Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 60/08.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 20. do 27. novembra 2007. godine je donijela

O D L U K U

I

Istorijski spomenik – Crkva sv. Vasilija Velikog u Konjicu, sa pokretnim nasljeđem (pet ikona), proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru označenom kao k.č. 395 (novi premjer) upisana u z.k. uložak broj 645, k.o. Konjic II, opština Konjic, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Nacionalni spomenik je vlasništvo Srpske pravoslavne crkve, Eparhija zahumsko-hercegovačka.

Na nacionalni spomenik primjenjuju se mjere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (»Službene novine Federacije BiH« br. 2/02, 27/02 i 6/04).

II

Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, restauraciju, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i osigurati finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, na prostoru definisanom u tački I stav 2 ove odluke, utvrđuju se sljedeće mjere zaštite:

-          dozvoljeni su isključivo konzervatorsko-restauratorski radovi, i interpolacija infrastrukture i instalacija potrebnih za živo nasljeđe na način da ne oštete nacionalni spomenik, uključujući i one kojima je za cilj prezentacija nacionalnog spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje (u daljem tekstu: nadležno ministarstvo) i uz stručno nadziranje nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nadležna služba zaštite).

Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika utvrđuje se zaštitni pojas koji se primjenjuje na parcele koje graniče sa zaštićenim prostorom nacionalnog spomenika. U tom pojasu utvrđuju se sljedeće mjere:

-          dozvoljena je izgradnja objekata čija namjena neće ugroziti nacionalni spomenik, spratnosti P+1, maksimalnih gabarita 10 x 12 m i maksimalne visine 6,50 m do početka krovišta, na udaljenosti minimalno 10 m od objekta crkve;

-          namjena objekata u neposrednoj blizini crkve ne smije da narušava sakralnost nacionalnog spomenika.

Vlada Federacije Bosne i Hercegovine osiguraće uslove za konzervatorsko-restauratorske zahvate na pokretnom nasljeđu iz tačke I stav 1 ove odluke (u daljem tekstu: pokretno nasljeđe), uz prethodno urađen elaborat odobren od strane nadležnog ministarstva;

Izlaganje i ostali vidovi prezentacije pokretnog nasljeđa na području Bosne i Hercegovine vršiće se na osnovu uslova koje utvrdi federalno ministarstvo nadležno za kulturu.

IV

Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.

V

Svako a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantonalne i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu oštetiti nacionalni spomenik ili dovesti u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Iznošenje pokretnog nasljeđa iz Bosne i Hercegovine nije dozvoljeno.

Izuzetno od odredbe stava 1 ovog člana, dozvoljeno je privremeno iznošenje pokretnog nasljeđa iz Bosne i Hercegovine radi prezentacije ili konzervacije, ukoliko se utvrdi da konzervatorske radove nije moguće izvršiti u Bosni i Hercegovini.

Odobrenje u smislu prethodnog stava daje Komisija, ukoliko bude nedvosmisleno utvrđeno da to neće ni na koji način ugroziti pokretno nasljeđe.

Komisija u svom odobrenju za privremeno iznošenje pokretnog nasljeđa iz Bosne i Hercegovine utvrđuje sve uslove pod kojima se to iznošenje može izvesti, rok za vraćanje dobra u zemlju, kao i zaduženja pojedinih organa i institucija za obezbjeđenje tih uslova, te o tome obavještava Vladu Federacije, nadležnu službu bezbjednosti, carinsku službu Bosne i Hercegovine i javnost.

VII

Ova odluka biće dostavljena Vladi Federacije, nadležnom ministarstvu, federalnom ministarstvu nadležnom za kulturu, nadležnoj službi zaštite i opštinskim organima uprave nadležnim za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - VI ove odluke i nadležnom opštnskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VIII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web-strani Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).

IX

Shodno članu V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

X

Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u »Službenom glasniku BiH«.

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 06.2-2-947/03-3

21. novembar 2007. godine

Sarajevo

Predsjedavajuća Komisije

Ljiljana Ševo

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovu člana 2 stav 1 Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika uspostavljene shodno Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, »nacionalni spomenik« je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa članovima V i VI Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine (»Službeni glasnik BiH«, broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira na to da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.

Opština Konjic – Služba za privredu, finansije i društvene djelatnosti, podnijela je dana 25. 6. 2002. godine peticiju/prijedlog za proglašenje dobra Pravoslavne crkve sv. Vasilija Velikog u Konjicu nacionalnim spomenikom.

U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V stava 4 Aneksa 8 i člana 35 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.

II – PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju izvršen je uvid u:

-          dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra,

-          podatke o dosadašnjoj zakonskoj zaštiti dobra,

-          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji i drugoj vrsti radova na dobru, itd.,

-          istorijsku, arhitektonsku i drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korišćenja dokumentacije u sklopu ove odluke.

Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Istorijska građevina Crkva sv. Vasilija Velikog nalazi se na lokalitetu Varda u Konjicu.      

Glavna osovina objekta crkve usmjerena je u pravcu istok-zapad, sa ulazom na zapadnoj strani i oltarskom apsidom na istočnoj strani. Pristup crkvi je ostvaren sa zapadne strane iz prostora manjeg dvorišta. Dvorište crkve je ograđeno kamenim zidom na kojem se nalazi dvorišna kapija.

Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji označenoj kao k.č. 395 (novi premjer) k.o. Konjic II, upisan u z.k. uložak broj 645, vlasništvo Srpske pravoslavne crkve, Eparhija zahumsko-hercegovačka, opština Konjic, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Istorijski podaci

U svom Ljetopisu(1), svećenik Prokopije Čokorilo iz Mostara, daje prve podatke o broju stanovništva pravoslavne vjeroispovijesti u Konjičkoj parohiji u periodu osmanske vladavine sa stanjem iz 1856. godine, prema kojima je tadašnje pravoslavno stanovništvo konjičkog kraja pripadalo Mostarskoj(2) crkvi u Hercegovačko-zahumskoj eparhiji. Sjedište parohije je bilo u Konjicu, a dužnost paroha je obavljao svećenik Prokopije Čokorilo, čije stalno sjedište je bilo u Mostaru. Prema tim podacima, Konjička parohija se prostirala i na dijelu općine Jablanica, imala je 568 vjernika, od kojih je, u samoj konjičkoj općini, bilo njih 460. U periodu 1856-1860. godine svećenik Prokopije Čokorilo je boravio u Rusiji i prikupljao milostinju, osiguravajući na taj način sredstva za izgradnju crkava u Mostaru, Bijelom Polju, Duvnu, Staroj Gabeli, Ljubuškom, Konjicu (Čelebićima) i na Borcima(3).

Na današnjem području općine Konjic pravoslavna crkva sve do 1860. godine nije imala niti jedne organizacione jedinice. Njeni vjernici na desnoj obali rijeke Neretve (Bosanska Neretva) bili su od početka XVIII stoljeća uključeni u parohiju Pazarić, a oni na lijevoj u Mostarsku pravoslavnu crkvu (parohiju). Prva organizaciona jedinica bila je parohija Konjic sa sjedištem u Čelebićima gdje je sagrađena crkva.

U vrijeme uspostavljanja austrougarske vlasti u Bosni i Hercegovini, srpsko-pravoslavna crkva je u konjičkom kraju imala dvije parohije:

-          Konjic (u Hercegovačko-zahumskoj eparhiji), koja je obuhvatala sva naselja bivšeg konjičkog sreza na lijevoj obali Neretve, kao i dio grada Konjica, izgrađen na lijevoj obali Neretve i

-          Pazarić (u Dabro-bosanskoj eparhiji), koja je obuhvatala sva naselja bivšeg konjičkog sreza na desnoj obali Neretve, kao i dio grada Konjica na desnoj obali Neretve(4). 

U periodu 1878-1918, na području današnje opštine Konjic, izgrađena su dva vjerska objekta: Crkva svetog Vasilija Velikog u Konjicu, 1886. godine i Crkva svetih apostola Petra i Pavla, na Borcima, 1896. godine.

Na lokalitetu Varda 1885. godine započeta je izgradnja pravoslavne crkve – hrama Sv. Vasilija Velikog(5) u Konjicu o čemu je u Sarajevskom listu bila obaviještena i šira javnost(6).

Izgradnja crkve je završena 26. oktobra 1886. godine(7).

Enterijer crkve je građen postupno kroz period duži od četrdeset godina. U ratu 1992 –1995. godine objekat i unutrašnjost crkve pretrpjeli su znatna oštećenja.

Crkva se danas namjenski koristi povremeno, zavisno od vjerskih praznika, s obzirom na to da nije ustoličeno svešteno lice sa stalnim angažmanom u Konjicu.

2. Opis dobra

Crkva je orijentisana svojom podužnom osovinom u smjeru istok–zapad, s tim da se ulaz nalazi na zapadnoj strani.

Objekat crkve je pravougaone osnove čije spoljne dimenzija iznose cca 9,0 x 18,0 m(8). Crkva ima jednu polukružno završenu apsidu na istočnoj strani i dvije apside prislonjene uz južni i sjeverni zid. Apside imaju osnovu u obliku polukruga čiji unutrašnji radijus iznosi cca 1,60 m. Prostori apsida sa spoljne završavaju se niže od strehe dvovodnog krova objekta i prekrivene su pocinčanim limom.

Zvonik je smješten iznad prostora priprate. Kvadratne je osnove a krov zvonika ima oblik lukovice sa izduženim kubičnim nastavkom koji je prekriven pocinčanim limom.

Prema konceptu prostorne organizacije crkva Sv. Vasilija Velikog u Konjicu ima pripratu, naos i oltarski prostor. Dimenzije priprate iznose cca 5,9 x 3,2 m dimenzije naosa su cca 11,4 x 5,9 m, dok su dimenzije oltara cca 5,9 x 3,2 m. Oltarski prostor sa proskomidijom, đakonikonom i časnom trpezom smješten je u istočnoj apsidi.

Galerija se nalazi iznad prostora priprate i njene dimenzije iznose cca 5,9 x 3,2 m. Oslonjena je na dva kamena stuba između kojih se nalaze lučni prolazi. Na galeriju se dolazi preko jednokrakog drvenog stepeništa širine cca 0,8 m koje je smješteno uz sjeverni zid crkve. Drvena ograda stepeništa je visine cca 100 cm, a visina drvene ograde galerije iznosi isto cca 100 cm. Preko galerije se pristupa stepeništu crkvenog tornja. Kota poda galerije je za 3,9 m viša u odnosu na kotu poda prizemlja crkve. Podna obloga galerije je drvena, izvedena od podnih dasaka dok je pod u naosu crkve izrađen od kamenih ploča.

Objekat crkve je izgrađen od masivnih kamenih zidova, čija debljina na istočnoj i zapadnoj strani iznosi cca 110 cm a na sjevernoj i južnoj cca 70 cm. Na južnom i sjevernom zidu crkve nalaze se po dva konstruktivna ojačanja – pilastra, čije dimenzije iznose cca 105 x 85 cm. Pilastri su od istočnog zida udaljeni cca 2,15 m a na međusobnom rastojanju od cca 3,5 m. Na dijelu priprate nalaze se dva masivna stuba izrađena od kamena čija dimenzija iznosi cca 105 x 105 cm. Stubovi idu do visine stropa a prostor između njih je zasvođen sa tri polukružne volte (tri zasvođena luka se nalaze ispod galerije a tri ispod svoda). Svi zidovi crkve su malterisani cementnim malterom sa spoljašnje i unutrašnje strane.

Crkva je natkrivena dvovodnim krovom koji ima drvenu konstrukcija a krovni pokrivač je izrađen od pocinčanog lima.

Za osvjetljavanje naosa crkve, u južnom i sjevernom zidu postavljena su po tri jednostavna izdužena i lučno zasvedena prozorska otvora. Jedan prozorski otvor istih dimenzija je smješten u apsidi na istočnoj strani objekta. Unutrašnje zidarske mjere ovih prozorskih otvora iznose cca 3,0 x 0,65 cm. Svi prozori su izvorni, izrađeni od drveta a sastoje se od 14 ustakljenih polja. Sa spoljašnje strane imaju kamene okvire i gvozdene rešetke.

U prostor crkve se ulazi sa zapadne strane. Tu se nalazi glavni ulazni portal crkve čije dimenzije iznose cca širina 1,8 m i visina cca 3,3 m. Vrata su drvena, dvokrilna, lučno zasvedena sa kamenim ramom koji se nalazi na fasadi. Na istoj, fasadi u gornjoj zoni iznad portala se nalazi manji lučno zavođen prozorski otvor čije dimenzije iznose cca 1,2 x 0,56 m. Prozor je izrađen kao i ostali prozori na objektu. Iznad ovog prozorskog otvora na zapadnoj fasadi se nalazi još jedan okrugli prozor, tzv. okulus.

Plafon crkve je ravan, izrađen od gipsanih ploča i bojen. Nema podataka o izvornom stanju plafona. Visina crkve mjerena od poda do plafona iznosi cca 8,0 m.

Oltarski prostor je od prostora naosa odvojen ikonostasom. Uzdignut je za tri stepenika od prostora naosa. Njegova dubina iznosi cca 3,2 m. Središnje mjesto u oltaru zauzima časna trpeza.

Naos je od oltarskog prostora odvojen drvenim ikonostasom, dužine cca 5,9 m i visine cca 4,20 m. Po visini, a prema prostoru naosa, ikonostas je raščlanjen sa dva profilirana vijenca i završnim vijencem, na kruni ikonostasa, koji ima talasasti završetak. U apsidalnom zidu oltarskog prostora, izvedene su tri niše, koje služe za obavljanje crkvenog obreda, odnosno stavljene su u funkciju proskomidije(9)  i đakonikona(10).

Rezbarenu ikonostasnu pregradu uradili su konjički duborezbari Sulejman Hadžizukić i Salko Alagić oko 1925. godine(11). Ikone za ikonostasnu pregradu je uradio Sreto Domić 1929. godine.

Ikonostasna pregrada je ukrašena reljefnom floralnom ornamentikom. Na njemu su se uočavale četiri horizontalne cjeline. Središnji dio donje horizontalne cjeline bio je rezervisan za Carske dveri. Lijevo i desno od Carskih dveri su bila predviđena tri okvira za ikone. Središnji dio druge horizontalne cjeline predstavljao je prostor iznad Carskih dveri. Tu je bila smještena ikona sa predstavom Tajne večere. Lijevo i desno od ove scene, u ikonostasu su načinjena po tri četvrtasta okvira. Središnji dio treće horizontalne cjeline zauzimao je veliki, polukružno završen prostor. Na njegovom vrhu je postavljen krst. Ovaj polukružno završen element protezao se i kroz četvrtu horizontalnu zonu. Lijevo i desno od ovog elementa u trećoj horizontalnoj zoni u ikonostasnoj pregradi su načinjena po tri kružna otvora za smještaj ikona. Četvrtu horizontalnu zonu čine tri polukružno završena elementa sa obje strane prethodno pomenutog elementa koji se proteže kroz treću i četvrtu zonu.

Ikonostas sa ikonama je tokom rata (1992. do 1995. godine) uništen. Ikone su odnesene, a donji dio ikonostasne pregrade je uništen. Na njegovom mjestu umetnut je jednostavan drveni ram. Druga, treća i četvrta horizontalna zona ikonostasne pregrade nije uništena.

U prostore predviđene za smještaj ikona na ikonostasnoj pregradi postavljene su štampane kopije ikona.

POKRETNO NASLJEĐE

1. HRISTOS PANTOKRATOR

Autor: nepoznati kritski majstor

Vrijeme nastanka: XVI vijek

Tehnika: tempera na dasci

Dimenzije: 35 x 28 cm

Opis: Hristos je naslikan frontalno, prema ustaljenoj vizantijskoj tradiciji. Njegov lik odaje punu dostojanstvenost i božanski mir. Pogled mu je usmjeren prema posmatraču. U zlatnom oreolu, obrubljenom zvjezdastom puncom i duplom ugraviranom kružnicom upisan je krst i grčka slova ΟωΝ koja se odnose na biblijski tekst: Ja sam onaj koji jest (druga knjiga Mojsijeva 14,4). U gornjem dijelu ikone su Hristovi inicijali. Koloristička svedenost slike na okerastosmeđe tonove i zlato doprinosi opštem utisku odmjerene strogosti. (Rakić, 1998, 211-212)

Ikona je tokom rata (1992. do 1995. godine) nestala.

2. SVETI NIKOLA ČUDOTVORAC

Autor: nepoznat

Vrijeme nastanka: početak XX vijeka

Tehnika: tempera na dasci, iskucavanje i pozlata na bakarnom limu

Dimenzije: 36 x 30 cm

Opis: Svetitelj je predstavljen u dopojasnoj veličini. U gornjem desnom uglu predstavljen je lik Bogorodice na oblaku kako prinosi omofor, a u gornjem lijevom uglu Hristov lik. Hristos je predstavljen kako sjedi na oblaku. U lijevoj ruci drži Sveto pismo, a desnom rukom blagosilja. Slikana površina ikone prekrivena je iskucanim i pozlaćenim bakarnim limom. Bakarni lim je isječen na mjestima gdje su naslikana lica i ruke predstavljenih svetitelja. U dnu lima je iskucan natpis – Sveti Nikola Čudotvorac.

3. SVETI JOVAN KRSTITELJ

Autor: Sreto Domić (Mulić, 1990, 262)

Vrijeme nastanka: 1929. godine (Mulić, 1990, 262)

Tehnika: ulje na platnu

Dimenzije: 65 x 53,5 cm

Opis: Figura svetitelja je predstavljena u oazi. Svetitelj je predstavljen u stojećem stavu. Desna noga mu je postavljena naprijed u odnosu na lijevu. Odjeven u smeđe krzno preko kojeg je prebačen ogrtač plave boje. Veliki krst postavljen je dijagonalno u odnosu na njegovo tijelo – duži krak krsta je spušten na tlo pored njegove desne noge, dok mu je dio krsta sa tri kraka prislonjen uz lijevo rame. Na gornjoj strani krsta je pričvršćena lenta sa natpisom: Pokajte se. U lijevoj ruci drži svitak, dok mu je desna predstavljena podignuta prema gore, savijena u laktu i ispruženog kažiprsta. Sa njegove desne strane je naslikana sjekira, kao simbol njegovog stradanja.

Lijevo i desno od svetiteljevih ramena je crvenom bojom ispisano njegovo ime.

Ikona je do razaranja ikonostasne pregrade bila njen sastavni dio. Danas je platno spajalicama pričvršćeno na karton.

Slikana površina ikone je oštećena.

4. SVETA PREPODOBNA MATI PARASKEVA

Autor: Sreto Domić (Mulić, 1990, 262)

Vrijeme nastanka: 1929. godine (Mulić, 1990, 262)

Tehnika: ulje na platnu

Dimenzije: 65 x 53,5 cm

Opis: Figura svetiteljke je predstavljena u oazi. Svetiteljka je predstavljena u stojećem položaju. Glava joj je blago pognuta prema lijevom ramenu. Odjevena je u dugi ogrtač sa kapuljačom preko glave. Ogrtač je zagasito crvene boje. Unutrašnjost ogrtača je svijetloružičaste boje. Ispod ogrtača se nazire velika shima bijele boje. Rub shime je ukrašen zlatnom trakom, dok je njena površina ukrašena zlatnim krstićima. Svetiteljka u desnoj ruci drži krst i palminu grančicu. Lijeva ruka joj je postavljena na grudi. U šaci drži brojanicu. Oko glave joj je oreol. U pozadini, sa njene lijeve strane je naslikana crkva.

U gornjem dijelu ikone je napisano crvenom bojom ime predstavljene svetiteljke.

Ikona je do razaranja ikonostasne pregrade bila njen sastavni dio. Danas je platno spajalicama pričvršćeno na karton.

Slikana površina ikone je dosta oštećena.

5. SVETI ARHANGEL MIHAILO

Autor: Petko iz Vršca (možda se radi o darodavcu ikone)

Vrijeme nastanka: oko 1915. godine

Tehnika: boja (pastel?) i pozlata na plišu

Dimenzije: 70 x 43 cm

Opis: Svetitelj je predstavljen u stojećem položaju u blagom raskoraku. Odjeven je u odijelo rimskog vojnika. Na leđima su mu velika krila koja u donjem dijelu prelaze u plašt. U podignutoj lijevoj ruci drži vagu, dok u lijevoj ruci, spuštenoj i blago odmaknutoj od tijela drži plameni mač. Oko glave mu je oreol. Ikonom dominira nježno plava boja. Dijelovi oreola, odjeće i vage su ukrašeni zlatom.

U donjem lijevom dijelu ikone stoji natpis: PETKO-VRŠAC 1915.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Objekat nije bio upisan u Registar nepokretnih spomenika kulture i nije uživao režim zaštite.

Općina Konjic je dana 25. 6. 2002 godine, podnijela peticiju za proglašenje Pravoslavne crkve Sv. Vasilija Velikog u Konjicu nacionalnim spomenikom BiH.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Kako crkva Sv. Vasilija Velikog u Konjicu nije bila upisana u Registar nepokretnih spomenika kulture i nije uživala režim zaštite, nema pisanih podataka, niti dokumenata o konzervatorsko-restauratorskim radovima.

Prema riječima predstavnika pravoslavne crkve Luke Ivaniševića, godine 1988-89. rađeni su sljedeći građevinski radovi na objektu crkve:

-          krovni pokrivač od crijepa je zamijenjen pocinčanim limom,

-          obnovljena je fasada objekta i postavljene su kamene ploče na soklu,

-          izrađeno je novo stepenište za galeriju i ulazna vrata.

Godine 2006. izvršena je sanacija unutrašnjosti crkve. Tom prilikom su postavljene rigips ploče na stropu i izvršeno je bojenje zidova objekta.

5. Sadašnje stanje dobra

Objekat crkve Sv. Vasilija Velikog u Konjicu je oštećen tokom ratnih dejstava u periodu od 1992. do 1995. godine. Najviše je oštećena fasada objekta, kao i enterijer. Uništen je donji dio ikonostasne pregrade. Nakon toga, prilikom sanacije crkve u taj prostor je umetnut jednostavan drveni ram.

Ikone koje su bile postavljene na ikonostasnu pregradu su u tom periodu nestale. Sačuvane su dvije, Ikona sv. Jovana i Ikona sv. Prepodobne mati Paraskeve.

6. Specifični rizici

Nema specifičnih rizika koji ugrožavaju objekat crkve Sv. Vasilija Velikog u Konjicu.

III – ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobara nacionalnim spomenikom (»Službeni glasnik BiH« br. 32/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A.         Vremensko određenje

B.         Istorijska vrijednost

(veza građevine sa značajnim događajem u istoriji)

            C.         Umjetnička i estetska vrijednost

 iv.        Kompozicija

             v.         Vrijednost detalja

D.         Čitljivost

 iv.        Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu ili regionalnom maniru

E.         Simbolička vrijednost

i.          Ontološka vrijednost

ii.         Sakralna vrijednost

iii.         Tradicionalna vrijednost

iv.         Vezanost za rituale ili obrede

v.          Značaj za identitet grupe ljudi

F.         Ambijentalna vrijednost

i.          Značenje u strukturi i slici grada

G.        Izvornost

iv.         Tradicija i tehnike

vi.         Duh i osjećanja

Sastavni dio ove odluke su:

-          kopija katastarskog plana,

-          fotodokumentacija Komisije snimljena u oktobru 2007. godine

Korišćena literatura

U toku vođenja postupka proglašenja istorijske građevine crkva Sv. Vasilija Velikog u Konjicu nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine, korišćena je sljedeća literatura:

1890.    Šematizam srpsko-pravoslavne arhidijeceze hercegovačko-zahumske, Mostar 1890.

1990.    Mulić, Jusuf, Konjic i njegova okolina u vrijeme austrougarske vladavine (1878-1918), Konjic, mart 1990.

1998.    Rakić, Svetlana, Ikone Bosne i Hercegovine (16-19. vijek), Beograd, 1998.

2001.    Mulić, Jusuf, Konjic i njegova okolina u vrijeme osmanske vladavine (1464-1878), Konjic, 2001.

(1) Čokorilo, Prokopije, Ljetopis Pravoslavne crkve mostarske, BHI, III, 1889, 15, 250-251 i Glasnik zemaljskog muzeja, XXIV, 1912, 438-441

(2) Pravoslavna crkva mostarska je utemeljena 1823. godine, a od 1885. godine je vodila matične knjige krštenih, umrlih i vjenčanih. (Mulić, Jusuf, Konjic i njegova okolina u vrijeme osmanske vladavine 1464-1878, Konjic, 2001, 133, fusnota 31; podaci su preuzeti iz Ljetopisa Čokorilo Prokopija)

(3) Mulić, Jusuf, Konjic i njegova okolina u vrijeme osmanske vladavine (1464-1878), Konjic, 2001, 133

(4) Konjic i njegova okolina u vrijeme austrougarske vladavine (1878-1918), glavni i odgovorni urednik monografije dr Jusuf Mulić, izdavač Skupština opštine Konjic, 1990, 168

(5)  Vasilije Veliki (329-379) je bio asketa, teolog i episkop Kesarije u Kapadokiji. Osnivač je monaške tradicije u istočnom hrišćanstvu. Pravoslavna crkva ga slavi kao Svetog Vasilija Velikog. Rukopoložen je za sveštenika 364. godine. Gradi u Kesariji dobrotvorne ustanove za opštu pomoć: azile, bolnice i narodne kuhinje, poznate pod imenom "Vasilijade". Poslije smrti episkopa Jevsevija (370. god.) izabran je za episkopa Kesarije. Napisao je Velika i Mala monaška pravila, kojima postavlja temelj za uređenje većih monaških zajednica i Uputstvo mladićima o upotrebi helenske literature, gdje objašnjava kako treba prihvatati grčku filozofiju. Takođe je autor Triju knjiga protiv Evnomija, u kojima se suprotstavlja Evnomijevom učenju da je moguće spoznati Božju suštinu, tvrdeći da je Bog nesaznatljiv zbog transcendentnosti Svoje suštine. Vasilije Veliki, njegov brat Grigorije Niski i Grigorije Bogoslov se nazivaju kapadokijskim Crkvenim očima. Njihova majka se slavi kao Sveta Emilija.

(6) “Iz Konjica nam pišu od 29. avgusta (po starom kalendaru na Preobraženije, 16. avgusta) sljedeće: Danas je Konjica slavila rijetku slavu, posvetu temeljnog kamena pravoslavne crkve. Uz mnoštvo naroda svake vjeroispovjesti prisustvovaše svečanosti ovdašnja g. činovnici kotarske oblasti, časnici garnizona, gradsko poglavarstvo i katolički župnik. Po obavljenom obredu proto Dimitrije Jovanović izreče prekrasno slovo zahvaljujući Prvišnjoj kruni premilostivom našem Cesaru i kralju Franju Josipi I, visokoj zemaljskoj vladi koji dopriniješe da se ovo bogougodno djelo započne...“ (Sarajevski list br. 99 od 3. septembra 1885. godine, Mali vijesnik)

(7)  “Sa najvećom radošću javljamo da je naša u slavu Božiju novopodignuta crkva, hrama Sv. Vasilija Velikog srećno dovršena i da će se u ime Božije, u zdravlju Njegovog c. i kr. apostolskog Veličanstva Franje Josipa I i s blagoslovom njeg. Visokopreosveštenstva gospodina Ignjatija, mitropolita hercegovačko-zahumskog, na dan Sv. velikomučenika Dimitrija, tj. 7 novembra (po starom kalendaru 26. oktobra) o.g. osveštati”. (Sarajevski list br. 130 od 4. novembra 1886. godine, Mali vijesnik)

(8) Sve dimenzije su mjerene na licu mjesta od strane firme “Rad” Društvo za građevinarstvo i inženjering Konjic čiji smo nacrt osnove dobili od predstavnika pravoslavne crkve Luke Ivaniševića.

(9) Sjeverno odjeljenje, žrtvenik, koji se još naziva protezis ili proskomidija, gdje se pripremaju bogoslužbeni darovi (Stošić, Ljiljana, Mali rečnik crkvenih pojmova) Ljiljana Stošić, Beograd: Ars Libri; Banjaluka: Besjeda, 2001)

(10) Južno odjeljenje, đakonikon ili riznica, u kojem se čuvaju sveštene pasude i liturgijska odijela (Stošić, Ljiljana, Mali rečnik crkvenih pojmova)

(11) Autor teksta u knjizi Konjic i njegova okolina u vrijeme austrougarske vladavine navodi da se datum izrade ikonostasne pregrade i ikona na njoj treba uzeti sa rezervom jer nisu preuzeti iz neke zvanične dokumentacije, nego se odnosi na zapis koji je nastao mnogo kasnije na osnovu sjećanja kazivača, ali takođe smatra da su bar približni stvarnom vremenu nastanka.