprezentativnu prostoriju na zapadu i ekonomski prostor, nalazi se prvi krak četverokrakog stepeništa širine 1,05m kojim je prizemlje povezano sa mansardom. U prostoru mansarde vidljive su samo drvene poprečne grede iznad velike prostorije zapadnog krila i naznake konstrukcije poda sastavljene od opeke, a prostor nije prohodan. Na ovom nivou, dimenzija koje odgovaraju zapadnoj reprezentativnoj prostoriji u prizemlju, nalazile su se spavaće sobe i ostave. Taj prostor je osvijetljen pomoću 3 prozorska otvora na sjevernoj strani dimenzija 80cm x 140cm, jednog okruglog otvora na južnoj strani prečnika 110cm i jednog krovnog prostora na istoku.

Suterenski prostor je sa ekonomskom dijelom prizemlja povezan pomoću stepeništa na „L” širine 1,05m. Polazni krak iz prizemlja je smješten u neposrednoj blizini ekonomskog ulaza, tako da je vanjska terasa preko koje su namirnice dopremane bila najkraćim putem povezana sa suterenom gdje su se nalazile velike ostave. Dimenzije suterenskog prostora odgovaraju dimenzijama istočnog krila prizemlja, ulaznog hola i istočnog dijela ekonomskog prostora.

Oblikovanje fasada objekta potvrđuje da je  projektant bio pod uticajem moderne, s tim da su dekorativni elementi osmišljeni pod drugim uticajima. Široki prozorski otvori, jasna geometrija i obrada fasadnih površina malterima svijetlog kolorita su elementi koji jasno upućuju na modernu, dok su visoki kameni rustično obrađeni sokl, dekorativni elementi na sporednim fasadama i krovne badže, elementi koji nisu nastali pod uticajem istog pokreta. Južna i zapadna fasada predstavljaju reprezentativne fasade čiji su prozorski otvori zaštićeni drvenim žaluzinama, dok su sjeverna i istočna fasada sporedne fasade usmjerene ka terasi objekta, čiji su prozorski otvori zaštićeni crnim metalnim rešetkama.

Južna fasada predstavlja ulaznu fasadu objekta usmjerenu prema Grčkoj ulici, na kojoj se jasno izdvaja prednji istočni i uvučeni zapadni dio. Istočni dio je podijeljen na donju zonu sokla visine 2,10m na kojem su postavljena 3 suterenska prozora dimenzija 140cm x 60cm i gornji dio gdje se nalaze prozorski otvori postavljeni u osovini suterenskih prozora dimenzija 225 cm x 140 cm (centralni prozor) i 310 cm x 140 cm (bočni dvostruki prozori). Na zapadnom dijelu južne fasade nalaze se  ulazna dvokrilna vrata objekta na zabatnom zidu objekta. U prizemlju se nalazi polukružni istak reperezentativne prostorije, kao i predulazni prostor, koji su natkriveni nezavisnim krovnim pokrivačem oslonjenim na 2 masivna stuba prečnika 35cm.

Na zapadnoj fasadi se nalaze prozorski otvori dimenzija 315 cm x 140 cm i 3 prozora dimenzija 1,20m x 1,40m postavljena na trapezoidnom doksatu. Na južnoj strani je vidljiv polukružni istak reprezentativne prostorije, a na suprotnoj strani istak ekonomskog dijela vile, na kojem se nalazi kružni prozor prečnika 100 cm. 

            Na istočnoj fasadi se ističe južni zabatni zid, u čijoj se gornjoj zoni nalazi kružni tavanski otvor prečnika 80 cm, dok se na sjevernoj strani nalazi povučena fasadna sa 2 prozorska otvora dimenzija 70cm x 140cm, trokrilni prozor dimenzija 185cm x 140cm i ulazni otvor dimenzija 310cm x 220 cm. U nivou potkrovlja iznad ulaznog otvora se nalazi badža – trouglasti prozor osnovice od 100cm. 

U osovini isturenog dijela sjeverne fasade se ističe kružni prozorski otvor ekonomskih prostorija prečnika 100 cm, a iznad u nivou mansarde, 3 prozorska otvora dimenzija 80cm x 140cm. Na krajnjoj istočnoj strani polukružni istak sa kružnim prozorskim otvorom prečnika 1,00m uokviren rustičnom kamenom plastikom po uzoru na sokl objekta. 

U pogledu materijalizacije, konstrukcija objekta je izvedena u armiranom betonu, a ispuna vanjskih i unutrašnjih zidova se sastoji od opeke. Sokl objekta je izveden od rustičnih kamenih ploča, vanjska stolarija je drvena, kao i zaštitne žaluzine, dok su rešetke prozorskih otvora sporednih fasada metalne. Međuspratna konstrukcija između suterena i prizemlja je armiranobetonska, a podna konstrukcija mansarde se sastoji od masivnih drvenih greda, između kojih su bili postavljeni opečni elementi. Krovna konstrukcija  dvovodnih krovova oba krila, kao i sporednih krovova, je drvena, a pokrov je biber crijep. Oba unutrašnja stepeništa su izrađena u betonu, a ono koje vodi prema suterenu je prekriveno keramičkim pločicama. Debljina vanjskih zidova iznosi 60cm, a u unutrašnjosti se nalaze zidovi debljine 60cm, 40cm i 30cm. Svijetla visina suterena iznosi 2,40m, prizemlja 3,20m i 3,37m, dok najviša svijetla visina mansarde iznosi 2,70m. Ukupna visina objekta do sljemena dvovodnog krova zapadnog krila iznosi 8,50m, a  visina do sljemena dvovodnog krova istočnog krila iznosi 6,50m

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Po raspoloživim podacima, vila Pascolo u Banjaluci je ranije bila evidentirana u registar spomenika kulture od strane Zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirode Banjaluka u kategoriji „Objekata spomeničke vrijednosti”(22).

U sklopu aktuelnog regulacionog plana Banjaluke, Mjesna zajednica Centar 2, plan područja „Centar – zapad”, usvojenog 2007. godine(23), vila Paskolo je tretirana kao „Postojeći individualni stambeni objekat”, spratnosti Prizemlje + Mansarda(24). Za potrebe istog Urbanističkog plana grada Banjaluke izrađen je oktobra 2007. godine elaborat pod naslovom „Uslovi čuvanja, održavanja, korištenja dobara i utvrđivanje mjera zaštite” kroz koji je predmetni lokalitet evidentiran kao kulturno dobro(25) koje se nalazi u I zoni zaštite(26).

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Podaci o istraživačkim ili konzervatorsko-restauratorskim radovima na vili Emericha Pascola u Banjaluci su veoma oskudni. Nije poznato da su vršeni konzervatorsko – restauratorski radovi u periodu od izgradnje do Drugog svjetskog rata. U periodu 1945. – 1992. godine objekat nije doživio značajnije transformacije, a redovno su vršeni radovi redovnog održavanja.

Sredinom 1992. godine izvršena je promjena namjene dijela objekta iz stambene u diplomatsko -  predstavničku funkciju. Tada je izvršeno pregrađivanje krajnjeg sjevernog dijela velike prizemne prostorije zapadnog krila(27) ukupnih dimenzija, uključujući vanjske zidove, 5,65m x 5,60m, a pored te prostorije u okvir predstavništva ušao je i dio ekonomsko-sanitarnog prostora, kao i dio mansarde iznad. Istovremeno je izvršeno pregrađivanje dnevnog boravka istočnog krila sa dva unutrašnja poprečna zida, te su na mjestu velike prostorije stvorene 3 sobe od kojih je najmanja centralna imala funkciju kupatila(28).

Od 1998. godine, od kada je objekat devastiran, vršeni su isključivo radovi redovnog održavanja vrta objekta.  

5. Sadašnje stanje dobra

            Vila Emericha Pascola u Banjaluci danas predstavlja zapušten i nenaseljen objekat. Enterijer objekta je devastiran i neuslovan. Konstrukcija objekta, fasade, kao i krovni pokrivač su u dobrom stanju, ali je vanjska stolarija oštećena, uključujući drvene žaluzine, a unutrašnja stolarija je potpuno uništena. Vanjska stolarska pozicija sporednog ulaza koji povezuje ulazni hol sa sjevernom terasom je skinuta, tako da je moguć slobodan pristup unutrašnjosti objekta. Pod mansarde je u potpunosti uništen, a sačuvane su samo drvene poprečne grede, kao i jedna nosiva armirano-betonska greda iznad reprezentativne prostorije zapadnog krila. Stropna ploča između suterena i prizemlja istočnog krila je probijena, a sve drvene podne obloge su skinute tako da je vidljiva gola podna konstrukcija. Vrtna površina je uzorno uređena i održavana.  

III – ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom («Službeni glasnik BiH» br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A.         Vremensko odredjenje (dobra nastala od prahistorije do 1960. godine)

C.         Umjetnička i estetska vrijednost

i.          Kvalitet obrade,

ii.          Kvalitet materijala,

iii.         Proporcije,

iv.         Kompozicija,

vi.         Vrijednost konstrukcije.

F.         Ambijentalna vrijednost

i.          Odnos oblika prema ostalim dijelovima cjeline.

G.         Izvornost

i.          Oblik i dizajn,

ii.          Materijal i sadržaj,

v.          Položaj i smještaj u prostoru.

I.          Cjelovitost (cjeline, područja, zbirke)

ii.          Homogenost,

iii.         Zaokruženost (kompletnost).

Sastavni dio ove odluke su:

-          Imovinsko-vlasnička dokumentacija:

-         Kopija katastarskog plana 3246, k.o. Banjaluka (novi premjer), br. plana BL - 83; Razmjera 1:1000, izdata 14.10.2009. godine od strane Republičke uprave za geodetske i imovinsko – pravne poslove, područna jedinica – Banjaluka,

-         Posjedovni list broj 3922/8 za zemljišnu parcelu br. 3246, k.o. Banjaluka, (novi premjer), izdat 24.09.2009. godine od strane Republičke uprave za geodetske i imovinsko – pravne poslove, Banjaluka,

-         Zemljišnoknjižni izvadak za zemljišnu parcelu br. 827/2, k.o. Banjaluka, broj z.k. uloška 182(stari premjer), Nar. br. 26088/0 od 14.10.2009.  izdao Zemljišno knjižni ured Osnovnog suda u Banjaluci, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

-          Dokumentacija o prethodnoj zaštiti dobra:

-         Mr. Sabira Husedžinović, Jelena Kadić. Valorizacija kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa sa mjerama zaštite za izradu Regulacionog plana Banjaluke - Prostor između ulica Lenjina, Krajiških brigada, Bulevara revolucije, Braće Lastića, N. Tesle i A. Šeremeta. Banjaluka: Zavod za zaštitu spomenika kulture i prirode Banjaluka, oktobar 1992. godina,

-         Elaborat „Uslovi čuvanja, održavanja, korištenja dobara i utvrđivanje mjera zaštite”. Zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa u sklopu Ministarstva prosvete i kulture Republike Srpske. Banjaluka: 2007. godine.

-          Fotodokumentacija:

-         Fotografije postojećeg stanja kuće Pascolo u Banjaluci od 23.02.2010. godine. Fotografisao arh. Adi Ćorović (fotografisano digitalnim fotoaparatom Sony DSC – H10).

-          Tehnička dokumentacija:

-         Regulacioni plan Mjesna zajednica Centar 2, plan područja „Centar – zapad”, oktobar 2007. godine -  http://www.banjaluka.rs.ba/front/article/1774/  24.02.2010,

-         Snimak postojećeg stanja kuće Pascolo u Banjaluci izveden od strane Nermine Katkić, 23.02.2010. godine.

Korišćena literatura

Tokom vođenja postupka proglašenja dobra nacionalnim spomenikom, korišćena je sljedeća literatura:

1992.    Dokumentacija Opštinskog sekretarijata za prostorno uređenje i komunalne poslove Skupštine opštine Banjaluka broj 11-364-797/92 od 13.05.1992. godine

1992.    Mr. Sabira Husedžinović, Jelena Kadić. Valorizacija kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa sa mjerama zaštite za izradu Regulacionog plana Banjaluke -  Prostor između ulica Lenjina, Krajiških brigada, Bulevara revolucije, Braće Lastića, N. Tesle i A. Šeremeta. Banjaluka: Zavod za zaštitu spomenika kulture i prirode Banjaluka, oktobar 1992. godina

1997.    Milošević, Predrag. Arhitektura u kraljevini Jugoslaviji (Sarajevo 1918-1941). Foča:  Prosvjeta“, 1997.

2004.    Đorđe Mikić. Banja Luka – kultura građanskog društva. Banjaluka: Institut za istoriju, 2004. godina

2006.    Vidaković, Siniša. Arhitektura javnih objekata u Banjaluci (1918 – 1941). Banjaluka: Akademija umjetnosti RS Banjaluka, 2006.

2010.    http://www.arhivrs.org/Upload/Udruzenje/3_1_2010_5_Glasnik_br1_02.pdf  16.02.2010.

(1) Ime ulice do zadnjeg rata u BiH (1992.-95.) je bio Štrosmajerova ulica

(2) Historijski kontinuitet postojanja ulice je potvrđen na prvoj geodetskoj karti iz 1878. godine, te je stoga moguće reći da je ista ulica postojala i u ranijim epohama - Mr. Sabira Husedžinović, Jelena Kadić. Valorizacija kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa sa mjerama zaštite za izradu Regulacionog plana Banjaluke -  Prostor između ulica Lenjina, Krajiških brigada, Bulevara revolucije, Braće Lastića, N. Tesle i A. Šeremeta. Banjaluka: Zavod za zaštitu spomenika kulture i prirode Banjaluka, oktobar 1992. godina

(3) Verica Stošić i Zoran Mačkić. Banjaluka koje ima i nema. Banjaluka: izdavač Zoran Mačkić, 2004. godina

(4) Vidaković, Siniša. Arhitektura javnih objekata u Banjaluci (1918 – 1941). Banjaluka: Akademija umjetnosti RS, Banjaluka, 2006, 127.

(5) Kuća porodice Pišteljić, građena u to doba postoji i danas

(6) Mr. Sabira Husedžinović, Jelena Kadić. Nav. djelo, oktobar 1992. godina

(7) Ime ulice između dva svjetska rata - Aleja vojvode Stepe; nakon Drugog svjetskog rata - ulica Braće Pavlić

(8) originalno porodično prezime na italijanskom jeziku je Pascquolo - Mr. Sabira Husedžinović, Jelena Kadić. Nav. djelo, oktobar 1992. godina

(9) Đorđe Mikić. Banja Luka – kultura građanskog društva. Banjaluka: Institut za istoriju, 2004. godina

(10) Mr. Sabira Husedžinović, Jelena Kadić. Nav. djelo, oktobar 1992. godine

(11) Dvadesetih i tridesetih godina XX vijeka nisu rijetki primjeri kada su projektanti, školovani u duhu moderne,morali praviti kompromise sa investitorima, i preko ostvarenja moderne prebacivati „akademski plašt“ – Odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika o proglašenju historijske građevine Narodne (Centralne) banke u Sarajevu, nacionalnim spomenikom Bosne i hercegovine, na sjednici održanoj od 01. do 06. decembra 2009. godine u Sarajevu.

(12) Vidaković, Siniša. Nav. djelo, 2006, 7.

(13) Predrag Milošević. Arhitektura u kraljevini Jugoslaviji (Sarajevo 1918-1941). Foča: Prosvjeta, 1997, 133.

(14) Ovaj period počinje od 1926. godine, mada se tokom cijelog perioda između dva svjetska rata javljaju arhitekture vezane za prethodni stvaralački period.  - Predrag Milošević. Nav. djelo, 1997, 135.

(15) Predrag Milošević. Nav. djelo, 1997; Jakob Finci. Razvoj dispozicije i funkcije u stambenoj kulturi Sarajeva. Sarajevo: Zavod za stambenu izgradnju SR BiH, 1963, 42

(16) Emerich Pascolo (Grac, 25.8.1880 – Banjaluka, 22.7.1957), industrijalac u Banjaluci do 1945, vlasnik hotela Palas i firme za proizvodnju brašna Märzl i drug. 

Emerich-Mirko Pascolo (Banjaluka, 23.6.1904 - 15.2.1981), vlasnik ciglane u Banjaluci do 1945, sin Emerich Pascolo-a

http://www.arhivrs.org/Upload/Udruzenje/3_1_2010_5_Glasnik_br1_02.pdf  16.02.2010.

Porodica Pascolo je ugledna banjalučka porodica porijeklom iz Italije. Italijani su u Banjaluku uglavnom došli iz njihove kolonije u Mahovljanima, iz Stivora kod Prnjavora ili iz okolice Lipika, - http://www.cafekajak.com/Forum/forum.pl?msg=3983 11. 02.2010.

(17) Mr. Sabira Husedžinović, Jelena Kadić. Nav. djelo, oktobar 1992. godina

(18) Dokumentacija Opštinskog sekretarijata za prostorno uređenje i komunalne poslove Skupštine opštine Banjaluka broj 11-364-797/92 od 13.05.1992. godine

(19) Dopis vlasnika objekta Braneta Jankovića od dana 24.02.2010. godine

(20) Jedan ulaz dimenzija 90cm x 220cm, vodi ka ekonomskim prostorijama na sjeveru objekta, a drugi dimenzija 310cm x 240 cm na istočnoj strani povezan je sa glavnim ulaznim holom. 

(21) Dimenzije terase iznose 11,00m x 4,80m, s tim što se na sjeveroistočnoj strani nalazi polukružni istak poluprečnika  3,75m. Na sjevernoj i južnoj strani se nalazi po jedno vanjsko stepenište širine 1,70m kojima je terasa povezana s vrtom. Prostor je ograđen ogradom visine od 1,00m, koja se sastoji od jedne horizontalne metalne šipke oslonjene na masivne betonske stubove dimenzija u osnovi 25cm x 25cm.

(22) Mr. Sabira Husedžinović, Jelena Kadić. Navedeno djelo, oktobar 1992. godine

(23) Službeni glasnik grada Banjaluka broj 2/07 – dopis Načelnika odjeljenja za prostorno uređenje grada Banjaluka, dopis broj 03-364-477/10 od 23.02.2010. godine

(24) http://www.banjaluka.rs.ba/front/article/1774/ 24.02.2010.

(25) Dopis Načelnika odjeljenja za prostorno uređenje grada Banjaluka, dopis broj 03-364-477/10 od 23.02.2010. godine

(26) Propisane opšte mjere su restauracija, zadržavanje postojećih gabarita i tekuće održavanje – Dopis Zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa u sklopu Ministarstva prosvete i kulture Republike Srpske, dopis broj 07/1.20/624-128/2010. od 26. Februara 2010. godine.

(27) Pregrada je uništena, ali je na zapadnom unutrašnjem zidu prizemne prostorije vidljiv trag pregradnog zida.

(28) Kao i u slučaju zapadnog krila, pregrade su uništene, ali su vidljivi tragovi poprečnih zidova na okomitim unutrašnjim i vanjskim zidovima.