Status spomenika -> Nacionalni spomenik
Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 53/11.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 26. oktobra 2010. godine u Sarajevu, donijela je
O D L U K U
I
Graditeljska cjelina - Pravoslavna crkva Rođenja Bogorodice u selu Dračevo, Popovo polje, opština Trebinje, proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).
Nacionalni spomenik čini: crkva i stari kameni nadgrobnici (krstače), dvije iz XV – XVI vijeka i 32 iz XIX i XX vijeka.
Nacionalni spomenik se nalazi na dijelu prostora označenog kao k.č. 757 (stari i novi premjer), posjedovni list broj 221, k.o. Dračevo, opština Trebinje, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.
Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (»Službeni glasnik Republike Srpske«, br. 9/02, 70/06 i 64/08).
II
Vlada Republike Srpske dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju, restauraciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
III
Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, na prostoru definisanom u tački I stav 3. ove odluke utvrđuju se sljedeće mjere:
- dozvoljeno je izvođenje isključivo konzervatorsko-restauratorskih radova, uključujući i neophodne radove potrebne za održavanje crkve i groblja i radove koji će da obezbijede održivu upotrebu objekta, uz odobrenje ministarstva nadležnog za prostorno uređenje Republike Srpske (u daljem tekstu: nadležno ministarstvo) i stručno nadziranje nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Republike Srpske (u daljem tekstu: nadležna služba zaštite);
- prostor spomenika biće otvoren i dostupan javnosti, a može se koristiti u edukativne i kulturne svrhe;
- nije dozvoljeno izmještanje starih nadgrobnika kao i nova sahranjivanja na udaljenosti manjoj od 5 m od starih nadgrobnika;
- radovi na infrastrukturi dozvoljeni su samo u izuzetnim slučajevima, uz odobrenje nadležnog ministarstava i uz stručno nadziranje nadležne službe zaštite;
- nije dozvoljeno odlaganje otpada.
Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, utvrđuje se zaštitni pojas koji obuhvata prostor u radijusu od 50 m od granice zaštićenog prostora nacionalnog spomenika.
U tom pojasu dozvoljena je izgradnja objekata čija namjena neće ugroziti nacionalni spomenik, maksimalnog gabarita 10 x 12 m i maksimalne visine 6,50 m do početka krovišta, odnosno spratnosti P+1.
IV
Stavljaju se van snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski akti u dijelu u kojem su suprotni odredbama ove odluke.
V
Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, kantona, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili dovedu u pitanje njegovu zaštitu.
VI
Ova odluka dostaviće se Vladi Republike Srpske, nadležnom ministarstvu, nadležnoj službi zaštite i opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke, te nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.
VII
Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.kons.gov. ba).
VIII
Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.
IX
Danom donošenja ove odluke, sa Privremene liste nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine (»Službeni glasnik BiH«, broj 33/02, »Službeni glasnik Republike Srpske«, broj 79/02, »Službene novine Federacije BiH« broj 59/02 i »Službeni glasnik Brčko Distrikta BiH«, broj 4/03) briše se nacionalni spomenik upisan pod rednim brojem 682.
X
Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u »Službenom glasniku BiH«.
Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović i Ljiljana Ševo.
Broj: 02-02.3-71/10-21
26. oktobra 2010. godine
Sarajevo
Predsjedavajuća Komisije
Amra Hadžimuhamedović
O b r a z l o ž e nj e
I – UVOD
Na osnovu člana 2. stav 1. Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene shodno Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, „nacionalni spomenik” je dobro, koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine („Službeni glasnik BiH“, br. 33/02) sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za šta ne postoji vremensko ograničenje, i bez obzira na to, da li je za navedeno dobro podnesen zahtjev.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika donijela je odluku o stavljanju Crkve Rođenja Bogorodice, Dračevo, Popovo polje, opština Trebinje, na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine, pod rednim brojem 682.
U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
Izjava o značaju dobra
Crkva Rođenja Bogorodice u Dračevu pripada tipu jednobrodnih crkava, zasvedenih poluobličastim svodom kojeg nose ojačavajući lukovi prislonjeni uz podužne zidove. Ove crkve imaju jednostavnu osnovu, manjih dimenzija, sa polukružnom apsidom na istoku i zvonikom ''na preslicu'' na zapadu. Taj tip crkvene građevine nastao je stapanjem različitih stilskih shvatanja, udomaćio se u Dalmaciji i južnom Primorju, odakle se dalje proširio u unutrašnjost kontinenta i postao karakterističan i za Popovo polje. Crkva je obnovljena 1892. godine o čemu svjedoči uklesani natpis koji se nalazi iznad ulaza u objekat.
Uz pravoslavnu crkvu Rođenja Bogorodice i aktivno groblje, smještena su 34 stara kamena nadgrobnika (krstače) od kojih su dva kamena krsta visoka po oko dva metra i datiraju iz XV – XVI vijeka, na osnovu ukrasa uklesanim na njima, a 32 iz XIX i XX vijeka. Srednjovjekovna nekropola kao svjedok kontinuiteta ovog kultnog mjesta datira iz perioda prije nastanka i same crkve.
II – PRETHODNI POSTUPAK
U toku vođenja postupka, izvršen je uvid u:
- podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući opis, arhitektonski snimak i fotografije;
- podatke o intervencijama i radovima na dobru, itd.;
- uvid u sadašnje stanje dobra;
- kopiju katastarskog plana;
- zemljišno-knjižni izvadak(1);
- istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korišćene dokumentacije u okviru ove odluke;
- dopisom broj: 02-34.2-23/09-174 od 08.10.2009. zatraženo je i mišljenje vlasnika objekta, međutim Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika nije dobila nikakav odgovor;
- dokumentacija Republičkog zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske - nije dostavljena.
Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:
1. Podaci o dobru
Lokacija
Crkva Rođenja Bogorodice sa nekropolom sa stećcima i starim kamenim nadgrobnicima (krstačama) nalazi se tridesetak kilometara zapadno od Trebinja, na putnom pravcu prema Ljubinju, u pravoslavnom groblju sela Dračevo.
Nacionalni spomenik izgrađen je na dijelu lokacije označenoj kao k.č. broj 757 (novi i stari premjer); posjedovni list 221, k.o. Dračevo, opština Trebinje, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.
Ulaz u dvorište crkve ostvaren je sa jugoistočne strane, sa glavnog puta koji povezuje Trebinje sa Ljubinjem.
Istorijski podaci
O Popovom polju iz praistorijskog perioda nemamo puno podataka. Najstariji istorijski podaci govore o naseljenosti ovog kraja od X v. pr. n. e. Popovo i šira okolina bili su najduže u sastavu ilirske države Ardijeja. Pleme Daorsa je držalo i krajeve zapadno i sjeverozapadno od Popova, ali nije isključeno da su bili naseljeni i u jednom dijelu Popova. O periodu prisustva navedenih plemena svjedoče brojne gradine i gromile (Kotezi, Drijenjani, Hutovo, Poljice...)
Prvi podaci o samom Popovom potiču iz XII vijeka, kada se spominje kao župa u Humskoj zemlji. U Humu je tada prvobitno vladao knez Miroslav, brat raškog župana Stefana Nemanje. Na kraće vrijeme njemu je vlast preoteo hrvatsko-dalmatinski herceg Andrija, nakon čije smrti vlast preuzima knez Petar. Potonjem je silom vlast preuzeo Nemanjin sin Stefan Prvovjenčani, koji je vlast podijelio: sinu Radoslavu, te bivšem knezu Petru, a Stonsko primorje i Popovo, Petrovom bratu Andriji. Oko 1219. godine Andrija se spominje kao „Gran conte di Clitovo“, jer mu je glavna oblast bila Hutovo, a čini se da mu je prijestonica bila u Stonu, gdje je i sahranjen.
Popovo se u nekoliko navrata spominje kao župa: u povelji kralja Uroša i (1254-1264); 1284. god. navodi se stjegonoša župana Tvrtka u Popovu; 1312. god. spominje se župan Bogdan, a nešto kasnije župan Nikola, njegov potomak. Od njega potiču Nikolići, koji dugo gospodare ovom župom.
Najviše podataka postoji za XIV, XV i XVI vijek kada ovim prostorom gospodare velikaške porodice Sankovića, Čihorića i Nikolića, a posebno za vrijeme Kosača-Sandalja, hercega Stjepana i njegovih sinova.
Upravo za taj period vezane su i nekropole sa stećcima, koje stanovnici Popova nazivaju „grčkim” grobljima. Imajući u vidu da su stećci rasprostranjeni uz 47 naselja, na 88 lokacija, s ukupnim brojem od 1559 primjeraka koji su se očuvali u većoj ili manjoj mjeri, možemo zaključiti da je Popovo bilo relativno dobro naseljeno u pomenutom periodu.
Brojni sačuvani sakralni objekti XVI i djelimično XVII vijeka, koji su po oblicima identični crkvama u Grahovu i Lugu, dokazuju da je u to vrijeme građen karakterističan tip crkve, koji je imao prislonjene lukove na podužnim zidovima i bio široko rasprostranjen u tim oblastima. Taj tip crkvene građevine ima, u stvari, dvije varijante: jednostavnu crkvu s jednim brodom i razvijeni tip s tri broda. Jednobrodne građevine su znatno brojnije i sve se, kao i trobrodne, mogu dosta pouzdano datirati u vrijeme između XV i početak XVII vijeka(2).
Dračevo se pominje u dubrovačkim izvorima 1421. godine, kao posjed vojvode Vuka Hranića(3), a na stećku sa nekropole uklesano je ime kneza Radiča(4), što su podaci o srednjovjekovnoj prošlosti naselja i argumenti za pretpostavku da je novija crkva u Dračevu nastala obnavljanjem neke starije, vjerovatno iz XIV ili XV vijeka(5).
2. Opis dobra
Crkva pripada tipu jednobrodne građevine, pravougaone osnove, skromnih dimenzija, sa polukružnom apsidom na istoku i zvonikom ''na preslicu'' na zapadnoj fasadi.
Crkva je pozicionirana u smjeru istok–zapad na blago uzvišenom terenu i postavljena na manji postament visine 25 cm. Ukupna vanjska dužina crkve iznosi 9,5 m (bez apside), dok je njena širina 6,0 m (mjereno na zapadnoj fasadi).
Ulaz u crkvu nalazi se na zapadnoj strani. Njen kameni portal sastavljen od dva masivna dovratnika, visine 1,65 m (lijevi) i 1,66 m (desni), pravougaonog nadvratnika visine 37 cm i pragom visine 16 cm. Nadvratnik je reljefno ukrašen prizorom dvije stilizovane životinjske figure okrenute licem jedna prema drugoj i krstom u središtu koji je ukrašen medaljonom geometrijskog spleta koji podsjeća na Davidovu zvijezdu i postavljen na lučni postament. U portalu su izvedena metalna vrata širine 85 cm i visine 170 cm.
Iznad nadvratnika uklesan je natpis dimenzija 56 x 60 cm o obnovi crkve koji glasi:
IZVOLENIJEM OCA I / POSPJE[ENIJEM / SINA I SVR[ENIJE / M SVJATAGO DUHA / NA^INISE OVAJ / SVETI HRAM TRU / DOM PRAVOSLAVNIH / @ITEQA SELA / DRA^EVA GOD. 1892.(6)
Iznad natpisa, nalazi se rozeta u kvadratnoj osnovi dimenzija cca 60 x 60 cm ukrašena sa po jednim floralnim medaljonom u sva četiri ugla.
Crkva se sastoji od naosa i oltarskog prostora. Unutrašnje dimenzije naosa iznose 4,50 x 6,80 m (bez apside).
Oltarski prostor je od prostora naosa odijeljen drvenim ikonostastom, koji je uzdignut 15cm u odnosu na pod i svojom visinom gotovo doseže visinu svoda crkve koja iznosi oko 5,55 m. U oltaru se nalazi kamena časna trpeza. Ispred ikonostasa u podu crkve nalazi se jednostavan amvon dimenzija 98 x 104 cm ukrašen motivom kruga na sredini i četiri manja u uglovima. Pod crkve urađen je od pravilno obrađenih kamenih ploča čiji je srednji dio naglašen kamenim pločama većih dimenzija i amvonom ispred oltara.
Apsida je polukružnog oblika i njena dužina (lučno mjereno) iznosi 6,65 m. Vanjska širina apside iznosi oko 4,20 m. Unutrašnja dubina apside je cca 2, 0 m, dok je njena širina oko 3,0 m, pokrivena poluobličastim svodom, koji je u nižoj razini od svoda naosa. Na obje bočne strane u zidovima se nalaze manje niše dubine 30 cm. Iznad naosa je izveden poluobličasti svod. Bočni zidovi crkve su, na unutrašnjim stranama, ojačani razmjerno plitkim prislonjen lukovima koje drže pilastri, čiji su kameni kapiteli profilisani. Apsida ima samo jedan manji prozorski otvor.
Opterećenje svoda prenosi se direktno na masivne podužne zidove. Dodatna ojačanja na bočnim zidovima čine tri poprečne zatege, od kojih je srednja vidljiva u prostoru, dok su ostale dvije u zidovima i vidljive samo na vanjskoj fasadi. Pored njih, na vanjskoj fasadi, vidljive su i četiri podužne zatege koje takođe idu kroz zidove. Zatege su postavljenje najvjerovatnije krajem XIX vijeka.
Svjetlost u crkvu prolazi kroz četiri lučna prozorska otvora, po dva na oba podužna zida objekta. Svijetle dimenzije prozorskih otvora su 0,43 m širine i 1,10 m visine. Prozori su drveni, prebojeni tamnosmeđom bojom, završeni formom polukružnog luka. Izvedeni su od po četiri klesana bloka krečnjaka sa blagim zakošenjem prema prozorskom okviru, vidljivim na fasadi crkve. Prozori su u enterijeru širi i konusno se sužavaju prema vanjskim zidovima crkve.
Apsida ima jedan prozor manjih dimenzija sa kamenim doprozornicima završen lučnim nadprozornikom.
Na zapadnoj fasadi crkve, iznad ulaza, izgrađen je zvonik na preslicu s jednim otvorom. Zvonik ovog oblika jedna je od glavnih karakteristika crkvi ovog tipa. Širina zvonika iznosi oko 1,00 m. Preslicu čine dva kamena stuba, ukrašena floralnim medaljonom. Lučni dio zvonika ima profilaciju urađenu u plitkom reljefu sa predstavom više kružnih medaljona, u dva pojasa, uglavnom sa floralnim motivima i kamenim krstom na vrhu. Zvonik je zidan obrađenim kamenom. Visina crkve, sa zvonikom na zapadnoj fasadi, iznosi 8,60 m.
Kao i kod ostalih objekata ovog tipa u Hercegovini, građevinski materijal koji je korišćen za gradnju crkve je krečnjak. Blokovi su rezani u pravilnim pravokutnim formama. Debljina zidova iznosi oko 56 cm.
Crkva je pokrivena dvovodnim krovom, kamenim pločama, sa preklopom na sljemenu od crijepa i postavljenim olucima novijeg datuma.
Opis ikonostasa
Crkva Rođenja Presvete Bogorodice u Dračevu ima jednostavnu oltarsku pregradu izrađenu od drveta, na kojoj je simetrično, u dva niza, raspoređeno 13 ikona. Ikone su slikane uljem na platnu, a potom su ustakljene. U donjoj zoni nalaze se četiri ikone, od kojih su dvije velikih dimenzija i zaključene ravno (Isus Hristos i Bogorodica sa Hristom Mladencem, približno jednakih dimenzija 92 x 44 cm), a dvije manjih dimenzija zaključene lučno (sv. Velikomučenik Georgije i Krštenje Gospodnje, 33 x 44 cm). Kako je riječ o ikonostasu relativno malih dimenzija (314 cm (do krsta) x 380 cm), pojednostavljenog ikonografskog programa, na Carskim dverima izostavjen je prikaz Blagovijesti, odnosno epizode koja se uobičajeno pojavljuje na tom mjestu (Loza Jesejeva a kadkad jevanđelisti ili proroci).
- Neznani umjetnik, Isus Hristos, kraj XIX ili početak XX vijeka, 92 x 44 cm. Dračevo, Crkva Rođenja Presvete Bogorodice.
Kompozicija tretira krupni kadar s pejzažem i manastirom u pozadini. Isus Hristos oslikan je u prednjem planu kompozicije držeći u lijevoj ruci otvorenu knjigu sa tekstom ispisanim na crkvenoslavenskom jeziku, a desna mu je povijena u gest blagoslova.
- Neznani umjetnik, Bogorodica s Hristom Mladencem, kraj XIX ili početak XX vijeka, 92 x 44 cm. Dračevo, Crkva Rođenja Presvete Bogorodice.
Krupni kadar kompozicije obuhvata prikaz Presvete Bogorodice u pejzažu sa sredjovjekovnom tvrđavom. U naručju lijeve ruke Bogorodica pridržava Hrista Mladenca, a desnom na njega pokazuje. Hrist u rukama drži kuglu koja kao i krug ima značenje beskonačnosti i sveukupnosti.
- Neznani umjetnik, Krštenje Gospodnje, kraj XIX ili početak XX vijeka, 33 x 44 cm. Dračevo, Crkva Rođenja Presvete Bogorodice.
Sa vrha kompozicije spušta se svjetlost koja uokviruje bijelu golubicu – znak Duha Svetoga. Sv. Jovan Krstitelj prikazan je na obali, držeći u lijevoj ruci krst sa bijelom zastavicom sa tekstom Matejevog evanđelja (Mt 3,2) ispisanim na crkvenoslavenskom jeziku: „Pokajte se (jer se približilo Carstvo nebesko).“ Krstitelj izliva vodu iz Svete rijeke na Hristovu glavu, te ga tim činom krsti.
- Neznani umjetnik, Sv. velikomučenik Georgije, kraj XIX ili početak XX vijeka, 33 x 44 cm. Dračevo, Crkva Rođenja Presvete Bogorodice.
Sv. velikomučenik Georgije prikazan je na bijelom konju, u galopu, u trenutku kada kopljem ubija zmaja. Prednjim planom dominira lobanja, a u pozadini sa desne strane oslikana je djevojka, koja je po predaji kraljeva kćer koja je trebala biti žrtvovana zmaju.
Iznad Carskih dveri smještena je Tajna večera, a sa strana po četiri ikone sa prikazima starozavjetnih i novozavjetnih biblijskih ličnosti.
- Neznani umjetnik, Tajna Večera, kraj XIX ili početak XX vijeka, 50 x 50 cm. Dračevo, Crkva Rođenja Presvete Bogorodice.
Kompozicija je zatvorena arhitektonskim kulisama. Za stolom u središtu kompozicije oslikan je Isus Hrist sa apostolima (po šest sa svake strane).
- Neznani umjetnik, Sv. Jovan Krstitelj, kraj XIX ili početak XX vijeka, 50 x 30 cm. Dračevo, Crkva Rođenja Presvete Bogorodice.
Svetitelj je prikazan u prednjem planu kompozicije koja obuhvata krupni kadar s pejzažem. Desna ruka visoko mu je uzdignuta u gesti navještenja dolaska Sina Božjeg, a u lijevoj drži krst sa zastavicom koju upotpunjuje riječima Novoga zavjeta (Mt 3,2).
- Neznani umjetnik, Sv. Sava Srpski, kraj XIX ili početak XX vijeka, 50 x 30 cm. Dračevo, Crkva Rođenja Presvete Bogorodice.
Sv. Sava, prvi arhiepiskop srpski predstavljen je dopojasno, desnom rukom blagosilja, a u lijevoj drži otvorenu knjigu Evanđelja.
- Neznani umjetnik, Sv. apostol Luka, kraj XIX ili početak XX vijeka, 50 x 30 cm. Dračevo, Crkva Rođenja Presvete Bogorodice.
U prednjem planu kompozicije koja obuhvata i pejzaž, oslikan je apostol Luka, sa krilatim bikom, njegovim atributom.
- Neznani umjetnik, Sv. Stefan, kraj XIX ili početak XX vijeka, 50 x 30 cm. Dračevo, Crkva Rođenja Presvete Bogorodice.
Svetitelj je prikazan u krupnom kadru u zatvorenom prostoru. Obučen je u arhiđakonsku odoru, a ruke su mu snažno raširene. U lijevoj ruci drži trokraki svijećnjak, a u desnoj kandilo.
- Neznani umjetnik, Sv. apostol Toma, kraj XIX ili početak XX vijeka, 50 x 30 cm. Dračevo, Crkva Rođenja Presvete Bogorodice.
Sveti apostol Toma prikazan je u prednjem planu kompozicije čiji kadar obuhvata i pejzaž. Zastao je na putu, oslanjajući se na dugački štap sa strelicom, iščitavajući redke otvorene knjige.
- Neznani umjetnik, Sv. otac Nikola, kraj XIX ili početak XX vijeka, 50 x 30 cm. Dračevo, Crkva Rođenja Presvete Bogorodice.
Ikona je podijeljena na tri plana. U prednjem se nalazi lik sv. Oca Nikole okrunjenog episkopskom mitrom. U lijevoj ruci drži episkopski štap, a desnom blagosilja. U pozadini je prikazano more i manastir, kao sjećanje na događaj iz svetiteljevog života, kada je prema legendi, sv. Nikola, na putu za Svetu zemlju smirio oluju obuzdavši jake valove.
- Neznani umjetnik, Sv. Joakim i Ana, kraj XIX ili početak XX vijeka, 50 x 30 cm. Dračevo, Crkva Rođenja Presvete Bogorodice.
Bogorodičini roditelji - sv. Joakim i Ana, smješteni su u arhitekturom ograničeni prostor. Sv. Joakim, koji je prema prednju proživio 90 godina, prikazan je kao starac, sijede brade i kose. Sv. Ana ogrnuta je crvenim maforionom.
- Neznani umjetnik, Sv. Kozma i Damjan, kraj XIX ili početak XX vijeka, 50 x 30 cm. Dračevo, Crkva Rođenja Presvete Bogorodice.
Kadar kompozicije prikazuje svetitelje, braću Kozmu i Damjana koji su prema prednju bili blizanci odgojeni u hrišćanskoj vjeri. Svoj su život posvetili liječenju bolesnih ne traživši za to nikakvu naknadu, te otuda i naziv „besrebrenici“. Na ikoni iz crkve u Dračevu prikazani su kako u rukama drže posudice s pomašću, krst i ljekovito bilje.
Analizom ikona utvrđeno je da pripadaju slikarstvu s kraja XIX ili početka XX vijeka. Rađene su prema predlošcima nabavljenim u Rusiji.
Opis groblja
Crkva Rođenja Bogorodice u selu Dračevu smještena je u groblju što leži na srednjovjekovnoj nekropoli od koje su preostala dva kamena krsta visoka po oko dva metra. Motiv uklesan na krstovima – ruka koja drži mač – karakterističan je ukras stećaka, što govori u prilog datiranja krstova u 15 – 16 vijek. Iz tog perioda vjerovatno potiče i crkva, koja je obnovljena 1892. godine(7). Groblje je djelimično ograđeno kamenim zidom i zauzima prostor od cca 5600 m2. Ulaz u groblje nalazi se sa jugoistočne strane kompleksa sa glavnog puta koji povezuje Trebinje sa Ljubinjem. Groblje je i danas aktivno, a u njemu se nalazi 34 stara kamena nadgrobnika (krstače). Većina ih se datira u XIX i XX vijek, a dvije su najvjerovatnije iz XV – XVI vijeka. Kameni nadgrobnici su smješteni na sjevernoj, sjeveroistočnoj i istočnoj strani od objekta crkve.
Najveći broj starih nadgrobnika rađen je od krečnjaka u obliku krsta jednostavne obrade. Neki od njih imaju dekoraciju čiji se krakovi završavaju najčešće piramidalnim završecima. Neki imaju uklesan natpis pisan ćirilicom koji sadrži osnovne podatke o pokojniku, pokojnikovo ime i prezime, godinu upokojenja. Ponekad se upisuje i ime onoga ko je podigao spomenik. O majstorima – klesarima koji su izvodili nadgrobnike nema nikakvih podataka. Najstarija uklesana godina na krstači je 1893. tako da groblje najvjerovatnije pripada XIX vijeku.
Stari kameni nadgrobnici (krstače)
Nadgrobnik broj K1
Nadgrobnik je smješten u ogradnom zidu dvorišta crkve, nedaleko ispred ulaza, na sjeverozapadnoj strani parcele. Njegove dimenzije iznose 165 x 75 x 22 cm, izrađen u formi izduženog, prema krakovima proširenog i zaravnjenog krsta, u relativno dobrom stanju. Na frontalnoj strani nadgrobnik ima visoko reljefnu dekoraciju u vidu koplja sa zastavicom trouglaste forme, sa nekoliko polja(8). Na poleđini nalaze se četiri polukugle, od čega su tri raspoređene tako da je po jedna na svakom kraku dok je četvrta, manja, smještena na sredini nadgrobnika.
Nadgrobnik broj K2
Nadgrobnik je dobro očuvan. Smješten je par metara sjeverno od nadgrobnika broj K1. Izveden je u obliku krstače visine 195 cm, ukupne širine krakova od 77 cm i debljine 17 cm. Ukrašen je sa obje strane. Na frontalnoj strani uklesana je ocila pri vrhu krstače dok je ispod njega motiv mača - sablje u otvorenoj ruci. Poleđina nadgrobnika ukrašena je sa samo jednim motivom, motivom mača orjentisanim dijagonalno u smjeru lijevog i gornjeg kraka krstače čiji je završni dio drška isklesan u vidu kružnog vjenčića.
Nadgrobnik broj K3
Nadgrobnik je izveden u krstolikoj formi visine 97 cm i ukupne širine krakova 44 cm čiji su krajevi ukrašeni sa piramidalnim završecima visine 6,5 cm. Postavljen je u zemlju bez postamenta, sada nagnut i utonuo. Nije vidljiva nikakva dekoracija na frontalnoj strani, niti na poleđini nadgrobnika. Prekriven je lišajevima.
Nadgrobnik broj K4
Nadgrobnik se nalazi odmah pored nadgrobnika broj K3, sa njegove južne strane. Sastavljen je od krstače visine 82,5 cm i debljine 14,5 cm kombinovane sa pločom koja je potpuno zarasla vegetacijom.Krakovi krstače završeni su piramidalnim ukrasima visine 14,5 cm i ukupne širine 42,5 cm. Na frontalnoj strani kao i na poleđini nadgrobnika, nema dekoracije, prekriven je lišajevima.
Nadgrobnik broj K5
Nadgrobnik je u dobrom stanju. Izveden je u obliku krsta jednako oblikovanih gornjih krakova, završenih piramidalnim ukrasima visine 10,5 cm. Visina krsta iznosi 127 cm a ukupna širina krakova 66,5 cm. Na frontalnoj strani ukras je izveden u tehnici plitkog reljefa koji prati krstoliku formu nadgrobnika. Prema krakovima krsta razvija se po jedan istak završen sa kružnim završetkom (medaljonima), sa geometrijskim spletom, dok se uz gornji krak proteže vertikalna lisnata forma. Cijela izvedba postavljena je na kružni postament – medaljon, koji je takođe ispunjen geometrijskim spletom. Sa njegove lijeve i desne strane uklesana je po jedna ocila. Krstača je rubno uokvirena okvirom od 3 cm.
Nadgrobnik broj K6
Nadgrobnik je izveden u krstolikoj formi visine 109 cm i debljine 15 cm. Njegovi krakovi imaju ukupnu širinu od 45,5 cm i završeni su piramidalnim ukrasima visine 7,5 cm. Na krstači je uklesan ćirilični natpis koji je vremenom oštećen i djelimično čitljiv. Postavljen je u zemlju bez postamenta, sada nagnut i utonuo.
Nadgrobnik broj K7
Nadgrobnik je smješten sa sjeverne strane u blizini crkve. Izveden je u obliku krsta jednako oblikovanih gornjih krakova sa jednom polukuglom na vrhu. Visina krstače iznosi 60 cm, ukupna širina krakova 47 cm a debljina 20 cm. Jedina dekoracija na frontalnoj strani je jednostavni uklesani rubni okvir koji prati formu nadgrobnika.
Nadgrobnik broj K8
Nadgrobnik je u lošem stanju. Sastoji se od krstače koja je prelomljena na dva dijela, kombinovan sa sandukom kojeg čini šest povezanih blokova prekrivenih vegetacijom. Visina krstače, zajedno sa polomljenim dijelom iznosi 96,5 cm, širina krakova 47,5 cm a debljina 17,5 cm. Na frontalnoj strani nadgrobnika nalazi se ukras u obliku izduženog krsta uz čiji se duži krak razvija po jedan tanki istak sa kružnim završetkom - medaljonima, a koji oblikom i položajem podsjeća na listove. Unutar medaljona, u plitkom reljefu, isklesan je stilizovan cvjetni motiv.
Nadgrobnik broj K9
Nadgrobnik je u dobrom stanju. Izveden je o obliku krsta visine 74,5 cm, ukupne širine krakova 40 cm i debljine 14 cm. Postavljen je u zemlju bez postamenta. Na frontalnoj strani kao i na poleđini nadgrobnika, nema dekoracije.
Nadgrobnik broj K10
Nadgrobnik je smješten istočno od nadgrobnika broj K9. Izveden je u vidu krstače kombinovane sa sandukom. Visina krstače iznosi 83 cm, ukupna širina krakova 38,5 cm a debljina 13 cm. Na frontalnoj strani kao i na poleđini krstače, nema dekoracije. Njeni krakovi završeni su piramidalnim ukrasima. Dimenzije sanduka iznose cca 160 cm dužine i 65 cm širine. Na poklopcu koji je oštećen uklesan je ćirilični natpis u okviru.
Nadgrobnik broj K11
Nadgrobnik je izveden u krstolikoj formi visine 60 cm, ukupne širine krakova 48 cm i debljine 13 cm. Postavljen je u zemlju bez postamenta, utonuo i nagnut prema naprijed. Na frontalnoj strani kao i na poleđini nadgrobnika, nema dekoracije.
Jedini ukras je jedna polukugla na vrhu.
Nadgrobnik broj K12
Nadgrobnik je smešten sa sjeverne strane nadgrobnika broj K12, izveden u krstolikoj formi. Njegova visina iznosi 65 cm, širina krakova 56 cm a debljina 18 cm. Krakovi nadgrobnika ukrašeni su poluloptastim tijelima i osim toga nemaju nikakvu drugu dekoraciju. Većim dijelom krstača je utonula u zemlju.
Nadgrobnik broj K13
Nadgrobnik je izveden u krstolikoj formi visine 50 cm, širine krakova 47,5 cm i debljine 21 cm. Jedini ukras nadgrobnika čine tri poluloptasta tijela na krajevima krakova. Većim dijelom krstača je zabetonirana u sklopu nadgrobnika novijeg datuma.
Nadgrobnik broj K14
Nadgrobnik je u dobrom stanju. Izveden je o obliku krsta visine 61 cm, ukupne širine krakova 52,5 cm i debljine 16,5 cm. Postavljen je u zemlju bez postamenta. Na frontalnoj strani ima jednostavnu reljefnu dekoraciju krsta iznad kojeg je uklesan natpis koji je vremenom oštećen i teško čitljiv. Rubni okvir od 2 cm prati formu krstače, dok su njeni krakovi završeni piramidalnim završecima.
Nadgrobnik broj K15
Nadgrobnik je izveden u krstolikoj formi visine 57 cm, širine krakova 59,5 cm i debljine 20 cm. Jedini ukras nadgrobnika čine tri poluloptasta tijela na krajevima krakova. Većim dijelom krstača je utonula u zemlju, nagnuta i zarasla vegetacijom.
Nadgrobnik broj K16
Nadgrobnik se sastoji od krstače kombinovane sa sandukom. Visina krstače iznosi 85 cm, širina krakova 49 cm i debljina 13 cm. Na frontalnoj strani krstače uklesan je krst sa spiralom uokviren spiralnom bordurom koja prati formu krstače, dok je poleđina nadgrobnika ukrašena samo spiralnom bordurom. Krakovi krstače završeni su poluloptastim tijelima visine 2 cm. Sanduk je u lošem stanju, zarastao vegetacijom.
Nadgrobnik broj K17
Nadgrobnik je u dobrom stanju smješten istočno od crkve. Sastoji se od krstače kombinovan sa pločom. Na frontalnoj strani krstače nema nikakve dekoracije, dok je na poleđini uklesan ćirilični natpis sa podacima pokojnika koji glasi: OVDE PO^IVA RAB / BO@A STANE SUP / RUGA PERE MUNI / [I]A / UMRIE / 1899. Visina krstače iznosi 111,5 cm, ukupna širina krakova 44,5 cm a debljina 15 cm. Krakovi su završeni piramidalnim završecima. Ploča je u dobrom stanju, sastoji se iz dva dijela ukupne dužine 150 cm i širine 70 cm.
Nadgrobnik broj K18
Nadgrobnik je smješten južno od nadgrobnika broj K17. Izveden je u vidu krstače sa pločom. Visina krstače iznosi 114,5 cm, širina krakova 43 cm a debljina 15 cm. Na frontalnoj strani ukras je izveden u tehnici plitkog reljefa koji prati krstoliku formu nadgrobnika. Prema krakovima krsta razvija se po jedan istak završen sa kružnim završetkom (medaljonima), sa geometrijskim spletom, dok se uz gornji krak proteže vertikalna lisnata forma sa čije je lijeve i desne strane uklesan po manji krst, a iznad njih sa obje strane po jedana ocila. Cijela izvedba postavljena je na kružni postament – medaljon, koji je takođe ispunjen geometrijskim spletom. Iznad njega sa njegove lijeve i desne strane uklesana je po jedana ocila. Krstača je rubno uokvirena okvirom od 2,5 cm. Na poleđini počinje monogramom Isusa Hrista (IS/HS/NI/KA odnosno Iēsoũs Khristòs Nīkā, Isus Hrist Pobjeda/Pobjednik). Ispod je ispisan ćirilični natpis:/ NIKA / OVDE PO^IVA RAB / BO@I JEROMONAH / [IN PO@IVIE / 100 GOD / UMRIE / 1899. / PODIGO / [E SIN / OVI. Krakovi su završeni piramidalnim tijelima. Ploča je u dobrom stanju i sastoji se iz četiri manje, ukupne dimenzije cca 170 x 70 cm.
Nadgrobnik broj K19
Nadgrobnik je izveden u krstolikoj formi visine 78 cm, širine krakova 43 cm i debljine 13,5 cm. Na frontalnoj strani ukrašen je jednostavnim rubnim okvirom od 3 cm koji prati formu krstače i horizontalnom trakom koje se proteže kroz sredinu nadgrobnika. Poleđina joj je ukrašena samo rubnim okvirom. Krakovi krstače završeni su poluloptastim tijelima.
Nadgrobnik broj K20
Nadgrobnik je izveden u krstolikoj formi visine 92 cm i debljine 16 cm. Njegovi krakovi imaju ukupnu širinu od 46 cm i završeni su piramidalnim ukrasima visine 6 cm. Postavljen je u zemlju bez postamenta.
Nadgrobnik broj K21
Nadgrobnik je izveden u krstolikoj formi visine 89,5 cm i debljine 16 cm. Njegovi krakovi imaju ukupnu širinu od 41,5 cm i završeni su piramidalnim ukrasima visine 6,5 cm. Postavljen je u zemlju bez postamenta.
Nadgrobnik broj K22
Nadgrobnik je u dobrom stanju. Izveden je u obliku krsta jednako oblikovanih gornjih krakova, završenim piramidalnim ukrasima. Visina krsta iznosi 72 cm a ukupna širina krakova 43 cm. Na frontalnoj strani ukras je izveden u tehnici plitkog reljefa ocile okružene sa četiri polulopte koje prate krstoliku formu nadgrobnika. Krstača je postavljena u zemlju bez postamenta.
Nadgrobnik broj K23
Nadgrobnik je izveden u formi krstače kombinovane sa pločom. Visina krstače iznosi 96 cm, širina krakova 39,5 cm a debljina 14 cm. Na frontalnoj strani počinje monogramom Isusa Hrista (IS/HS/NI/KA odnosno Iēsoũs Khristòs Nīkā, Isus Hrist Pobjeda/Pobjednik). Ispod je ispisan ćirilični natpis:/ OVDE PO^IVA RAB / BO@I PAVO [I / [E / GOD / 1900. Na poleđini nema nikakve dekoracije. Krakovi nadgrobnika završeni su piramidalnim završecima visine 4,5 cm. Ploča je utonula u zemlju, prekrivena vegetacijom tako da nije bilo moguće uzeti njene dimenzije.
Nadgrobnik broj K24
Nadgrobnik je u dobrom stanju, orijentisan u pravcu istok zapad. Sastoji se od pravugaonog sanduka sa poklopcem i krstače koja na frontalnoj strani ima ćirilični natpis koji glasi: NI/KA / OVDE PO^IVA RA / B BO@I [...](9)/[...] PODIG / [E SI / NOVI / VASO / LUKA / DODIN / 1910. Na poleđini ukras je izveden u tehnici plitkog reljefa koji prati krstoliku formu nadgrobnika. Prema krakovima krsta razvija se po jedan istak završen sa kružnim završetkom (medaljonima), sa geometrijskim spletom. Isti motiv se ponavlja i prema gornjem kraku. Na sredini, na križištu istaka ta tri medaljona, nalazi se jedan veći, koji unutar sebe ima Davidovu zvijezdu. Prema donjem, dužem kraku istak se završava sa dva medaljona ispunjena geometrijskim spletom, od kojih je gornji postavljen na lučni postament, dok je donji ukrašen sa manjim krstom. Krakovi krstače završeni su piramidalnim završecima. Visina kstače iznosi 116 cm, širina njenih krakova 45 cm, a debljina 18 cm. Dužina sanduka ispod krstače iznosi 163 cm a širina 55cm. Poklopac je nešto veći i ima dimenzije 172,5 cm dužine i 71 cm širine. Ukupna visina sanduka i poklopca iznosi 65 cm. Na sanduku nema nikakvih dekoracija, a na poklopcu su rubovi zakošeni prema dole.
Nadgrobnik broj K25
Nadgrobnik je izveden u formi krstače kombinovane sa pločom. Visina krstače iznosi 124 cm, širina krakova 42 cm i debljina 14,5 cm. Na frontalnoj strani krstača je ukrašena dekoracijom u plitkom reljefu. Prema krakovima krsta razvija se po jedan istak završen medaljonima unutar kojih je, u plitkom reljefu, isklesan stilizovan cvjetni motiv koji podsjeća na krst. Cijela dekoracija uokvirena je jednostavnim rubnim okvirom koji prati formu krsta ispod kojeg je uklesan ćirilični natpis koji glasi: OVDE / PO^I / VA RA / B BO / @I [...] M / ARE SU / PRUGA / LUKE / [...] 1904 / [...] Krakovi krstače završeni su piramidalnim završecima. Ploča se sastoji iz dva dijela i njene dimenzije su 71,5 x 169 cm, a visina 15 cm.
Nadgrobnik broj K26
Nadgrobnik je izveden u krstolikoj formi visine 121 cm, širine krakova 44 cm i debljine 16 cm. Jedini ukras nadgrobnika čine tri piramidalna tijela na krajevima krakova. Na frontalnoj strani kao i na poleđini nadgrobnika, nema dekoracije. Postavljen je u zemlju bez postamenta, potpuno zarastao vegetacijom i nepristupačan.
Nadgrobnik broj K27
Nadgrobnik je izveden u formi krsta kombinovan sa sandukom. Visina krstače iznosi 114,5 cm, širina krakova 48 cm i debljina 16 cm. Na frontalnoj strani krstače uklesan je ćirilični natpis koji glasi: OVDE PO^IVA RAB / BO@I [...] / UMRIJE / G 1904 / PODI@E / SIN / SAVA / G 1911. Između slova, u plitkom reljefu, urađene su horizontalne trake a cijela dekoracija uokvirena je rubnom trakom od 2 cm koja prati formu krstače. Sanduk je jednostavne pravougaone forme dimenzija 59 cm širine, 158 cm dužine sa poklopcem dimenzija 68,5 x 174 cm. Ukupna visina sanduka iznosi 71 cm.
Nadgrobnik broj K28
Nadgrobnik je u dobrom stanju, orijentisan u pravcu istok zapad. Sastoji se od pravugaonog sanduka sa poklopcem, postolja i krstače. Krstača nadgrobnika postavljena je na postament na čijoj je frontalnoj strani uklesan ćirilični natpis koji glasi: SPOMENIK / RISTI SINA/ MARKU I SAVI / SETEN^I] / PODI@E POTOMAK / LAZAR MARKOV / IZ AMERIKE / 1939 G. Iznad natpisa postament je lučno završen i na njega postavljena krstača. Njeni krakovi su završeni u trolistu. Ukupna visina krstače, zajedno sa postamentom, iznosi 163 cm, širina 53 cm i debljina 22 cm. Postolje je jednostavne pravougaone forme dimenzija 180 x 76,5 cm i visine 60,5 cm zajedno sa poklopcem.
Nadgrobnik broj K29
Nadgrobnik je izveden u krstolikoj formi visine 73 cm i debljine 18 cm. Njegovi krakovi imaju ukupnu širinu od 53 cm i završeni su piramidalnim ukrasima. Postavljen je u zemlju bez postamenta.
Nadgrobnik broj K30
Nadgrobnik je u dobrom stanju, orijentisan u pravcu istok zapad. Sastoji se od pravugaonog sanduka sa poklopcom i krstače koja na frontalnoj strani ima ćirilični natpis koji počinje monogramom Isusa Hrista (IS/HS/NI/KA odnosno Iēsoũs Khristòs Nīkā, Isus Hrist Pobjeda/Pobjednik). Ispod je ispisano: PO^I / VA RAB BO@I / MI]A [O[O / [...] / PRESTA / V SE OK/ TOBRA 19 / 1893. Na poleđini ukras je izveden u tehnici plitkog reljefa koji prati krstoliku formu nadgrobnika. Prema krakovima krsta razvija se po jedan istak završen kružnim završetkom (medaljonima), sa geometrijskim spletom. Isti motiv se ponavlja i prema gornjem kraku. Na sredini, na križištu istaka ta tri medaljona, nalazi se jedan veći ispod kojeg se nalaze dvije ocile. Prema donjem, dužem kraku, istak se završava sa dva medaljona ispunjena geometrijskim spletom, od kojih je gornji postavljen na lučni postament, dok je donji ukrašen sa manjim krstom. Cijela kompozicija je smještena u rubni okvir debljine 2 cm koji prati formu krsta. Krakovi krstače završeni su piramidalnim završecima. Visina kstače iznosi 125,5 cm, širina njenih krakova 47 cm a debljina 19,5 cm. Ispod se nalazi ploča dimenzija 65 x 170 cm, koja se sastoji iz dva dijela.
Nadgrobnik broj K31
Nadgrobnik se sastoji od krstače kombinovane sa sandukom. Visina krstače iznosi 92 cm, širina krakova 43 cm i debljina 18 cm. Na frontalnoj strani krstača ima uklesan ćirilični natpis koji glasi: IS HS/ NIKA / OVDE PO^IVA / RAB BO@I TO / MA [O[O. Krakovi krstače završeni su piramidalnim tijelima visine 6 cm. Sanduk je u lošem stanju, zarastao vegetacijom.
Nadgrobnik broj K32
Nadgrobnik se sastoji od krstače kombinovane sa sandukom. Visina krstače iznosi 114,5 cm, širina krakova 44 cm i debljina 16,5 cm. Na frontalnoj strani krstača ima uklesan ćirilični natpis koji glasi: IS HS/ NIKA / OVDE PO^IVA / RAB BO@JATOKA / SUPRUGA [CEPA / NA [O[E / UMRIJE / 1899 / PODIGO[E / SINOVI. Krakovi krstače završeni su piramidalnim tijelima visine 6 cm. Sanduk je u lošem stanju, zarastao vegetacijom.
Nadgrobnik broj K33
Nadgrobnik je izveden u krstolikoj formi visine 31,5 cm, širine krakova 26 cm i debljine 8 cm. Jedini ukras nadgrobnika čine tri piramidalna tijela na krajevima krakova. Većim dijelom krstača je utonula u zemlju, nagnuta i zarasla vegetacijom.
Nadgrobnik broj K34
Nadgrobnik je smješten iza objekta crkve, zabetoniran u kamenu ogradu. Izveden je u krstolikoj formi visine 40,5 cm, proširenih krakova širine 43 cm i debljine 10 cm. Odmah pored, nalazi se još jedna položena krstača, ostatak – dio neke krstače.
3. Dosadašnja zakonska zaštita
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika donijela je odluku o stavljanju Crkve Rođenja Bogorodice, Dračevo, Popovo polje, opština Trebinje, na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine, pod rednim brojem 682.
4. Istraživački i konzervatorsko-restaruratorski radovi
Nema raspoloživih podataka o istraživačkim i konzervatorsko-restauratorskim radovima na ovom objektu, niti o radovima koji su vršeni na sanaciji crkve.
Na objektu su vršene sljedeće intervencije:
- Crkva je obnavljana 1892. godine(10)
- Zatege na crkvi su postavljene najvjerovatnije krajem XIX vijeka
5. Sadašnje stanje dobra
Dana 02. marta 2010. godine, uvidom u postojeće stanje, utvrđeno je sljedeće:
- Crkva Rođenja Bogorodice u Dračevu je u dobrom stanju;
- Oko crkve postoji kameno popločanje koje je zaliveno betonom;
- Primjetna pukotina na nadvratniku portala, koja se proteže preko dekoracije;
- Prisutna mjestimična vegetacija u malteru u podnožju apside i postamenta kao i na samoj crkvi, te naslage lišaja;
- U unutrašnjosti cijele crkve prisutna su oštećenja u vidu vlage, i to u podnožju svih zidova, prozorskih otvora, proslonjenih lukova, iznad ulaznog portala te na samom svodu crkve;
- Krovna konstrukcija je u dobrom stanju. Primjetna su oštećenja vezivnog maltera između pokrovnih kamenih ploča, osušen je i otpada, a preklop na sljemenu urađen je od crijepa novijeg datuma i postavljen je limeni oluk.
III – ZAKLJUČAK
Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom (»Službeni glasnik BiH«, br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:
A. Vremensko određenje
B. Istorijska vrijednost
C. Umjetnička i estetska vrijednost
C. I. Kvalitet obrade
C. III. Proporcije
C. IV. Kompozicija
C. V. Vrijednost detalja
D. Čitljivost
D. II. Svjedočanstvo o istorijskim promjenama
D. IV. Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu ili regionalnom maniru
E. Simbolička vrijednost
E. I. Ontološka vrijednost
E. II. Sakralna vrijednost
E. III. Tradicionalna vrijednost
E. IV. Vezanost za rituale i obrede
E. V. Značaj za identitet grupe ljudi
F. Ambijentalna vrijednost
F. III. Objekt ili grupa objekata je dio cjeline ili područja
G. Izvornost
G. I. Oblik i dizajn
G. III. Namjena i upotreba
G. IV. Tradicija i tehnike
G. V. Položaj i smještaj u prostoru
G. VI. Duh i osjećanja
Sastavni dio ove odluke su:
- kopija katastarskog plana,
- fotodokumentacija, CANON Power shot SX10 IS 10.0 megapixel, Arijana Pašić,
- grafički prilozi, Arijana Pašić, d.i.a.
Korišćena literatura
1964. Korać, Vojislav, J. Đurić. “Crkve sa prislonjenim lukovima u Staroj Hercegovini i Dubrovačko graditeljstvo XV-XVII vijek”, Zbornik Filozofskog fakulteta, broj VII. Beograd, 1964.
1966. Bešlagić, Šefik. Popovo Srednjovjekovni nadgrobni spomenici. Sarajevo, 1966.
1971. Korać, Vojislav, J. Đurić. Trebinje II period od dolaska Turaka do 1878. godine. 1971.
1982. Vego, Marko. “Izvori o Trebinju i okolini u srednjem vijeku”. Tribunia 6. Trebinje, 1982, 119.
1983. Anđelić, Pavao. “Srednjovjekovna župa Popovo”, Tribunia 7. Trebinje, 1983, 61-79, karta između strana 64-65.
2002. Ševo, Ljiljana. Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878. godine. Banja Luka, 2002.
2005. Jovanović, Zoran M. Azbučnik pravoslavne ikonografije i graditeljstva. Beograd: Dina, 2005.
(1) Na osnovu dopisa br. 02-35.2-23/09-174 iz Osnovnog suda Trebinje, Zemljišnoknjižne kancelarije, Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika obaviještena je da je zemljišna knjiga za katastarsku opštinu Dračevo uništena u toku II svjetskog rata, te da nova nije uspostavljena.
(2) V. Korać-V. J. Đurić, “Crkve sa prislonjenim lukovima u staroj Hercegovini i dubrovačko graditeljstvo XV-XVII vek”, Zbornik Filozofskog fakulteta VIII, Beograd, 1964, 569.
(3) Marko Vego, “Izvori o Trebinju i okolini u srednjem vijeku”, Tribunia 6, Trebinje, 1982, 119.
(4) Na lokaciji nije pronađen stećak kojeg pominju Marko Vego i Ljiljana Ševo.
(5) Ševo, Ljiljana, Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878. godine, Banja Luka, 2002. godine
(6) Transkript natpisa sa staroslavenskog urađen uz pomoć jereja Mladena Žulovića, paroh Parohije Ljubinjske.
(7) Ševo, Ljiljana, Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878. godine, Banja Luka, 2002. godine
(8) Tipologija i motiv nadgrobnika određena na osnovu literature: Bešlagić, Šefik, Stećci – kultura i umjetnost, Sarajevo, 1982. godina.
(9) Na ovom dijelu natpis nadgrobnika nije čitljiv.
(10) Prema natpisu uklesanog iznad ulaznog portala crkve.
|
