Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 36/07.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovi člana V, stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 7. do 10. novembra 2006. godine, donijela je

O D L U K U

I

            Graditeljska cjelina - Spahovića kula sa dvorima u Bihovu kod Trebinja proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik čini kula, konak, ekonomski objekat, ljetnja kuhinja, staja, avlije sa avlijskim zidovima i bašče.

            Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji označenoj kao k.č. br. 325/1, 342, 343/1, 343/3, 343/4 i 343/7 (stari premjer), upisane u z.k. izvadak br. 14, 19, 20, 401 i 402, k.o. Bihovo, opština Trebinje, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite i rehabilitacije utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 9/02).

II

Vlada Republike Srpske dužna je da osigura pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu nacionalnog spomenika.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i osigurati finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

I zona zaštite obuhvata prostor određen u tački I stav 3. ove odluke. U toj zoni primjenjuju se sljedeće mjere zaštite:

-     dozvoljeni su samo konzervatorsko-restauratorski radovi, radovi rekonstrukcije uništenih ili nedostajućih dijelova objekata, uključujući one koji imaju za cilj prezentaciju spomenika, uz odobrenje ministarstva nadležnog za prostorno uređenje u Republici Srpskoj (u daljem tekstu: nadležno ministarstvo) i stručno nadziranje nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Republike Srpske (u daljem tekstu: nadležna služba zaštite);

-     nije dozvoljena bilo kakva izgradnja, niti izvođenje radova koji bi mogli uticati na izmjenu područja, kao ni postavljanje privremenih ili stalnih struktura čija svrha nije isključivo zaštita i prezentacija nacionalnog spomenika;

-     dozvoljeno je korišćenje nacionalnog spomenika u njegovoj izvornoj namjeni i njegova prezentacija u obrazovne i kulturne svrhe koje ne ugrožavaju nacionalni spomenik i prirodno okruženje;

-     spomenik može biti dostupan javnosti na način koji će biti utvrđen sporazumom između nadležne službe zaštite i vlasnika objekta.

             II zona zaštite obuhvata prostor parcela koje graniče sa parcelom na kojoj se nalazi nacionalni spomenik. U toj zoni utvrđuju se sljedeće mjere zaštite:

-     dozvoljeni su radovi sanacije, konzervacije, restauracije i prezentacije postojećih objekata prethodno odobrene od nadležnog ministarstva i uz stručno mišljenje nadležne službe zaštite;

-     nije dozvoljena izgradnja novih niti nadogradnja starih objekata koji bi dimenzijama, materijalom, izgledom ili na neki drugi način mogli ugroziti nacionalni spomenik.

IV

Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.

V

Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu oštetiti nacionalni spomenik ili dovesti u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostaviće se Vladi Republike Srpske, nadležnom ministarstvu, nadležnoj službi zaštite i opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim osobama u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

Shodno članu V, stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u «Službenom glasniku BiH».

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 06.2-2-144/05-6                                       

8. novembra 2006. godine

Sarajevo                                                                                  

Predsjedavajuća Komisije

Ljiljana Ševo

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovu Zakona o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, član 2, stav 1, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu.

Komisija je za dobro Spahovića kuća (stara kuća Dživar) u Bihovu kod Trebinja primila peticiju od strane Ridžešić Ramiza Mire, dana 27.4.2005. godine.

U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V, Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.

II – PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom izvršen je uvid u:

-     dokumentaciju o lokaciji imovine,

-     podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije,

-     istorijsku, arhitektonsku i drugu dokumentarnu građu o dobru.

            Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

            Graditeljska cjelina Spahovića kula sa dvorima u Bihovu kod Trebinja nalazi se na lokaciji označenoj kao k.č. br. 325/1, 342, 343/1, 343/3, 343/4, 343/7 (stari premjer); upisanoj u z.k. izvadak br. 14, 19, 20, 401, 402 k.o. Bihovo, opština Trebinje, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Selo Bihovo se nalazi u Dživarskom polju, 5 km južno od Trebinja, na putu Trebinje - Dubrovnik. Kompleks Spahovića kula sa dvorima se nalazi na početku sela Bihovo.

Postoje dva ulaza u stambeni kompleks porodice Spahović koji se nalaze na jugoistočnoj strani, a pristup je ostvaren sa prilaznog seoskog puta.

Kula zauzima centralno mjesto kompleksa, južno od nje se nalazi ekonomski objekat, a sjevernije je konak. Kula je dužom stranom orijentisana u pravcu sjeverozapad–jugoistok, konak je dužom stranom orijentisan u pravcu istok–zapad, a ekonomski objekat u pravcu sjever–jug. Ulaz u kulu je sa sjeverozapadne strane, ulaz u konak se nalazi na južnoj strani, dok je ulaz u ekonomski objekat sa zapadne strane.

Istorijski podaci

Padom Hercegovine pod osmansku vlast smatra se pad posljednjeg grada, Herceg Novog 1482. godine (Rajković, 1982. str. 1).

Osmanska vlast je svojim zemljoposjednicima i novim feudalcima dodijelila velike posjede, tako da je bila nužna izgradnja novih stambenih objekata na selu. Osmanska feudalna gospoda (spahije) gradili su na svojim imanjima kamene dvorce koji su im obezbjeđivali stanovanje i odbranu. Te građevine su bile kule, stambeni objekti, kojih je nekada na području Bosne i Hercegovine bilo preko tri stotine. Pošto je u kulama bilo malo prostora za stanovanje, u tu svrhu, u neposrednoj blizini kula, građene su zgrade tzv. odžaci ili konaci. I oni su bili mnogobrojni u Bosni i Hercegovini. (Kreševljaković, 1954, str. 71-73)

Ne zna se tačno kada su se počele graditi kule u Bosni i Hercegovini, ali ih je bilo u XVII vijeku, a građene su još i prvih godina XIX vijeka. Jedna je postojala krajem XVI vijeka. (Kreševljaković, 1954, str. 73)

U prvo vrijeme u Hercegovini su kule građene na graničnim područjima prema mletačkoj granici i Dubrovniku, odnosno na teritoriji današnjih opština Ljubuški, Čapljina i Trebinje. (Rajković, 1982. str. 3).

U ostalom dijelu Hercegovine kule su bile više potreba za stanovanjem a manje za odbranu. Kule su osim u pograničnim područjima građene i na područjima plodne zemlje. Te su kule služile za odbranu feudalca i njegovog imanja, kao i za zaštitu sela i čitavog kraja. Najviše ih je bilo u plodnom Dživarskom polju i u okolini Mostara. Gradili su se i ljetnikovci, tzv. ishodne kuće koje su građene u blizini većih gradova, gdje su bogatiji građani ljetovali. (Kreševljaković, 1954, str. 71-73)

Dživar(1) je kraj u istočnoj Hercegovini koji se nalazi južno od Trebinja i graniči sa Zupcima i Konavlima u Dalmaciji. Na ovom području nalaze se sela: Bihovi, Bugovina, Donje Čičevo, Gornje Čičevo, Poljice, Premišlje, Rasovac, Velja, Gora i Zgonjevo u kojima su za vrijeme osmanske vlasti živjeli muslimani i imali posjede.

            U Dživarskom polju su se naselili muslimani koji su 1684. godine protjerani iz Risna i 1687. godine iz Herceg Novog. (Hasandedić, str. 251)  

U to vrijeme u Dživaru i okolini izgrađeno je više objekata. Tako je u Donjem Čičevu u XVII vijeku sagrađena džamija, zgrada mekteba, čatrnja i prostrano groblje u kojem su se ukopavali muslimani iz Bihova, Čičeva i Rasovca. (Hasandedić, str. 254)

            Na području Dživara i Bihova živjele su sljedeće muslimanske porodice: Alijagići, Budalice, Busuladžići, Hadžovići i Spahovići. (Hasandedić, str. 256)

Nemamo pisanih podataka o porodici Spahović iz Bihova, ali smo dobili informaciju od vlasnika objekta, da je Hadžo Spahović, njihov predak, bio trgovac i da je najvjerovatnije izgradio stambeni kompleks porodice Spahović.

O vremenu izgradnje stambenog kompleksa porodice Spahović nemamo podataka, ali prema obliku lukova objekat je vjerovatno izgrađen krajem XVIII vijeka. Danas je stambeni kompleks Spahovića u lošem stanju, napušten je, nije u funkciji, a od objekata su ostali zidovi kule, konak, ekonomski objekat, zidovi mutvaka i zidovi dvorišta.

2. Opis dobra

Graditeljska cjelina Spahovića kula sa dvorima u Bihovu kod Trebinja predstavlja jedan od relativno dobro očuvanih primjera stambene arhitekture osmanskog perioda u Dživaru.

Stambeni kompleks Spahovića kula sa dvorima u Bihovu se sastoji od kule, konaka, ekonomskog objekta, ljetne kuhinje, staje, avlija sa avlijskim zidovima i bašči.

Kompleks sačinjavaju prostori za stanovanje i prostori za vođenje domaćinstva. Prostori za stanovanje su: kula koja je centralna građevina i konak(2) ili gostinjska kuća, koja se nalazi nešto sjevernije od kule. Prostori za vođenje domaćinstva su: ekonomska zgrada koja se nalazi u prednjem dvorištu, zatim ljetnja kuhinja i staja. Objekat staje je bio prizemni, sa kamenim zidovima i dvovodnim krovom. Ostaci zidova ovog objekta se nalaze se na sjeverozapadnom dijelu kompleksa, na samom njegovom kraju.

Graditeljska cjelina Spahovića je u cijelosti bila ograđena visokim kamenim zidovima debljine cca 50 cm. Najviši zid kompleksa je avlijski zid koji se nalazi na južnoj i jugoistočnoj strani, prema prilaznom putu. Njegova visina u prosjeku iznosi cca 2,45 - 3,00 m.

Postoje dva ulaza u stambeni kompleks porodice Spahović koji se nalaze na jugoistočnoj strani, sa prilaznog seoskog puta. Prvi ulaz se nalazi na početku kompleksa i njime se ulazi u avliju koja se nalazi ispred ekonomskog objekta. Drugi ulaz se nalazi istočno od prvog i njime se ulazi u avliju konaka. Svi objekti kompleksa su međusobno povezani avlijama i avlijskim prolazima. Ulazni portali su sličnog izgleda i njihove dimenzije su cca 1,75 x 2,30 m. Portali su uokvireni kamenim dovratnicima, debljine 29 cm. Otvori portala su zasvođeni segmentnim lukom visine cca 25 cm. Jedna vrata su izrađena od drveta a druga su od metala.

Unutar kompleksa, a ispred svakog objekta, se nalaze avlije koje su međusobno povezane. Osim avlijskog prostora nalaze se i dvije bašče. Jedna je na zapadnoj strani kompleksa, sjeverno od ekonomskog objekta, a druga zauzima prostor južno od objekta kule.

Spahovića kula je tip objekta koji predstavlja kameni dvorac ili kulu na više katova kojeg je turska feudalna gospoda (spahije) gradila na svojim imanjima, u njima stanovala i iz njih se po potrebi branila. (Kreševljaković, 1954. str. 71)

Kula je pravougaone osnove čije vanjske dimenzije iznose cca 11,80 x 6,40 m. Spahovića kula ima prizemlje i dva sprata. Do pod krov, kula je visoka cca 8,0 metara, a njena visina do sljemena krova iznosi cca 10,0 m.

Dva osnovna materijala su korišćena za gradnju objekta kule – kamen i drvo.

Zidovi kule su čitavom visinom zidani od pritesanih kamenih blokova koji su iznutra bili malterisani. Debljina zidova iznosi cca 70 cm. Od pravilnih klesanaca rađeni su prozorski okviri i okvir ulaznih vrata.

Iznad prizemlja su se nalazile dvije etaže koje su bile prilagođene stanovanju.

Krov je bio dvovodni, blagog nagiba, čija je drvena krovna konstrukcija bila pokrivena kamenim pločama.

U kulu se ulazilo kroz niska zasvođena vrata koja su se nalazila u prizemlju, na sjeverozapadnoj strani. Dimenzije vrata iznose cca 90 x 190 cm (širina x visina otvora mjerenog od poda to tjemena otvora). U prizemlju, na sjeverozapadnom zidu na kome se nalaze i ulazna vrata nalazi se prozorski otvor dimenzija cca 60 x 85 cm.

U prizemlju, na prvom i drugom spratu kule nalazile su se dvije pravougaone prostorije koje su bile pregrađene masivnim kamenim zidom debljine cca 60 cm. U drugoj prostoriji, uz sjeveroistočni vanjski zid kule, bilo je smješteno masivno dvokrako stepenište. Širina stepeništa iznosi 1,40 m.

Unutrašnje dimenzije prve prostorije iznosile su cca 4,90 x 5,35 m, dok su unutrašnje dimenzije druge prostorije iznosile cca 4,85 x 5,53 m.

Visina prizemlja iznosi cca 1,90 m i najvjerovatnije je ovaj prostor korišćen kao hambar za skladištenje žita i namirnica.

Na prvom i drugom spratu su bile smještene prostorije koje su služile za stanovanje. Imale su kameni odžak, i pripadajući namještaj sećije i musanderu sa banjicom. Visina prvog sprata iznosi cca 2,50 m a drugog sprata cca 3,50 m.

Međuspratne konstrukcije su izrađene od masivnih drvenih greda, čiji tragovi su vidljivi na zidovima kule. Nosive grede su bile presjeka cca 15 x 15 cm, postavljene na osovinskim razmacima od cca 60 cm i bile su oslonjene na jugoistočni i sjeverozapadni zid kule.

Na jugozapadnom zidu prvog i drugog sprata kule, nalazila su se po četiri prozorska otvora sa demirima od kovanog gvožđa. Ovi prozori su pravougaonog oblika, dimenzija cca 62 x 88 cm, uokvireni pravilno tesanim kamenim ramovima koji na gornjoj strani imaju rasteretne lukove. Prozorski otvori su postavljeni u dva horizontalna nivoa. Prozori su bili drveni sa drvenim mušebcima i na vrhu su imali rasteretni luk. Na zidovima kule, u prostoru koji se nalazi između prozora I i II sprata na jugozapadnom zidu nalaze nepravilno raspoređeni otvori, u obliku puškarnica. Dva prozorska otvora na prvom spratu su zazidana.

Na jugozapadnoj strani kule prizidana je čatrnja.Uz kulu se sa njene sjeveroistočne strane nalazio pomoćni objekat - ljetnja kuhinja ili mutvak. Objekat je bio prizemni, nepravilne osnovice sa dvovodnim krovom a njegove dimenzije su iznosile cca 5,40 x 4,45 m. U objekat ljetnje kuhinje se ulazilo sa jugoistočne strane, iz avlije koja se nalazi ispred gostinjske kuće. Osim ostataka kamenih zidova ostali su i dijelovi zidova odžaka.

Spahovića konak ili gostinjska kuća je orijentisan u pravcu sjever–jug. Glavni ulaz u objekat konaka je na južnoj strani a u konak se ulazi preko avlije. Avlija je prostrana i veći dio avlije se nalazi na južnoj strani objekta, dok je manji dio na zapadnoj strani. Avlija je popločana kaldrmom, a u jednom dijelu betonom.

Objekat konaka je nepravilne pravougaone osnove vanjskih dimenzije cca 13,30 x 7,80 m(3). Visina objekta mjerena od kote terena do sljemena iznosi cca 9,70 m. Visina prizemlja poda do plafona iznosi cca 3,00 m, a sprata cca 2,40 m.

Objekat konaka je građen od tradicionalnih materijala. Tri osnovna materijala korišćena su za gradnju objekta – kamen, drvo i ćerpič. Konstruktivni sistem kuće je tipičan za stambenu arhitekturu tog vremena.

Temelji, zidovi prizemlja i vanjski zidovi sprata su izrađeni od kamena. Masivni kameni zidovi prizemlja su debljine cca 55 cm. Pregradni zidovi sprata su izvedeni od ćerpiča (nepečene gline) sa horizontalnim hatulama. Zidovi u predsoblju i prostorijama za stanovanje su bili malterisani i okrečeni.

Međuspratnu konstrukciju čine gusto poredane masivne drvene grede sa daskama.

Objekat je pokriven dvovodnim krovom, blagog nagiba, koji je izrađen od drvene krovne konstrukcije, a pokrov je crijep (ranije je krov bio prekriven kamenim pločama što je vidljivo na dijelu krova na sjevernoj fasadi objekta).

Kao objekat koji je služio za stambene potrebe konak je imao sljedeći raspored svojih prostorija: u prizemlju su bili hambari za žito i ostava za živežne namirnice, a na spratu su se nalazile četiri prostorije za stanovanje. Na spratu, na jugoistočnoj strani objekta se nalazila prostorija zvana «ćošak» koja je bila izbačena za cca 60 cm u odnosu na južni zid kuće. Ova prostorija je imala prozore na dvije strane, južnoj i zapadnoj.

Iz prostora avlije sa južne strane objekta je ostvaren ulaz sa dvoja jednokrilna vrata u prizemlje objekta, dok je drugim jednokrilnim vratima, preko drvenog stepeništa, ostvaren ulaz na sprat.

Iz avlijskog prostora se dolazi u prostor hodnika zvani hajat, koji se nalazi u prizemlju objekta. Hajat je ranije bio otvoren sa prednje, južne strane, imao je kamene lukove koji se završavaju ispod stropa, ali je naknadno izrađen betonski zid debljine cca 15 cm. Hajat zauzima prostor čitavom dužinom južne fasade objekta. Njegova dužina iznosi cca 12,0 m, dok je širina hajata 5,50 m. Iz prostora hajata se ulazi u dvije veće prostorije koje se mogle biti sobe (halvati) i manju prostoriju koja ima odžak i koja je mogla služiti kao ljetna kuhinja (mutvak).

Ove prostorije se nalaze na sjevernoj strani objekta, nepravilnog su oblika i njihove dimenzije iznose cca 4,6 x 4,5 m. Halvati imaju na južnom zidu vrata i po dva prozora. Prozori su dimenzija cca 75 x 115 cm i sada su orijentisani u prostor hajata. Na sjevernom zidu su nalaze ostaci musandara.

Ljetnja kuhinja (mutvak) smještena je na sjeveroistočnoj strani objekta. Prostor mutvaka ima dimenzije cca 2,8 x 4,6 m. Zemljana peć u mutvaku je bila postavljena uz zapadni zid na kome se nalazi dimnjak.

Sprat gostinjske kuće porodice Spahovića se sastoji od predsoblja (hajata) gdje se nalazi drveno stepenište, prostorije ćošak, dvije veće i jednom manjom prostorijom. Nekada je hajat bio otvoren sa prednje, južne, strane a sada je zatvoren zidom sa puno prozorskih otvora. Prostor hajata je orijentisan prema južnoj strani i njegove dimenzije iznose cca 5,6 x 2,30 m. Stepenište je drveno, jednokrako, širine cca 80 cm.

Iz hajata se ulazi u prostoriju ćošak, koja se nalazi na jugoistočnom dijelu objekta. Ćošak je prostorija čije dimenzije iznose 3,0 x 4,0 m. Orijentisana je, dužom stranom u pravcu sjever–jug. Prostorija ćošak ima tri pravougaona drvena prozora, širine cca 80 cm i visine cca 120 cm. Musandera se nalazila na sjevernom zidu.

Iz hajata se ulazi u manju prostoriju koja se nalazi na jugozapadnoj strani objekta, a njene dimenzije iznose cca 2,2 x 3,0 m.

Dvije veće prostorije su smještene na sjevernoj strani objekta. Dimenzije prostorije koja se nalazi na sjeverozapadnoj strani su cca 3,6 x 4,3 m. Ova prostorija ima dva prozora na zapadnom zidu širine cca 100 cm i visine 120 cm, i jedan na južnoj strani dim. 88 x 120 cm. Dimenzije prostorije na sjeveroistočnoj strani su cca 3,7 x 3,10, s tim što ova prostorija ima ugrađenu musandaru na sjevernoj strani koja je dubine 80 cm. Ova prostorija ima dva prozora na zapadnom zidu širine cca 80 cm i visine 120 cm. U obje ove prostorije ulaz iz hajata je ostvaren preko dva uska hodnika širine cca 95 cm.

Drvo je korišćeno u izradi enterijera objekta. Svi dovratnici i doprozornici, kao i svi prozori i vrata objekta su izrađeni od drveta. Stropovi i podovi svih prostorija konaka kao i ugradbeni namještaj koji se sastojao od sećija i musandara, su izrađeni od drveta.

Ekonomska zgrada se nalazi na jugozapadnoj strani, na početku stambenog kompleksa porodice Spahović. To je dvoetažni kamenom zidani objekat koji je nekada služio kao ahar sa sjenikom u potkrovlju. Na istočnoj strani objekta se nalaze ostaci zidova prizemnog pomoćnog objekta. Njegove dimenzije iznose cca 5,20 x 3,20 m. Ekonomski objekat je rekonstruisan (ne znamo kada) i od njega je napravljen prostor za stanovanje, koji je imao jednu prostoriju u prizemlju i jednu na spratu. Objekat je nepravilnog oblika, a njegova zapadna fasada je istovremeno dio zapadnog avlijskog zida. Dimenzije objekta su 5,70 x 5,20 m. Objekat ima dvovodan krov koji je prvobitno bio prekriven kamenim pločama, a sada je najvećim dijelom prekriven crijepom.

Dva osnovna materijala su bila korišćena za gradnju objekata ekonomske zgrade – kamen i drvo. Konstruktivni sistem objekta je tipičan za stambenu arhitekturu sa kraja XVIII vijeka. Zidovi prizemlja su masivni izvedeni od kamena čija debljina iznosi cca 55-60 cm. Spratni dio objekta je izveden u bondruku sa nosivim zidovima od kamena. Međuspratna konstrukcija je bila izvedena od drvenih greda. Pregradni zidovi prizemlja i sprata su izvedeni od pletera. Stepenište je drveno. Svi unutrašnji zidovi objekta su bili malterisani i bojeni krečom.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Graditeljska cjelina Spahovića kula sa dvorima u Bihovu kod Trebinja nije bila upisana u registar zaštićenih spomenika.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Nemamo podataka da li su vršeni konzervatorsko-restauratorski radovi na kompleksu Spahovića kula sa dvorima u Bihovu kod Trebinja.

5. Sadašnje stanje dobra

           Uvidom na licu mjesta, koje je izvršeno u avgustu i oktobru 2006. godine za kompleks Spahovića kula sa dvorima utvrđeno je sljedeće:

-     Kompleks Spahovića kula sa dvorima je građevinski u lošem stanju;

-     Objekti već duže vremena nisu u funkciji, napušteni su;

-     Kula je odavno napuštena i ne koristi se dugi niz godina. Jugoistočni zid kule ima veliku napuklinu, nema krova niti krovne ni međuspratne konstrukcije. Vrata i prozori su polomljeni. Unutrašnjost je potpuno devastirana i obrasla samoniklim rastinjem;

-     Objekat konaka je u bio u funkciji do 1992. godine kad je napušten;

-     Na objektu ljetnje kuhinje i staje nema krova niti krovne konstrukcije, samo su ostali dijelovi kamenih zidova koji su uglavnom u lošem stanju.

6. Specifični rizici

            Kompleks je napušten, ne koristi se i izložen je daljem propadanju usljed dotrajalosti, neodržavanja i djelovanja atmosferalija.

Kompleks je građevinski u lošem stanju i postoji mogućnost da se pojedini njegovi dijelovi potpuno uruše.

III – ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom (“Službeni glasnik BiH”, br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A. Vremensko određenje

B. Istorijska vrijednost

(veza građevine sa značajnim događajem u istoriji)

D. Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)

IV Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu ili regionalnom maniru.

V  Svjedočanstvo o tipičnom načinu života u određenom razdoblju.

E. Simbolična vrijednost

III Tradicionalna vrijednost.

V Značaj za identitet grupe ljudi.

F. Ambijentalna vrijednost

II  Objekat ili skup objekata je dio cjeline ili područja.

H. Jedinstvenost i reprezentativnost

I    Jedinstven ili rijedak primjerak određenog tipa ili stila.

Sastavni dio ove odluke su:

-     kopija katastarskog plana;

-     fotodokumentacija Komisije iz avgusta i oktobra 2006. godine;

-     u avgustu i oktobru 2006. godine izvršena su mjerenja i izrađeni su nacrti objekata koji se nalaze u sklopu cjeline Spahovića kule, izrađeni od strane saradnika Komisije i studenata arhitektonskog fakulteta.

Korišćena literatura

U toku vođenja postupka proglašenja Graditeljske cjeline Spahovića kule sa dvorima u Bihovu kod Trebinja nacionalnim spomenikom, korišćena je sljedeća literatura:

1954. Kreševljaković, Hamdija, Kule i odžaci u Bosni i Hercegovini, 71-86, Naše starine, Godišnjak Zavod za zaštitu spomenika kulture SR Bosne i Hercegovine

1982. Rajković, Salih, Kule i odžaci u Hercegovini Stambeno-fortifikacioni objekti, Naučno-istraživački rad, Sarajevo, 1982.

1990. Hasandedić, Hivzija, Muslimanska baština u istočnoj Hercegovini, El-Kalem, Sarajevo, 1990.

(1) Značenje arapske riječi «dživar» jeste: susjedstvo, neposredna blizina, okolina.

(2) Kule su imale manju kvadratnu osnovu i građene su na više spratova, dok su odžaci ili konaci imali veću pravougaonu osnovu i građeni su sa jednim spratom. Kule su građene od kamena a odžaci od kamena, ćerpiča i drveta. (Kreševljaković, 1954, str. 71-73)

(3) Sve dimenzije i nacrti koji su sastavni dio odluke, izmjerene su na licu mjesta i izrađeni su nacrti od strane saradnika Komisije i studenata arhitektonskog fakulteta, u avgustu i oktobru 2006. godine.