Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 36/09.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 20. do 27. novembra 2007. godine, donijela je

O D L U K U

I

Graditeljska cjelina - Javno ljetno kupalište „Kupaje“ u Stocu proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru označenom kao k.č. I/410, z.k. uložak broj 423, k.o. Stolac, opština Stolac, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik primjenjuju se mjere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika, ustanovljene u skladu sa Aneksom 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Federacije BiH”, br. 2/02, 27/02, 6/04 i 51/07).

II

Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije)  dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika. 

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, na prostoru definisanom u tački I stav 2 ove odluke, utvrđuju se sljedeće mjere zaštite:

-          dozvoljeni su konzervatorsko-restauratorski radovi, uključujući i radove koji imaju za cilj prezentaciju nacionalnog spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i uz stručno nadziranje nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine;

-          prije početka konzervatorsko-restauratorskih radova na objektu, izvršiti detaljno snimanje postojećeg stanja;

-          projekat konzervatorsko-restauratorskih radova treba uključiti metodološki pristup koji će biti usmjeren na zaštitu istorijskih vrijednosti objekta;

-          obavezno je sačuvati originalni izgled objekta u pogledu obrade arhitektonskih detalja, boje zidova, tretmana fasada, konstrukcije objekta i nije dozvoljena promjena stilskih karakteristika uklanjanjem ili dodavanjem pojedinih dekorativnih elemenata i arhitektonskih detalja;

-          prilikom konzervatorsko-restauratorskih radova koristiti materijale iste kao originalne, originalne tehnike, obrade materijala;

-          izvršiti konstruktivnu sanaciju bazena i pratećih sadržaja vezanih za bazen.

IV

Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su suprotni odredbama ove odluke.

V

Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i opštinske službe, suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili dovedu u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostaviće se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje,  nadležnoj službi zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine i opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač.  II - V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web-stranici Komisije   (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

Prema članu V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u «Službenom glasniku BiH».

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 02-2-12/04-12

21. novembra 2007. godine

Sarajevo

Predsjedavajuća Komisije

Ljiljana Ševo

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovu člana 2 stav 1 Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, ustanovljene prema Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za šta ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za to dobro podnesen zahtjev.

Udruženje za obnovu građanskog povjerenja u opštini Stolac je, dana 15. januara 2004. godine, Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika podnijelo prijedlog za proglašenje Javnog ljetnog kupališta u Stocu nacionalnim spomenikom BiH.

Na osnovu prijedloga, Komisija je pokrenula postupak za donošenje odluke o proglašenju predmetnog dobra nacionalnim spomenikom, u skladu sa članom V Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i odredbama Poslovnika o radu Komisije.

II – PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju, izvršen je uvid u:

-          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući opis i fotografije,

-          dokumentaciju o lokaciji imovine,

-          dokumentaciju o sadašnjem vlasniku i korisniku dobra,

-          istorijsku, arhitektonsku i drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korišćenja dokumentacije u sklopu ove odluke.

Na osnovu uvida u  prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Graditeljska cjelina „Javno ljetno kupalište – Kupaje“ nalazi se u samoj stolačkoj Čaršiji, na obali rijeke Bregave. Ova graditeljska cjelina je, prema istoku, odvojena slijepim zapuštenim putem širine cca 6,00m od hotela „Bregava“.

Sa sjevera, ovo područje tangira lokalni put koji povezuje Mostar i Bileću. Područje „Kupaja“ se nalazi na visinskoj koti cca 3,00 m spuštenoj u odnosu na put, tako da je ovo područje prostorno i vizuelno odvojeno.

Južni prilazni put je povezan sa srcem stolačke Čaršije kamenim mostom koji se nalazi jugoistočno od područja „Kupaja“.

Na zapadnoj strani, „Javno ljetno kupalište – Kupaje“ je ograničeno kompleksom fabrike duvana.

Graditeljska cjelina „Javno ljetno kupalište – Kupaje“ nalazi se na lokaciji označenoj kao k.č. broj I/410, z.k. uložak broj 423, k.o. Stolac, opština Stolac, Federacija Bosne i Hercegovine.

Istorijski podaci(1)  

Tragovi ljudskog postojanja u Stocu sežu do paleolita. Prisutna su nalazišta iz gornjopaleolitske i epipaleolitske epohe, uporediva sa poznatijim nalazištima iz južne Italije i Francuske.

Nalazišta iz neolitskog perioda predstavljaju kontinuitet života i razvoja ovog prostora. Dokazi o neolitskom naselju su prisutni u polju uz Bregavu, koje nije dovoljno istraženo.

Na visoravni Ošanići bio je smješten ilirski grad Daorson, koji egzistira od 5. vijeka p.n.e. do 1. vijeka n.e.

Postoje i čvrsti dokazi o kontinuitetu života u rimskom periodu. Sačuvani su ostaci rimskog kupališta, rimskih kuća i ostaci malog hrama kod tvrđave Vidoštak.

Posebno je značajan srednjovjekovni period, jer se u Stocu i njegovoj okolini nalaze najznačajniji materijalni dokazi o postojanju pripadnika "crkve Bosanske".

U okolini Stoca se nalazi čuvena nekropola iz tog perioda, Radimlja, ali i Boljuni, Nekuk i Bitunja. Početkom osmanskog perioda, 1469. godine, Stolac je bio opisan kao grad sa tri vinograda, jedanaest kuća i šest neoženjenih(2).

Osmanski period u Stocu počinje transformacijom naselja i stvaranjem novih urbanih struktura: džamija, hamam, medresa, čaršija, mahala i tvrđava. Naselje se razvija u kotlini i u podnožju brda koja okružuju kotlinu.

Stolac je, pored glavne čaršije u samom središtu grada, imao još dvije čaršije, i to Podgradsku i čaršiju kod Inat-ćuprije.

Tokom austrougarskog perioda (1878-1918) u Stocu su izgrađene brojne građevine i urbanistički kompleksi koji će se trajno uklopiti u urbanističko tkivo grada. U sklopu ovog talasa izgradnje Stoca, napravljen je i vodovod, čija je istorija bliska gradnji kompleksa ljetnog kupališta „Kupalji“(3).

Ovo javno ljetno kupalište u Stocu, u narodu je poznato kao „Kupaji“ ili „Kupaje“, prvobitno je bilo zamišljeno kao kupalište austrijskih oficira.

Precizan podatak kada su izgrađeni „Kupaji“ nije moguće utvrditi. Moguće je samo utvrditi da se kompleks gradio u nekoliko faza, tokom prve decenije XX vijeka(4).

Ured katastra opštine Stolac osnovan je 1897. godine. Na nacrtu regulisanja rijeke Bregave od 27.06.1897. godine, evidentno je nepostojanje pomenutog kompleksa.

Na kasnijoj mapi iz austrougarskog perioda, pronađenoj u katastru opštine Stolac, nalazi se ucrtan kompleks „Kupaja“. Nažalost, na ovoj mapi nije upisana godina, ali sa velikom sigurnošću se može tvrditi da je ova mapa iz prve decenije XX vijeka(5). 

Most koji se nalazi na jugoistočnoj strani od „Kupaja“ i koji povezuje „Kupaje“ sa stolačkom Čaršijom, sudeći po kamenoj ploči postavljenoj na zapadnoj strani mosta, izgrađen je 1900. godine. Bočni kameni kanal, kojim se vodila voda iz Bregave, očigledno je izgrađen nešto kasnije. Pošto su se ovim kanalom, „Kupaji“ snabdijevali vodom, svakako da je vrijeme nastanka bazena iza 1900. godine.

Na urbanističkom nacrtu iz austrougarskog perioda, lako je uočiti da se sjeverno od bazena ne nalazi postojeća centralna prostorija. Umjesto nje, nalaze se dva odvojena pravougaona krila.

Vrlo je vjerovatno da su ova dva pravougaona krila izgrađena prije 1908. godine (a svakako poslije 1897. godine), kad i dva međusobno povezana bazena.

Godine 1908., najvjerovatnije su, umjesto pravougaonih krila, izgrađene krilne, radijalno postavljene kabine i centralna prostorija sa kamenom pločom iznad.

U periodu između dva svjetska rata u Stocu sve građevinske djelatnosti uglavnom su bile vezane za izgradnju individualnih stambenih zgrada. Pedesetih godina XX vijeka izgrađen je poseban kanal za snabdijevanje bazena vodom, koji vodi direktno od izvora rijeke Bregave. Akvadukt, odnosno krilni kanal na mostu, stavljen je van upotrebe.

Sedamdesetih godina XX vijeka izgrađen je dodatni objekat na sjeverozapadnoj strani „Kupaja“. Originalna namjena mu je bila zimsko javno kupalište. U istom periodu su zamijenjeni drveni mušebaci na južnoj ogradi prema prilaznom putu metalnim horizontalnim šipkama.

U bliskom vremenskom periodu izgradnje objekta na istočnoj strani, neposredno uz kompleks bazena u periodu od 1973. do 1975. godine izgrađen je hotel „Bregava“, projektanta akademika Zlatka Ugljena. Prilikom izgradnje hotela, došlo je i do oštećenja benta (brane) na Bregavi, koje se nalazi ispred kamenog mosta iz 1900. godine, a kojeg je izgradila Austrougarska(6). Oštećeni bent je potpuno uklonjen, a sagrađen je postojeći slap lociran prije mosta.

Pošto je grad usmjeren ka brdu i rijeci, najveći broj toponima je upravo vezan za vodu ili za brdo: Ćuprija, Ada, Luka, Podgrad, Pogledje(7) i nije slučajnost što je jedno javno kupalište od tolike istorijske i tradicionalne vrijednosti, vezano za identitet starosjedioca grada Stoca.

Tokom austrougarskog perioda, u BiH je postojalo više javnih gradskih kupališta, od kojih su najpoznatiji oni u Sarajevu (Bentbaša)(8), zatim u Stocu (Kupaje); Travniku(9) i Trebinju, te Kasindolu kod Sarajeva(10).

2. Opis dobra

Javno ljetno kupalište u Stocu -  „Kupaje“ je kompleks smješten u samom jezgru grada Stoca i sastoji se iz bazenskog dijela i pratećih objekata.

            Bazenski dio kompleksa sastoji se iz dva međusobno spojena bazena. Ukupna dužina bazena iznosi 48,50 metara, a širina 18,00 metara. Bazeni su, po dužini, paralelni sa rijekom Bregavom i postavljeni su u pravcu istok-zapad. Dubina bazenskih korita iznosi cca 2,50 metara.

Po sredini se nalazi izdignuti most-prolaz, na koji se pristupa stepenicama sa južnog prilaznog puta, širine cca 2,00 metara i dužine cca 18,00 metara. Ovaj most odvaja dva bazenska korita i spaja južni prilazni put sa glavnim ulazom, i sjevernu zaravan, koja se nalazi između bazena i pratećih prostorija na sjevernoj strani.

Dalje sjeverno od ove zaravni, a prije pratećeg objekta radijalne forme, nalazi se pristupna platforma u nivou kabina i sanitarnih prostora na krajnjim bokovima, na koju se pristupa stepenicama smještenim na južnoj strani, i bočnim stepeništem na zapadu i istoku.

Sporedni ulaz se nalazi na zapadnoj strani južnog krila i vodi ka dvjema platformama širine cca 6,00 metara. Sa ovih platformi se, dalje pristupa jednoj platformi gdje se nalazi terasa bifea.

Sa ove platforme, prema istoku, stepenicama se pristupa nižoj izduženoj i radijalnoj platformi smještenoj izmedju bazena i pratećeg objekta radijalne forme na sjevernoj strani. Ova platforma je namijenjena odmoru i sunčanju posjetilaca.

Na vanjskim površinama još su jasno uočljive originalne austrougarske hrapave betonske staze i ponegdje originalni pokrivač terena – šljunak. Tokom druge polovine XX vijeka, originalna pavimentacija – zaribani beton i šljunak, je nadopunjena betonskom pavimentacijom i debelim betonskim pločama.

U bazene se pristupa sa platforme smještene sjeverno od bazena, uz pomoć dva, vremenom oštećena, stepeništa. Isto tako, pristup je omogućen i sa kraja centralnog izdignutog mosta, uz pomoć dva stepenišna kraka, po jedno za svaki bazen.

Bazeni se snabdijevaju vodom iz kanala koji su vidljivi na sjevernoj strani bazena. Voda u ove kanale dolazi slobodnim padom iz velike cijevi, smještene na sjevernoj strani kompleksa. Ova voda dolazi direktno sa izvora Bregave, kod sela Dolac.

Originalno austrougarsko snabdijevanje bazena vodom je vodilo preko krilnog kanala širine cca 40cm, koji se i danas nalazi na istočnoj strani mosta smještenog jugoistočno od „Kupalja“.

Sa porušenog benta na Bregavi voda se odvajala u ovaj kanal i na taj način su se snabdijevali bazeni, sve do pedesetih godina XX vijeka.

Voda se odvodi iz bazena takođe slobodnim padom. Još uvijek je sačuvan originalni mehanizam iz austrougarskog perioda, na dnu bazena, na južnoj strani, prema rijeci Bregavi. Odvrtanjem ili zavrtanjem ove pumpe vrši se regulacija nivoa vode u bazenima.

            Bazeni su omeđeni kamenim zidom prema prilaznom putu na jugu, i ka istoku, prema kompleksu hotela Bregava. Na južnom kamenom zidu se nalazi metalna horizontalna ograda, štangle postavljene u drugoj polovini XX vijeka, kada je definitivno skinut drveni mušebak koji je štitio kupače od pogleda sa prilaznog puta. Ista metalna ograda se nalazi na unutrašnjim zapadnim i sjevernim ogradama bazena, kao i na ogradi uzdignutog centralnog mosta.

Prateće objekte kompleksa čini niz kabina raspoređenih u dva radijalna krila dužine cca 16,00 metara i jedna centralna prostorija širine cca 4,50 metara. Ukupna širina ove radijalne trodijelne konstrukcije iznosi cca 4,00 metara, s tim da je unutrašnja dubina kabina nešto  iznad jednog metra, a ostatak je zauzet prizemnim trijemom na sjevernoj strani, prema putu. Centralna prostorija, koja je služila kao kafana, i dvije krajnje sanitarne prostorije su pune unutrašnje dubine od gotovo 4,00 metara.

Ovi objekti su građeni tokom austrougarskog perioda. Na vrhu centralne prostorije se nalazi kamena ploča, danas obojena u plavu boju. Na ploči nije uočljiva godina izgradnje objekta. Svako od ovih krila ima po deset kabina za presvlačenje bez vrata. Iznad ovih otvora su uočljivi tragovi nadsvjetla. Na krajevima se nalaze, po jedna veća prostorija, gdje su smještene po dvije prostorije sa tušem, i po jedna prostorija za toalet.

Ispred ovih prostorija, u istom nivou, nalazi se uska radijalna pristupna platforma koja je uzdignuta u odnosu na južno izduženo zaravnanje s kojeg se pristupa bazenima. Uska platforma je povezana sa ostalim slobodnim površinama stepenicama na istoku i zapadu.

Sa suprotne, sjeverne strane, a na istočnom boku centralne prostorije, nalazi se stepenište na „L“, koje povezuje sjeverni uski trijem i ravni krov iznad  pratećeg objekta radijalne forme. Ovim stepeništem se izlazi na ravnu terasu koja se nalazi na oko 2,70 m iznad kote poda kabina. Ravna terasa je podijeljena na tri cjeline, a svaka od tih cjelina je ograđena punom ogradom bijele boje, visine cca 60 cm. Visinska kota ravne terase je nešto niža od visinske kote magistralnog puta koji spaja Bileću i Mostar.

Na sjeverozapadnom dijelu se nalazi armiranobetonska građevina iz sedamdesetih godina XX vijeka, koja je originalno bila zimsko kupalište, a danas je skroman ugostiteljski objekat.

Na sasvim suprotnoj, istočnoj strani, na kamenom zidu koji odvaja slijepi put preko puta hotela Bregava, nalazi se mjesto gdje je originalno bilo smješteno korito iz austrougarskog perioda. Danas ovog korita više nema.

Ovaj jedinstveni urbanistički kompleks, koji je srastao u istorijsko tkivo grada Stoca, iako vidno oštećen, aktivan je i danas, početkom XXI vijeka.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Urbanistička  cjelina „Javno ljetno kupalište – Kupaje“ u Stocu nije do sada bila stavljena pod zaštitu države, na bilo kojem nivou.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Nema podataka o bilo kakvim dosadašnjim istraživačkim ili konzervatorsko-restauratorskim radovima na lokalitetu „Kupaja“.

Tokom sedamdesetih godina XX vijeka izgrađen je armiranobetonski objekat i postavljena nadstrešnica. Ova intervencija svakako nije u skladu sa postojećom istorijskom strukturom kompleksa.

Ovaj armiranobetonski objekat je u početku imao funkciju javne zimske banje. Kasnije mijenja funkciju i postaje bife, koji se svojim oblikom i opremom ne uklapa u ovaj istorijski ansambl.

Nadstrešnica koja spaja ovaj objekat i istorijsko zapadno krilo radijalnih kabina oblikom i materijalom direktno narušava ovaj istorijski ansambl.

U istom periodu, izvršene su nedolične intervencije, kada su uništeni drveni mušebaci, koji su ograđivali bazen od prilaznog puta. Tom prilikom su postavljene neprimjerene horizontalne metalne šipke, koje su danas, usljed neodržavanja djelimično korodirale, a vlaga je oštetila površinski sloj boje.

Originalni zaribani beton nije uništen, ali je šljunak većim dijelom uklonjen i na njegovo mjesto su postavljene betonske ploče. Sve ove intervencije su urađene tokom sedamdesetih godina XX vijeka.

5. Sadašnje stanje dobra

Urbanistički kompleks Javno ljetno kupalište u Stocu, „Kupaje“, je devastiran urbanistički kompleks. Oštećenja nisu takve prirode da bi bio zaustavljen  rad „Javnog ljetnog kupališta“ u Stocu. Danas je ovaj kompleks i dalje mjesto ljetnog okupljanja Stočana.

Ovim kompleksom trenutno upravlja preduzetnik koji održava bazenski kompleks, prateće prostorije, vanjske terase i ugostiteljski objekat.

Objekat sa kabinama je u redovnoj upotrebi.

Krilne kabine za presvlačenje su u upotrebi, ali ne obavljaju svoju funkciju u potpunosti iz razloga što nemaju vrata.

Sanitarne prostorije na krajevima su u vrlo lošem stanju i potencijalni su izvor zaraze.

            Centralna prostorija je nekad imala funkciju kafane, koja je bila ljetno okupljalište Stočana. Danas je ovaj prostor  pretvoren je u neuslovno i zapušteno skladište.

Trijem na sjevernom dijelu, kao i otvoreni prostor sjeverno od objekta, koji je zatim ograničen sjevernim magistralnim putem, u drugoj polovini XX vijeka je bio korišćen kao ljetna bašta bifea. Danas se ovaj prostor više ne koristi u ugostiteljske svrhe i predstavlja samo prolaz do ljetne terase smještene na platformi ravnog krova.

Platforme oko bazena su u dobrom konstruktivnom i higijenskom stanju.

Originalna zaribana austrougarska pavimentacija na platformama oko prostora bazena je kombinovana sa betonskim pločama i betonskom pavimentacijom koja je postavljena tokom druge polovine XX vijeka.

Bazeni su u relativno dobrom konstruktivnom i higijenskom stanju.

Sjeverozapadna građevina iz druge polovine XX vijeka danas je pretvorena u kafanu sa nedoličnom nadstrešnicom koja se nalazi između ove građevine i radijalnog krila iz austrougarskog perioda.

6. Specifični rizici

-          neredovno održavanje;

-          loše higijensko stanje pratećih prostorija, posebno sanitarnih prostorija;

III -   ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom (“Službeni glasnik BiH”, broj 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A.         Vremensko određenje

C.         Umjetnička i estetska vrijednost

vi.         vrijednost konstrukcije

D.         Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)

v.          svjedočanstvo o tipičnom načinu života u određenom periodu

E.         Simbolička vrijednost

iii.         tradicionalna vrijednost

v.          značaj za identitet grupe ljudi

F.         Ambijentalna vrijednost

ii.         značenje u strukturi i slici grada

iii.         objekat ili grupa objekata je dio cjeline ili područja

G.        Izvornost

i.          oblik i dizajn

ii.         materijal i sadržaj

iii.         namjena i upotreba

iv.         tradicija i tehnike

v.          položaj i smještaj u prostoru

H.         Jedinstvenost i reprezentativnost

i.          jedinstven ili rijedak primjerak određenog tipa ili stila

I.          Cjelovitost (cjeline, područja, zbirke)

iii.         zaokruženost (kompletnost)

iv.         nenarušenost stanja

Sastavni dio ove odluke su:

-          fotodokumentacija izrađena na licu mjesta od strane saradnika Komisije avgusta 2007. godine;

Korišćena literatura

1932.    O. Kamilo Zabeo D.I.: TRAVNIČKA SPOMENICA – prigodom pedeset-godišnjice nadbiskupskog sjemeništa i nadbiskupske velike gimnazije u Travniku 1882-1932, izdanje Akademije „Regina Apostolorum“, Sarajevo.

1992.    M. Prstojević: Zaboravljeno Sarajevo, str. 19, PP Ideja, Sarajevo.

1999.    F. Rizvanbegović, Begovina Stolac, Federalno minisarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta, Sarajevo.

2002.    S. Bernik: Zlatko Ugljen – arhitekt, Medjunarodna galerija portreta Tuzla, Tuzla.

2005.    A. Hadžimuhamedović: Ljudska prava i razaranje kulturnog pamćenja – Slučaj Stoca, str.47-52. Helsinški komitet za ljudska prava u BiH i Norveški helsinški komitet, Sarajevo.

2005.    Dr S. Jalimam, S. Mičijević: Stolac od najstarijih vremena, str. 281, 282, Udruženje "TROYA" Stolac, Mostar.

(1) Više podataka o Stocu vidjeti u odlukama Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika o proglašenju nacionalnim spomenikom BiH: Istorijskog područja – Stari grad Stolac, od 21. januara 2003. godine; Mekteba (Mejtef) ibtidaija u Stocu, od 07.10.2003. godine;  Stambene graditeljske cjeline hadži Junuz-age Mehmedbašića u Stocu, od 8. novembra 2006. godine.

(2) A. Hadžimuhamedović: Ljudska prava i razaranje kulturnog pamćenja – Slučaj Stoca, str.47-52. Helsinški komitet za ljudska prava u BiH i Norveški helsinški komitet, Sarajevo, 2005.

(3) Pored klasičnih neimarskih zahvata, austrougarska vlast je nastojala riješiti i problem vodosnabdijevanja. Od davnina, u Hecegovini nedostaje vode, posebno u ljetnim mjesecima. U široj okolini Stoca postoje ostaci "kapina", udubljenja u krečnjaku gdje se skaldištila kišnica. Neka su prirodna, a neka su vjerovatno nastala ljudskim djelovanjem. Kasnije su se pravili bunarevi i čatrnje. Nešto je bila lakša situacija u samoj Čaršiji gdje protiče rijeka Bregava. Ipak, dolaskom Austrije, povećava se broj stanovnika, dolaze vojne jedinice, pa je problem vodosnabdijevanja postao gorući. 1898. godine načelnik Stoca dobija zvanično obećanje da će se graditi vodovod, ali 1905. godine, nakon niza obmana, Zemaljska vlada zvanično obavještava gradjane Stoca da od ove gradnje neće biti ništa. Ipak, borba za vodovod se nastavila pa je Stolac svoj vodovod dobio 1908. godine. Uporedo austrougarska vlast nastavlja svoje aktivnosti i u Stocu gradi prvo javno kupalište uz Bregavu.(dr S. Jalimam, S. Mičijević: Stolac od najstarijih vremena, str. 281, 282, Udruženje "TROYA" Stolac, Mostar 2005.)

(4) Ured katastra, općina Stolac, avust 2007. godine

(5) Ibid

(6)  Svjedočenje Stočanina gdina Muhameda  Hajdarovića i gdina Amera Medara, avgust 2007, Stolac.

(7) A. Hadžimuhamedović: Ljudska prava i razaranje kulturnog pamćenja – Slučaj Stoca, str.46. Helsinški komitet za ljudska prava u BiH i Norveški helsinški komitet, Sarajevo, 2005.

(8) Na području Bentbaše u Sarajevu, još u osmanskom periodu je postojao bent, brana na Miljacki. Isabegovi mlinovi su radili četiri vijeka na ovom području. Podaci o bentu sežu od 1507. godine, a Isabegovi mlinovi, odnosno kasnije carski mlinovi radili su do 1868. godine.

Nakon ovoga, austrougarska vlast, početkom vijeka, tačnije 1902. godine na Bentbaši gradi Narodne banje. Raspoloživi podaci govore o preko stotinu drvenih kabina i električnom osvjetljenju. Ovo kupalište je služilo Sarajlije i početkom druge polovine XX vijeka, da bi nakon određene pauze, koja je vezana za sredinu druge polovine XX vijeka, ponovo počelo s radom 1987. godine. Nakon završetka rata, kupalište Bentbaša ponovo biva obnovljeno i pušteno u javnu upotrebu, krajem XX vijeka, da bi bilo aktivno i danas, s početka XXI vijeka.

M. Prstojević: Zaboravljeno Sarajevo, str. 19. i 20, PP Ideja, Sarajevo, 1992.

(9) Po podacima iz 1931. godine, a koji se odnose na grad Travnik, „Općinsko kupalište na Lašvi“ je pretvoreno u ribnjak. Kao zamjenu za ovo otvoreno javno kupalište, u Travniku je iste godine otvorena savremeno uređena banja. Zanimljivo je da je ova javna banja, kao i „Dom za narodno zdravlje“, podignuta doniranim sredstvima Rockefellerove fondacije - O. Kamilo Zabeo D.I.: TRAVNIČKA SPOMENICA – prigodom  pedeset-godišnjice nadbiskupskog sjemeništa i nadbiskupske velike gimnazije u Travniku 1882-1932, str. 60, izdanje Akademije „Regina Apostolorum“, Sarajevo, 1932.

(10) Ne zna se tačna godina gradnje ovog rekreativnog ljetnog kompleksa. Nažalost, danas ovo kupalište kod Sarajeva ne postoji, niti su sačuvani dokumenti uz pomoć kojih bi se moglo saznati nešto više o ovoj gradjevini. Ovo kupalište je vjerovatno bilo blisko urbanističkom potezu kompleksa bolnice koju je austougarska vlast podigla u Kasindolu. - M. Prstojević: Zaboravljeno Sarajevo, str. 240, PP Ideja, Sarajevo, 1992.