Status spomenika -> Nacionalni spomenik
Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 42/07.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 16. do 22. januara 2007. godine, donijela je
O D L U K U
I.
Grobljanska cjelina - Staro groblje na Kovačima u Sarajevu proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni spomenik).
Nacionalni spomenik se nalazi na k.č. broj 96, mahala LXXVII (stari premjer) što odgovara k.č. broj 125 (novi premjer), k.č. broj 3, mahala LXXX, k.č. broj 79, mahala XCVI (stari premjer) što odgovara k.č. br. 2403 i 2405 (novi premjer) , k.č. broj 4, mahala XCVII (stari premjer) što odgovara k.č. broj 2463 (novi premjer), k.č. broj 9, mahala XCVII (stari premjer) što odgovara k.č. broj 2543 (novi premjer), k.o. Sarajevo, općina Stari Grad, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.
Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o provođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (»Službene novine Federacije BiH«, br. 2/02, 27/02 i 6/04).
II.
Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da osigura pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.
Vlada Federacije dužna je da osigura sredstva za izradu i provedbu potrebne tehničke dokumentacije za prezentaciju nacionalnog spomenika.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljnjem tekstu: Komisija) utvrdit će tehničke uvjete i osigurati finansijska sredstva za izradbu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
III.
S ciljem trajne zaštite nacionalnog spomenika utvrđuju se sljedeće mjere zaštite koje se odnose na prostor definiran u tački I stav 2. ove odluke:
- dopušteni su isključivo konzervatorsko-restauratorski radovi, uključujući i one koji imaju za cilj prezentaciju spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i stručno nadziranje nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine.
IV.
Stavljaju se izvan snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su suprotni odredbama ove odluke.
V.
Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i općinske službe suzdržat će se od poduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu oštetiti nacionalni spomenik ili dovesti u pitanje njegovu zaštitu.
VI.
Ova odluka dostavit će se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje, nadležnoj službi zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine i općinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi provođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom općinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.
VII.
Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresiranim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).
VIII.
Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.
IX.
Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objavit će se u »Službenom glasniku BiH«.
Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.
Broj: 07.2-2-25/05-5
17. januara 2007. godine
Sarajevo
Predsjedavajuća Komisije
Ljiljana Ševo
O b r a z l o ž e n j e
I – UVOD
Na osnovu Zakona o provođenja odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, član 2, stav 1, »nacionalni spomenik« je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa članovima V i VI Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine (»Službeni glasnik BiH«, broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.
Staro groblje na Kovačima se nalazi u sklopu Gradske ambijentalne cjeline Sarajevo, za koju je Komisija donijela odluku o stavljanju na Privremenu listu nacionalnih spomenika, pod rednim brojem 546.
U skladu sa odredbama zakona, a na osnovu člana V Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila provedbi postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.
II – PRETHODNI POSTUPAK
U postupku koji prethodni donošenju konačne odluke o proglašenju izvršen je uvid u:
- podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o eventualnim oštećenjima tijekom rata, podatke o eventualnim intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.,
- dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra (Općina Stari Grad Sarajevo: kopija katastarskog plana, zemljišnoknjižni izvadak),
- historijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korištenja dokumentacije u sklopu ove odluke.
Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:
1. Podaci o dobru
Lokacija
Staro muslimansko groblje nalazi se u naselju Kovači koje je udaljeno oko 500 metara jugoistočno od Baščaršijskog trga. Groblje se prostire na nekoliko parcela:
Parcela 1. – groblje Nadkovači
Ova parcela nalazi se na zapadnoj strani platoa Kovača. Obuhvata trapezoidni prostor oivičen ulicom Kovači sa južne i ulicom Patke (ranije ulice Trifka Grabeža) sa sjeverne strane. Parcela se nalazi na k.č. br. 96, mahala LXXVII (stari premjer) što odgovara k.č. br. 125 (novi premjer), k.o. Sarajevo, općina Stari Grad, Sarajevo.
Parcela 2. – groblje uz Halilbašića ulicu
Parcela se nalazi južnom dijelu platoa Kovači. Od parcele 1. udaljena je oko 300 metara prema istoku. Lokacija je omeđena ulicama Halilbašića i Jekovac, odnosno k.č. br. 4, mahala XCVII (stari premjer) što odgovara k.č. br. 2463 (novi premjer) k.o. Sarajevo, općina Stari Grad, Sarajevo.
Parcela 3. – groblje između ulica Ploča i Širokac
Parcela se nalazi u neposrednoj blizini vratničkih kapi-kula i Mišćine džamije. Obuhvaća k.č. br. 3, mahala LXXX, k.č. br. 79, mahala XCVI (stari premjer), što odgovara k.č. br. 2403 i 2405 (novi premjer) k.o Sarajevo, općina Stari Grad, Sarajevo, i parcela uz Jekovac ulicu, koja zauzima k.č. br. 9, mahala XCVII (stari premjer), što odgovara k.č. br. 2543 (novi premjer), k.o. Sarajevo, općina Stari Grad, Sarajevo.
Historijski podaci
Na području Sarajeva postoji veliki broj grobalja koja predstavljaju složene duhovne simbole prošlosti i trajanja. Kao dijelovi urbane prostorne kulture stoljetnim prisustvom u prostoru, groblja su stekla status spomenika sepulkralne umjetnosti(1). Do dolaska austrougarske uprave na ove prostore, u Sarajevu je bilo najmanje 270 muslimanskih grobalja(2).
U jednom sumarnom popisu bosanskog Sandžaka iz 1515.-16. godine u Sarajevu se spominje Mahala Mekabir, odnosno Mahala Groblje(3). Istraživanjima vođenim od strane H. Šabanovića, a koja su kasnije objavljena u njegovom radu o postanku i razvoju Sarajeva, došlo se do pretpostavke da je riječ o mahali koja se nalazi na platou iznad desne obale rijeke Miljacke i kroz čije središte vodi ulica Nadmlini, odnosno do pretpostavke da je mahala Mekabir ustvari mahala Kovači. Ukoliko je ova pretpostavka tačna, groblje na Kovačima, spada u jedno od starijih sarajevskih grobalja i da potiče iz XV stoljeća(4).
Na takvu konstataciju može navesti i izgled, odnosno veličina i oblik nišana, kao i stepen njihove obrade. Ovo se prvenstveno odnosi na parcelu 1 gdje je ostalo sačuvano nekoliko vrlo starih nišana. Njihove karakteristike, u prvom redu veličina i oblikovni elementi, datiraju ih u XV stoljeće, odnosno u prve godine osmanske vladavine u našim krajevima.
Staro groblje na Kovačima izvorno se protezalo od ulice Nadmilini (na jugu), prema Jekovcu i Žutoj Tabiji (na istoku), kulama u Širokcu i Ploči (na sjeveroistoku) do Saburine ulice. Prema zapadu groblje se spuštalo skoro do Baščaršije. Groblje je bilo sastavljeno od devet parcela ispresijecanih pješačkim stazama. Čak četiri parcele su ekshumirane, dok je samo jedan manji broj nišana prenesen u groblje na Grlića brdu.
Danas se na ovom groblju nalazi više od 200 nišana, dok ih je ranije bilo više od 400. Sa natpisom je 165 nišana. Najstariji nišan sa natpisom potiče iz 1548. godine, dok je najmlađi iz 1878. godine.
Godine 1964. groblja su pretvorena u parkovnu površinu sa stazama. Na najistočnijem dijelu groblja, koje se nalazi ispod zida koji povezuje kapi-kule u Širokcu i Ploči, odnosno južno od Saburine ulice, sedamdesetih godina XX stoljeća izgrađen je sportski centar. Na ovoj parceli su se nalazili grobovi ograđeni posebnom drvenom ogradom, a koji su pripadali barjaktarima Kandeliji i Geljlana Rizvanu, učesnicima bitke s austrijskim trupama pod Banjom Lukom 1150 H godine, a koji su umrli 1196 H, odnosno 1782. godine(5). Spomen na ovu dvojicu barjaktara sačuvao se i u narodnoj pjesmi (Mujezinović, str. 141-142). Sve do pred II svjetski rat nad grobovima ovih junaka paljene su svijeće u znak poštivanja prema njima.
Upoređujući sadašnje stanje ovog groblja sa stanjem groblja u vrijeme kada ga je obrađivao Mustafa Mujezinović 1964. godine, može se ustanoviti da je velika većina nišana nestala. Izuzetak su parcele 1 i 2. Prilikom izgradnje sportskog igrališta manji dio nadgrobnika ugrađen je u zid koji povezuje Kapi-kule Ploča i Širokac, dok je sudbina većeg dijela nepoznata. Godine 2004. uređena je ograda kompleksa i potporni zid.
Iako je velikim dijelom kompleks devastiran, na preostalim nišanima vidljiv je razvoj islamske nadgrobne arhitekture Sarajeva. Natpisi na nišanima daju obilje podataka o porodicama koje su naseljavale okolne mahale.
2. Opis dobra
Parcela 1.
Dimenzije parcele iznose oko 50 x 20 metara. Sa južne i sjeverne strane, zbog denivelacije terena, podignut je kameni zid čija visina na pojedinim mjestima iznosi preko 2 metra. Pristup lokaciji omogućen je sa istočne strane putem stepeništa. Prema Mujezinoviću, ispred ove parcele nalazio se posebno izdvojen i ograđen grob, u narodu prozvan „Karačinim mezarom“(6). Prilikom proširenja ceste na ovom mjestu, grob je ekshumiran i zemni ostaci su zajedno sa nišanima preneseni na Grlića brdo.
U parceli se nalazi ukupno 35 nišana od kojih je jedan broj sa turbanom, bez natpisa. Neki od njih izgledaju kao da su naknadno usađeni u zemlju (prilikom posljednjih intervencija koje je vodio Kantonalni zavod za zaštitu spomenika, osim sanacije pojedinih nadgrobnika, došlo je do ispravljanja nišana koji su utonuli u zemlju).
Nišani na ovoj lokaciji predstavljaju prelazni oblik sa srednjovjekovnih nadgrobnika. Na njima se još uvijek ne pojavljuje turban. Sačuvana narodna tradicija ih pripisuje Osmanlijama koji su poginuli prilikom osvajanja ovih krajeva. Jedna od njihovih karakteristika je veličina, gruba obrada kamena (grubo klesani obelisk na čijem vrhu se nalazi polulopta predstavlja najstariji oblik nišana) i dekorativni elementi koji odgovaraju dekoracijama koje se javljaju na stećcima – ruka (sa laktom) šaka, luk i strijela, štap (čomaga) mač, sablja, a česti su i motivi polumjeseca i polulopte često zajedno u kombinaciji. Još jedna od karakteristika ovih spomenika jeste da su uz glavni nišani upadljivo razmaknuti od nožnih – na nekim mjestima čak 3-4 metra. Svi nišani su izrađeni od kamena hreše. Ni na jednom nema natpisa.
Na ovoj parceli je do 1946. godine bio nišan izvjesnog Turalije, sina Hamzina, koji je prenijet u lapidarij Gazi Husrev-begove biblioteke. Sudeći prema natpisu ovaj nišan potiče iz 1552. godine. Uzglavni nišan ima visinu od 1 metra i osnovicu dimenzija 14 x 14 cm. Nišan je bio postavljen na sarkofagu od kamenih ploča. Natpis je smješten u dvanaest četvornih polja od kojih je jedno oštećeno.
Nišan br. 1
Nišan ima pravougaonu osnovu dimenzija 34 x 28 cm sa piramidalnim završetkom. Visina nišana iznosi 190 cm. Na jugoistočnoj strani su isklesani kijača(7) i polulopta, na sjeverozapadnoj strani nišana sablja, a na jugozapadnoj strani polulopta. Nišan je od sarajevske hreše. Djelimično je oštećen.
Nišan br. 2
Nišan je u obliku stele, pravougaone osnove 47 x 23 cm i visine 150 cm. Na nišanu je isklesana sablja. Vrh nišana je prelomljen.
Nišan br. 3
Nišan je u obliku stele pravougaone osnove 50 x 22 cm i visine 190 cm. Na prednjem dijelu nišana (sjeveroistočna strana) je isklesan polumjesec. Sa desne i lijeve strane nišana isklesane su polulopte.
Nišan br. 4
Nišan je pravougaone osnove dimenzija 48 x 22 cm i visine 150 cm. Na nišanu su izvedeni isti motivi kao na nišanu broj 3. Ovaj nišan je vjerovatno nožni nišan nišana broj 3.
Nišan br. 5
Muški uzglavni nišan sa turbanom u gužve, bez natpisa. Osnova nišana je dimenzija 29 x 24 cm a visina mu je 210 cm.
Nišan br. 6
Muški nišan sa turbanom. Bez natpisa. Osnova nišana je dimenzija 17 x 18 cm. Visina mu je 88 cm. Ovaj nišan pripada kasnijem razdoblju za razliku od ostalih nišana sa ovog dijela groblja.
Nišan br. 7
Muški nišan sa turbanom, bez napisa, dimenzija 17 x 16 x 75 cm. Kasnije razdoblje.
Nišan br. 8
Nišan u obliku stele, pravougaone osnove 55 x 15 cm i visine 130 cm. Na trokutastom završetku nišana isklesane su tri polulopte povezane ravnom linijom s tim da se srednja polulopta nalazi na vrhu nišana.
Nišan br. 9
Muški nišan sa turbanom u gužve, bez natpisa, kvadratne osnove 24 x 24 cm i visine 140 cm. Ispod vrata turbana je isklesana cik-cak linija koja upućuje na to da je preminuli bio hadžija. Nišan je oštećen i omeđen kamenim santračem dimenzija 320 x 195 cm.
Nišan br. 10
Grobno mjesto koje je oivičeno kamenim santračem dimenzija 270 x 153 cm, na kojem se nalazi prelomljeni nožni nišan.
Nišan br. 11
Nišan osmougaone osnove oivičen kamenim santračem dimenzija 275 x 120 cm. Stranica osmougaonika je široka 11 cm, a nišan je visok 65 cm.
Nišan br. 12
Prelomljeni nišan dimenzija 13 x 14 cm. Visina nadzemnog dijela iznosi 23 cm. Nišan je omeđen kamenim santračem dimenzija 255 x 110 cm.
Nišan br. 13
Muški nišan sa aginskim turbanom, bez natpisa sa isklesanom sabljom. Dimenzije osnovice nišana su 21 x 22 cm, a visina mu je 155 cm. Mezar je omeđen kamenim santračem dimenzija 285 x 115 cm.
Nišan br. 14
Stari prelomljeni nišan čija je osnovica dimenzija 65 x 20 cm.
Nišan br. 15
Stari nišan u obliku stele, pravougaone osnove 78 x 26 cm i visine 130 cm. Na svim stranama nišana isklesane su poluloptaste izbočine. Na prednjoj strani nišana su dvije a na ostalim stranama po jedna.
Nišan br. 16
Prelomljeni stari nišan sa isklesanim polumjesecom i kuglom. Pravougaone je osnove dimenzija 58 x 24 cm. Visina preostalog dijela je 140 cm. Prema Hazimu Numanagiću ovo bi mogao biti i nožni nišan od nišana broj 15.
Nišan br. 17
Muški nišan, bez natpisa sa turbanom u gužve i isklesanim štapom, pravougaone osnovice 23 x 17 cm i visine 95 cm.
Nišan br. 18
Muški nišan, bez natpisa sa turbanom u gužve pravougaone osnove 26 x 17 cm i visine 108 cm. Sa jugoistočne strane (strane okrenute prema Kibli) isklesan je štap.
Nišan br. 19
Muški nišan, bez natpisa sa turbanom u gužve, pravougaone osnove 27 x 19 cm i visine 150 cm.
Nišan br. 20
Muški nišan, bez natpisa sa turbanom, pravougaone osnove 23 x 16 cm i visine 185 cm.
Napomena:
Prema Hazimu Numanagiću nišani broj 17, 18, 19 i 20 izgledaju kao da su doneseni sa neke druge lokacije i ovdje naknadno postavljeni.
Nišan br. 21
Prelomljeni nišan pravougaone osnove 32 x 20 cm i visine 25 cm.
Nišan br. 22
Prelomljeni stari nišan kvadratne osnove 16 x 16 cm i visine 30 cm.
Nišan br. 23
Nišan pravougaone osnove 36 x 16 cm i visine 72 cm, bez natpisa.
Nišan br. 24
Stari nišan u obliku stele sa isklesanim polumjesecom naprijed i loptastim izbočinama sa strane, pravougaone osnove 45 x 25 cm, visine 130 cm.
Nišan br. 25
Stari nišan u obliku stele sa isklesanim polumjesecom naprijed i loptastom izbočinom sa jedne bočne strane, pravougaone osnove 55 x 23 cm, visine 130 cm. Ovo bi mogao biti nožni nišan od nišana br. 24.
Nišan br. 26
Nišan u obliku stele, pravougaone osnove 31 x 14 cm i visine 90 cm.
Nišan br. 27
Nišan u obliku stele, pravougaone osnove 46 x 22 cm i visine 125 cm, sa isklesanim poluloptastim izbočinama sa prednje i bočne strane.
Nišan br. 28
Prelomljen nišan pravougaone osnove 57 x 20 cm. Visina nadzemnog dijela nišana iznosi 33 cm.
Nišan br. 29
Prelomljen nišan pravougaone osnove 43 x 18 cm. Visina nadzemnog dijela nišana iznosi 46 cm.
Nišan br. 30
Prelomljen nišan pravougaone osnove 19 x 16 cm. Visina nadzemnog dijela nišana iznosi 18 cm.
Nišan br. 31
Prelomljen nišan pravougaone osnove 15 x 13 cm. Visina nadzemnog dijela nišana iznosi 22 cm.
Nišan br. 32
Muški nišan sa aginskim turbanom, bez natpisa, kvadratne osnove 17,5 x 17,5 i visine 92 cm.
Nišan br. 33
Muški nišan sa turbanom u gužve, bez natpisa, kvadratne osnove 19 x 19 i visine 70 cm.
Nišan br. 34
Nišan u obliku stele pravougaone osnove 24 x 11 cm i visine 65 cm.
Nišan br. 35
Prelomljeni stari nišan pravougaone osnove 90 x 11 cm. Visina nadzemnog dijela nišana iznosi 40 cm.
Parcela 2. – groblje uz Halilbašića ulicu
Na ovoj parceli situirano je dvadesetak nišana. Većina od njih je, po svemu sudeći, donesena na ovaj dio groblja i tu pobodena, ili se tu nalazila oborena pa, iznova pravolinijski pobodena. Na ovom dijelu groblja nalaze se sljedeći nišani:
Nišan br. 1
Muški nišan sa turbanom u gužve, bez natpisa, kvadratne osnove 18 x 18 cm i visine 153 cm. Nišan je izrađen od hreše. Na vrhu ravnog dijela nišana je isklesana cik-cak linija.
Nišan br. 2
Muški nišan sa turbanom u gužve, bez natpisa, pravougaone osnove 32 x 21 cm i visine 130 cm.
Nišan br. 3
Stari, masivni nišan sa turbanom pravougaone osnove 38 x 27 cm i visine 190 cm. Na nišanu se nalazi isklesan štap s jedne strane i poluloptasta izbočenja s bočnih stana.
Nišan br. 4
Muški nišan sa turbanom, bez natpisa, kvadratne osnove 16 x 16 cm i visine 60 cm. Nišan je izrađen od hreše.
Nišan br. 5
Stari nišan sa turbanom pravougaone osnove 30 x 20 cm i visine 120 cm. Na jednoj strani nišana je isklesan štap.
Nišan br. 6
Stari nišan sa turbanom pravougaone osnove 38 x 30 cm i visine 120 cm. Na obje strane nišana su isklesane polulopte.
Nišan br. 7
Nišan u obliku stele, utonuo u zemlju, osnove 34 x 10 cm. Visina nadzemnog dijela nišana iznosi 27 cm.
Nišan br. 8
Muški nišan sa turbanom u gužve, bez natpisa, dimenzija osnove 21 x 20 cm i visine 170 cm.
Nišan br. 9
Muški nišan sa aginskim turbanom, bez natpisa, pravougaone osnove 22 x 20 cm i visine 190 cm.
Nišan br. 10
Muški nišan sa aginskim turbanom, bez natpisa, pravougaone osnove 19 x 16 cm i visine 65 cm.
Nišan br. 11
Muški nišan sa turbanom, kvadratne osnove 19 x 19 cm i visine 77 cm.
Nišan br. 12
Muški nišan sa turbanom, utonuo u zemlju, kvadratne osnove 17 x 17 cm i visine 45 cm.
Nišan br. 13
Muški nišan sa turbanom, kvadratne osnove 19 x 19 cm i visine 100 cm, sa natpisom na turskom jeziku.
صاحب القبر صوباشي زاده عزيز اغا بن عثمان اغا روحيجون الفاتحه سنه 1282 في 12 ج
U ovom mezaru leži Subašić Aziz-aga, sin Osman-age. Fatiha za njegovu dušu. Godina 1282, 12 džumadel-uhra. (3.11.1865)
Nišan br. 14
Muški nišan sa turbanom, kvadratne osnove 16 x 16 cm i visine 70 cm, sa natpisom na turskom jeziku.
المرحوم ... ملا مصطفي بن حسين ؤوحيجون الفاتحه سنه 1272 صفر12
Allah se smilovao ... mula Mustafi, sinu Husejnovom. Fatiha za njegovu dušu. Godina 1272, safer 12. (25.10.1855)
Nišan br. 15
Muški nišan sa turbanom, kvadratne osnove 15 x 15 cm i visine 70 cm.
Nišan br. 16
Muški nišan sa turbanom, pravougaone osnove 17 x 15 cm i visine 58 cm.
Nišan br. 17
Nišan kružne osnove, obima 68 cm i visine 44 cm, bez natpisa.
Nišan br. 18
Nišan u obliku stele utonuo u zemlju, pravougaone osnove 30 x 12 cm i visine 30 cm.
Nišan br. 19
Prelomljeni stari nišan pravougaone osnove 41 x 30 cm. Visina nadzemnog dijela nišana iznosi 60 cm.
Nišan br. 20
Nišan u obliku stele dimenzija 33 x 14 x 60 cm, sa nečitkim natpisom na kojem je vidljiv samo datum smrti: 1275, muharem 27 (8.9.1858)
Parcela 3 – Prostor zapadno od kapi-kula Širokac i Ploča
Parcela 3 predstavlja prostorno najveću parcelu groblja na Kovačima. Nalazi se između ulica Kovači i Širokac, sjeverno od novog šehidskog mezarja. Lokacija je pješačkim stazama podijeljena na dvije parcele . Prva najniža parcela ima preko sto dvadeset nišana od kojih je preko trideset sa natpisom.
Nišani sa natpisom pripadaju kraju osamnaestog i devetnaestom stoljeću. Na ovom dijelu mezaristana pokopano je naviše pripadnika porodice Džino. U gornjem uglu ove parcele, prema ulici Širokac nalazi se petnaestak dječijih nišana.
Nišan br. 1
Muški nišan sa čatal turbanom(9) čije su dimenzije osnove 22,5 x 21 cm. Visina nišana je 135 cm. Tarih je uklesan u osam redaka nestalik pismom.
اه من الموت كل نفس ذائقة الموت المرحوم و المغفور له...الحاج مصطفي اغا زاده حسين اغا تارفنددن دار بقا
..... روحيجون الفاتحة سنة 1276 في 7 ح
O smrti. Svako će smrt kušati. Pomilovani i oprošteni ... hadži Mustafa-aga, sin Husejn-age ode u Kuću vječnosti..... Fatiha za njegovu dušu. Godina 1276, 7. Džumadel-uhra (2.1.1860)
Nišan br. 2
Nišan u obliku stele pravougaone osnove 30 x 16 cm i visine 135 cm. Natpis, djelimično nečitak je napisan nestalik stilom arapskog pisma. Mezar je omeđen kamenim santračem dimenzija 112 x 210 cm.
المرحومة......... اغانك خليمه سي حلوطي خانم بنت الحاج مصطفي اغا روحيجون الفاتحة سنة 1280 في 25 ذ
Pomilovana Halvetija-hanum, kći Mustafa-age, supruga ......-age. Fatiha za njenu dušu. Godina 1280, 25. Zulhidže (1.6.1864) (10) .
Na nožnom nišanu koji je takođe u obliku stele, dimenzija 33 x 13 cm i visine 112 cm stoji nečitak natpis napisan nesh pismom, na kojem je čitljiva samo godina 1276 (1859/60). Očigledno je ovaj nišan naknadno poboden ovdje.
Nišan br. 3
Nišan u obliku stele čija osnova ima dimenzije 35 x 11 cm, a visina mu je 110 cm nosi na sebi tarih napisan u sedam polja.
هو الحي الباقي ... المرحومة و المغفوره لها الماسي خانم بنت الحاج عثمان اغا روحيجون الفاتحة سنة 1283 في
28جمادي الاولي
On je Živi i Vječni. ... Pomilovana i oproštena Almasa-hanum, kći Osman-age. Fatiha za njenu dušu. Godina 1283, 28. Džumadel-ula (8.10.1866) (11).
Nišan br. 4
Muški nišan sa turbanom.
Nišan br. 5
Muški nišan sa turbanom u gužve, dimenzija osnove 15 x 15 cm i visine 55 cm, bez natpisa, potonuo u zemlju.
Nišan br. 6
Muški nišan sa turbanom u gužve pravougaone osnove 18 x 17 cm i visine 96 cm, bez natpisa sa cik-cak linijom na vrhu osnove nišana koja ukazuje da je rahmetlija obavio hadž.
Nišan br. 7
Muški nišan sa turbanom u gužve, bez natpisa čija osnova ima dimenzije 18 x 17 cm. Visina nišana je 79 cm.
Nišan br. 8
Muški nišan sa turbanom u gužve, dimenzija osnove 16 x 15 cm i visinom od 80 cm, bez natpisa sa isklesanom cik-cak linijom koja ukazuje da je rahmetlija obavio hadž.
Nišan br. 9
Muški nišan sa turbanom u gužve sa dva prevoja, kvadratne osnove 20 x 20 cm i visinom od 86 cm, bez natpisa.
Nišan br. 10
Muški nišan sa turbanom u gužve, kvadratne osnove 18 x 18 cm i visine 65 cm, bez natpisa, sa hadžijskom cik-cak linijom isklesanom u vrhu osnove nišana, utonuo u zemlju.
Nišan br. 11
Muški nišan sa turbanom u gužve i dva prevoja, kvadratne osnove 19 x 19 cm i visine 95 cm, bez natpisa.
Nišan br. 12
Nišan u obliku stele dimenzija osnove 41 x 13 cm i visine 95 cm.
الفاتحة المرحومة و المغفورة نفيسه خانم بنت عبد الله سنجقداركن رضاء لله الفاتحة سنة 1255 رمضان في7
Fatiha. Pomilovana i oproštena Nefisa-hanuma, kći Abdulaha Sandžakdara. Za Božje zadovoljstvo proučite Fatihu. 7. Ramazan 1255 (15.11.1839) (12).
Nišan br. 13
Muški nišan sa turbanom u gužve, bez natpisa, dimenzija osnove 18 x 17 cm i visine 70 cm.
Nišan br. 14
Muški nišan sa turbanom u gužve, kvadratne osnove 21 x 21 cm i visine 155 cm.
مرحوم و مغفور ملا عزير بن ملا محمد بن الحاج مصطفي روحيجون رضاء لله الفاتحة سنة 1261 في 16 جا
Pomilovani i oprošteni mula Uzejr, sin mula Mehmeda, sina hadži Mustafe. Za Božje zadovoljstvo i njegovu dušu proučite Fatihu. Godina 1261, 16. Džumadel-ula (19.5.1845)
( Mujezinović, str. 153)
Nišan br. 15
Muški nišan sa derviškim turbanom, kvadratne osnove 16 x 16 cm i visine 44 cm, potonuo u zemlju.
Nišan br. 16
Muški nišan sa čatal turbanom, kvadratne osnove 16 x 16 cm i visine 62 cm, bez natpisa.
Nišan br. 17
Muški nišan sa turbanom u gužve čija je osnova dimenzija 17 x 17 cm a visina 55 cm, bez natpisa.
Nišan br. 18
Muški nišan sa turbanom u gužve, bez natpisa, pravougaone osnove 18 x 17 cm i visine 95 cm.
Nišan br. 19
Muški nišan sa turbanom u gužve sa dva prevoja, utonuo u zemlju, dimenzija osnove 15 x 14 cm i visine 43 cm.
Nišan br. 20
Muški nišan sa turbanom čija je osnova dimenzija 20,5 x 21,5 a visina 97 cm sa tarihom čiji je početak nečitljiv.
....سلطانك محمد بك بن محمد بك روحيجون الفاتحة سنة 1283
...Sultanović Mehmed-beg, sin Mehmed-bega. Fatiha za njegovu dušu. Godina 1283 (1866/67).
( Mujezinović, str. 155)
Nišan br. 21
Ženski nišan u obliku stele, dimenzija osnovice 35 x 15 cm i visine 112 cm sa natpisom u nesh pismu.
المرحومة و المغفورة حديجه بنت سالح ياوروم روح ايجون رشاء لله الفاتحة سنة 1262 ذاالحجة في20
Pomilovana i oproštena Hatidža, kći Saliha Javruma. Za Božje zadovoljstvo i njenu dušu proučite Fatihu 20. Zul-hidže, 1262 (9.12.1846) (13)
Nišan br. 22
Nišan u obliku stele, bez natpisa, dimenzija 30 x 11 cm i visine 60 cm.
Nišan br. 23
Nišan u obliku stele, bez natpisa, dimenzija 33 x 12 cm i visine 87 cm.
Nišan br. 24
Osmougaoni nišan čije su stranice osmougla 10 i 11 cm a visina 95 cm, bez natpisa.
Nišan br. 25
Muški nišan sa turbanom u gužve, prelomljena mudževeza, pravougaone osnove 19 x 18 cm i visine 100 cm, bez natpisa.
Nišan br. 26
Nišan u obliku stele dimenzija osnove 36 x 14 cm i visine 114 cm sa natpisom u sulus stilu arapskog pisma.
المرحومة و المغفورة حاجة حوي خانم بنت الحاج حسن مجار روحيجون الفاتحة سنة 1260
Pomilovana i oproštena hadže Hava-hanuma, kći hadži Hasana Mađara. Fatiha za njenu dušu. Godina 1260 (1844)
(M. Mujezinović, str. 152)
Nišan br. 27
Muški nišan sa turbanom u gužve, kvadratne osnove 18 x 18 cm i visine 80 cm, bez natpisa, oboren na zemlju.
Nišan br. 28
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 35 x 12 cm i visine 85 cm, bez natpisa.
Nišan br. 29
Muški nišan sa turbanom u gužve, potonuo u zemlju tako da samo turban visine 85 cm viri iz zemlje.
Nišan br. 30
Nišan u obliku stele čija osnova ima dimenzije 37,5 x 16 cm i čija je visina 77 cm sa tarihom u nesh stilu arapskog pisma sa dosta grešaka u natpisu.
اه من الموت المرحوم والمغفور له الحاج حسن بنت حفيظةخانم حانجيك بكر اغانك منكوحئي متزوجسي روحيجون
الفاتحة سنة1253
O smrti. Pomilovana i oproštena Hafiza-hanuma, kći hadži Hasanova, žena Handžić Bekir-age. Fatiha za njenu dušu. Godina 1253 (1837/38)
(M. Mujezinović str. 152)
Nišan br. 31
Muški nišan sa čatal turbanom, dimenzija osnove 19 x 18 cm i visine 83 cm sa nečitkim natpisom na kojem se može pročitati samo godina 1283 H(1866/67).
Nišan br. 32
Nišan u obliku stele dimenzija osnove 32 x 12 cm i visine 55 cm, bez natpisa.
Nišan br. 33
Nišan u obliku stele dimenzija osnove 32 x 14 cm i visine 96 cm, sa natpisom u sulus stilu arapskog pisma.
هو الحي الباقي المرحومة و المغفورة مريم بنت حسن مجار روحيجون الفاتحة سنة1247
On je Živi i Vječni. Pomilovana i oproštena Merjem, kći Hasana Madžar. Fatiha za njenu dušu. Godine 1247 (1831/32).
(M. Mujezinović str. 152)
Nišan br. 34
Nišan u obliku stele čija je osnova dimenzija 30 x 13 cm a visina 95 cm sa natpisom isklesanim u sulus pismu u četiri kosa reda.
المرحومة والمغفورة فاطمه بنت الحاج حسن روحيجون الفاتحة سنة1234
Pomilovana i oproštena Fatima, kći hadži Hasana. Fatiha za njenu dušu. Godina 1234 (1818/19). (M. Mujezinović str. 151)
Nišan br. 35
Muški nišan sa turbanom u gužve, pravougaone osnove 17 x 12 cm i visine 58 cm, potonuo u zemlju.
Nišan br. 36
Muški nišan sa turbanom u gužve, pravougaone osnove 17 x 16 cm i visine 70 cm, potonuo u zemlju.
مرحوم و مغفور له عبد الله ابن عثمان حاجي ياحيك روحيجون الفاتحة ...
Pomilovani i oprošteni Abdulah, sin Osmana Hadžijahić. Fatiha za njegovu dušu. ...
(ostatak u zemlji)
Nišan br. 37
Muški nišan sa turbanom u gužve, kvadratne osnove 17 x 17 cm i visine 50 cm, potonuo u zemlju.
Nišan br. 38
Muški nišan sa turbanom u gužve, kvadratne osnove 19 x 19 cm i visine 80 cm, bez natpisa.
Nišan br. 39
Muški nišan sa turbanom u gužve, kvadratne osnove 18 x 18 cm i visine 70 cm, sa djelimično nečitkim natpisom.
مرحوم ...... بلطه بن حسن بك روحيجون الفاتحة
Pomilovani ... Balta, sin Hasan-bega. Fatiha za njegovu dušu.
Nišan br. 40
Nišan u obliku stele čija je osnova dimenzija 34 x 13 cm a visina 73 cm, bez natpisa.
Nišan br. 41
Nišan u obliku stele čija je osnova dimenzija 30 x 11 cm a visina 80 cm, bez natpisa.
Nišan br. 42
Okrugli kameni nišan obima 75 cm, potonuo u zemlju.
Nišan br. 43
Nišan sa derviškom kapom, kvadratne osnove 17 x 17 cm i visine 62 cm, potonuo u zemlju.
Nišan br. 44
Prelomljen kameni nišan kvadratne osnove 20 x 20 cm sa polovičnim natpisom.
...... بن صالح اغا الفاتحة سنة1257
......sin Salih-age. Godina 1257 (1841/42).
Mujezinović spominje u ovoj godini Zeherović Abdulaha, sina Salih-age. To znači da je ovaj nišan bio čitav u doba Mujezinovića.
Nišan br. 45
Nišan u obliku stele čija je osnova dimenzija 28 x 14 cm a visina 32 cm, potonuo u zemlju.
Nišan br. 46
Stela pravougaone osnove 46 x 18 cm i visine 75 cm sa loptastim izbočinama sa obje strane, bez natpisa.
Nišan br. 47
Prelomljeni kameni nišan.
Nišan br. 48
Muški nišan sa mušebak turbanom sa natpisom na tri strane nišana u stihovima na turskom jeziku napisanom sulus stilom arapskog pisma.
اه من الموت دريغ حافظ افندي كه او ملك خصلت بقا سراينه دنيادن ايلدي هجرت كجوردي هب عمريني طاعت و
عبادت ايله جهانه ايتمدي اصلانكاه ايدوب رغبت الفاتحة
يوغيدي مثلي زماننده زهد و تقواده عجبمي ايلسه مولي مقامني جنت نه جاره كتدي جهاندن همان دعا ايده لم وران
باكنه الله ايليه رحمت بري كلوب ديدي تاربخ فوتني ميلي حسن افنديمز عقبايه ايلدي رحلت سنة1192
O smrti, ah, žalosti, što se hafiz-efendija, anđeoskih osobina, Odseli s ovog svijeta u vječni dvorac. Čitav život je proveo u pokornosti i molitvi, i na ovom svijetu nije imao nikakvih prohtjeva.
Prouči Fatihu, U asketizmu i pobožnosti nije mu bilo ravnih u njegovo vrijeme, Pa je li čudo ako mu Gospodar učini raj mjestom boravka. Otišao je s ovog svijeta, a nama ne ostaje drugo Nego da za njega molimo: neka je milost njegovoj čistoj duši. Mejlijo, prispje jedan i izreče kronogram njegove smrti: Naš Hasan-efendija se preseli u vječnost. Godina 1192 (1778/79).
(M. Mujezinović, str. 140)
Nišan br. 49
Muški nišan sa čatal turbanom utonuo u zemlju.
Nišan br. 50
Muški nišan sa turbanom u gužve, pravougaone osnove 16 x 14 cm i visine 60 cm, potonuo u zemlju.
Nišan br. 51
Muški nišan sa turbanom u gužve, pravougaone osnove 16 x 15 cm i visine 84 cm, bez natpisa.
Nišan br. 52
Okrugli nišan obima 60 cm i visine 74 cm, bez natpisa.
Nišan br. 53
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 36 x 14 cm i visine 66 cm, bez natpisa.
Nišan br. 54
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 32 x 12 cm i visine 82 cm sa natpisom na turskom jeziku.
مرحومة و مغفورة حوي بنت عبد المجيد جسري كريمسي حسن اغازاده ملا محمد خليلسي روحيجون الفاتحة سنة
1268 في 8 ن
Pomilovana i oproštena Hava, kći Abdulmedžida Česrije, žena Hasanagić mula Muhammeda. Fatiha za njenu dušu. Godina1268. 08. Ramazan (26.6.1852) (14).
Nišan br. 55
Ženski nišan sa kapom, pravougaone osnove 17 x 13 cm i visine 68 cm, bez natpisa.
Nišan br. 56
Ženski nišan sa kapom, pravougaone osnove 17 x 18 cm i visine 46 cm, bez natpisa.
Nišan br. 57
Prelomljen nišan bez natpisa, dimenzija osnovice 17 x 15 cm i visine ostatka nišana 54 cm.
Nišan br. 58
Muški nišan sa turbanom u gužve, potonuo u zemlju. Obim turbana je 115 cm.
Nišan br. 59
Nišan u obliku stele čija je osnova dimenzija 31 x 13 cm, a visina 77 cm, bez natpisa.
Nišan br. 60
Nišan u obliku stele čija je osnova dimenzija 30 x 15 cm, a visina 63 cm, bez natpisa.
Nišan br. 61
Prelomljeni osmougaoni nišan čija je stranica osmougla širine 9 cm a visina ostatka nišana je 52 cm.
Nišan br. 62
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 27 x 12 cm i visine 56 cm, bez natpisa.
Nišan br. 63
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 32 x 15 cm i visine 87 cm, bez natpisa.
Nišan br. 64
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 30 x 15 cm i visine 63 cm, bez natpisa.
Nišan br. 65
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 35 x 11 cm i visine 60 cm, bez natpisa.
Nišan br. 66
Prelomljen nišan, potonuo u zemlju.
Nišan br. 67
Oštećen nišan.
Nišan br. 68
Muški nišan sa turbanom u gužve, potonuo u zemlju. Obim turbana je 92 cm.
Nišan br. 69
Muški nišan sa turbanom u gužve, kvadratne osnove 18 x 18 cm i visine 100 cm sa natpisom u nesh stilu arapskog pisma podijeljenom u pet kosih redova.
اه من الموت المرحوم و المغفور قارو زاده الحاج صالح روحيجون الفاتحة1207
O smrti! Pomilovani i oprošteni Karić hadži Salih. Fatiha za njegovu dušu. 1207 (1792/92).
Nišan br. 70
Muški nišan sa aginskim turbanom potonuo u zemlju tako da viri samo turban.
Nišan br. 71
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 32 x 13 cm i visine 92 cm, sa natpisom u nesh stilu arapskog pisma.
اه من الموت مرحومه و مغفوره لها حنيفه بنت سليمان ......روحيجون الفاتحة سنة 1275 في 8 محرم
O smrti! Pomilovana i oproštena Hanifa, kći Sulejmana.......Fatiha za njenu dušu. 8. Muharem 1275 (18. august 1858)
Nišan br. 72
Nišan sa djevojačkom kapom, pravougaone osnove 17 x 15 cm i visine 80 cm sa ovim natpisom:
ويشغرادلي ملا خليل كريمه سي مرحومه و مغفوره عليه روحيجون الفاتحة سنة1261
Alija, kći mula Halila Višegradlije. Fatiha za njenu dušu. Godina 1261 (1845) (15).
Nišan br. 73
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 33 x 14 cm i visine 70 cm, bez natpisa.
Nišan br. 74
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 24 x 10 cm i visine 61 cm, bez natpisa.
Nišan br. 75
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 37 x 12 cm i visine 58 cm, bez natpisa.
Nišan br. 76
Osmougaoni nišan visine 70 cm čija je stranica široka 10 cm, bez natpisa.
Nišan br. 77
Nišan sa ženskom kapom utonuo u zemlju, kvadratne osnove 15 x 15 cm i visine 42 cm.
Nišan br. 78
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 36 x 15 cm i visine 78 cm, bez natpisa.
Nišan br. 79
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 28 x 13 cm i visine 70 cm, sa ovim natpisom:
مرحومه و مغفوره خاتون بنت مصطفي روحنه فاتحة سنة 1285 في 7 ذا
Pomilovana i oproštena Hatun, kći Mustafe. Fatiha za njenu dušu. 7. Zul-kade 1285 (19. 2.1869).
Nišan br. 80
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 29 x 14 cm i visine 72 cm, bez natpisa.
Nišan br. 81
Muški nišan sa turbanom u gužve, kvadratne osnove 20 x 20 cm i visine 120 cm sa natpisom isklesanim u nestalik stilu arapskog pisma.
اه من الموت مرحوم و اغفور له لوقيك سليمان اغا بن محمد روحيجون فاتحة سنة1279
O smrti! Pomilovani i oprošteni Sulejman-aga Lukić, sin Mehmeda. Fatiha za njegovu dušu. Godina 1279 (1862/63).
Nišan br. 82
Muški nišan sa turbanom u gužve potpuno utonuo u zemlju.
Nišan br. 83
Muški nišan sa turbanom u gužve, kvadratne osnove 21 x 21 cm i visine 108 cm sa ovim natpisom:
مرحوم و مغفور له قلن زاده الحاج حسن اغا ابن الحاج ابراهيم روح ايجون الفاتحة سنة 1274 في 13 ر
Pomilovani i oprošteni hadži Hasan-aga Kulenović, sin hadži Ibrahima. Fatiha za njegovu dušu. 13. Rebiul-ahar 1274 (1.10.1857) (16).
Nišan br. 84
Okrugli nišan čiji je obim 85 cm a visina 105 cm, bez natpisa.
Nišan br. 85
Nišan čiji je turban prelomljen, kvadratne osnove 16 x 16 cm i visine 60 cm, bez natpisa.
Nišan br. 86
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 27 x 15 cm i visine 80 cm, bez natpisa.
Nišan br. 87
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 30 x 12 cm i visine 78 cm, nečitka natpisa na kojem je čitljiva samo godina 1282 (1865/66).
Nišan br. 88
Muški nišan sa čatal turbanom, kvadratne osnove 17 x 17 cm i visine 63 cm, potonuo u zemlju.
قاوقجي الحاج ابراهيم روح......
Hadži Ibrahim Kaukčija .....
(ostatak u zemlji).
Nišan br. 89
Nišan sa ženskom kapom, kvadratne osnove 16 x 16 cm i visine 54 cm, potonuo u zemlju.
Nišan br. 90
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 31 x 12 cm i visine 53 cm, bez natpisa.
Nišan br. 91
Muški nišan sa aginskim turbanom, kvadratne osnove 18 x 18 cm i visine 52 cm, potonuo u zemlju.
Nišan br. 92
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 38 x 14 cm i visine 75 cm, bez natpisa.
Nišan br. 93
Muški nišan sa čatal turbanom, kvadratne osnove 19 x 19 cm i visine 74 cm sa nečitkim natpisom.
Nišan br. 94
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 34 x 11 cm i visine 154 cm, sa natpisom u nesh pismu napisanim u osam redova odvojenih linijama.
هو الباقي هو الحي هو الاحد سراي بوسنه اشرافندن جنتي زاده الحاج مصطقي بك كريمه سي و جينيك زاده عبدي اغا
مرحومك زوجه سي اولوب اللي بش سنه عمريني صلاح حال اوزره بعد الايفاء ارجعي امرينه امتثالا وداع .... ام
كلثوم خانمك روحيجون اخلاص شريف ايله فاتحه شريفه اوقنه في 2 جمادي الاخر سنة1295
On je Vječni, Živi, Jedini. Umi Kulsum-hanuma, kći sarajevskog ešrafa Dženetića hadži Mustafe-bega, supruga umrlog Abdi-age Džinića. Nakon pedeset i pet godina lijepo provedenog života odazva se pozivu „vrati se“. Za umrlu prouči Fatihu. 2. Džumadel-ahire 1295 (3. 6.1878) (17).
Nišan br. 95
Muški nišan sa turbanom u gužve, kvadratne osnove 23 x 23 cm i visine 140 cm sa natpisom podijeljenim u pet redova odvojenih linijom.
مرحوم و مغفور له جينو زاده خليل ابن محمد افندي روح ايجون الفاتحة سنة 1268 في شعبان18
Pomilovani i oprošteni Halil Džino, sin Mehmed efendije. Fatiha za njegovu dušu. 18 šaban 1268 (7. 6.1852).
Nišan br. 96
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 33 x 12 cm i visine 88 cm, bez natpisa.
Nišan br. 97
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 29 x 8 cm i visine 48 cm, bez natpisa.
Nišan br. 98
Muški nišan sa turbanom u gužve, pravougaone osnove 18 x 16 cm i visine 115 cm, bez natpisa.
Nišan br. 99
Osmougaoni nišan, vjerovatno nožni nišan od nišana br. 101, visine 110 cm i 9 cm širine stranice osmougla.
Nišan br. 100
Nišan u obliku stele, dimenzija osnovice 27 x 12 cm i visine 50 cm, bez natpisa.
Nišan br. 101
Muški nišan sa čatal turbanom, kvadratne osnove 16 x 16 cm i visine 55 cm, bez natpisa.
Nišan br. 102
Nišan sa ženskom kapom, utonuo u zemlju.
Nišan br. 103
Nišan sa ženskom kapom, kvadratne osnove 17 x 17 cm i visine 70 cm sa oštećenim i nečitkim natpisom.
Nišan br. 104
Muški nišan sa turbanom u gužve, pravougaone osnove 28 x 22 cm i visine 65 cm, bez natpisa. Nišan je oštećen i potonuo u zemlju. Po načinu izrade može se reći da ovaj nišan pripada starijim nišanima.
Nišan br. 105
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 37 x 14 cm i visine 90 cm, sa ovim natpisom.
مرحومه و مغفوره مريم خانم بنت الحاج حسين اغا جينوزاده بازارلي محمد اغا خليلسي روح ايجون الفاتحة 1268 في
شعبان23
Pomilovana i oproštena Merjema-hanum, kći hadži Husejn-age Džino, žena Muhamed-age Pazarlije. Fatiha za njenu dušu. 23. Šaban 1268 (12. 6.1852) (18).
Nišan br. 106
Muški nišan sa glat turbanom, kvadratne osnove 18 x 18 cm i visine 78 cm, bez natpisa.
Nišan br. 107
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 46 x 13 cm i visine 80 cm, sa ovim natpisom.
مرحومه و مغفوره فاطمه خانم بنت الحاج ابراهيم جينوزاده جينو الحاج حسين اغا نك خليلسي روح ايجون الفاتحة
1267
Pomilovana i oproštena Fatima-hanum, kći hadži Ibrahima Džine, žena hadži Husejn-age Džine. Fatiha za njenu dušu. 1267 (1850/51) (19).
Nišan br. 108
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 38 x 16 cm i visine 80 cm, bez natpisa.
Nišan br. 109
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 30 x 13 cm i visine 100 cm, sa natpisom napisanim talik stilom arapskog pisma.
المرحومه بجاقجي قوجوق مسطفي نك خليله سي حامده خانم بنت حسن روحيجون الفاتحة سنة 1281 في 6 ذ
Pomilovana Hamida-hanuma, kći Hasana, žena bičakčije Mustafe Kučuka. Fatiha za njenu dušu. 6. Zul-hidže 1281 (2. 5.1865) (20).
Nišan br. 110
Muški nišan sa turbanom u gužve, pravougaone osnove 19 x 18 cm i visine 55 cm, utonuo u zemlju.
Nišan br. 111
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 42 x 14 cm i visine 117 cm, bez natpisa.
Nišan br. 112
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 36 x 14 cm i visine 120 cm, sa ovim natpisom u sulus stilu arapskog pisma.
الفاتحة عطيه خانم بنت محمد افندي ترك ايلدي بو فاني دنيا ........سنة 1243 جمادي الاول في19
Fatiha. Atija-hanuma, kći Mehmed-efendije napustila je ovaj prolazni svijet........19. džumadel-ula 1243 (8. 12. 1827) (21).
Nišan br. 113
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 32 x 15 cm i visine 122 cm, bez natpisa.
Nišan br. 114
Muški nišan sa čatal turbanom, potonuo u zemlju. Mezar je omeđen kamenim santračem dimenzija 116 x 220 cm.
Nišan br. 115
Dječiji muški nišan, utonuo u zemlju na mezaru koji ima zajednički santrač sa sljedećim nišanom.
هو الخلاق الباقي جينو زاده بو سليمان .....
On je Vječni Stvoritelj. Ovaj Džino Sulejman....
(u zemlji).
Nišan br. 116
Dječiji muški nišan, utonuo u zemlju na mezaru koji ima zajednički santrač sa prethodnim nišanom.
هو الخلاق الباقي جينو زاده بو .....
On je Vječni Stvoritelj. Ovaj Džino....
(u zemlji).
Nišan br. 117
Muški nišan sa mušebak turbanom, kvadratne osnove 20 x 20 cm i visine 125 cm, sa natpisom isklesanim sulus stilom arapskog pisma stoji na mezaru koji je omeđen kamenim santračem dimenzija 145 x 238 cm.
يا غفار المرحوم و المغفور له جينو زاده محمد باشا افندي ابن الحاج حافظ محمد باقي افندي روحيجون الفاتحة سنة
1243 ن5
O Oprostitelju! Pomilovani i oprošteni Džino Muhammed-paša efendija, hadži sin Mehmed Baki-efendije. Fatiha za njegovu dušu. 5. Ramazan 1243 (21. 3.1828).
(M. Mujezinović str. 145.)
Nišan br. 118
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 39 x 14 cm i visine 110 cm, sa natpisom napisanim talik stilom arapskog pisma.
اه من الموت المرحومه و المغفوره عطيفه بنت الحاج حسين اغا جينوزاده روحيجون الفاتحة سنة1262
O smrti! Pomilovana i oproštena Atifa, kći hadži Husejn-age Džino. Fatiha za njenu dušu. Godina 1262 (1845/46).
Nišan br. 119
Nišan u obliku stele, dimenzija osnove 30 x 9 cm i visine 37 cm, bez natpisa.
Nišan br. 120
Muški nišan sa čatal turbanom, pravougaone osnove 17 x 19 cm i visine 80 cm, bez natpisa.
Nišan br. 121
Dječiji muški nišan, bez natpisa.
Nišan br. 122
Više dječijih nišana bez natpisa.
3. Dosadašnja zakonska zaštita
Prostornim planom Bosne i Hercegovine iz 1980. godine dobro je evidentirano i svrstano u I (prvu) kategoriju kao kulturno-historijska dobra (redni broj 10).
Prema podacima Kantonalnog zavoda za zaštitu spomenika, groblje Nadkovači je proglašeni spomenik kulture. Broj rješenja o proglašenju u momentu pisanja odluke nije bio dostupan.
4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi
Istraživačke radove je započeo M. Mujezinović koji je 1964. godine opisao groblje i dao pregled natpisa koje je mogao pročitati. Godine 1964. groblje je pretvoreno u parkovnu površinu.
Nakon završetka rata 1992.-1995. izvršeno je saniranje ratnih oštećenja na parceli 1. Aktivnosti je vodio Kantonalni zavod za zaštitu spomenika Sarajevo.
Godine 2004. izvršena je sanacija potpornih zidova.
5. Sadašnje stanje dobra
Uvidom u stanje na terenu utvrđeno je slijedeće:
- Upoređujući današnje stanje groblja sa stanjem koje je opisao M. Mujezinović, uočeno je da nedostaje veliki broj nišana. Stanje se uveliko razlikuje, pogotovo što je broj parcela na kojima se nalazi groblje dodatno smanjen;
- Uočeno je da izvođači radova na infrastrukturi koji se obavljaju u neposrednoj blizini groblja, nepažnjom dovode do oštećenja nišana. Tako je 2004. godine prilikom kopanja plinske instalacije na Vratniku bagerom prelomljen jedan nišan koji do danas nije saniran;
- U toku 2006. godine izvođač radova je na lokalitetu koji se nalazi u neposrednoj blizini Mišćine džamije bagerom prelomio jedan nišan napola, koji je nakon toga jednostavno zabio u zemlju(22);
- Jedan veći broj nišana je utonuo u zemlju;
- Sve parcele se redovno održavaju – kose i čiste od strane Fonda za obilježavanje grobalja kantona Sarajevo.
III - ZAKLJUČAK
Primjenjujući Kriterije za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom (»Službeni glasnik BiH«, br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijima:
A. Vremensko određenje
B. Historijska vrijednost
C. Umjetnička i estetska vrijednost
i. Kvalitet obrade,
ii. Kvalitet materijala,
iii. Proporcije,
iv. Kompozicija,
v. Vrijednost detalja,
vi. Vrijednost konstrukcije.
D. Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)
i. Materijalno svjedočanstvo o manje poznatim historijskim razdobljima,
ii. Svjedočanstvo o historijskim mijenama,
iii. Djelo značajnog umjetnika ili graditelja,
iv. Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu ili regionalnom maniru,
v. Svjedočanstvo o tipičnom načinu života u određenom razdoblju.
E. Simbolička vrijednost
iii. Tradicionalna vrijednost,
v. Značaj za identitet skupine ljudi.
F. Ambijentalna vrijednost.
G. Izvornost
v. Položaj i smještaj u prostoru.
H. Jedinstvenost i reprezentativnost
I. Cjelovitost (cjeline, područja, zbirke)
i. Fizička cjelovitost (kompaktnost),
ii. Homogenost.
Sastavni dio ove odluke su:
- kopija katastarskog plana,
- z.k. izvadak, posjedovni list,
- fotodokumentacija,
- situacija.
Korištena literatura
Tokom vođenja postupka proglašenja grobljanske cjeline Staro groblje – mezaristan na Kovačima u Sarajevu nacionalnim spomenikom, korištena je sljedeća literatura:
1954. Čelebi, Evlija . Putopis, Sarajevo 1954, str. 117.
1960 H. Šabanović, Postanak i razvoj Sarajeva, knj. XII, Sarajevo 1960.
1974. Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika u Bosni i Hercegovini I, Sarajevo 1974.
1982. Bešlagić, Šefik, Stećci - kultura i umjetnost, Sarajevo, 1982, 561 - 563.
1986. Smailbegović, Esma, Narodna predaja o Sarajevu, Sarajevo 1986.
1998. Stara sarajevska groblja, katalog izložbe, Kantonalni zavod za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Sarajevo, Sarajevo, 1998.
Fotodokumentacija iz:
- Kantonalni zavod za zaštitu spomenika,
- Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH.
(1) Stara sarajevska groblja, str. 5.
(2) Austrougarska vlast 1888. godine otvara novo groblje u Koševskoj dolini, za ukopavanje katolika i pravoslavaca. Dolaskom Jevreja u 16. stoljeću u Sarajevu je na sjevernoj padini Trebevića, na lokalitetu Borak, formirano Jevrejsko groblje.
(3) Tapu defter se nalazi u Arhivu u Istanbulu br. 56, dok se fotokopija nalazila u Orijentalnom institutu u Sarajevu (Mujezinović, str. 123).
(4) Dr. H. Šabanović, Postanak i razvoj Sarajeva, knj. XII, Sarajevo 1960
(5) Ovu godinu i Bašeskija bilježi kao godinu njihove smrti.
(6) O izvjesnom Karadži postoji legenda da je u ove krajeve došao sa sultanom Fatihom i da je ovdje i poginuo.
(7) Kijača (topuz) - Izrazito ručno udarno i bacačko oružje. Pješaci su ga nosili o pojasu ili na ramenu, a konjanici su upotrebljavali topuz s kraćim drškom koji im je visio o sedlu.(Podaci preuzeti sa http://www.mgst.net/Marul/oruzjekovfe/oruzje.htm)
(8) Mujezinović navodi podatak da su u ovom dijelu groblja ukupno 3 parcele. Treća parcela je izgubljena izgradnjom Sportskog centra.
(9) Čatal turban ili Turban na pero. To je obli turban, koji je u sredini nešto tanji.
(10) Mujezinović u svojoj knjizi „Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine-I “ spominje na 154. Strani Dudu-hanumu, kći hadži Mustafa-age, ženu Talirević Avdage koja je preselila 25. zulhidžeta 1280 što po Mujezinoviću odgovara 6.6.1864.
(11) Moguće je da je ovo nišan koji Mujezinović spominje na 155. str. svoje knjige s tim da on ime oca čita kao Mustafa i kaže da je grob sa santračem. Danas santrač nije vidljiv. Kod preračunavanja datuma kod Mujezinovića je pogrešno upisana 1876. godina
(12) Mujezinović na 152. strani svoje knjige spominje Nefisa-hanumu ali godinu njenog preseljenja (smrti) čita kao 1259.
(13) Mujezinović u svojoj knjizi „Islamska epigrafika u BiH-I“, str. 153. datum čita kao 2. Zulhidže
(14) Mujezinović ime oca čita kao Abdulhamid a hidžretski datum je preračunao u 15. 6.1853. kada jeste osmi ramazan ali 1269. godine po hidžri.
(15) Mujezinović ime umrle čita kao Alema.
(16) Mujezinović u svojoj knjizi „Islamska epigrafika u BiH-I“, str. 154. prezime čita kao Klenpo, kaže da je umrli imao nadimak Pašaga što nije vidljivo na tarihu, a datum čita kao 12. Rebiul-ahar..
(17) Mujezinović u svojoj knjizi „Islamska epigrafika u BiH-I“, str. 150. datum preračunava kao 4. 6.1878.
(18) Mujezinović u svojoj knjizi „Islamska epigrafika u BiH-I“, str. 153. ime muža čita „Mustafa“, a datum preračunava 13. 6. 1852.
(19) Mujezinović u svojoj knjizi „Islamska epigrafika u BiH-I“, str. 153. prezime oca čita kao „Sabura“
(20) Mujezinović u svojoj knjizi „Islamska epigrafika u BiH-I“, str. 155. prezime supruga čita kao „Fočak“, a datum „6. Rebiul-ahir 1281.
(21) Mujezinović u svojoj knjizi „Islamska epigrafika u BiH-I“, str. 152. pogrešno računa godinu kao 1243.
(22) Podaci dobijeni od stanovnika okolnih mahala
|
