Status spomenika -> Nacionalni spomenik

 

Objavljeno u “Službenom glasniku BiH”, broj 97/09.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 16. do 22. maja 2006. godine, donijela je

O D L U K U

I

Arheološko područje - Praistorijska gradina Brijeg u Mostaćima, opština Trebinje, proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik čine razrušeni ostaci gradine.

Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru označenom kao dio k.č. 356/1 (stari premjer), posjedovni list broj 25, z.k. uložak broj 4, k.o. Mostaći II, opština Trebinje, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 9/02).

II

Vlada Republike Srpske dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.         

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće uslove i obezbijediti sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, na prostoru koji je definisan u tački I stav 3 ove odluke, utvrđuju se sljedeće mjere zaštite:

-          dozvoljeni su samo istraživački i konzervatorski radovi, uključujući i one koji imaju za cilj prezentaciju spomenika, uz odobrenje ministarstva nadležnog za prostorno uređenje u Republici Srpskoj i stručno nadziranje nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Republike Srpske,

-          prostor spomenika biće otvoren i dostupan javnosti i može se koristiti u edukativne i kulturne svrhe.

U cilju trajne zaštite nacionalnog spomenika utvrđuje se zaštitni pojas koji obuhvata prostor utvrđen sljedećim granicama: granična linija počinje na krivini asfaltnog puta iz sela Mostaći (X=6525637 Y=4730292), nastavlja konturom asfaltnog puta (X=6525655 Y=4730285) pa se u tački puta (X=6525705 Y=4730276) lomi prema jugoistoku kroz udolinu u dužini od 230 metara na tačku (X=6525765 Y=4730053). Od navedene tačke linija ide lučno prema sjeverozapadu po koordinatama: (X=6525726, Y=4730056); (X=6525677, Y=4730064); (X=6525627, Y=4730079); (X=6525594, Y=4730090), (X=6525553, Y=4730110) i (X=6525518, Y=4730129), lomi se u udolini (X=6525498 Y=4730148) kroz koju se linija vraća sjeveroistočno na polaznu tačku na asfaltnom putu. U tom pojasu utvrđene su sljedeće mjere zaštite:

-          nije dozvoljena eksploatacija kamena, lociranje potencijalnih zagađivača okoline, izgradnja industrijskih objekata i magistralne infrastrukture i drugih objekata koji u toku izgradnje ili eksploatacije mogu da ugroze nacionalni spomenik,

-          nije dozvoljena izgradnja  novih objekata, ili bilo koje druge radnje koje bi mogle uticati na uništavanje arheološkog sloja ili na izmjenu izgleda nacionalnog spomenika, a bez prethodnog uvida stručnjaka-arheologa na terenu i odobrenja nadležnog ministarstva  i stručno nadziranje nadležne službe zaštite,

-          nije dozvoljeno odlaganje otpada.

Vlada Republike Srpske dužna je posebno da obezbijedi sprovođenje sljedećih mjera:

-          uređenje i čišćenje područja od samoniklog rastinja;        

-          obezbjeđenje prilaza području, uređenje prilaznog puta i staza do svih  dijelova područja;

-          sistematsko arheološko istraživanje lokaliteta;

-          izradu i sprovođenje programa prezentacije nacionalnog spomenika.

IV

Svi pokretni nalazi koji budu nađeni u toku arheološkog istraživanja (u daljem tekstu: pokretni nalazi) biće deponovani u najbližem muzeju ili u Zemaljskom muzeju Bosne i Hercegovine u Sarajevu, obrađeni i prezentovani na odgovarajući način.

Iznošenje pokretnih nalaza iz Bosne i Hercegovine, nije dozvoljeno. Izuzetno, ukoliko rukovodilac istraživanja utvrdi da je neophodna obrada nekog nalaza van zemlje, dokaze o tome će prezentovati Komisiji, koja može dopustiti privremeno iznošenje nalaza iz zemlje pod detaljno utvrđenim uslovima njegovog izvoženja, postupanja s njim u toku boravka van zemlje i njegovog povratka u Bosnu i Hercegovinu.

Nakon dostavljanja izvještaja o provedenom istraživanju, Komisija će utvrditi pokretne nalaze na koje će biti primjenjivane mjere zaštite koje Komisija utvrđuje.

V

Stavljaju se van snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su suprotni odredbama ove odluke.

VI

Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili dovedu u pitanje njegovu zaštitu.

VII

Ova odluka dostaviće se Vladi Republike Srpske, ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje u Republici Srpskoj, nadležnoj službi zaštite nasljeđa na nivou Republike Srpske I opštinskim organima uprave nadležnim za poslove urbanizma i katastra radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II -V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VIII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).

IX

Danom donošenja ove odluke, sa Privremene liste nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02, «Službeni glasnik Republike Srpske», broj 79/02, «Službene novine Federacije BiH», broj 59/02 i «Službeni glasnik Brčko Distrikta BiH», broj 4/03), briše se nacionalni spomenik upisan pod rednim brojem 714.

X

Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

XI

Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u «Službenom glasniku BiH».

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 05.2-2-88/06-2

17. maja 2006. godine

Sarajevo

Predsjedavajuća Komisije

Amra Hadžimuhamedović

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovu člana 2. stav 1. Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, člana 2. stava 1. “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za to dobro podnesen zahtjev.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika donijela je odluku o stavljanju arheološkog područja - Praistorijska gradina Brijeg, Mostaći, Trebinje na Privremenu listu nacionalnih spomenika BiH, pod rednim brojem 714.

U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.

II - PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju, izvršen je uvid u:

-          dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra (kopiju katastarskog plana i zemljišnoknjižni izvadak),

-          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.,

-          istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru.

Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Gradina Brijeg nalazi se sjeverozapadno od zadnjih kuća u naselju Mostaći, na sredokraći puteva za Popovo polje i za Trebinjska brda (Zagora). Smještena je ispod puta za Zagoru i spušta se ka desnoj obali rijeke Trebišnjice. Na lijevoj obali Trebišnjice je selo Dražin Do.

Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji označenoj kao k.č. 356/1 (stari premjer), posjedovni list broj 25, upisan u z.k. uložak broj 4, k.o. Mostaći II,  opština Trebinje, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Istorijski podaci

Istorijskih podataka iz praistorijskog vremena nema. Jedino nam arheološki i topografski podaci daju uvid u naseljenost ovog kraja. Praistorijska gradina Brijeg je jedna u nizu gradina koje se protežu nizvodno rijekom Trebišnjicom, zapadno od Trebinjskog polja u kojem je bila u antičko doba putna stanica Asamo. Dokazi o naseljenosti kraja u praistoriji su pored pećina koje su još u ovom kraju neistražene, gradine i tumuli. Iznad Trebinja na lokalitetu Crkvina je dominantna gradina na kojoj je život kontinuirano trajao od praistorije do srednjeg vijeka. Pretpostavlja se da je u njenom podnožju bila putna stanica Asamo pored puta koji je vodio put iz Dilluntuma (Stoca na sjeverozapadu) ka jugu za Epidaurum (Cavtat), ili iz Epidauruma preko Asama za Anderbu (Nikšić). Vjerovatno je gradina Brijeg jedna u lancu gradina uz neku lokalnu komunikaciju koja je spajala Trebinje sa Trebinjskom šumom i Popovim poljem. Trebinjska šuma se prostire na kraškoj ravni, na terenu kroz koji su se mogli povezivati svi pravci i koji je cijelo doba godine bio povoljan. Jedna og glavnih komunikacija prolazila je pored mjesta Hum na rubu Trebinjske šume. Tu je na vrhu brda Huma velika praistorijska gradina koja dominira cijelom Trebinjskom šumom sve do Popova polja. Nizvodno od Trebinja sve do Žakova u Popovu polju skoro neposredno uz lijevu obalu Trebišnjice nalazi se dvadesetak gomila. Velika skupina od 12 gomila nalazi se u selu Gomiljani kod Dražinog dola, također na lijevoj obali Trebišnjice. Na arealu oko Trebinja u promjeru od 3 km nalaze se 18 gromila kamene konstrukcije.

U I mileniju prije naše ere i u antičko doba na području Trebinja su živjeli pripadnici ilirskog plemena Plereja. U ranom srednjem vijeku Trebinje je bio centar oblasti Travunije. Od kraja 12. vijeka trebinjska oblast je u posjedu Nemanjića do 1377. godine kada je došla u sastav bosanske srednjovjekovne države.   

Mostaći se prvu puta spominju u istorijskim izvorima 1311. godine.(1)   

2. Opis dobra

Brdo na čijem je centralnom vrhu gradina Brijeg pruža se u pravcu sjeverozapad—jugoistok. Cijelo brdo je položeno tako da čini prirodnu prepreku  na prelazu iz Mostaća prema Trebinjskoj šumi. Na sjeverozapanom dijelu ispod puta ovo brdo je vezano prilaznim prevojem. Cijelo brdo se spušta ka jugoistoku. Na sredini brda je veliki tumul od nasutog kamenja (bastion), dug 30, a širok oko 20 m. Na istočnoj padini oko tumula vidljivi su mali ostaci suvozidne gradnje od vanjskog i unutrašnjeg zida gradine. Južni dio brda Brijeg je oštećen ukopavanjem dalekovodnih stubova.

Na površini gradine i njenim  padinama  konstatovani su sitni komadi keramičkih sudova. Nađena keramika je toliko isprana da se ne može tačno definisati kojem dobu pripada, kasnom bronzanom ili gvozdenom dobu (1100- 400 godine prije naše ere).

Iznad lokaliteta Brijeg, tj. sjeverno od njega nalazi se kosa Kličanj, na čijem se donjem dijelu nalazi i lokalitet Brijeg. Na vrhu Kličnja nalazi se odbrambena cjelina poznata kao „Hercegov grad“ s „Ilijinom pećinom“. To je bio u stvari kasnoantički refugijum, prečnika oko 25 m prilagođen konfiguraciji terena, a pećina je služila kao sklonište. Ovaj odbrambeni objekat bio je važan za odbranu rimskog naselja Asamo, koje se nalazilo na teritoriji današnjeg Trebinja, tj. u Trebinjskom polju.(2)   

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Dobro je upisano u Privremenu listu nacionalnih spomenika BiH kao Aleksina međa – Praistorijska gradina Brijeg, Mostaći, Trebinje, pod rednim brojem 714.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Nisu vršeni. Teren je rekognosciran od strane stručnjaka Muzeja Hercegovine u Trebinju.

5. Sadašnje stanje dobra

Uvidom na licu mjesta, aprila 2006. godine, ustanovljeno je sljedeće: Gradina je dosta nepristupačna sa svih strana, tako da je djelimično očuvana. Više su na njeno razaranje djelovali prirodni uslovi nego ljudski faktor. Pojedini rubni dijelovi koji pripadaju cjelini su zarasli u šiblje. Na gornjem dijelu lokaliteta sjeverozapadnom rubu lokaliteta sa puta mještani bacaju otpad, većinom građevinski. Uz južni rub koji skoro seže do savremenog puta pored Trebišnjice počela je izgradnja kuća koja će se vremenom intenzivirati.

6. Specifični rizici

-          nedostatak finansija za istraživanje i održavanje,

-          nedefinisana svojina,     

-          nerazvijena integracija arheološkog nasljeđa u razvojne planove.    

III - ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom (“Službeni glasnik BiH”, br.33/02 i 15/03), Komisija donosi odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A.         Vremensko određenje

B.         Istorijska vrijednost

D.         Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)

i.          Materijalno svjedočanstvo o manje poznatim istorijskim periodima

ii.          Svjedočanstvo o istorijskim promjenama

F.         Ambijentalna vrijednost

i.          Odnos oblika prema ostalim dijelovima cjeline

G.         Izvornost

v.          Položaj i smještaj u prostoru

Sastavni dio ove odluke su:

-          kopija katastarskog plana,

-          zemljišnoknjižni uložak,

-          obuhvat zone zaštite,

-          fotodokumentacija, (fotografije  sa terena).

Korišćena dokumentacija

U toku vođenja postupka proglašenja dobra nacionalnim spomenikom BiH, korišćena je sljedeća literatura:

1957.    Vego, Marko, Naselja srednjovjekovne bosanske države, Sarajevo, 1957.

1973.    Bojanovski, Ivo, „Rimska cesta Narona-Leusinium kao primjer saobraćajnog kontinuiteta“, Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, Godišnjak, knjiga X, Centar za balkanološka ispitivanja, knjiga 8, Sarajevo, 1973, 137-185.

1978.    Odavić, Đorđo, „Praistorijska nalazišta na području Trebinja (Gomile i gradine)“, Tribunia 4, Trebinje, 1978, 149-154.

1988.    Bojanovski, Ivo, Bosna i Hercegovina u antičko doba, Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, Djela, knjiga LXVI, Centar za balkanološka ispitivanja, knjiga 6, Sarajevo, 1988.

(1) Vego, Marko, Naselja srednjovjekovne bosanske države, Sarajevo, 1957, 77; Odavić, Đorđo, „Praistorijska nalazišta na području Trebinja (Gomile i gradine)“, Tribunia 4, Trebinje, 1978, 151-152; Bojanovski, Ivo, „Rimska cesta Narona-Leusinium kao primjer saobraćajnog kontinuiteta“, Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, Godišnjak, knjiga X, Centar za balkanološka ispitivanja, knjiga 8, Sarajevo, 1973,138;

(2) Bojanovski, Ivo, Bosna i Hercegovina u antičko doba, Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, Djela, knjiga LXVI, Centar za balkanološka ispitivanja, knjiga 6, Sarajevo, 1988, 86.