Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 3. do 9. jula 2007. godine, je donijela 

O D L U K U

I

Mjesto i ostaci istorijskog spomenika – Stara drvena džamija u Miljevićima, opština Olovo, proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik čini mjesto na kome se nalazila džamija i harem.

Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji označenoj kao k.č. broj 558; KO Gurdići, posjedovni list broj 78/02, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (»Službene novine Federacije BiH«, br. 2/02, 27/02 i 6/04).

II

Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, prezentaciju i rehabilitaciju nacionalnog spomenika.

Vlada Federacije dužna je da obezbijedi sredstva za izradu i sprovođenje potrebne tehničke dokumentacije za zaštitu i rehabilitaciju nacionalnog spomenika.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika utvrđuju se sljedeće mjere zaštite koje se odnose na prostor definisan u tački I stav 3 ove odluke:

-          nacionalni spomenik biće rehabilitovan u izvornom obliku, iste veličine, od istog ili istovrsnog materijala, primjenom istih tehnoloških pristupa u najvećoj mogućoj mjeri, na osnovu dokumentacije o izvornom obliku koja je sastavni dio ove odluke, a uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i stručno nadziranje nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine;

-          u okviru projekta rehabilitacije biće korišćeni metodi konzervacije, rekonstrukcije (anastiloza i repristinacija) i restauracije;

-          rekonstrukciju svih dijelova za koje ne postoji pouzdana dokumentacija riješiti primjenom metoda analogije sa sličnim objektima nastalim u ovom području (drvenim džamijama i crkvama brvnarama) u okviru projekta, na način kojim će se obezbijediti čitljivost njihovog interpoliranja.

IV

Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su suprotni odredbama ove odluke.

V

Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili da dovedu u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostaviće se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje, nadležnoj službi zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine i opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web-stranici Komisije  (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

Prema članu V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u »Službenom glasniku BiH«.

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 07.2-02-124/07-4

4. jula 2007. godine

Sarajevo

Predsjedavajući Komisije

Dubravko Lovrenović

O b r a z l o ž e n j e

I - UVOD          

Na osnovu člana 2 stava 1 Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (»Službene novine Federacije BiH«, br. 2/02, 27/02 i 6/04), »nacionalni spomenik« je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.

Medžlis IZ Olovo je, dana 29.6.2007. godine, Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika podnio prijedlog za proglašenje Stare drvene džamije u Miljevićima, nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Na osnovu prijedloga, Komisija je pokrenula postupak za donošenje odluke o proglašenju predmetnog dobra nacionalnim spomenikom, u skladu sa članom V Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i odredbama Poslovnika o radu Komisije.

II - POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju predloženog dobra nacionalnim spomenikom, izvršen je uvid u:

-          dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra (kopija katastarskog plana i zemljišno-knjižni izvadak),

-          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis dobra i fotografije, podatke o eventualnim oštećenjima tokom rata, podatke o eventualnim intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.

Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje predloženog dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Selo Miljevići je udaljeno od naselja Olovske Luke oko 8 km prema istoku, a od opštinskog središta Olova 12 km. Džamija se nalazi na samom kraju sela, na lokaciji označenoj kao k.č. br. 558; KO Gurdići, broj posjedovnog lista 78/02, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Istorijski podaci

Nema pouzdanih podataka o vremenu gradnje džamije u Miljevićima. Prema podacima koji su dobijeni od strane IZ Olovo, džamija je sagrađena 1598. godine, ali konkretnih dokaza o tome nema. Ono što je izvjesno jeste to da je džamija obnavljana 1936. godine.

Datovanje džamije je moguće izvršiti na na osnovu arhitektonske sličnosti sa džamijom koja je podignuta u selu Karići kod Vareša(1) i koja je prema pisanju fra Bernardina Matića i prof. dr fra Ignjacija Gavrana, sagradio 1716. godine izvjesni Šerif paša(2). Pošto džamija u Miljevićima ima slične elemente kao i ona u Karićima, moguće ju je dakle datovati u XVIII vijek.

U džamiji se klanjala Džuma i džamija je bila vrlo važna za stanovništvo okolnih sela jer je predstavljala jedini vjerski objekat u krugu od nekoliko kilometara.

Godine 1936. izvršena je sanacija objekta i prema riječima mještana, tada je izvršeno njeno malterisanje.

Godine 1992. objekat je zapaljen i izgorio je do temelja.

2. Opis dobra

U Bosni i Hercegovini je zahvaljujući jakom uticaju tradicionalnog graditeljstva ostvarena posebna arhitektura drvenih džamija, kakva ne postoji na drugom mjestu. Dok su se u ostalim mjestima Otomanske imperije, naročito u Istanbulu, koristili poznati sistemi koji su podrazumijevali upotrebu skeletne drvene konstrukcije obložene daskama sa spoljne strane, tako da su na fasadi vidljive samo linije obloge, a ne konstrukcija, u Bosni taj sistem nikada nije zaživio. Dok objekti kakve nalazimo u Istanbulu i u nekim mjestima Rumunije, imaju blagi nagib krova i krovni pokrivač od ćeremita, u Bosni se takav primjer ne može pronaći. Sve džamije imaju strme krovove i uglavnom su bile pokrivene šindrom. (Bećirbegović, 1999., 90)

Drvene džamije bile su rasprostranjenije u centralnom dijelu Bosne i Hercegovine i to prvenstveno zbog izobilja građevinskog materijala, odnosno kvalitetnog drveta. Do današnjih dana je ostao sačuvan samo manji dio, koji je nakon posljednjeg rata u Bosni i Hercegovini dodatno reduciran. Prije rata u BiH je bilo evidentirano 30 džamija od kojih je stvarno egzistiralo samo nekoliko. Danas su ostale sačuvane samo njih tri(3).

            Prema konceptu prostorne organizacije džamija u Miljevićima je pripadala tipu drvenih džamija sa otvorenim trijemom, četvorovodnim krovom i drvenom munarom. Ulazni trijem i centralni molitveni prostor bili su povezani strmim četvоrovodnim krovom u jednu cjelinu. Vanjske dimenzije objekta iznosile su približno 10,60 x 7,00 metara.

Trijem sa sofama bio je izgrađen sa sjeverozapadne strane objekta. Karakteristika ove džamije je da je srednji prolaz, koji je obično položen centralno u odnosu na objekat, u ovom slučaju položen više prema zapadu, tako da su sofe nejednakih površina – sofa uz sjeverni ugao objekta je veća od sofe smještene uz zapadni ugao. Srednji prolaz ima širinu oko 1 metra.

Iako je džamija bila podignuta na strmom terenu, nivo sofa skoro je identičan nivou terena, dok je nivo na kome se nalazi prolaz spušten ispod nivoa terena. Sofe su sa tri strane bile ograđene visokom ogradom od dasaka.

U centralni molitveni prostor dimenzija 7 x 7 metara ulazilo se kroz dvokrilna drvena vrata sa naglašenim i dekorisanim dovratnicima i polukuružno završenim nadvratnikom. Prema riječima mještana, iz priča koje su oni čuli, do 1936. godine je iznad ulaznih vrata postojao tarih (levha kako oni kažu) izveden na drvetu, a koju je neko bacio.

Uz sjeverozapadni zid džamije, tačnije sjeverni ugao objekta bio je izgrađen manji drveni mahvil koje je bio oslonjen na dva masivna drvena stuba sa dekorisanim sedlima. Korisna visina unutrašnjeg prostora, mjereno od poda džamije do stropa iznosila je oko 4,50 m. Džamija je imala stropne grede položene podužno  preko koje su postavljeni šašavci debljine preko 4 cm.

Sa sredine stropa spuštao se luster koji su mještani nazivali orah i koji je bio poklon nekog hadžije i vjerovatno izrađen od orahovog drveta. Uz zapadni ugao džamije nalazio se ulaz u munaru. Pod džamije je urađen od drvenih dasaka debljine 40-50 mm.

Na jugozapadnom zidu džamije nalazio se mihrab koji nije bio posebno dekorisan. Mihrabska niša je imala završetak u vidu polukubeta i nije imala stalaktitnih ukrasa.

Uz istočni ugao džamije nalazio se drveni ćurs jednostavne izrade i, kako mještani kažu, sanduk sa arhivom, odnosno sa zabilješkama koje je vodio imam džamije. Nažalost sva ova dokumentacija je spaljena 1992. godine.

Uz južni ugao džamije bio je podignut jednostavan drveni minber. Na vanjskim fasadama su bili vidljivi manji pravougaoni prozori poređani u jedan horizonalni red sa željeznim demirima.

Za gradnju džamije bile su upotrijebljene dugačke grede, koje su na uglovima bile spojene na preklop. Na sredini objekta (na mjestima oko prozora)  nalazili su se vertikalni stupci koji su dodatno učvršćavali konstrukciju zidova. Gornja greda zida ujedno je bila i vjenčanica. Fasade džamije su bile omalterisane i bijelo krečene, dok je drvo bilo bojeno zelenom uljanom bojom.

Munara džamije je bila drvena, osmougaone osnove i iz krova je izlazila oko 4,5 metara. Šerefe munare je bilo pravilnog osmougaonog presjeka, sa osam drvenih stubova. Visina parapeta na šerefi iznosila je oko 80 cm. Krov munare je bio šatorast sa strehom prepuštenom 25 cm. Munara je bila pokrivena pocinčanim limom. Tijelo munare je bilo pokovano borovim daščicama.

Krovna konstrukcija džamije je bila vrlo jednostavna i sastojala se od rogova međusobno povezanih pajantama. Krov je bio vrlo strm i pokriven drvenom šindrom.

Oko džamije se nalazi manji harem sa dvadesetak nišana u kome su ukopani članovi porodice Dedić koji su nastanjeni uz džamiju. Nišani su novijeg datuma, a samo tri su starija.

1. Muški kameni nišan sa turbanom u gužve vertikalno poredane. Na nišanu nema natpisa, ali način izrade ukazuje na to da je ovo najstariji nišan u haremu. Nišan je pravougaone osnove 15 x 12,5 cm i visine 56 cm. Nožni nišan ima osnovicu dimenzija 14 x 12 cm i visinu od 67 cm.

U haremu se nalaze i dva nišana koji imaju natpis napisan arapskim pismom.

1.  Oštećen betonski nišan osnovice 13 x 11 cm i visine 86 cm sa utisnutim natpisom napisanim arabicom koji je djelimično čitak. Iz natpisa se vidi da je tu ukopan Dedić Pašan koji je umro 1323. (1905) godine.

2. Betonski nišan sa turbanom dimenzija osnovice 18 x 11 cm i visine 80 cm sa sljedećim natpisom.

المرحوم المحتاج الي رحمة الله احمد اغا دهديج ابن مه ميش ولد 1288 و قد وفي في شوال 1379 روحيجون الفاتحة

Pomilovani, potrebni Božje milosti Ahmed-aga Dedić, sin Memiša, rođen 1288 (1871/72) a umro u ševalu 1379. (april 1960) godine. Fatiha za njegovu dušu.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Objekat džamije nije bio upisan u Registar nepokretnih spomenika, ali je dopisom Zavoda za zaštitu spomenika u sastavu Federalnog ministarstva kulture i sporta broj 07-40-4-1386-1/06 potvrđeno da je bio evidentiran.

4. Istraživački i konzervatorsko restauratorski radovi

Konzervatorsko-restauratorski radovi na objektu nisu preduzimani. Većinu radova na objektu vršili su samoinicijativno mještani sela.

5. Sadašnje stanje dobra

Uvidom u stanje na terenu ustanovljeno je sljedeće:

-          Objekat je potpuno srušen 1992. godine;

-          Na objektu su izvedeni temelji i izvedena betonska ploča jer mještani žele da rehabilituju objekat;

-          Na parceli je složena drvena građa koja se suši i koju mještani žele da ugrade u objekat.

III - ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima (»Službeni glasnik BiH« br. 33/02 i 15/03) Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A)         Vremensko određenje

B)         Istorijska vrijednost

C)         Umjetnička i estetska vrijednost

i.          Kvalitet obrade

ii.          Kvalitet materijala

iii.         Proporcije

iv.         Kompozicija

v.          Vrijednost detalja

vi.         Vrijednost konstrukcije

D)         Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)

i.          Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu i regionalnom maniru

E)         Simbolička vrijednost

i.          Sakralna vrijednost

ii.          Tradicionalna vrijednost

iii.         Vezanost za rituale ili obrede

iv.         Značaj za identitet grupe ljudi

F)         Ambijentalna vrijednost

G)         Izvornost

i.          Oblik i dizajn

ii.          Materijal i sadržaj

iii.         Namjena i upotreba

iv.         Tradicija i tehnike

v.          Položaj i smještaj u prostoru

vi.         Duh i osjećanja

Sastavni dio ove odluke su:

-          kopija katastarskog plana,

-          z.k. izvadak,  posjedovni list,

-          fotodokumentacija – fotografije građevine preuzete od strane opštine Olovo,

-          osnova prizemlja –

-          fotodokumentacija opštine Olovo i Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH.

Korišćena literatura

U toku vođenja postupka proglašenja objekta nacionalnim spomenikom BiH, korišćena je sljedeća literatura:

Matić, Fra Bernard, i prof. fra Ignjacije Gavran. Kraljeva Sutjeska Bobovac. Zagreb, 70.

1999.    Bećirbegović, Madžida. Džamije sa drvenom munarom u Bosni i Hercegovini, 2. izdanje. Sarajevo: Sarajevo - Publishing, 1999.

2007.    Fočo, Mirzah. Izvještaj.