Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 100/08.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 15. do 17. jula  2008. godine, donijela je

O D L U K U

I

Mjesto i ostaci graditeljske cjeline Mir-Muhamedove (Mehmed i Mustajbegove) džamije u Čajniču proglašavaju se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine  (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru označenom kao k.č. 394, posjedovni list broj 139; k.č. 393/1 i 393/3, posjedovni list broj 139/1, k.o. Čajniče, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Republike Srpske”, br. 9/02, 70/06 i 64/08).

II

Vlada Republike Srpske dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju, prezentaciju i rehabilitaciju nacionalnog spomenika.           

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće uslove i obezbijediti sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

Na prostoru definisanom u tački I stav 2 ove odluke, utvrđuju se sljedeće mjere zaštite:

-          objekat Mir-Muhamedove džamije u Čajniču biće rehabilitovan na izvornoj lokaciji u izvornom obliku, uz primjenu izvornih ili istovrsnih materijala i izvornih metoda građenja u najvećoj mogućoj mjeri, a na osnovu dokumentacije o ranijem izgledu, uz odobrenje ministarstva nadležnog za prostorno uređenje u Republici Srpskoj i stručno nadziranje nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Republike Srpske;

-          svi originalni fragmenti džamije koji su pronađeni i sakupljeni na lokaciji ili na nekom drugom mjestu na koje su odvezeni nakon rušenja objekta, biće registrovani, snimljeni i ponovo ugrađeni u rekonstruisani objekat. Do momenta ugrađivanja, potrebno ih je na odgovarajući način zaštititi;

-          ulomke, koji se zbog visokog stepena oštećenja ne mogu ugraditi, na odgovarajući način konzervisati i prezentovati in situ;

-          sve nadgrobne spomenike, pronađene na lokaciji ili na nekom drugom mjestu na koje su odvezeni nakon rušenja objekta, potrebno je konzervisati i na osnovu raspoložive dokumentacije vratiti na izvorno mjesto, u mjeri u kojoj je to moguće. One nadgrobne spomenike za koje nije moguće precizno definisati raniju lokaciju, konzervisati i na odgovarajući način prezentovati u sklopu harema džamije.

Radi obezbjeđenja uslova za rehabilitaciju nacionalnog spomenika, utvrđuju se sljedeće mjere:

-          potpuno ograđivanje harema džamije;

-          uklanjanje otpadaka i čišćenje prostora harema;

-          konzervacija i restauracija  haremskog zida;

-          otkopavanje površinskih slojeva zemlje u cilju pronalaženja ostataka objekta, nišana ili eventualno drugih objekata;

-          sanacija i konsolidacija originalnih dijelova zidova.

Na parcelama koje graniče sa zaštićenim prostorom nacionalnog spomenika, dozvoljena je isključivo izgradnja objekata koji svojom namjenom neće ugrožavati značenje nacionalnog spomenika, maksimalne visine 6,50 m do početka krovišta, odnosno spratnosti P+1 i maksimalnog gabarita 10 x 10 m.

IV

Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.

V

Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili dovedu u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostaviće se Vladi Republike Srpske, ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje u Republici Srpskoj, nadležnoj službi zaštite nasljeđa na nivou Republike Srpske i opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u «Službenom glasniku BiH».

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 02-02-879/03-13

17. jula 2008. godine

Sarajevo

Predsjedavajuća Komisije

Ljiljana Ševo

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovu člana 2 stav 1 Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini,“nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za to dobro podnesen zahtjev.

Centar za islamsku arhitekturu iz Sarajeva podnio je, dana 22.05.2003. godine, prijedlog Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika za proglašenje Mir- Muhamedove džamije u Čajniču nacionalnim spomenikom BiH.

Na osnovu prijedloga, Komisija je pokrenula postupak za donošenje odluke o proglašenju predmetnog dobra nacionalnim spomenikom, u skladu sa članom V Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i odredbama Poslovnika o radu Komisije.

II - PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju, izvršen je uvid u:

-          dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra (kopiju katastarskog plana i zemljišnoknjižni izvadak),

-          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.,

-          istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru.

Od Opštine Čajniče tražen je pismeni stav po pitanju proglašenja dobra nacionalnim spomenikom dana 21.04.2008. godine. Isto tako, tražen je pismeni stav po istom pitanju od vlasnika dobra, Muftijstva goraždanskog, dana 08.07.2008. godine. Vlasnici su bili pozvani na prezentaciju odluke koja je održana 16. jula 2008. godine, ali su oni pismeno odgovorili da nisu u mogućnosti prisustvovati ovoj prezentaciji;

Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobr, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Mjesto i ostaci graditeljske cjeline Mir-Muhamedove džamije sa haremom se nalaze u Čajniču na udaljenosti od 100 metara od gradske čaršije. Iznad džamije se nalazi cesta, a niže, prema Čaršiji se nalaze stambeni objekti.

Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji označenoj kao k.č. 394 - posjedovni list broj 139; k.č. 393/1 i 393/3 - posjedovni list broj 139/1, k.o. Čajniče, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Istorijski podaci

Čajniče je grad u jugoistočnoj Bosni, na granici Crne Gore i Bosne I Hercegovine. Leži u dolini rijeke Janjine, lijeve pritoke Drine. Prvi  put se kao trg  pominje 1477. godine(1).

Ime Čajniče je perzijskog porijekla, a ima značenje dobra i hladna voda(2). 

Prema službenim tefterima, koji su do danas u originalu sačuvani u Istanbulu, 1477. godine, dakle 14 godina poslije pada Bosne, pazar Čajniče je imao 190 porodica i 5 neoženjenih stanovnika(3). Godine 1492. u Čajniču je izgrađena stara pravoslavna crkva(4).

Osmanski izvori pružaju sliku razvoja gradskih naselja oblasti istočne Bosne i njihove međusobne odnose iz srednjeg vijeka, do čega se došlo na osnovu dubrovačke građe. Jedino Čajniče, o kojem postoje oskudni podaci u tefteru iz 1468/69, nije pobliže poznato iz srednjevjekovnih izvora(5). Iz istih izvora je poznato da nagli razvoj Čajniča nema svoje korijenje u daljoj srednjovjekovnoj prošlosti(6).

Iz ovog teftera je sačuvan  podatak da su Turci u Čajniču zatekli 6 samokova i 415 peći za topljenje gvožđa(7), što svjedoči o određenom privrednom potencijalu naselja u srednjem vijeku.

Razvoju ove varoši najviše je doprinio Sinan-beg, koji je još 1570. godine podigao, uz ostale objekte, svoju poznatu džamiju(8).

Do 1572. godine Čajniče je bilo u sastavu Hercegovačkog sandžaka. Tek 1582. godine pominje se kao samostalni kadiluk u sastavu istog Sandžaka(9).

U tom periodu hercegovački sandžakbeg Sinan-beg Boljanić pravi svoju zadužbinu i gradi džamiju, a grad bilježi svoj procvat(10).

U osmanskom periodu preko Čajniča je vodio put iz Bosne za Carigrad.

Početkom austrougarskog perioda, 1879. godine, Čajniče je imalo 212 kuća i 1066 stanovnika.

Godine 1910. Čajniče je bilo jedno od 25 gradova u BiH u kojima se manje od 50% stanovnika bavilo poljoprivredom (36,8%). U mjestu se nalazila žandarmerijska stanica, osnovna škola, medresa, reformirani mekteb, hotel sa 6 soba, pravoslavna crkva, katolička kapela, tri džamije, odjeljenje carinske i finansijske straže, kasino i čitaonica(11).

Mještani Mir-Muhamedovu džamiju zovu Muhamed Mustaj-begovom(12) ili Djevojačkom džamijom. U literaturi je poznata i pod imenima Mehmed-begova, Mir Mehmed-begova(13). Nije poznat tačan datum izgradnje, ali sudeći po načinu izgradnje, izgrađena je na prelazu iz XVI na XVII vijek(14). Najstariji sačuvani natpisi na džamiji su iz 1618, tako da se može pretpostaviti da je džamija, zaista, građena tokom ovog perioda.

Istorijski podaci o ovoj džamiji su izuzetno oskudni. Nije sačuvana originalna dokumentacija o dobru, niti postoje snimci dobra prije II svjetskog rata, osim istorijskih razglednica na kojima se nalazi i ova građevina. U literaturi se spominje podatak da je džamija imala drvenu munaru(15). S obzirom na oskudnost podataka, ovu tezu je veoma teško dokazati. Na istorijskim razglednicama Čajniča iz austrougarskog perioda, kao i perioda između dva svjetska rata, uočava se da je džamija u tom periodu imala kamenu munaru.

Džamija je tokom II svjetskog rata bila teže oštećena, da bi 1967. godine bila izvršena rekonstrukcija.

Godine 1992, početkom rata u BiH, džamija je ponovo teško oštećena.

2. Opis dobra

Prema konceptu prostorne organizacije Mir-Muhamedova džamija u Čajniču je pripadala jednoprostornim džamijama koje su bile pokrivene četverovodnim krovom, sa kamenom munarom i sa otvorenim sofama iznad kojih se nalazio trijem. Ukupna površina džamije je iznosila 115m2.

Džamija je pravougaone osnove dimenzija 9,80m x 11,70 m, i visine od oko 5,50m do početka strehe krova. Visina sljemena krova je iznosila oko 10,00m, konstrukcija krovišta je bila drvena, a krovna streha je bila dužine 60cm.

Trijem džamije, dužine od 9,80 metara, se nalazio pod zajedničkim krovom glavnog dijela objekta, a oslanjao se na nosive drvene stubove sa kamenim bazama. Sa strana prilaza nalazile su se otvorene sofe dužine od 5,00m i širine od po 3,65m. Sofe su napravljene od kamenih blokova međusobno spojenih malterom ili gvozdenim sponama.

Centralni dio trijema zauzima lučno završeni ulazni portal, koji je uvučen u odnosu na ravan fasade za 10cm. Portal je ukupnih  dimenzija 1,10m x 2,00m, a uokviren je kamenim okvirom širine 30cm.

Iznad portala se nalazi stepenasti stalaktitni istak, izbačen u odnosu na ravan fasade 20cm. Portal i stepenasti stalaktitni istak su opet uokvireni pravougaonim kamenim istakom ukupnih dimenzija 2,50m x 3,70m, koji je izbačen u odnosu na ravan fasade za 25cm.

Nad ulazom u džamiju nalazila se kamena ploča dimenzija 60cm x 40cm, sa natpisom iz 1297. hidžretske godine (1880. godina). Natpis je bio ispisan bijelom bojom na crnoj podlozi na krečnom malteru, a pismo je bilo obični nesh(16).

Tekst glasi:

“Čisti dobrotvor Mir Muhamed

Podigao je ovu lijepu i visoku džamiju.

Nedžatlijo, potraži hronogram njena opravka:

Ovo je kuća Gospodara, kojem se molite, pa uđite”.

1297 H ( 1880.) godina(17).

Na portalu džamije nalazilo se više natpisa posjetilaca ovom objektu, ali su bili većinom oštećeni i nečitki. Među ovim natpisima nalazili su se i sljedeći stihovi:

“Posjetiocu ovog privlačnog mjesta nek je naš pozdrav

I neka posjetilac uputi za nas molitvu našem Gospodaru

…(slijede dva oštećena distiha)

Sve dok u grobu leži dobrotvor ovog mjesta

Neka se za njeg zauzme Stvoritelju Muhamed”(18).

Ispod ovih stihova nema potpisa ni datuma, ali ispod jednog drugog zapisa koji glasi: “Hacelna min zunubina” (tj. stidimo se naših grijeha) stoji hidžretska godina 1028 (1618/1619), a kod još jednog oštećenog i nečitkog zapisa vidi se hidžretska godina 1039 (1629/1630)(19).

Centralni molitveni prostor džamije ima dimenzije 8,40.x10,30 metara. Na jugoistočnoj strani se nalazi mihrab, koji se sastoji od mihrabske niše polukružnog oblika, a južno od mihraba, uz ugao džamije, se nalazio mimber građen od sedre, širine 70cm. Ovi elementi džamije su bili izvedeni zanatski vrlo precizno(20).

Prečnik mihrabske niše iznosi 1,10m, a njegova visina do vrha mihrabske krune iznosi 3,05m. Otvor niše se pri vrhu stepenasto završava stalaktitnim ukrasima poredanim u pet redova koji se završavaju mihrabskom krunom. Oko mihrabske niše je izrađen kameni ram koji je, u odnosu na ravan džamijskog zida izvučen 20cm. Visina ovog rama iznosi 3,70 m, a debljina njegovog spoljnjeg ruba iznosi 20cm. Iako je mihrab teško oštećen, na njemu se jasno prepoznaje polihromatska  obrada.

Zapadno od ulaza, na unutrašnjem jugozapadnom zidu, nalazi se ulaz u munaru dimenzija 70cm x 205cm, završen šiljastim lukom. Iznad se nalazi još jedan otvor dimenzija 55cm x 200cm, po čemu se može zaključiti da se u džamiji nalazio drveni mahfil od kojeg nema nikakvih tragova(21).

Na južnom uglu istog zida se nalazi pravougaona niša dimenzija 70cm x 100cm, dubine 25cm.

U sjevernom i zapadnom uglu sjeverozapadne fasade, simetrično u odnosu na ulazni portal se nalaze pravougaoni prozori završeni šiljastim lukom. Ukupne dimenzije ovih prozora iznose 90cm x 200cm, a njihov parapet se nalazi u visini vanjskih sofa, odnosno na visinskoj koti od +0,62m u odnosu na kotu terena.

Pravougaoni dio prozora je s vanjske strane zatvoren metalnim rešetkama crne boje.

U gornjoj zoni, a u osovini donja dva prozora nalaze se također prozori završeni šiljastim lukom, samo manjih dimenzija, 60cm x 120cm.

Na sjeveroistočnoj fasadi džamije se nalaze ukupno četiri simetrično raspoređena prozora u dva nivoa. Ovi prozori sa šiljastim lukovima su istovjetni sa prozorima na sjeverozapadnom pročelju, a njihov parapet je na istom nivou.

Jugozapadna fasada džamije je istovjetna sa sjeveroistočnom fasadom, s tim da je donji lijevi prozor sazidan, ali su jasno vidljive konture otvora sa šiljastim lukom. Na zapadnoj strani fasade se nalazi i baza masivne kamene munare.

Stražnja jugoistočna fasada džamije je ekvivalentna sjeveroistočnoj fasadi.

Pod džamije je bio drveni. Debljina kamenih zidova džamije iznosi  70cm.

Vanjski i unutrašnji zidovi objekta su bili malterisani krečnim malterom i bojenim krečom.

Na jugozapadnoj strani objekta se nalazila kamena munara promjera opisanog kruga od 1,70 m u osnovi. Ova munara je s vanjske strane bila malterisana i imala je krov pokriven limom sa alemom na vrhu(22).

Harem Mir-Muhamedove džamije je ukupne površine od 659m2(23). U sjevernoj zoni ispred džamije se nalazilo nekoliko nišana bez natpisa(24).

Na sjeveroistočnoj strani na udaljenosti od oko 1,50m od džamije nalaze se 4 nišana, također, bez natpisa.

Sjeverna  strana harema presječena je prilaznim putem širine od 2,50m.

Harem je odvojen od sjeverne prilazne ulice metalnom ogradom rađenom tokom druge polovine XX vijeka. Sa ostalih strana harem nije ograđen i moguć je direktan pristup.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Po raspoloživim podacima, Mir-Muhamedova džamija nije bila evidentirana, niti upisana u registar spomenika kulture na bilo kojem nivou.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Najstariji podatak o konzervatorsko-restauratorskim radovima na džamiji potiče iz 1880. godine, kada je, kao potvrda o ovim radovima, postavljen  natpis iznad ulaznih vrata.

Tokom II svjetskog rata džamija je teže oštećena, a restauracija je obavljena 1967. godine. Tom prilikom su postavljeni nova krovna konstrukcija, pokrov i trijem, a vršeni su i enterijerski radovi.

Do jula 2008. godine, nisu vršeni istraživački ili konzervatorsko-restauratorski radovi na objektu, osim čišćenja džamije i dijela harema.

Juna 2008. godine izvršeno je dodatno čišćenje lokacije i same džamije. Tom prilikom je izvršena dislokacija fragmenata i uklonjen je oštećeni kameni mimber.

Po podacima dobijenim iz Medžlisa islamske zajednice Čajniče, sačinjen je projekat obnove džamije, ali ova dokumentacija, u vrijeme pisanja odluke, nije bila u cjelosti dostupna.

5. Sadašnje stanje dobra

Objekat Mir-Muhamedove džamija teško je oštećen 1992. godine. Tada je srušena munara i na objektu su ostali zidovi do visine od oko 5,00m. Krov i krovna konstrukcija su u potpunosti uništeni.

U enterijeru džamije nije sačuvano gotovo ništa, osim oštećenog mihraba, kamene konstrukcije mimbera, koji je uklonjen juna 2008. godine i  ostataka malterisanih površina.

Portal sa istorijskim natpisima posjetilaca je potpuno uništen, kao i vanjska stolarija. Sačuvana je metalna ograda prozora na sjeverozapadnom pročelju džamije.

Iznad portala je jasno uočljivo mjesto na kojem se nalazila kamena ploča, ali su istorijski natpisi, koji su već prije 1992. godine bili oštećeni, sada potpuno uništeni.

Na fasadama je sačuvana kamena konstrukcija, ali je teško oštećena, pa prijeti opasnost od potpunog kolapsa konstrukcije u dogledno vrijeme.

Na vanjskim zidovima su uočljivi ostaci fasadnog maltera, posebno u nižim dijelovima objekta.

Harem džamije je zapušten ali se na njemu nalazi nekoliko nišana na sjeveroistočnoj strani. Kameni blokovi - fragmenti munare i masivnih zidova objekta, su većim dijelom dislocirani juna 2008. godine. 

Kamena sofa na sjeverozapadu je oštećena.

III – ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom («Službeni glasnik BiH», br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

C) Umjetnička i estetska vrijednost

i.          Kvalitet obrade

iv.         Kompozicija

v.          Vrijednost detalja

vi.         Vrijednost konstrukcije

E) Simbolička vrijednost

ii.         Sakralna vrijednost

iii.         Tradicionalna vrijednost

v.          Značaj za identitet grupe ljudi

F) Ambijentalna vrijednost

ii.         Značenje u strukturi i slici grada

Sastavni dio ove odluke su:

-          kopije katastarskih planova,

-          z.k. izvod,  posjedovni list,

-          foto-dokumentacija,

-          grafički prilozi.

Korišćena literatura

1953.    Bejtić, Alija, Spomenici osmanlijske arhitekture u Bosni i Hercegovini, separat – Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom, sv. III -IV, Orijentalni institut u Sarajevu, Sarajevo, 1953.

1978.    Desanka Kovačević – Kojić, Gradska naselja srednjovjekovne bosanske države, Veselin Masleša, Sarajevo.

1982.    Husref Redžić, Umetnost na tlu Jugoslavije, Islamska umjetnost, Izdavački zavod Jugoslavija, Beograd.

1984.    Andrejević, Andrej, Islamska monumentalna umetnost XVI veka u Jugoslaviji – kupolne džamije, Filozofski fakultet u Beogradu, Institut za istoriju umetnosti, Beograd, 1984.

1998.    Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga II, Sarajevo Publishing,  Sarajevo.

2000.    dr. Ekrem Hakki Ayverdi, Avrupa’ da osmanli mimari eserleri, Yugoslavya, II (3. kitap), Istanbul Fetih Cemiyeti’nin, Istanbul

(1) Huseinović I. i Babić Dž., Svjetlost Evrope u BiH, 23, Buybook, Sarajevo, 2004.

(2) Internet stranica Čajniče, http://bs.wikipedia.org/wiki/Čajniče, 23. april 2008., zadnja dopuna stranice je izvršena 19. jula 2008.

(3) Internet stranica Čajniče, http://bs.wikipedia.org/wiki/Čajniče, 23. april 2008., zadnja dopuna stranice je izvršena 19. jula 2008.

(4) Odluka o proglašenju graditeljske cjeline Crkve Vaznesenja Hristovog i Crkve Uspenja Bogorodičinog u Čajniču nacionalnim spomenikom na sjednici Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika održanoj od 11. do 17. septembra 2007. godine u Sarajevu

(5) Desanka Kovačević – Kojić, Gradska naselja srednjevjekovne bosanske države, 109, Veselin Masleša, Sarajevo, 1978.

(6) Desanka Kovačević – Kojić, Gradska naselja srednjevjekovne bosanske države, 226, Veselin Masleša, Sarajevo, 1978.

(7) Desanka Kovačević – Kojić, Gradska naselja srednjevjekovne bosanske države, 152, Veselin Masleša, Sarajevo, 1978.

(8) Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga II, 66., Sarajevo Publishing,  Sarajevo, 1998.

Odluka o proglašenju mjesta i ostataka graditeljske cjeline – Sinan-begove džamije (Džamija Sinan-bega Boljanića) u Čajniču nacionalnim spomenikom na sjednici Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika održanoj od 11. do 17. septembra 2004. godine u Sarajevu

(9) Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga II, 66., Sarajevo Publishing,  Sarajevo, 1998.

(10) Huseinović I. i Babić Dž., Svjetlost Evrope u BiH, 277, Buybook, Sarajevo, 2004.

(11) Huseinović I. i Babić Dž., Svjetlost Evrope u BiH, 23, Buybook, Sarajevo, 2004.

(12) Mehmed-beg je sin Mustajbega, dr. Ekrem Hakki Ayverdi, Avrup' da osmanli mimari eserleri, Yugoslavya, II (3. kitap), 98, Istanbul Fetih Cemiyeti'nin, Istanbul, 2000.

(13) dr. Ekrem Hakki Ayverdi, Avrup' da osmanli mimari eserleri, Yugoslavya, II (3. kitap), 98, Istanbul Fetih Cemiyeti'nin, Istanbul, 2000.

(14) Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga II, 80, Sarajevo Publishing,  Sarajevo, 1998.

(15) dr. Ekrem Hakki Ayverdi, Avrup' da osmanli mimari eserleri, Yugoslavya, II (3. kitap), 98, Istanbul Fetih Cemiyeti'nin, Istanbul, 2000. (U istraženoj primarnoj literaturi koja se navodi kao izvor, ne nalaze se detaljni podaci vezani za ovu džamiju. Po svjedočanstvu Nihada i Seada Kreševljakovića, sinova Muhameda Kreševljakovića, ovaj istoričar je prikupljao podatke za Ayverdija, i u tom cilju često putovao u Istanbul, tako da je vrlo vjerovatno da se radi o osobnim bilješkama istoričara za kojima njegovi sinovi sada tragaju u svojoj kućnoj biblioteci. U vrijeme pisanja odluke, ti podaci još nisu bili pronađeni)

(16) Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga II, 80, Sarajevo Publishing,  Sarajevo, 1998.

(17) Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga II, 80, Sarajevo Publishing,  Sarajevo, 1998.

(18) Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga II, 81, Sarajevo Publishing,  Sarajevo, 1998.

(19) Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga II, 81, Sarajevo Publishing,  Sarajevo, 1998.

(20) Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga II, 80, Sarajevo Publishing,  Sarajevo, 1998.

(21) Iz dostupnih nacrta projekta u posjedu Muftijstva IZ Čajniče može se zaključiti da je predviđena rekonstrukcija mahvila. O preciznom obliku mahvila ne postoji sačuvana originalna dokumentacija

(22) Ne postoji pouzdan podatak o tačnoj visini munare. Sudeći po fotografiji džamije iz druge polovine XX vijeka, visina munare, bez alema, iznosila je oko 18,00m.

(23) Računajući i površinu samog objekta koja iznosi 114m2, ukupna površina parcele iznosi 773m2

(24) Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga II, 81, Sarajevo Publishing,  Sarajevo, 1998.