Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u „Službenom glasniku BiH“, broj 43/08.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 29. januara  do 4. februara  2008. godine je donijela

O D L U K U

I

Istorijska građevina poznata kao Zildžića kuća u Sarajevu proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik čini kuća sa baštom.

Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru označenom kao k.č. 536, k.o. Vrelo Bosne (novi premjer), odnosno k.č. 498/3 (kuća) i k.č. 500 (okućnica), k.o. Donji Butmir (stari premjer), z.k. uložak broj 10, opština Ilidža, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik primjenjuju se mjere zaštite utvrđene Zakonom o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene shodno Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (»Službene novine Federacije BiH«, br. 2/02, 27/02, 6/04 i 51/07).

II

Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika. 

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, na prostoru definisanom u tački I stav 3 ove odluke, utvrđuju se sljedeće mjere zaštite:

-          dozvoljeni su konzervatorsko-restauratorski radovi, uključujući i radove koji imaju za cilj prezentaciju nacionalnog spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i uz stručni nadzor nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine;

-          dozvoljeni su radovi konstruktivne sanacije objekta, primjenom istih ili istovrsnih materijala i primjenom istih tehnoloških pristupa u najvećoj mogućoj mjeri;

-          dozvoljeni su radovi koji imaju za cilj adaptaciju objekta u stalni stambeni objekat, i u tu svrhu moguća je ugradnja instalacija grijanja, struje, vode i kanalizacije.

IV

Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.

V

Svako a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i opštinske službe, suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštetite nacionalni spomenik ili dovedu u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostaviće se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje, nadležnoj službi zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine i opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač.  II - V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web-strani Komisije   (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

Shodno članu V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u »Službenom glasniku BiH«.

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 02-2-170/06-13

30. januara 2008. godine

Sarajevo

Predsjedavajuća Komisije

Amra Hadžimuhamedović

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovu člana 2 stav 1 Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene shodno Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, »nacionalni spomenik« je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine (»Službeni glasnik BiH«, broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za šta ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.

Ismet Krzović iz Sarajeva podnio je, dana 16. avgusta 2006. godine, Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika  prijedlog za proglašenje istorijske građevine Zildžića kuće u Sarajevu, opština Ilidža, nacionalnim spomenikom BiH.

Na osnovu prijedloga, Komisija je pokrenula postupak za donošenje odluke o proglašenju predmetnog dobra nacionalnim spomenikom, u skladu sa članom V Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i odredbama Poslovnika o radu Komisije.

II – PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju, izvršen je uvid u:

-          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući opis i fotografije,

-          dokumentaciju o lokaciji imovine,

-          dokumentaciju o sadašnjem vlasniku i korisniku dobra,

-          istorijsku, arhitektonsku i drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korišćenja dokumentacije u sklopu ove odluke.

Na osnovu uvida u  prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Zildžića kuća nalazi se u podnožju planine Igman 1 km sjeverno od Vrela Bosne. Zapadno od objekta nalazi se selo Bačevo, a na udaljenosti od 3 km središnje područje opštine Ilidža.

Pristup Zildžića kući omogućen je cestom koja povezuje Vrelo Bosne sa južne strane, i stari put između Blažuja i Ilidže, sa sjeverne strane, i to na mjestu zvanom Plandište. Objekat se nalazi u ulici Vrelo Bosne br. 44, državno je vlasništvo, sa pravom korišćenja  Medija (Edhem) Saliha i Rejhane Mušić, rođene Medija.

Istorijska građevina Zildžića kuće u Sarajevu, opština Ilidža, nalazi se na lokaciji označenoj kao k.č. broj 536, k.o. Vrelo Bosne (novi premjer), k.č. 498/3 (kuća) i k.č. 500 (okućnica), k.o. Donji Butmir (stari premjer), z.k. uložak br. 10, opština Ilidža, Kanton Sarajevo, Federacija Bosne i Hercegovine.

Istorijski podaci(1)

Područje Ilidže ima istorijski kontinuitet koji seže do mlađeg kamenog doba, a postoje naznake da je čovjek na ovim područjima živio još i ranije(2). Arheološki ostaci, dokumenti i drugi materijalni ostaci svjedoče da je područje bilo naseljeno tokom svih značajnih istorijskih epoha.

Na ovom području, zbog izuzetnih klimatskih i drugih uslova(3), imućniji stanovnici Sarajeva gradili su takozvane ishodne kuće, kule i čardake(4).

Najstariji do sada poznati podatak o jednom ljetnikovcu, odnosno ishodnoj kući, na ovom području nalazi se u Putopisu Benedikta Kuripešića iz 1531. godine. U svom Putopisu, B. Kuripešić ostavlja zapis o ljetnikovcu Gazi Husref-bega. Ova ishodna kuća se nalazi u Glavogodini, selu u blizini Vrela Bosne(5).

Ishodne kuće, uz kule i odžake, spadaju u objekte za povremeni boravak. Po svojoj formi i namjeni vrlo su bliske odžacima. Ove građevine su služile bosanskim feudalcima za ljetni odmor, ali i za povremene porodične ishode i druge vrste okupljanja u prirodi. Ishodne kuće, imaju pravougaonu osnovu, i prostirale su se uglavnom u širinu i najčešće su imale jedan, a u rjeđim slučajevima dva sprata. Materijalizacija ishodnih kuća je vršena, kao i u slučaju odžaka, od kamena, ćerpiča i drveta(6).  Gradnja ishodišnih kuća na području Ilidže i Sarajevskog polja odigrala je značajan uticaj na prostorno-volumensku i funkcionalnu organizaciju područja, kao i na konstrukcijska rješenja kuća na selu(7).

U Hrasnici je sačuvano više ishodnih kuća. Ove kuće pripadaju porodicama Hadžiosmanović, Sidro, Filipović i Glođo.

U Butmiru, do zadnjeg rata u BiH, su bile sačuvane ishodne kuće porodica Čomara i Kasumagić-Zečević.

U selu Kovači sačuvani su ostaci kuće Hasanbegović, stari više od dva vijeka, te nešto mlađi i manje zanimljivi primjeri, vremenom prepravljanih kuća porodica Semiz i Hrasnica(8).

U analizi prostornog rasporeda begovskih kula, odžaka i ishodnih kuća može se primijetiti da se one nalaze, osim dva izuzetka, sjeverozapadno od zamišljene crte Butmir-Hrasnica/Lasica(9).

Ovaj podatak predstavlja još jednu potvrdu da je posjedovanje zemljišta u različitim područjima Ilidže određivao društveni položaj vlasnika. Posebnost pojedinog područja odražavala se na različite načine na terenu, u ovom slučaju dijelom i kroz gradnju različitih objekata ladanjske seoske arhitekture(10).

Zildžića kuća spada u red rijetkih očuvanih primjera ishodnih kuća u okolini Sarajeva(11). Prvi trag o postojanju kuće vodi do kraja XIX vijeka, kada je vlasnik objekta bila porodica Mašić(12). 

Od 1958. do zadnjeg rata u BiH (1992-95), vlasnici su ovaj objekat i dalje koristili kao ishodnu kuću, koja je služila za dokolicu, ljetni odmor i porodična i druga okupljanja.

Do 1992. godine, kompletna originalna oprema i namještaj ove građevine, je bilo u vrlo dobrom stanju.

Tokom rata u BiH (1992-95), kuća biva zaposjednuta od strane pripadnika VRS. U tom periodu objekat je opljačkan, razoren i djelimično zapaljen. Od bogatog pokretnog nasljeđa kuće nije ostalo ništa.

U periodu nakon rata, objekat se vraća u na korišćenje izvornim vlasnicima.

2. Opis dobra

Zildžića kuća pripada tipu ishodnih kuća. Građevina se sastoji iz prizemnog dijela i sprata, a između ovih nivoa se nalazi jedna manja međuspratna prostorija.

Tlocrtne dimenzije ovog objekta su 12,30 m x 7,90 m. Visina objekta, do pod strehu, je cca 7,20 m. Objekat je pokriven četvorovodnim krovom. Visina sljemena iznosi  cca 11,10 m.

Ulaz u objekat se nalazi na jugoistočnoj fasadi. Ulazna vrata su dvokrilna hrastova i imaju  dimenzije 1,40 m x 1,92 m. Vrata se zatvaraju originalnim ključem, a iznutra je moguće dodatno osigurati objekat mandalom, masivnom hrastovom gredom koja se horizontalno užljebljuje u kameni zid, sa strana. Iz ovih vrata se pristupa glavnoj prostoriji koja je namijenjena za dnevni boravak. Cjelokupan prizemni prostor je unutrašnjih dimenzija cca 10,90 m x 6,50 m a dijeli se na veći dnevni boravak dimenzija 8,15 m x 6,50 m, i pravougaonu magazu na jugozapadnoj strani unutrašnjih dimenzija cca 2,55 m x 5,00 m. Svijetla visina prizemlja iznosi cca 3,90 m, dok visina magaze iznosi cca 1,80 m. Pod dnevnog boravka je krupna kaldrma, koju na određenim mjestima zamjenjuje nabijena zemlja.

Najočuvanija kaldrma nalazi se u ulaznom dijelu. Dio ove prostorije, od centralnog drvenog stuba, do sjeverozapadnog zida, u originalnoj formi je bio uzdignut, i tu se nalazila drvena platforma gdje se provodio najveći dio vremena. Dimenzije ove kvadratne  platforme su bile cca 3,40 m x 3,40 m.

Cjelokupan dnevni boravak je vrlo mračna prostorija, sa nesrazmjerno malo spoljnih otvora, iz čega je lako izvući zaključak da se dnevni život uglavnom odvijao u spoljašnjem dijelu posjeda.

Na sjeveroistočnom  dijelu ulazne jugoistočne fasade nalazi se otvor dimenzija cca 70 cm x 80 cm, a otvor sličnih dimenzija se nalazi i na bočnoj, sjeveroistočnoj fasadi. Ovi prozori su drveni i nezastakljeni. Na sredini se nalazi horizontalna tanka metalna šipka. Parapeti su izuzetno visoki, i iznose cca 270 cm.

Po središnjoj osovini prizemlja, paralelnoj sa pristupnom fasadom građevine, smještena su dva drvena stuba, na koje se oslanja horizontalna greda koja nosi stropnu konstrukciju. Ovi stubovi su kvadratne osnove cca 25 cm x 25 cm, visoki cca 370 cm. Stubovi su oslonjeni na snažne kamene potpore kružne osnove.

Drveni stubovi  pri dnu mijenjaju svoju kvadratnu osnovu, prelazeći u kružnu.

Sudeći po navodima sadašnjeg vlasnika, originalno je bio postavljen samo središnji stub. Drugi stub, bliži sjeveristočnoj fasadi, postavljen je naknadno, iako se oduvijek nalazio u prostoru prizemlja, horizontalno položen. Izvorno, u ovom dnevnom dijelu su se nalazile sećije, koje su predstavljale osnovni namještaj objekta(13).

Iz dnevnog boravka se pristupa u prostor magaze pomoću niskih drvenih vrata dimenzija cca 75 cm x 160 cm. Pored ovih vrata se nalazi i jedan unutrašnji prozor, između dnevnog boravka i magaze, dimenzija cca 80 cm x 50 cm. Pod magaze je mješavina zemlje i krupne kaldrme. Uz zid koji odvaja magazu i dnevni boravak su smještene drvene stepenice koje vode ka gornjem spratu ove građevine. Ove stepenice su zakrivljene na "L", i sastoje se od dva vertikalna kraka stepenica i drvenog podesta-platforme između njih. Širina prvog kraka iznosi cca 1,00 m, i ovim krakom se pristupa na drvenu platformu na nivou +1,90 m. Dimenzije ove platforme iznose cca 3,85 m x 1,30 m. Jugozapadni kraj ove platforme je služio kao otvorena ostava gdje su smještane namirnice potrebne za pripremu hrane. Ispod platforme i prvog kraka stepeništa, u prizemlju nalazi se niski, drvenim pregradama ograđeni prostor, koji je služio kao ostava.

Sa iste platforme se pristupa niskoj međuspratnoj prostoriji koja se nalazi iznad magaze. Ova prostorija je istih dimenzija kao i prizemna magaza, a prvenstveno je služila za pripremu jela(14). U ovoj prostoriji se nalaze dva spoljna prozora dimenzija cca 70 cm x 80 cm. Jedan prozor se nalazi na ulaznoj fasadi, a drugi na jugozapadnoj strani. Oba prozora su drvena, bez stakla. Drveni pod prostorije je u lošem stanju.

U cjelokupnoj građevini ne nalazimo na ognjište, niti na jedan odžak. Dakle, sasvim sigurno objekat nije zagrijavan, niti je u njemu kuvana hrana(15). Sa istog drvenog podesta na nivou +1,90 m, pristupa se drugom stepenišnom kraku koji vodi na sprat, na nivo +4,17 m. Ovaj drveni stepenišni krak, širine cca 90 cm je teško oštećen. Kretanje ovim stepenšnim krakom je moguće, ali uz veliki rizik.

Jedna od prostorija na spratu je je abdesluk, na koji se vežu ostale prostorije. Ova prostorija je približnih mjera 3,40 m x 2,50 m, s tim da je njena korisna površina manja, iz razloga što se u abdesluku nalazi i dio pristupnog stepenišnog kraka. Na sjeverozapadnoj strani abdesluka se nalazi drveni otvor dimenzija 80 cm x 140 cm.

Iz abdesluka se, prema sjeveroistoku ulazi u jednu ostavu, koja je mogla koristiti i kao soba za spavanje. Dimenzije ove prostorije su 3,70 m x 2,55 m. Na sjeverozapadnom zidu divhane nalazi se drveni prozor dimenzija 80 cm x 140 cm, bez ostakljenja.

Sa suprotne jugozapadne strane divhane, nalazi se kupaonica dimenzija cca 4,50 m x 2,85 m. U sklopu kupaonice, na krajnjem jugozapadnom zidu nalazi se banjica ili hamamdžik(16), dimenzija cca 1,00 m x 1,00 m. Iz prostora banjice, prema spoljašnjem zidu, vodi ostatak jedne željezne cijevi, koja je očito služila za odliv vode. Ova cijev je još uvijek vidljiva sa spoljne strane objekta. Na istom jugozapadnom spoljašnjem zidu nalazi se teško oštećeni otvor, prozor dimenzija 45 cm x 25 cm. Na sjeverozapadnom zidu kupaonice nalazi se drveni prozor dimenzija 80 cm x 140 cm, bez ostakljenja, a u blizini ulaza još su vidljive devastirane police koje su služile za ostavljanje rublja i drugih potrepština.

Na abdesluk, prema prednjem jugoistočnom dijelu, nadovezuje se kamerija(17) dimenzija cca 5,70 m x 2,60 m. Ovaj prostor je prema prednjoj jugoistočnoj fasadi isturen, a ovaj doksat je dimenzija cca 2,60 m x 1,00 m. Na frontu doksata se nalaze dva drvena prozora dimenzija 80 cm x 140 cm, i na jednom od njih je još sačuvan originalni drveni mušebak. Na bokovima doksata se nalaze još dva manja prozorska otvora dimenzija 60 cm x 140 cm, sa sačuvanim mušebcima. Sa bočnih strana kamerije pristupa se čardacima(18). Dimenzije jugozapadnog kvadratnog čardaka su  4,50 m x 4,50 m, a dimenzije pravougaonog sjeveroistočnog čardaka su 4,50 m x 4,80 m. Oba čardaka imaju po dva drvena prozora bez ostakljenja na prednjoj jugoistočnoj fasadi, s tim da im se razlikuju dimenzije i kvalitet. Prozori sjeveroistočnog čardaka su originalni, dimenzija 80 cm x 140 cm. Prozori jugozapadnog čardaka su promijenjeni od strane sadašnjeg vlasnika tokom druge polovine XX vijeka. Ovi drveni dvokrilni prozori su dimenzija 1,00 m x 1,20 m. Oba čardaka na svojim bočnim spoljašnjim zidovima imaju još po jedan analogni i originalni prozorski otvor dimenzija 80 cm x 140 cm.

Pod svih prostorija na spratu je drveni, a svijetla visina sprata iznosi 3,00 m u svim prostorijama.

Unutrašnja vrata su na svojim originalnim pozicijama, i njihove približne dimenzije su 90 cm x 200 cm.

Ulazna jugoistočna fasada je simetrična fasada sa centralno postavljenim ulaznim portalom dimenzija 1,40 m x 1,92 m. U prizemnom dijelu se, simetrično bočno rasporedjeni, nalaze drveni prozorski otvori dimenzija cca 70 cm x 80 cm. Na spratu se nalazi doksat sa dva originalna drvena prozora. Sjeveroistočno od doksata se nalaze još dva originalna spratna prozora dimenzija 80 cm x 140 cm. Jugozapadno od doksata se nalaze dva naknadno postavljena dvokrilna drvena prozora, dimenzija 1,00 m x 1,20 m. Površina fasade je prekrivena završnom bijelom bojom. Doksat je pokriven dvovodnim krovom, čije je sljeme okomito na prednju vodu glavnog četvоrovodnog krova.

Jugozapadna fasada je okarakterisana različitim visinama dva kraja fasade, uzrokovanim padom terena. Jugoistočni kraj ove fasade je viši za 120 cm u odnosu na sjeverozapadni kraj iste fasade. U prizemnoj zoni se nalazi jedan prozorski otvor prema magazi približnih dimenzija 70 cm x 80 cm. U spratnoj zoni, a krajnje sjeverozapadno, nalazi se mali prozor banjice, ispod kojeg je uočljiva željezna cijev koja je služila za odvod vode. U jugoistočnoj zoni se nalazi teško oštećeni prozorski otvor 80 cm x 140 cm Čitava fasada je znatno oštećena do te mjere da je moguće vidjeti unutrašnjost sprata. Četvrta voda krova, koja pokriva ovu zonu građevine, je potpuno urušena, pa se vidi cjelokupan tavanski prostor.

Sjeveroistočna fasada je, kao i jugozapadna fasada, okarakterisana različitim visinama dva kraja fasade, uzrokovanim padom terena, za 120 cm. U prizemnoj zoni, prema jugoistoku, nalazi se jedan prozorski otvor približnih dimenzija 70 cm x 80 cm. U spratnoj zoni, na dva kraja,  nalazi se po jedan prozorski otvor dimenzija 80 cm x 140 cm. Na jugoistočnom prozoru sačuvan je originalni mušebak. Jedna voda, četvorovodnog krova, koja pokriva ovaj dio građevine je oštećena. Površina fasade je prekrivena završnom bijelom bojom.

Sjeverozapadna fasada je zadnja fasada sa dva bočno postavljena zatvorena prozorska otvora dimenzija 80 cm x 140 cm. Visina ove fasade, u odnosu na ostale fasade je znatno niža, zbog pada terena, ali i zbog dodatnog nasipa zemlje.

U konstruktivnom smislu, prizemlje objekta je izgrađeno od grubo obrađenih komada kamena, kombinovanih sa horizontalnim drvenim elementima, koji formiraju masivni zid debljine 70 cm. Ovaj masivni zid počiva takođe na kamenim temeljima.

Dva unutrašnja drvena nosiva stuba u prizemlju, takođe se nalaze  na čvrstoj kamenoj podlozi ukopanoj duboko u pod prizemlja, koji je svojevrsna kombinacija krupne kaldrme i zemlje. Sprat je izgrađen od ćerpiča i drvenih greda i kosnika, koji tvore takozvani „bondruk“ sistem. Debljina spoljašnjeg zida na spratu iznosi 20 cm. Konstruktivni sistem četvorovodnog krova je drveni, i u vrlo je lošem stanju. Krajnji pokrov predstavljaju crepovi, a originalni pokrov je nepoznat. Stepenice koje vode od prizemlja prema spratu su drvene, kao i međuspratna konstrukcija. Spoljašnja drvenarija je originalna, osim dva prozora na prednjoj jugoistočnoj fasadi. Unutrašnja vrata na spratu su drvena i originalna.

Spoljašnji dio posjeda je nerazdvojivi dio cjelokupnog kompleksa. Prvobitno, jugozapadno od objekta se nalazio mutvak, koji je korišćen kao ljetna kuhinja, i koji je, s obzirom na to da u objektu nema ognjišta niti odžaka, predstavljao funkcionalno komplementarnu cjelinu sa samim objektom.

Jedna od glavnih svrha dolaska vlasnika je bio izlazak u prirodu, o čemu svjedoče nesrazmjerno mali spoljni otvori u prizemlju. Iz ovoga je jasno da se danju uglavnom koristio prostor izvan kuće. Ovaj spoljašnji prostor je dakle predstavljao pravi dnevni boravak ove ishodišne kuće. Danas se jugozapadno od objekta, u istom posjedu, na udaljenosti od nekoliko desetina metara nalazi privatni prizemni objekat izgrađen od čvrstog materijala i jedan pokretni objekat - kontejner.

Po svjedočanstvu sadašnjeg vlasnika, kuća je imala svoju ulaznu kapiju na istočnoj prilaznoj strani do druge polovine XX vijeka.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Nema podataka o prethodnoj zaštiti objekta.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Nema pismenih podataka o bilo kakvim dosadašnjim istraživačkim ili konzervatorsko-restauratorskim radovima na objektu.

5. Sadašnje stanje dobra

Uvidom u stanje na terenu koji je obavljen u oktobru 2007. godine, ustanovljeno je da je objekat je u vrlo lošem konstruktivnom stanju, a sprat i krovna konstrukcija su pred kolapsom. Masivni prizemni dio objekta, koji je građen od grubo obrađenog kamena, kombinovanog sa drvenim horizontalnim elementima, je najočuvaniji dio građevine. Ovoj prizemnoj konstrukciji, koja takođe pokazuje znakove umora materijala i koja je oštećena, ne prijeti neposredna opasnost od kolapsa. Spoljni zidovi gornjeg, spratnog dijela objekta su u vrlo lošem stanju. Na ovom dijelu objekta, mjestimično potpuno nedostaje ispuna od ćerpiča i vidljiva je prazna drvena „bondruk“ konstrukcija. Drvena krovna konstrukcija u jugozapadnom dijelu je doživjela kolaps, a krov ne vrši svoju zaštitnu ulogu objekta i nalazi se  pred  urušavanjem. Fasade su znatno oštećene. U najboljem stanju je prednja jugoistočna i bočna sjeveroistočna fasada, na kojima se još jasno nazire bijela završna boja, ostale fasade su teško oštećene, a mjestimično nedostaju čitavi dijelovi fasade. Spoljašnja i unutrašnja drvenarija su oštećene i neodržavane. Od spoljašnje drvenarije, ulazna dvokrilna vrata su najočuvaniji element koji je u funkciji.

U unutrašnjosti objekta, drvena međuspratna konstrukcija, poduprta prizemnom kamenom konstrukcijom i centralnim drvenim stubovima, u stanju je da nosi teret gornjeg dijela kuće. Drvena podna konstrukcija galerije između prizemlja i sprata, iznad prizemne magaze nije više u stanju podnijeti veće terete, i neprohodna je. Drvene stepenice koje vode prema spratu su u kritičnom stanju, mada je još uvijek, preko njih, moguće pristupiti spratu, uz veliku dozu rizika. I prizemlje i sprat su devastirani, a inventar kuće je potpuno uništen.

6. Specifični rizici

-          nepreduzimanje mjera zaštite i redovnog održavanja;

-          prodor atmosferske vlage u objekat.

III -   ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom (»Službeni glasnik BiH«, broj 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A.         Vremensko određenje

B.         Istorijska vrijednost

C.         Umjetnička i estetska vrijednost

iii.         Proporcije

iv.         Kompozicija

vi.         Vrijednost konstrukcije

D.         Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)

iv.         Svjedočanstvo o odredjenom tipu, stilu ili regionalnom maniru

v.          Svjedočanstvo o tipičnom načinu života u određenom razdoblju

E.         Simbolička vrijednost

iii.         Tradicionalna vrijednost                           

G.        Izvornost

i.          Oblik i dizajn

ii.         Materijal i sadržaj

iv.         Tradicija i tehnike

v.          Položaj i smještaj u prostoru

H.         Jedinstvenost i reprezentativnost

i.          Jedinstven ili rijedak primjerak određenog tipa ili stila

I.          Cjelovitost (cjeline, područja, zbirke)

i.          Fizička cjelovitost (kompaktnost)

iii.         Zaokruženost (kompletnost)

Sastavni dio ove odluke su:

-          fotodokumentacija izrađena na licu mjesta od strane saradnika Komisije septembra 2007. godine;

Korišćena literatura

1953.    Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom, III-IV, Spomenici osmanlijske arhitekture u BiH, Kultura stanovanja, Alija Bejtić, Sarajevo

1967.   Kadić, Muhamed, Starinska seoska kuća u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, 1967.

1991.   Kreševljaković, Hamdija, Izabrana djela II, „Kule i odžaci u BiH“, Veselin Masleša, Sarajevo.

2000.    Ilidža, Razni autori, Izdavač: opština Ilidža, Sarajevo

(1) Više podataka o naselju Ilidža vidjeti u Odluci o proglašenju Prethistorijskog naselja na Butmiru i  Odluci o proglašenju arheološkog područja - Rimske iskopine na Ilidži, nacionalnim spomenicima Bosne i Hercegovine.

(2) Grupa autora, Ilidža, Z. Marić – Od Butmira do Desitijata, str. 191., izdavač: opština Ilidža, Sarajevo 2000.

(3) Područje Ilidže bogato je ljekovitim termalnim vodama.

(4) Već u rano proljeće krenule bi kolone Sarajlija u fijakerima ka Ilidži da negdje u hladovini, oko izvora rijeke Bosne ili na obalama Željeznice i Zujevine teferiče uz svirku i pjesmu, o čemu svjedoče i narodne pjesme: „Pivo piju age Sarajlije, na Ilidži pokraj Željeznice“, Razni autori, Ilidža, B. Zlatar – Ilidža, str. 193., izdavač: opština Ilidža, Sarajevo 2000.

(5) Grupa autora, Ilidža, B. Zlatar – Ilidža, str. 194., izdavač: opština Ilidža, Sarajevo 2000.

(6) Grupa autora, Ilidža, M. H. Ćeman – Ishod na Ilidžu, str. 262., izdavač: opština Ilidža, Sarajevo 2000.

(7) U početnoj fazi taj je uticaj bio manji, ali je izdvajanjem sloja bogatih seljaka postao jači. Ugledajući se na begove i imućne gradjane Sarajeva, koji su ishodili u svoje kule, odžake i ishodne kuće razasute po imanjima na širem području Ilidže, imućni seljaci započeli su s gradnjama svojih porodičnih kuća koje predstavljaju varijaciju ishodišnih kuća u nešto skromnijim oblicima, konstrukcijskim rješenjima i opremljenosti unutrašnjih prostorija. Može se pretpostaviti da je manji broj takvih seoskih kuća podignutih pod uticajem ishodnog tipa kuće promijenio vlasnike. U vremenima izrazitog naleta liberalne kapitalističke privrede krajem 19. vijeka, i kasnije pojavom ekonomske krize, jedan dio obogaćenih seljaka bio je prisiljen prodati kuće podignute pod uticajem arhitekture ishodnih kuća. Neke kuće, posebno u Hrasnici, su na taj način došle u posjed istaknutih sarajevskih porodica. Tokom vremena su te seoske kuće podvedene pod kategoriju ishodnih kuća, iako ne pripadaju toj kategoriji istorijskih gradjevina. Razni autori, Ilidža, M. H. Ćeman – Ishod na Ilidžu, str. 263., izdavač: opština Ilidža, Sarajevo 2000.

(8) Grupa autora, Ilidža, M. H. Ćeman – Ishod na Ilidžu, str. 263., izdavač: opština Ilidža, Sarajevo 2000.

(9) Izuzetak čine kula begova Kotorija u Kotorcu i odžak u Dobrinji. Ovi objekti se nalaze istočno od zamišljene crte. - Razni autori, Ilidža, M. H. Ćeman – Ishod na Ilidžu, str. 264., izdavač: opština Ilidža, Sarajevo 2000.

(10) Razni autori, Ilidža, M. H. Ćeman – Ishod na Ilidžu, str. 264., izdavač: opština Ilidža, Sarajevo 2000.

(11) Ovaj objekat je jedan od malobrojnih materijalnih dokaza o određenom načinu života vladajućeg begovskog sloja stanovništva u Sarajevu.

(12) Razija Zildžić, rođena Softić, supruga uglednog advokata Zildžića, 28. maja 1937.godine postaje vlasnik nekretnine. Gospođa Zildžić nije imala potomstva, pa nakon smrti supruga, poklanja ovaj objekat svom rođaku Edhemu Mediji, čija je majka bila sestra Razijine majke. Februara 1958. godine s njim potpisuje darovni ugovor, kojim objekat i ostatak posjeda poklanja Edhemu Mediji, uz uslov da će novi vlasnik, dok mu to omogućavaju materijalne prilike, klati svake godine kurbane u Razijino ime. Razija zadržava pravo korišćenja objekta i ostatka posjeda do svoje smrti. Nakon smrti Edhema Medije, ovu građevinu je naslijedio njegov sin, Salih Medija.

(13) Sav vidljivi namještaj je nepomična fotelja ili sećija. Na njoj se čovjek odmara, a na njoj se i spava. Sav ostali prostor je slobodan, čist i zastrt šarenim ćilimima, pa nam se soba čini još prostranijom, a sve se odvija u istom halvatu izravno na ćilimu ili sećiji bez imalo osjećaja prostorne skučenosti, kojom toliko u Evropi razbijaju glavu. (Alija Bejtić, Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom, III-IV, Spomenici osmanlijske arhitekture u BiH, „Kultura stanovanja“, str. 278., Sarajevo 1953.)

(14) Po svjedočanstvu sadašnjeg vlasnika, u ovoj niskoj prostoriji svijetle visine 1,98 m, tradicionalno su se razvijale pite. Termička obrada pita i druge hrane se vršila u, danas nepostojećem, spoljašnjeg mutvaku, odnosno ljetnjoj kuhinji.

(15) Iz ove činjenice proizilazi važan zaključak da se objekat koristio samo ljeti, i da nije služio za stalni boravak, jer stanarima, u klimatskoj oblasti Vrela Bosne, gdje se temperatura zimi spušta i do -20°C, ne bi bio moguć život bez zagrijavanja prostora. Godina gradnje, kao ni prvobitni vlasnici nisu poznati. Stoga su bile otvorene mogućnosti da ovaj objekat ne pripada kategoriji ishodnih kuća, već ruralnih kuća iz osmanskog perioda koje su rađene po uzoru na ishodne kuće bosanskih feudalaca. Čest je slučaj da ovakve kuće bivaju kupljene od strane bosanskog plemstva, što može dovesti do pogrešnog zaključka o porijeklu i kategoriji objekta. Iz nepostojanja jednog važnog funkcionalnog elementa Zildžića kuće, moguće je izvući prilično siguran zaključak da Zildžića kuća zaista spada u kategoriju ishodnih kuća.

(16) S desne ili lijeve strane peći orijentalne kuće u BiH, nalazi se banjica ili hamamdžik, površine oko jednog četvornog metra. Voda se lijeva iz ibrika, a topla voda  se u ibrik toči iz velikog glinenog vrča ili pešnjaka, koji stoji ugrađen u samoj peći do banjice, i koga zagrijavaju plinovi iz peći. (Alija Bejtić, Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom, III-IV, Spomenici osmanlijske arhitekture u BiH, „Kultura stanovanja“, str. 278. , Sarajevo 1953.)  

U slučaju Zildžića kuće, hamamdžik je građen bez peći, što je još jedan dokaz da se ovdje radi o ishodnoj kući, odnosno ljetnikovcu, a nikako o stalnom stambenom objektu.

(17) U nekim kućama na divhanu se veže kamerija ili jazluk (Hercegovina), prema spolja nešto izbačen prostor s mušepcima, čohom i jastucima, gdje kućna čeljad, posebno ženskinje, izjutra doručkuje i u predvečerje toplih dana najradije sjedi. Građena je od lakog i tesanog materijala i isturena prema spolja. Alija Bejtić, Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom, III-IV, Spomenici osmanlijske arhitekture u BiH, „Kultura stanovanja“, str. 278., Sarajevo 1953.  

(18) Na spratu su sobe s mnogo više prozora. To su čardaci ili čardačići, u kojima se ljetuje. Alija Bejtić, Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom, III-IV, Spomenici osmanlijske arhitekture u BiH, „Kultura stanovanja“, str. 278., Sarajevo 1953.