Status spomenika -> Nacionalni spomenik
"Službeni glasnik BiH", broj 102/11.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj 26. oktobra 2010. godine, donijela je
O D L U K U
I
Istorijsko područje – Nekropola sa stećcima i grobovima u Gračanima, opština Konjic, proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).
Nacionalnik spomenik čine grobovi i 11 stećaka.
Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru označenom kao k.č. 440, z.k. uložak broj 220, k.o. Glavatičevo, opština Konjic, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.
Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Federacije BiH”, br. 2/02, 27/02, 6/04 i 51/07).
II
Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
III
U cilju trajne zaštite na prostoru definiranom u tački I stav 3. ove odluke, utvrđuju se sljedeće mjere zaštite:
- dozvoljeni su isključivo istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi, uključujući i one koji imaju za cilj prezentaciju spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje (u daljem tekstu: nadležno ministarstvo) i stručno nadziranje nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nadležna služba zaštite);
- nije dozvoljeno eksploatisanje kamena i ostalih prirodnih bogatstava;
- nije dozvoljeno čišćenje stećaka od lišaja i mahovine;
- izuzetno od prethodne alineje, dozvoljeno je čišćenje stećaka u slučaju da je ono neophodno za istraživanje epigrafskih ili dekorativnih elemenata spomenika, uz prethodno izrađen elaborat i odobrenje nadležnog ministarstva. Elaborat treba biti zasnovan na biološkim, hemijskim, fizičkim i drugim analizama za koje konzervator utvrdi da su neophodne, te sadržavati odgovarajuće konzervatorske mjere i procjenu uticaja načina čišćenja na kamen;
- područje predstavlja potencijalni arheološki lokalitet, pa je prilikom obavljanja istražnih radova obavezno obezbijediti prisustvo arheologa;
- nije dozvoljeno odlaganje otpada.
Vlada Federacije dužna je posebno da obezbijedi sprovođenje sljedećih mjera:
- izradu geodetskog snimka postojećeg stanja;
- izradu Plana sanacije, restauracije i konzervacije lokaliteta;
- izradu Plana upravljanja lokalitetom.
Prva faza izrade detaljnog Plana upravljanja podrazumijeva izradu projekta čišćenja nekropole sa hitnim mjerama zaštite, koje uključuju čišćenje i uređenje nekropole kako bi se utvrdio tačan broj stećaka, njihove dimenzije, položaj i identifikacija ukrasa na stećcima.
IV
Svi pokretni nalazi, koji u toku arheološkog istraživanja budu nađeni, biće deponovani u najbližem muzeju koji ispunjava kadrovske, materijalne i tehničke uslove ili u Zemaljskom muzeju Bosne i Hercegovine u Sarajevu, obrađeni i prezentovani na odgovarajući način.
Sav pokretni i nepokretni arheološki materijal koji bude nađen u toku arheoloških istraživanja neophodno je stručno obraditi.
Arheolog – rukovodilac arheoloških istraživanja dužan je nakon izvršenih arheoloških radova da podnese izvještaj Komisiji i instituciji koja je obavila istraživanja.
Arheolog – rukovodilac arheoloških istraživanja mora imati na raspolaganju sav pronađeni pokretni i nepokretni arheološki materijal dok traje istraživanje i dok ne završi izvještaj, a najduže za period od tri godine.
Paralelno s izvođenjem arheoloških istraživanja, neophodna je sukcesivna konzervacija nepokretnih nalaza na lokalitetu i konzervacija pokretnog arheološkog materijala i njegovo deponovanje u odgovarajuće prostore (depoe).
Nakon dostavljanja izvještaja o sprovedenom istraživanju, Komisija će utvrditi pokretne nalaze na koje će biti primjenjivane mjere zaštite koje Komisija utvrđuje.
Iznošenje pokretnih nalaza iz stava 1. ove tačke iz Bosne i Hercegovine nije dozvoljeno.
Izuzetno od odredbe stava 7. ove tačke, ukoliko rukovodilac istraživanja utvrdi da je neophodna obrada nekog nalaza van zemlje, dokaze o tome će prezentovati Komisiji, koja može dopustiti privremeno iznošenje nalaza iz zemlje pod detaljno utvrđenim uslovima njegovog iznošenja, postupanja s njim u toku boravka van zemlje i njegovog povratka u Bosnu i Hercegovinu.
V
Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno - planski akti u dijelu u kome su suprotni odredbama ove odluke.
VI
Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili dovedu u pitanje njegovu zaštitu.
VII
Ova odluka dostaviće se Vladi Federacije, nadležnom ministarstvu, nadležnoj službi zaštite i opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - VI ove odluke, te nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.
VIII
Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (www.kons.gov.ba).
IX
Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.
X
Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja i objaviće se u «Službenom glasniku BiH».
Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović i Ljiljana Ševo.
Broj: 05.1-02.3-71/10-13
26. oktobra 2010. godine
Sarajevo
Predsjedavajuća Komisije
Amra Hadžimuhamedović
O b r a z l o ž e n j e
I – UVOD
Na osnovu člana 2. stav 1. Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za to dobro podnesen zahtjev.
Služba za opštu upravu, društvene djelatnosti i inspekcijske poslove Opštine Konjic podnijela je, dana 27. 10. 2009. godine, prijedlog/peticiju za proglašenje Nekropole sa stećcima u naseljenom mjestu Čičevo, opština Konjic, nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.
Izjava o značaju dobra
Prema statistici Š. Bešlagića područje konjičke opštine – sa 3018 registrovanih spomenika – spada u teritorije koje imaju najveći broj stećaka u Bosni i Hercegovini. Prema formi izrade najbrojniji su sanduci, dok su sljemenjaci i ploče gotovo podjednako zastupljeni. Način grupisanja stećaka omogućavaju da se na terenu prate i dokumentuju važne istorijske pojave, procesi i odnosi. Po smještaju velikih nekropola, mogu se pouzdano ubicirati centri nekadašnjih kultnih i političkih zajednica. Takođe, po smještaju srednje veličine nekropola, mogu se pratiti procesi razvoja tzv. rodovskih sela, dok se kod manjih grupa prati odraz intenzivne feudalizacije i socijalnog diferenciranja, tj. kada se pojedini rodovi više ne sahranjuju sa susjedima, već se izdvajaju i stvaraju porodične nekropole.
Na lokalitetu Gračani, neposredno pored puta za Striježevo, nalazi se nekropola na kojoj su se ranije nalazila 22 stećka. Pošto je nekropola smještena na pješčanom uzvišenju koje se eksploatiše dugi niz godina, došlo je do pomjeranja pa čak i nestajanja polovine broja stećaka, tako da danas na lokalitetu postji svega 11 nadgrobnika.
II - PRETHODNI POSTUPAK
U toku vođenja postupka izvršen je uvid u:
- podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući opis, arhitektonski snimak i fotografije;
- uvid u sadašnje stanje dobra;
- kopiju katastarskog plana;
- zemljišno-knjižni izvadak;
- istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korišćene dokumentacije u okviru ove odluke.
Prema odredbi člana V stav 2. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 37. Poslovnika o radu Komisije, prije donošenja konačne odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom, Komisija će pružiti mogućnost vlasniku predloženog nacionalnog spomenika, podnosiocu peticije, institucijama nadležnim za očuvanje nasljeđa, stručnim i naučnim institucijama, stručnjacima i naučnicima, kao i drugim zainteresovanim licima da iznesu svoje stavove. U skladu s tim, Komisija je dopisima broj: 05.1-35.2-5/10-7, od 03.03.2010. godine i 05.1-35.2-10/10-23, od 05.03.2010. zatražila dostavljanje dokumentacije i stavova u vezi sa proglašenjem Nekropole sa stećcima na lokalitetu Gračani, opština Konjic, nacionalnim spomenikom BiH od: Opštine Konjic (Načelnik), Organ uprave nadležan za poslove urbanizma i katastra, Federalnog ministarstva prostornog uređenja i Zavoda za zaštitu spomenika u sastavu Federalnog ministarstva kulture i sporta.
Stav vlasnika Hebibović (Salke) Adema, do momenta donošenja odluke nije dobijen.
Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:
1. Podaci o dobru
Lokacija
Nekropola sa stećcima na lokalitetu Gračani nalazi se na nadmorskoj visini od 485 m, geografskoj širini 43°30'35.47" i geografskoj dužini 18° 4'47.74", pored puta za Striježevo.
Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji koja obuhvata k.č. 440, z.k. uložak broj 220, k.o. Glavatičevo, vlasnik parcele Hebibović (Salke) Adem, opština Konjic, Federacija BiH, Bosna i Hercegovina.
Istorijski podaci
Područje oko gornje Neretve nalazi se na granici dviju regija. Još od praistorije dolinom rijeke Neretve i njenih rubova vodile su komunikacije koje su povezivale srednju Bosnu sa Jadranskim primorjem. Uz korekcije i prilagođavanja trase, ovuda su prolazile važne komunikacije u antičko, srednjovjekovno i osmansko doba, sve do probijanja puta kroz kanjon Neretve od Jablanice na jug osamdesetih godina 19. vijeka. Srednjobosansko rudogorje, plodna zemlja u dolini Neretve i bogate planinske ispaše doprinijeli su da se na velikom koljenu Neretve, između planinskih masiva Bitovnje, Bjelašnice i Visočice na sjeveru, te Prenja i Čvrsnice na jugu, formiraju brojna naselja u svim periodima, shodno uslovima i zahtjevima vremena u kojem su nastajala.
U široj okolini Konjica, u ranije doba srednjeg vijeka, postojali su župa Neretva, dio župe Zagorja (kraj oko Bjelimića) i dio Komske župe (kraj oko Glavatičeva). Najstariji pomen župe Neretve zabilježen je u Ljetopisu popa Dukljanina, pisanom polovinom 12. vijeka. Ona se prostirala između župa Rame i Koma. Pretpostavlja se da je već polovinom 11. stoljeća ova župa bila priključena bosanskoj državi. Od tada do dolaska bana Tvrtka na vlast 1353. godine imala je poseban status u bosanskoj državi(1).
2. Opis dobra(2)
Opis stećaka:
Na lokalitetu Gračani evidentirano je 11 stećaka. Stećci su sanduci, neukrašeni i orijentisani u pravcu istok-zapad.
Stećak broj 1, sanduk, dimenzija 202 x 123 x 43 cm, jako oštećenih ploha;
Stećak broj 2, sanduk, dimenzija166 x 67 x 40 cm, mjestimično obrastao lišajevima i mahovinom;
Stećak broj 3, dimenzija 140 x 70 x 20 cm, utonuo, oštećen;
Stećak broj 4, vidljivih dimenzija 150 x ? x 42 cm, nagnut, obrastao vegetacijom (trava i granje) i mahovinom;
Stećak broj 5, dimenzija 195 x 95 x 28 cm, tone, popucala gornja ploha, obrastao mahovinom;
Stećak broj 6, dimenzija 163 x 65 x 28 cm, nagnut (vidljiva jedna strana stećka), obrastao mahovinom;
Stećak broj 7, dimenzija 162 x 68 x 20 cm, nagnut, obrastao mahovinom;
Stećak broj 8, dimenzija 135 x 80 x 30 cm, nagnut (vidljiva jedna strana stećka), obrastao mahovinom;
Stećak broj 9, dimenzija 170 x 83, utonuo, amorfan, oštećen;
Stećak broj 10, dimenzija 150 x 60 x 45 cm, mjestimično obrastao lišajevima;
Stećak broj 11, dimenzija 74 x 55 x 16, utonuo, amorfan, oštećen.
3. Dosadašnja zakonska zaštita
U Prostornom planu BiH do 2000. godine na području Konjica kao spomenik III kategorije uvršteno je 69 lokaliteta nakropola sa stećcima (3018 stećaka) bez preciznije identifikacije.
4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi
Zemaljski muzej u Sarajevu, 50-tih godina prošlog stoljeća, započeo je sistematičnija istraživanja nekropola sa stećcima u Bosni i Hercegovini.
Pavao Anđelić navodi da se na lokalitetu Gračani nalazi grupa od 22 stećka-sanduka, bez ikakvih ukrasa(3).
Šefik Bešlagić navodi isti broj stećaka, koji su većinom skliznuli s uzvišenja na kojem su smješteni i da su postavljeni po pravcu istok-zapad(4).
5. Sadašnje stanje dobra
Uvidom na lokalitetu, dana. 06.10.2009. godine, ustanovljeno je sljedeće:
- Evidentirano je 11 stećaka obrađenih ovom odlukom;
- Stećci su u lošem stanju, prekriveni u većoj mjeri biljnim organizmima (mahovinom i lišajevima) koja razara strukturu istih;
- Izvjestan broj stećaka je nagnut;
- Izvjestan broj stećaka tone;
- Nekoliko stećaka je gotovo amorfno (struktura razorena biljnim organizmima);
- Nekoliko stećaka vidno oštećeno (pliće ili dublje napukli stećci, oštećene gornje plohe stećaka);
- Jedan stećak skliznuo i nalazi se u podnožju pješčane padine;
- Nekropola je direktno ugrožena eksploatacijom pijeska;
- Na nekropoli su na tri mjesta ostali (iskopani) ratni rovovi.
6. Specifični rizici
- eksploatacija pijeska,
- prostor devastiran u toku rata izgradnjom vojnih objekata - rovova.
III - ZAKLJUČAK
Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima (“Službeni glasnik BiH”, br. 33/02 i 15/03), Komisija donosi odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:
A) Vremensko određenje
B) Istorijska vrijednost
D) Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)
i. Svjedočanstvo o istorijskim promjenama
iv. Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu ili maniru
E) Simbolička vrijednost
i. Ontološka vrijednost
ii. Sakralna vrijednost
v. Značaj za identitet grupe ljudi
Sastavni dio ove odluke su:
- Imovinsko – vlasnička dokumentacija:
- Kopija katastarskog plana, k.č.440, k.o. Glavatičevo, br. plana 2, Razmjera 1:2500, izdata 29.9.2009. godine od strane Službe za geodetske, imovinsko-pravne poslove i katastar nekretnina Opštine Konjic, Kanton Hercegovačko-neretvanski, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina;
- Zemljišnoknjižni izvadak za zemljišnu parcelu broj 440, broj z.k. uloška 220, NAR. i RZ br. 4092/09, izdao 29.09.2009. godine Zemljišnoknjižni ured/kancelarija Konjic, Kanton Hercegovačko-neretvanski, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina;
- Fotodokumentacija:
- Fotografije postojećeg stanja snimljene su 06. 10 2009. godine; fotografisao: istoričar Zijad Halilović (digitalnim fotoaparatom Canon 1000D);
- Tehnička dokumentacija:
- Tehnički snimci postojećeg stanja dobra (skica nekropole i snimak stećaka); dana 06. 26. 10. 2009. godine mjerili i snimali: istoričar Zijad Halilović i arhitekta Arijana Pašić
Korišćena literatura
U toku vođenja postupka proglašenja dobra nacionalnim spomenikom BiH, korišćena je sljedeća literatura:
1971. Bešlagić, Šefik. Stećci, kataloško-topografski pregled. Sarajevo: “Veselin Masleša“, 1971.
1975. Anđelić, Pavao. Historijski spomenici Konjica i okoline I. Konjic: 1975.
1980. Redžić, Husref (ur.). Prostorni plan Bosne i Hercegovine, Faza „B“ – Valorizacija, Prirodne i kulturno-istorijske vrijednosti. Sarajevo: Institut za arhitekturu, urbanizam i prostorno planiranje Arhitektonskog fakulteta u Sarajevu, 1980.
(1) Više o istorijskim podacima pogledati u Odluci Komisije o proglašenju Istorijskog područja – Nekropola sa stećcima, Česmina glava u Odžacima, opština Konjic, nacionalnim spomenikom BiH.
(2) Više o opštem opisu nekropola sa stećcima u opštini Konjic pogledati u Odluci Komisije o proglašenju Istorijskog područja – Nekropola sa stećcima, Česmina glava u Odžacima, opština Konjic, nacionalnim spomenikom BiH.
(3) Pavao Anđelić, Historijski spomenici Konjica i okoline, I, Konjic: 1975, 201.
(4) Šefik Bešlagić, Stećci, Kataloško-topografski pregled, Sarajevo: “Veselin Masleša“, 1971, 335.
|
