Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 44/09.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 27. maja do 2. juna 2008. godine, donijela je

O D L U K U

I

Graditeljska cjelina - Pravoslavna crkva sv. Nikole sa starim kamenim nadgrobnicima (krstačama) u selu Domaševo, opština  Trebinje, proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik se sastoji od objekta crkve i groblja sa 52 kamena nadgrobnika (krstača).

Nacionalni spomenik izgrađen je na prostoru označenom kao k.č. 276 (stari premjer), z.k. izvadak broj 15, k.o. Domaševo, opština Trebinje, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik primjenjuju se mjere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 9/02).

II

Vlada Republike Srpske dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

             Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika na prostoru definisanom u tački I stav 3 ove odluke, utvrđuju se sljedeće mjere:

-          dozvoljeno je izvođenje isključivo konzervatorsko-restauratorskih radova, uz odobrenje ministarstva Republike Srpske nadležnog za prostorno uređenje (u daljem tekstu: nadležno ministarstvo) i stručno nadziranje nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Republike Srpske (u daljnjem tekstu: nadležna služba zaštite);

-          dopušteno je izvođenje radova na infrastrukturi, uz odobrenje nadležnog ministarstava i stručno nadziranje nadležne službe zaštite;

-          nije dozvoljeno izmještanje starih nadgrobnika, kao i nova sahranjivanja na udaljenosti manjoj od 5 metara od starih nadgrobnika;

-          sa objekta crkve potrebno je ukloniti sve elemente kojima je narušena njena originalnost, a koji su izvedeni upotrebom savremenih materijala.

Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, utvrđuje se zaštitni pojas koji obuhvata radijus od 50 metara od granice zaštićenog prostora nacionalnog spomenika. U tom pojasu dozvoljena je izgradnja objekata čija namjena neće ugroziti nacionalni spomenik, maksimalnog gabarita 10x12 m i maksimalne visine 6,50 m do početka krovišta, odnosno spratnosti P+1.

IV

Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su suprotni odredbama ove odluke.

V

Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili da dovedu u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostaviće se Vladi Republike Srpske, nadležnom ministarstvu, nadležnoj službi zaštite i opštinskim organima uprave nadležnim za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

Prema članu V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

Danom donošenja ove odluke, sa Privremene liste nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02, «Službeni glasnik Republike Srpske», broj 79/02, «Službene novine Federacije BiH», broj 59/02 i «Službeni glasnik Brčko Distrikta BiH», broj 4/03), briše se nacionalni spomenik  pod rednim brojem 677.

X

            Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u «Službenom glasniku BiH».

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović,  Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 06.2-02-97/08-2

28. maja 2008. godine

Sarajevo          

Predsjedavajuća Komisije

Amra Hadžimuhamedović

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovu člana 2 stav 1 Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, ustanovljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini,“nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za šta ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za to dobro podnesen zahtjev.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika  donijela je odluku o stavljanju Crkve sv. Nikole u Domaševu kraj Trebinja na Privremenu listu nacionalnih spomenika, pod rednim brojem 677.

U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 i člana 39 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.

II – PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju, izvršen je uvid u:

-          dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra,

-          podatke o dosadašnjoj zakonskoj zaštiti dobra,

-          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući opis i fotografije,

-          podatke o intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.,

-          istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korišćenja dokumentacije u sklopu ove odluke.

Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Pravoslavna crkva sv. Nikole sa aktivnim grobljem u kojem se nalaze 52 stara kamena nadgrobnika, nalazi se u selu Domaševo. Domaševo je jedno od najstarijih naselja koje se nalazi na visoravni Ljubomir koje je od Trebinja udaljeno 15 km.

Nacionalni spomenik sastoji se od objekta crkve i groblja sa 52 kamena nadgrobnika (krstača). Pristup u dvorište crkve ostvaren je sa istočne strane.

Nacionalni spomenik izgrađen je na lokaciji označenoj kao k.č. broj 276 (stari premjer), upisan u z.k. izvadak broj 15, k.o. Domaševo, opština Trebinje, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Istorijski podaci

Travunija ili Trebinjska oblast je jedna od prvih teritorijalno-političkih jedinica formirana po doseljavanju Slovena na Balkansko poluostrvo. Do XI vijeka bila je poznatija od susjednih oblasti Duklje i Raške. Kod vizantijskog cara Porfirogrnita nalazimo najstariji naziv za ovu oblast Terbunia. U ljetopisu popa Dukljanina javlja se pod imenom Terbunia.

Oblast Travunije se dijeli na župe, od kojih pop Dukljanin u svom ljetopisu navodi 9, među kojima je i Libomir, današnji Ljubomir. (Tošić, 1998, str. 14)

Ljubomirsko područje bogato je nekropolama nadgrobnih spomenika i stećaka. Na području Ljubomira su u osmanskom periodu nastale sljedeće crkve: u Podvarima, u Čvarićima, Ugarcima, Ždrijelovićima, Mužojevini, u Podima (po tradiciji sazidao neki Petar Zotović), njegov brat Tomaš crkvu pod Prisojem, a drugi brat crkvu u Zagori, u Domaševu (opet prema predanju, gradnja je vezana za Tomaša Zotovića. (Korać,1971, str. 379)

Za crkvu sv. Nikole u Domaševu godina gradnje nije poznata, ali je poznato da je crkva sagrađena u vrijeme Pokrajca Oliverovića (koji je vladao Ljubomirom u prvoj polovini 15. vijeka). Njegov stećak sa natpisom nalazi se uz crkvu u Vrpolju, koja ima slične graditeljske karakteristike kao crkva sv. Nikole u selu Domaševo. Uz crkvu sv. Nikole nalazilo se 99 nadgrobnih spomenika i stećaka. Na jednom krstu u Domaševu bio je ćirilični natpis koji glasi: “A se leži knez Zot, sin kneza Petra. Leže v leto  7080” (1572). (Korać,1971, str. 397)

2. Opis dobra

Po arhitektonskim obilježjima i prema konceptu prostorne organizacije crkva sv. Nikole pripada tipu jednobrodnih crkava sa polukružnom apsidom i zvonikom na preslicu.

Orijentacija crkve je u pravcu istok - zapad sa ulazom na zapadnoj i apsidom na istočnoj strani.

Vanjske dimenzije crkve su cca 9,0 x 5,2 m, a unutrašnje cca 7,55 x 3,4 m.

Crkva ima masivne kamene zidove čija je debljina različita na pojedinim dijelovima objekta. Tako debljina zida na dijelu apside iznosi cca 57 cm, podužni zidovi su cca 86 cm, dok debljina zapadnog zida iznosi cca 81 cm. Zidovi su rađeni od krupnih kamenih blokova koji su sa vanjske strane vidljivi i koji su fugovani cementnim malterom, dok su sa unutrašnje strane malterisani.

Gornju konstrukciju naosa čini podužno postavljen bačvasti svod. Apsida je polukružna sa unutrašnje i sa vanjske strane, a praskomidija i đakonikon imaju pravougaone niše i nalaze se u bočnim zidovima.

Unutrašnja visina crkve, mjerena od poda do tjemena svoda, iznosi cca 3,85 m. Krov crkve je dvovodni i u cjelini je prekriven kamenim pločama. Apsida je takođe prekrivena kamenim pločama.

Pod crkve je ranije bio prekriven starim kamenim pločama. Osvjetljenje crkve ostvareno je kroz dva pravougaona prozorska otvora koji se nalaze na južnom i sjevernom zidu crkve, kao i kroz mali prozorski otvor koji se nalazi na apsidi. Prozorski otvori su lučno završeni, paraboličnog su oblika, tako da su njihove dimenzije na fasadi nešto manje nego one u unutrašnjosti objekta. Unutrašnje dimenzije prozorskih otvora na sjevernoj i južnoj fasadi iznose cca 40 cm širine i 50 cm visine, dok vanjske dimenzije iznose cca 10 cm širine i 63 cm visine Unutrašnje dimenzije prozorskog otvora koji se nalazi na apsidi iznosi cca 22 cm širine i 59 cm visine, dok vanjske dimenzije iznose cca 40 cm širine i 72 cm visine. Ulazni portal koji se nalazi na zapadnoj strani crkve je arhitravno riješen. Vrata su drvena, širine cca 62 cm i visine cca 180 cm. Iznad nadvratnika se nalazi lučno završena niša, a iznad je smješten uzani otvor koji se nalazi ispod zvonika i koji je smješten u njegovoj osovini.

Iznad zapadnog zida crkve od fino obrađenog kamena urađen je zvonik „na preslicu“ sa jednim otvorom za zvono. Vidljivo je prema načinu obrade kamena da je zvonik izgrađen krajem XIX ili početkom XX vijeka. Visina zvonika mjerena od kote terena do tjemena  kamenog krsta iznosi cca 6,3 m.

Groblje uz crkvu sv. Nikole u selu Domaševu - kameni nadgrobnici (krstače)

Uz crkvu sv. Nikole u selu Domaševu nalazi se groblje sa 52 stara kamena nadgrobnika (krstača) iz XIX i XX vijeka. Groblje zauzima površinu od cca 2280 m2. Ulaz u groblje je ostvaren sa zapadne strane. Na zapadnoj i južnoj strani grobljanske parcele izgrađen je kameni zid čija visina iznosi cca 1,4 m. Groblje je i danas aktivno, a u njemu se nalaze 52 stara kamena nadgrobnika (krstača). Kameni nadgrobnici su smješteni na južnoj, zapadnoj i sjevernoj strani parcele, u neposrednoj blizini objekta crkve. Nepravilno su raspoređeni po grobljanskoj parceli, a najviše ih je koncentrisano neposredno uz samu crkvu. Najveći broj nadgrobnika rađen je od sedre u obliku krsta jednostavne obrade. Neki od njih imaju dekoraciju koja se sastoji od uklesanog krsta, uklesane šestostrane zvijezde kao i onih koji imaju floralnu dekoraciju.

Neki od nadgrobnika imaju uklesan natpis pisan ćirilicom. Natpisi su sadržajem vrlo jednostavni i sažeti, a na nekima se pominje porodica Zotić. Sadrže osnovne podatke o pokojniku, pokojnikovo ime i prezime, godinu rođenja i smrti. Na nekim nadgrobnicima je upisano ime onoga ko je podigao spomenik. O majstorima – klesarima koji su izvodili nadgrobnike nema nikakvih podataka.

Nadgrobnik broj 1

Krstača je kamena, jednostavne izrade, zarasla u rastinju i obrasla mahovinom. Nalazi se na sjevernoj strani grobljanske parcele, neposredno pored ulaza u objekat crkve. Njene dimenzije iznose: visina je cca 82 cm, širina cca 43 cm, a debljina cca 13 cm. Na vrhovima krakova krsta nalaze se dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 2

Nalazi se na sjevernoj strani grobljanske parcele. Krstača je kamena, sastoji se od krsta jednostavne obrade čije dimenzije iznose: visina je cca 104 cm, širina cca 48 cm i debljina cca 18 cm. Na vrhovima krakova krsta nalaze se dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis sa floralnim motivima. Na nadgrobniku su vidljiva oštećenja i pukotine.

Nadgrobnik broj 3

Krstača je kamena, jednostavne izrade i obrasla mahovinom. Nalazi se na sjevernoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visina je cca 53 cm, širina cca 48 cm, a debljina cca 18 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 4

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na sjevernoj strani grobljanske parcele neposredno pored ulaza u objekat crkve. Njene dimenzije iznose: visina je cca 71 cm, širina cca 35 cm, a debljina cca 12 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj krst i nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 5

Nalazi se na sjevernoj strani grobljanske parcele. Krstača je kamena, sastoji se od krsta jednostavne obrade čije dimenzije iznose: visina je cca 60 cm, širina cca 37 cm i debljina cca 11 cm. Na vrhovima krakova krsta nalaze se dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače su uklesani floralni motivi ( tri grozda)  a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 6

Nalazi se na sjevernoj strani grobljanske parcele. Krstača je kamena, sastoji se od krsta jednostavne obrade čije dimenzije iznose: visina je cca 127 cm, širina cca 52 cm i debljina cca 15 cm. Na vrhovima krakova krsta nalaze se dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis sa floralnim motivima.

Nadgrobnik broj 7

Nalazi se na sjevernoj strani grobljanske parcele. Krstača je kamena, sastoji se od krsta jednostavne obrade čije dimenzije iznose: visina je cca 130 cm, širina cca 53 cm i debljina cca 18 cm. Na vrhovima krakova krsta nalaze se dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis sa davidovim zvijezdama.

Nadgrobnik broj 8

Nalazi se na sjevernoj strani grobljanske parcele. Krstača je kamena, sastoji se od krsta jednostavne obrade čije dimenzije iznose: visina je cca 113 cm, širina cca 45 cm i debljina cca 18 cm. Na vrhovima krakova krsta nalaze se dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače su uklesani geometrijski motivi a na drugoj nečitak ćirilični natpis. Nadagrobnik se nalazi na pravougaonom postolju.

Nadgrobnik broj 9

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na sjevernoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visina je cca 85 cm, širina cca 37 cm, a debljina cca 16 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 10

Nalazi se na sjevernoj strani grobljanske parcele. Krstača je kamena, sastoji se od krsta jednostavne obrade čije dimenzije iznose: visina je cca 81 cm, širina cca 41 cm i debljina cca 18 cm. Na vrhovima krakova krsta nalaze se dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis sa floralnim motivima.

Nadgrobnik broj 11

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na pravougaonom postolju, na sjevernoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visina je cca 109 cm, širina cca 45 cm, a debljina cca 20 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj ćirilični natpis koji glasi:

OVDJE POČIVA RAB BOŽJI

BOŠKO ZOTOVIĆ

PREGO 1871.

Nadgrobnik broj 12

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi na pravougaonom postolju na sjevernoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visina je cca 86 cm, širina cca 42 cm, a debljina cca 16 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj ćirilični natpis koji glasi:

OVDJE POČIVA RAB BOŽIJI

MAKSIM ZOTOVIĆ

PREGO 1869.

Nadgrobnik broj 13

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi na sjevernoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visina je cca 108 cm, širina cca 45 cm, a debljina cca 18 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj ćirilični natpis koji glasi:

OVDJE POČIVA RAB BOŽIJI

DAMJAN ZOTOVIĆ

PREGO 1865.

Nadgrobnik broj 14

Nalazi se na sjevernoj strani grobljanske parcele. Krstača je kamena, sastoji se od krsta jednostavne obrade čije dimenzije iznose: visina je cca 51 cm, širina cca 35 cm i debljina cca 15 cm. Na vrhovima krakova krsta nalaze se dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj krst i nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 15

Krstača je kamena, novijeg datuma i jednostavne izrade. Nalazi se na sjevernoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visina je cca 66 cm, širina cca 41 cm, a debljina cca 13 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače su uklesani floralni motivi a na drugoj geometrijski motivi I ćirilični natpis koji glasi:

OVDJE POČIVA RAB BOŽJI

TOMO ZOTOVIĆ

PREGO 1893.

Nadgrobnik broj 16

Nadgrobnik je kameni, sastoji se od  postamenta, tijela i krsta koji se nalazi na vrhu. Nadgrobnik se nalazi na sjevernoj strani grobljanske parcele. Njegova ukupna visina iznosi cca 205 cm. Postament je pravougaone osnove čije su dimenzije: cca 71X39 cm. Tijelo spomenika je nepravilnog oblika sa floralnom i geometrijskom dekoracijom i natpisima koji glase:

OVI SPOMENIK PODIŽU BRAĆA

KRSTO I MAKSIM 1923.

OVDE POČIVA

POKOJNI TODOR

A.  ZOTOVIĆ

R. 1893. PR. 1922.

Kameni krst koji se nalazi na spomeniku je visine cca 56 cm, širine cca 48 cm i debljine cca 12 cm. Krakovi krsta se završavaju u obliku trolista. Na krakovima je urađena reljefna dekoracija u obliku grozda, a na sredini krsta je uklesan krug sa geometrijskim motivima.

Nadgrobnik broj 17

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na sjevernoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visina je cca 97 cm, širina cca 39 cm, a debljina cca 14 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj ćirilični natpis koji glasi:

OVDJE POČIVA RAB BOŽJI

MARA KĆER JOVANA ZOTOVIĆA

PREGO 1906.

Nadgrobnik broj 18

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na južnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visina je cca 102 cm, širina cca 49 cm, a debljina cca 19 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj ćirilični natpis koji glasi:

OVDJE POČIVA RAB BOŽJI

SUPRUGA JOVANA BOKIĆA

PREGO 1900.

Nadgrobnik broj 19

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na južnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visina je cca 110 cm, širina cca 47 cm, a debljina cca 18 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 20

Nadgrobnik je kameni, sastoji se od  postamenta koji je u obliku sanduka i krsta koji se nalazi na vrhu sanduka. Nadgrobnik se nalazi na južnoj strani grobljanske parcele. Sanduk je izrađen od kamena, pravougaone osnove čije su dimenzije: visina cca 45 cm, dužina je cca 144 cm I širina cca 66 cm. Krst je takođe izrađen od kamena dimenzija: visna je cca 76 cm, širina cca 47 I debljina cca 13 cm. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 21

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na južnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visina je cca 120 cm, širina cca 47 cm, a debljina cca 17 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis. Nadgrobnik ne stoji vertikalno u odnosu na teren, pomjeren je u stranu.

Nadgrobnik broj 22

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na južnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visina je cca 99 cm, širina cca 45 cm, a debljina cca 14 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 23

Krstača je kamena, sastoji se od postamenta, tijela i krsta koji se nalazi na vrhu. Nalazi se na južnoj strani grobljanske parcele. Ukupna visina spomenika iznosi cca 159 cm. Dimenzije postamenta iznose: visina je cca 18 cm, dužina je cca 58 cm, a debljina cca 29 cm. Visina krsta iznosi cca 68 cm, širina cca 40 cm i debljina cca 11 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krsta, kao i na  jednoj strani tijela uklesan je nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 24

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na južnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visina je cca 92 cm, širina cca 41 cm, a debljina cca 15 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 25

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na južnoj strani grobljanske parcele, utonuo u zemlju. Njene dimenzije iznose: visina je cca 58 cm, širina cca 39 cm, a debljina cca 15 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Zbog lošeg stanja nadgrobnika, nije moguće ustanoviti dekoraciju i natpis.

Nadgrobnik broj 26

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na južnoj strani grobljanske parcele, obrastao rastinjem i utonuo u zemlju. Njene dimenzije iznose: visina je cca 45 cm, širina cca 32 cm, a debljina cca 10 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Zbog lošeg stanja nadgrobnika, nije moguće ustanoviti dekoraciju i natpis.

Nadgrobnik broj 27

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na južnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visina je cca 97cm, širina cca 41 cm, a debljina cca 17 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 28

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na južnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visina je cca 103 cm, širina cca 46 cm, a debljina cca 16 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 29

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na južnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visina je cca 96 cm, širina cca 44 cm, a debljina cca 15 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 30

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visna je cca 86 cm, širina cca 44 cm, a debljina cca 15 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 31

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visna je cca 115 cm, širina cca 49 cm, a debljina cca 19 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 32

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na južnoj strani grobljanske parcele, obrastao rastinjem i utonuo u zemlju. Njene dimenzije iznose: visina je cca 47 cm, širina cca 37 cm, a debljina cca 12 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Zbog lošeg stanja nadgrobnika, nije moguće ustanoviti dekoraciju i natpis.

Nadgrobnik broj 33

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na južnoj strani grobljanske parcele, obrastao rastinjem i utonuo u zemlju. Njene dimenzije iznose: visina je cca 43 cm, širina cca 38 cm, a debljina cca 12 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Zbog lošeg stanja nadgrobnika, nije moguće ustanoviti dekoraciju i natpis.

Nadgrobnik broj 34

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visna je cca 74 cm, širina cca 45 cm, a debljina cca 14 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 35

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visna je cca 105 cm, širina cca 44 cm, a debljina cca 14 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis i geometrijski motivi.

Nadgrobnik broj 36

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visna je cca 73 cm, širina cca 38 cm, a debljina cca 14 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 37

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visna je cca 62 cm, širina cca 36 cm, a debljina cca 13 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 38

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele obrastao rastinjem. Njene dimenzije iznose: visna je cca 117 cm, širina cca 48 cm, a debljina cca 16 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 39

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele obrastao rastinjem. Njene dimenzije iznose: visna je cca 90 cm, širina cca 50 cm, a debljina cca 18 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 40

Krstača je kamena, sastoji se od tijela i krsta koji se nalazi na vrhu. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele. Ukupna visina spomenika iznosi cca 125 cm. Dimenzije tijela iznose: visina je cca 18 cm, dužina je cca 58 cm, a debljina cca 29 cm. Visina krsta iznosi cca 62 cm, širina cca 55 cm i debljina cca 23 cm. Dimenzije krsta iznose: visina cca 68 cm, širina cca 43 cm I debljina cca 12 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije piramidalnog oblika. Osim upisanog krsta, nije moguće uočiti drugu dekoraciju niti natpis.

Nadgrobnik broj 41

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele, obrastao rastinjem i utonuo u zemlju. Njene dimenzije iznose: visina je cca 70 cm, širina cca 40 cm, a debljina cca 13 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 42

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele na hrpi lomljenog kamenja. Njene dimenzije iznose: visna je cca 82 cm, širina cca 42 cm, a debljina cca 14 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan krst a na drugoj nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 43

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visna je cca 88 cm, širina cca 43 cm, a debljina cca 16 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 44

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visna je cca 95 cm, širina cca 42 cm, a debljina cca 13 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze se dekoracije piramidalnog oblika. Na jednoj strani krstače je uklesan nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 45

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visna je cca 88 cm, širina cca 43 cm, a debljina cca 16 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 46

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele. Njene dimenzije iznose: visna je cca 95 cm, širina cca 47 cm, a debljina cca 13 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze se dekoracije piramidalnog oblika. Na jednoj strani krstače je uklesan nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 47

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele, obrastao rastinjem. Njene dimenzije iznose: visna je cca 93 cm, širina cca 47 cm, a debljina cca 18 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Na jednoj strani krstače je uklesan nečitak ćirilični natpis.

Nadgrobnik broj 48

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele ograđena lomljenim kamenjem. Njene dimenzije iznose: visna je cca 94 cm, širina cca 42 cm, a debljina cca 13 cm. Na vrhovima krakova krsta se nalaze dekoracije u obliku polukugle. Zbog lošeg stanja nadgrobnika, nije moguće ustanoviti dekoraciju i natpis.

Nadgrobnik broj 49

Krstača je kamena, jednostavne izrade. Nalazi se na zapadnoj strani grobljanske parcele, obrastao rastinjem i utonuo u zemlju. Njene dimenzije iznose: visina je cca 88 cm, širina cca 40 cm, a debljina cca 9 cm. Zbog lošeg stanja nadgrobnika, nije moguće ustanoviti dekoraciju i natpis.

Nadgrobnik broj 50, nadgrobnik broj 51 i nadgrobnik broj 52 su jednom stranom zazidani u porodičnoj grobnici porodice Bokić. Grobnica se nalazi na zapadnoj strani grobljanske parcele, u neposrednoj blizini zapanog grobljanskog zida. Porodična grobnica je izgrađena 1974. godine i u njoj je sahranjeno petnaest članova porodice Bokić (u periodu od 1897. do 1989. godine). Grobnica je istočnom stranom okrenuta prema crkvi. Ova strana je izrađena je od crnih granitnih ploča u kombinaciji sa bijelim kamenom. Na centralnom dijelu spomenika uklesan je krug u kojem se nalazi krst sa floralnom ornamentikom. Lijevo I desno su uklesana imena preminulih članova porodice Bokić. 

3. Dosadašnja zakonska zaštita

            Na Privremenoj listi Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH, Crkva sv. Nikole u selu  Domaševo kod Trebinja upisana je pod rednim brojem 677.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Nema podataka o konzervatorsko-restauratorskim radovima niti o radovima koji su ranije vršeni na sanaciji crkve.

Uvidom na terenu koji je izvršen u aprilu 2008. godine od strane saradnika Komisije, ustanovljeni su radovi koji su izvođeni u enterijeru crkve (malterisanje zidova i postavljanje novih kamenih ploča). Rađeno je fugovanje kamena cementnim malterom na zapadnoj fasadi. 

5. Sadašnje stanje dobra

Uvidom na terenu koji je izvršen u aprilu 2008. godine od strane saradnika Komisije, ustanovljeno je da je objekat crkve sv. Nikole u selu Domaševo  u relativno dobrom stanju. Radovi na sanaciji vlage koji se izvode u unutrašnjosti crkve su u toku. Zamijenjene su stare kamene ploče novim pločama, izvršeno je malterisanje unutrašnjih zidova crkve, kao i fugovanje kamena na dijelovima fasade cementnim malterom.

6. Specifični rizici

-          kapilarna vlaga koja se pojavljuje u unutrašnjosti objekta crkve prouzrokovala je oštećenja na zidovima.

III - ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobara nacionalnim spomenikom («Službeni glasnik BiH», br. 32/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A.         Vremensko određenje

B.         Istorijska vrijednost

C.         Umjetnička i estetska vrijednost

C. I.      Kvalitet obrade

C. III.    Proporcije

C. IV.    Kompozicija

C. V.    Vrijednost detalja

D.         Čitljivost

D. II.     Svjedočanstvo o istorijskim promjenama

D. IV.    Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu ili regionalnom maniru

E.         Simbolička vrijednost

E. I.      Ontološka vrijednost

E. II.     Sakralna vrijednost

E. III.    Tradicionalna vrijednost

E. IV.    Vezanost za rituale i obrede

E. V.    Značaj za identitet grupe ljudi

F.         Ambijentalna vrijednost

F. III.     Objekat ili grupa objekata je dio cjeline ili područja

G.        Izvornost

G. I.      Oblik i dizajn

G. III.    Namjena i upotreba

G. IV.   Tradicija i tehnike

G. V.    Položaj i smještaj u prostoru

G. VI.   Duh i osjećanja

Sastavni dio ove odluke su:

-          kopija katastarskog plana,

-          z.k. izvadak, 

-          fotodokumentacija Komisije snimljena u aprilu 2008. godine,

-          nacrti crkve izrađeni od strane saradnika koje je angažovala Komisja za očuvanje nacionalnih spomenika u maju 2008. godine.

Korišćena literatura

U toku vođenja postupka proglašenja graditeljske cjeline nacionalnim spomenikom, korišćena je sljedeća literatura:

1964.    Korać, Vojislav J. Đurić, Crkve sa prislonjenim lukovima u Staroj Hercegovini i Dubrovačko graditeljstvo XV-XVII vijek, Zbornik Filozofskog fakulteta, br. VII, Beograd, 1964, 561-629.

1971.    Korać, Vojislav, Trebinje istorijski pregled II period od dolaska Turaka do 1878. godine, drugi dio,  Zavičajni muzej Trebinje, 1971.

1991.    Marica Šuput, Spomenici srpskog crkvenog graditeljstva XVI-XVII vek, Beograd-Novi Sad-Priština, 1991.

1995.    Ljiljana, Ševo, Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini  do 1878. godine, Banja Luka, 1995.

1998.    Tošić, Đuro, Trebinjska oblast u srednjem vijeku, Istorijski institut SANU, Beograd, 1998.