Status spomenika -> Nacionalni spomenik

"Službeni glasnik BiH", broj 75/06.

 Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 14. do 20. marta 2006. godine donijela je

O D L U K U

I

Graditeljska cjelina– Čaršijska (Junuz-čauš) džamija u Konjicu se proglašava nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik se nalazi na k.č. broj 562, zk. uložak broj 596, k.o. Konjic II, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

            Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene shodno Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Federacije BiH” br. 2/02, 27/02 i 6/04).

II

Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu i prezentaciju nacionalnog spomenika.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljnjem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione ploče sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

S ciljem trajne zaštite nacionalnog spomenika, utvrđuju se sljedeće zone zaštite:

            I zona zaštite obuhvata prostor definisan u tački I stav 2 ove odluke. U toj zoni zaštite  se utvrđuju sljedeće mjere:

-     zabrana izvođenja bilo kakvih daljih radova izuzev konzervatorsko-restauratorskih, shodno odobrenju federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i uz stručni nadzor nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine;

-     sa objekta ukloniti sve elemente koji znatno narušavaju autentičnost objekta i koji nisu urađeni u skladu sa principima konzervacije i restauracije (uklanjanje betonske grede koja je postavljena na donji okvir prozora; uklanjanje betonske grede koja nosi konstrukciju mahfila).

IV

Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.

V

Svako a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili dovedu u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostaviće se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za  prostorno uređenje, nadležnoj službi zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine, opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web- stranici Komisije  (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

Shodno članu V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u «Službenom glasniku BiH».

Ovu odluku Komisija  je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 07.2-02-02-602/03-12

15. marta 2006. godine

Konjic

Predsjedavajući Komisije

Dubravko Lovrenović

O b r a z l o ž e nj e

I – UVOD

Na osnovu Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene shodno Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, član 2 stav 1, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa članovima V i VI Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH» broj 33/02) sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za šta ne postoji vremensko ograničenje, i bez obzira na to da li je za navedeno dobro podnesen zahtjev.

Komisija je 17.3.2003. godine primila peticiju Centra za islamsku arhitekturu  Sarajevo  i pristupila sprovođenju postupka za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom,  u skladu sa članom V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i članom 35 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika.

U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 i člana 35 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je  pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

II – PRETHODNI POSTUPAK

U toku vođenja postupka izvršen je uvid u:

-     podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama i  radovima na dobru itd.,

-     uvid u sadašnje stanje objekta,

-     kopiju katastarskog plana,

-     istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru koja je data u popisu korišćenja dokumentacije u okviru ove odluke.

Na osnovu uvida u  prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra utvrđeno  je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

            Grad Konjic se nalazi u Hercegovačko-neretvanskom kantonu, na putu koji vodi iz Sarajeva prema Mostaru i dalje prema Jadranskom moru. Tim pojmom je obuhvaćeno više od hiljadu kvadratnih kilometara površine, više od četrdeset hiljada stanovnika opštine (podaci sa zvaničnog portala Opštine http://www.konjic.ba).

Džamija se nalazi u staroj konjičkoj čaršiji, u neposrednoj blizini starog mosta. Nacionalni spomenik se nalazi na k.č. broj 562, zk. uložak broj 596, k.o. Konjic II, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Istorijski podaci

Područje Konjica je bilo nastanjeno od neolita. Pominje se u IV vijeku p.n.e. U blizini grada, ispod brda Repovica, preko puta željezničke stanice, pronađeni su ostaci Mitrina hrama. U doba Rimljana na ovom mjestu je bila značajna raskrsnica puteva. Iz rimskog perioda su pronađeni ostaci tragova postojanja naselja na obje obale Neretve na području današnjeg gradskog naselja Konjic (Mujezinović, 1998, str. 422; Mulić, 2003, str. 24).

U XV vijeku dolazi do naglog oživljavanja karavanskih stanica na putu koji je od Dubrovnika preko doline Neretve vodio u srednju Bosnu, kao posljedice privrednog uspona Visokog i intenzivnije eksploatacije srednjobosanskog rudarskog bazena. Jedna od tih stanica posebno se razvila u Konjicu, u kom je još u vrijeme kralja Tvrtka (1353-1394) bila uspostavljena carina. Carinarnica u Konjicu je postojala tokom cijele prve polovine XV vijeka. Zbog živog trgovačkog saobraćaja, u Konjicu su bile podignute i kraljeve kuće, svratišta u kojima su se odmarali putnici i odlagala roba. Javna svratišta su držali patareni i bosanski kraljevi. Još 1356. godine u Konjicu je postojao banski dvor (Anđelić, 1975, str. 128, 312).

Prvi pisani trag o naselju Konjic, bez naznake njegove teritorijalne rasprostranjenosti, odnosi se na navod Mavre Orbinija iz perioda 1366-1369. godine, vezan za dinastičke borbe u Humskoj zemlji i župi Neretva. Prvi zvanični podatak o Konjicu kao naselju na desnoj obali Neretve nosi datum 16. juni 1382. godine. Radilo se o jednom ugovoru između Dubrovčana i Vlaha o tome da svojim karavanom prenesu olovo iz Podvisokog i Konjica u Dubrovnik.

U pohodu sultana Mehmeda el-Fatiha, koji je trajao od početka maja do sredine juna 1463. godine, osvojena je i cijela okolina Konjica (Anđelić, 1975, str. 129, 313). U svom prvom popisu od 1468/69. godine Osmanlije su zavele i Biograd i Konjic kao trgove, što ukazuje na njihovu razvijenost već tokom srednjeg vijeka (Kovačević-Kojić, 1978, str. 71,112).

U vrijeme otomanske uprave Konjic je imao karakter saobraćajnog čvora i usputne stanice na putu od carigradskog druma dolinom Neretve prema moru, što je i uslovilo izgradnju prelaza – mosta preko Neretve.

Između 1550. i 1574. godine trg Konjic je dobio status kasabe pod novim nazivom Neretva, ali je korišćen naziv Konjic sve do početka XVIII  vijeka.

Godine 1574. Konjic je imao tri mahale, od kojih je jedna bila muslimanska (mahala mesdžida Ahmeda Tabandže – Tabanice) i dvije nemuslimanske mahale (bivše selo Trešanica i mahala Gornje Konjice).

Između 1537. i 1585. godine na lijevoj obali Neretve Osmanlije su počele da grade novo naselje, kom su dale status kasabe i naziv Belgraddžik. Kasaba je 1585. godine imala tri muslimanske i jednu nemuslimansku mahalu.

Krajem XVI i početkom XVII  vijeka kasaba je dobila i svoju četvrtu muslimansku mahalu (Mulić, 2003, str. 27). Godine 1633. pominje se samostalan kadiluk Belgraddžik (Mali Biograd), a njegovo sjedište je bilo u Konjicu, koji se od tada počeo da zove Belgraddžikom (Mujezinović, 1998, str. 422).

Evlija Čelebi kaže da Konjic ima šest mahala (na obje strane Neretve), osam džamija (mihraba), dvije medrese, dvije derviške tekije (hanikah), tri mekteba, jedno manje kupatilo i dva svratišta (hana) od kojih je jedno u čaršiji. Čelebi, takođe, navodi da se na suprotnu stranu rijeke prelazi velikim drvenim mostom(1) (Čelebi, 1996, str. 477).

U najstarijim popisima na širim prostorima Konjica se navodi 18 džamija od kojih je pet bilo u samom gradu(2).

Čaršijska ili Junuz-čauševa džamija vjerovatno je najstarija i, prema  poziciji u urbanom tkivu naselja, najznačajnija džamija u Konjicu. Prema tradiciji, gradnja ovog objekta  se pripisuje izvjesnom Junuz-čaušu, a datira se u XVI  vijek, mnogo prije 1579. godine, kada je sastavljena vakufnama, odnosno prije popisa Hercegovačkog sandžaka iz 1585. godine(3).Podaci o ovoj džamiji su poznati još iz popisa Hercegovačkog sandžaka 1585. godine kao džamiji smještenoj u mahali džemata muslimana. Tada su u njoj bili zaposleni imam i hatib, te mujezin (Mulić, str. 173).

Iznad ulaznog portala se nalazi tarih koji kazuje da ju je podigao ili obnovio izvjesni Ibrahim(4) 1033. hidžretske (1623/24) godine. Originalni tarih koji bi ukazivao na vrijeme njene gradnje nije pronađen.

Dragocjeni podaci o vakufima i vakifima, upraviteljima vakufa i njihovim zamjenicima, te službenicima u bogomoljama, mualimima i njihovim pomoćnicima u sibjan-mektebima, muderisima u medresama se nalaze u tzv. ruznamče defterima(5) . Posebno su značajni podaci o vakufima i vakifima konjičkih džamija. O Čaršijskoj džamiji u defteru je bilo ukupno pet zabilješki od kojih se jedna odnosila na imenovanje mualima u džamijskom sibjan-mektebu, jedna na imenovanje vaiza, dvije na imenovanje mualima i imama i jedna na imenovanje imama:

• Mjesto mualima (učitelja) u džamijskom mektebu je ostalo upražnjeno. Na zahtjev Ali ef. Kadje izdat je carski berat 1123. H (1711/12) godine, Ibrahimu, sinu Muhammedovom;
• Dužnost vaiza obavljao je Mustafa ali za to mjesto nije izdat carski berat. Na zahtjev naiba Ahmeda, to mu je mjesto potvrđeno carskim beratom iz 1183. H (1769/70) godine;
• Dužnost imama i mualima (učitelja) u mektebu je obavljao Abdullah, ali je te dužnosti razriješen, pa je mjesto ostalo upražnjeno. Na zahtjev naiba kadije Ali ef. na to mjesto je carskim beratom iz 1183. H (1769/70) godine imenovan  njegov sin Ibrahim;
• Dužnost imama i mualima (učitelja) obavljao je Osman halifa, koji je umro, pa je mjesto ostalo upražnjeno. Na zahtjev naiba kadije Ali ef. na to mjesto je carskim beratom iz 1186. H (1772/73) godine imenovan Mehmed halifa;
• Dužnost imama i mualima (učitelja) obavljao je Mehmed halifa, koji je ovu dužnost samovoljno napustio, pa je to mjesto ostalo upražnjeno. Na zahtjev naiba Ali ef. na to mjesto je carskim beratom iz 1187. H ( 1773/74) godine imenovan Husein halifa.

Vakuf Čaršijske džamije sastojao se od sljedećih nepokretnosti: dvije brijačnice, dvije pekare, dva dućana i jedne aščinice koji su izdavani pod kiriju. Od prihoda koji je na ovaj način dobijen podmirivane su plate imama džamije, muderisa, mualima, kao i naknade za učenje hatmi i mevluda, te ostali sitni troškovi. U proračunu za 1913. godinu je navedeno da je to vakuf Husein- bega Hadžihuseinovića, ali je sastav nepokretnosti ostao isti.

Godine 1917. austrougarska vojna vlast je skinula olovni krov sa džamije a svod  je premazala katranom. Džamija je temeljito obnovljena 1922. godine,  kada je kameni pod zamijenjen drvenim, a krov ponovo pokriven limom.

Posljednji put prije početka rata džamija je obnovljena 1989. godine. U vrijeme rata u Bosni i Hercegovini (1992-1995) džamija je više puta pogođena artiljerijskim granatama. Oštećeni su bili krovna konstrukcija, enterijer i zidovi objekta, a munara je pogođena više puta direktnim hicima.

2. Opis dobra

Čaršijska džamija u Konjicu pripada tipu jednoprostornih džamija pokrivenih četvorovodnim krovom, sa unutrašnjom drvenom kupolom(6) i kamenom munarom prislonjenom uz objekat. Locirana je na parceli koja je ograđena niskim kamenim zidom. Ulazi u harem džamije se nalaze na sjeveroistočnoj i sjeverozapadnoj strani parcele.

Džamija ima dimenzije 10,50x14,90 metara. Sastoji se od jednoprostornog molitvenog prostora kvadratne osnove sa stranicama čije su dimenzije 8,50x 8,50 m, trijema sa sjeverozapadne strane i kamene munare sa jugozapadne strane. U enterijeru džamija je natkrivena osmougaonom drvenom kupolom, a sa spoljne strane je pokrivena kosim četvorostrešnim krovom.

Sa sjeverozapadne strane objekta nalazi se trijem sa sofama čije su dimenzije 10,65x4,35 metara, sa srednjim prolazom čija je širina 2,27 metara. Od nivoa terena sofe su podignute u prosjeku za 68 cm. Trostrani krov trijema nosi ukupno 10 drvenih stubova od kojih osam ima osmostraničnu osnovicu, a dva, koja su prislonjena uz sjeverozapadni zid džamije, imaju šest stranica. Dimenzije presjeka stubova iznose od 23x23 pa do 25x25 cm. Širina svake stranice iznosi prosječno 10 cm. Karakteristično je da pojedini stubovi trijema džamije imaju različite baze – kod nekih su baze četvorostranične, kod nekih osmostranične, a pojedini uopšte nemaju baza. Stubovi su međusobno povezani drvenom gredom. Između stubova su postavljeni prelomljeni (vitičasti) lukovi sa ispunom od dijagonalno složenih drvenih letvica sličnih drvenom mušepku. Centralnim dijelom prostora sofa dominira  profilisani kameni portal izvučen iz ravni džamijskog zida 30 cm. Širina ulaza u džamiju iznosi 1,23 metra. Kamene dovratnike, širine 25 i debljine 16 cm, povezuje nadvratnik sastavljen od pet kamenih blokova - pravilnih lučnih segmenata sa srednjim kamenom visine 34 i širine 30 cm sa gornje, odnosno 20 cm sa donje strane. Kameni prag džamije je visok 15 cm.

Iznad ulaza u džamiju se nalazi natpis u stihovima na arapskom jeziku uklesan u kamenu ploču veličine 70x40 cm. Tekst natpisa, mjestimično vokalizovan, smješten je u šest elipsastih polja, pisan nesh-pismom.

Natpis glasi:

„Ibrahim je u ime Allaha,

Utrošio imetak i oživio (obnovio) džamiju,

A u trošenju je prednjačio nad ostalim svijetom,

Pa neka ga poživi i zadovolji Stvoritelj svjetova.

Prigodom oživljavanja njezina (džamije), izrekoh joj kronogram:

Ovo je svrha dobrih ljudi i dom onih koji ničice padaju.“

(1033. H.=1623/24)

            Godina hronograma nije ispisana brojkama, nego je izražena samo u ebdžedu u posljednjem stihu.

Centralni molitveni prostor predstavlja kubus dimenzija 8,50x8,50 metara. Visina zida do krovnog vijenca iznosi približno 5,90  metara.

Uz cijeli sjeverozapadni zid postavljen je mahfil kome se pristupa preko stepeništa munare. Dimenzije mahfila iznose 8,50x2,64 metra. Sastoji se od dva pravougaona dijela postavljena uz sjeverni i zapadni ugao džamije. Dimenzije svakog pravougaonog dijela mahfila iznose 3,37x2,64 metra. Ova dva dijela međusobno su povezana pasarelom dimenzija 2,00x0,86 metara. Ukupna površina mahfila iznosi 20,0 m². Drvena konstrukcija mahfila se oslanja na hatulu postavljenu u sjeverozapadnom zidu i na konstrukciju  koju sačinjavaju kamene grede, debljine 15 cm, oslonjene na šest kamenih osmostraničnih stubova visine 2 metra. Stubovi su završeni jednostavnim kapitelom visine 14 cm. Ograda mahfila, visine 67 cm, takođe je od kamena, a njena debljina iznosi 7 cm. Gornja stranica ograde ima jednostavnu profilaciju. Pod mahfila  je daščani. Konstrukcija mahfila (gledano sa donje strane) bila je sakrivena drvenim daskama, dekorisanim geometrijskim ukrasima sačinjenim od niza drvenih letvica. Rubne daske su bile oslikane biljnim ornamentom. Prema načinu iscrtavanja, kao i vrsti ornamenta, dekoracija može da se datira u vrijeme izgradnje džamije. Dio mahfila smješten uz sjeverni ugao džamije u nekom ranijem periodu je urađen od betona (stubovi, grede i ograda).

Prostor mihraba ima širinu 2,00 m i visinu oko 3,20 metara. Izvučen je iz ravni zida za 15 cm. Profilisani okvir ima širinu od 56 cm, a sedmostrana mihrapska niša je široka 88 cm.

Kameni minber ima dimenzije 2,90x0,77 m sa visinom od približno 4,50 m (mjereno do vrha krova). Sastavljen je od tri dijela:

-     portala sa stepeništem i kamenom ogradom,

-     gornjeg dijela koji nose četiri stuba povezana vitičastim lukom i

-     bočnih trouglastih stranica.

Visina portala minbera iznosi 1,92 metra. Kamena ograda je profilisana, kao i dijelovi bočnih trouglastih ploha. Visina ograde iznosi 90 cm. U podnožju bočnih stranica se nalaze jedna veća i dvije manje niše završene plitkim vitičastim lukom. Veća niša, čija širina iznosi 50 cm, a visina 1,60 metara, predstavlja prolaz ispod minbera. Do 2004. godine ovaj prolaz je bio zatvoren drvenim mušepkom. Minber je bio bojen kao i ostali dijelovi džamije urađeni od kamena.

Ispod četvorovodnog krova džamije se nalazi potkonstrukcija u vidu osmougaone kupole. Osmougaona osnova formirana je pomoću dijagonalnih greda. Iz svakog ugla takve osmougaone osnove izlaze remenate, koje su na vrhu konstrukcije upete u tjemeni prsten. Na taj način je formirana kriškasta kupola koja je sa donje strane pokovana daskama. Prelaz iz ravne tavanice u kupolu je dodatno naglašen dekoracijom u vidu rešme (dekorisana čeona daska).

Prozorski otvori na džamiji su postavljeni u dva pojasa osim sa sjeverozapadne (ulazne) strane, gdje su gornji prozorski otvori pri nekoj od intervencija zazidani, ali su ostala vidljiva njihova mjesta. U prvom horizontalnom pojasu na svakoj od fasada džamije su postavljena po dva pravougaona prozorska otvora (dimenzija 90x146 cm/širina x visina). Prozori na jugoistočnom mihrapskom zidu su drugačiji od ostalih prozora, jer se na njima, iznad natprozornika, nalazi otvor svijetlih dimenzija 110x60 cm, iznad koga je izveden kameni prelomljeni luk. Tragovi tranzena nisu vidljivi. Kod ostalih prozorskih otvora do 2004. godine dio iznad prozora je bio zazidan i naglašen prelomljenim lukom izvedenim u malteru. U intervenciji koju su izvele džematlije po uzoru na prozorske otvore mihrapskog zida dio iznad ostalih prozora je probijen i izveden je svojevrstan prelomljeni luk. Svijetle dimenzije ovog novog elementa iznose 112x62 cm.

Prozorski okviri u enterijeru džamije su izvedeni od pješčara sa bogatijim i složenijim profilacijama. Na njima su vidljiva mjesta za postavljanje demira. Iz ovoga može da se zaključi da su ovi elementi prilikom neke od intervencija prebačeni u enterijer objekta (možda u vrijeme njene prve obnove) ili potiču sa neke druge džamije. Prozorski otvori na sofama su bogatije dekorisani od ostalih prozorskih otvora. Debljina kamenog okvira iznosi od 20 do 22 cm. Sa spoljne strane prozora su postavljeni demiri od kovanog gvožđa, a sa unutrašnje su bili postavljeni drveni kapci. Prozori drugog horizontalnog pojasa imaju dimenzije 88x178 cm (visina do tjemena luka), postavljeni su u istim vertikalnim osovinama kao i prozori prvog. Prozori imaju završetak, takođe, naglašen prelomljenim lukom. Sa obje strane prelomljeni luk je uvučen prosječno 5 cm u odnosu na ravan zida.

Zidovi džamije su urađeni od krečnjaka sa krečnim malterom kao vezivnim sredstvom i njihova debljina iznosi u prosjeku 75 cm. Sa spoljne strane zidovi su danas omalterisani produžno - cementnim malterom. U enterijeru zidovi su, takođe, omalterisani i okrečeni. Džamija je pokrivena četvorovodnim krovom. Pokrov je od pocinčanog lima, a krovna konstrukcija ispod pokrivača drvena. Izvorno džamija je bila pokrivena olovnim limom.

Visina kamene  munare bez alema iznosi 30 metara (Mulić, str. 178). Munara je izvedena od kamena, a sastoji se od postolja, poligonalnog (dvanaestostraničnog) tijela munare, šerefe, kace i završne kupe sa metalnim alemom. Šerefa nije dekorisana. U unutrašnjosti munare je postavljeno kameno stepenište. Pojedini blokovi su urađeni od sedre. Ulaz u munaru se nalazi u zapadnom uglu džamije.

Harem

U haremu džamije Mujezinović je pronašao dvadesetak nišana. Među njima se nalaze i nišani nad navodnim mezarom Junuz-čauša, za koga se pretpostavlja da je osnivač konjičke džamije. Na nišanima nema nikakvog natpisa. Urađeni su od mermera. Uzglavni nišan sa turbanom na prevoj visok je 1,25 metara, ima osnovu dimenzija 18x18 cm. Nožni nišan je izrađen u obliku stele visine 1,18 metara sa osnovom čije su dimenzije 32x10 cm. Na ovom nišanu je uklesana rozeta. Ovaj spomenik je najstariji u haremu.

Natpise imaju sljedeći nišani:

Nišan Ferhat-bega:

Na uzglavnom nišanu, koji ima formu ulemanskih nišana, uklesan je sljedeći natpis smješten sa dvije strane nišana.

„1255 (1839/40). (Bože) koji praštaš grijehe i pokrivaš ljudske mane,

oprosti mi grijehe i pokrij moje mane tvojom milošću.

Umrli i upokojeni Ferhat-beg, sin Ahmed-bega.

Za njegovu dušu (prouči) Fatihu.

Kada mu je stigao poziv 'Vrati se' odazvao se sudiji svih robova (ljudi).

Predao je dušu…“

Nišan Derviš-paše (Dedage) Čengića(7)  

Nad grobom Čengića je masivan i ukrašen kameni sarkofag na koji su postavljena dva nišana. Uzglavni nišan je završen plitkim fesom i kićankom, a nožni je ukrašen lozom sa grozdovima. I na vrhu nožnog spomenika se nalazi ukrašeno ispupčenje. Spomenik se nalazi u posebnoj gvozdenoj ogradi. Na uzglavnom nišanu na dvije strane je uklesan sljedeći hronogram u pjesmi na turskom jeziku sa talik-pismom:

„On (Allah),

Ugledna ličnost, ešraf I hanedan live Gacka,

Njegova ekselencija, junak, Čengić Dede Paša,

Volio je potomstvo vjerovjesnika Mustafe (Muhameda) i pomagao vjeru.

Ovaj borac za vjeru u Hercegovini,

Najiskrenije se zalagao za unapređenje vjere.

Da bi pomogao u borbi, odlučio se i krenuo

Prema Nikšiću gdje se razbolio.

I ne izliječivši se predao je dušu,

A na smrtnom času preporuči dvojici svojih sinova strpljivost

Taj iskreni i junačni borac.

Drugu polovinu kronograma čitaj na drugoj strani:

On (Allah)

Pogledaj moje stanje i iz njeg crpi pouku,

Pa nemoj imati pouzdanja u ovaj svijet,

Jer je on bez ikakve stalnosti i milosti,

Zato neka te život ne zavede i iskoristi ga na putu istine,

A na tom putu najbolje djelo je borba (na božjem putu).

Borbu je preporučivao i Allahov vjerovjesnik,

Djeco i prijatelji ne zanemarujte borbu,

Jer je borba...

Nakon ove preporuke izgovori Hu (Allah) i predade dušu vječnosti,

..

..

Bože neka je Dedo-paši mjesto u dženetu Meva.

Godina 1292.“ (1874)

Ispod ovog natpisa je i sljedeći tekst u latinici:

„Derviš-paša Čengić

Otomanski zborni zapovjednik

Umro godine 1874.“

Ostali datirani nišani u groblju uz Čaršijsku džamiju pokazuju da su u haremu sahranjeni:

-     Omer, sin Mula Mehmeda, umro 1252. hidžretske (1836/37) godine;

-     Abdulah, sin hadži Mustafe Prohe, 1278. hidžretske (1861/62) godine;

-     Almasa, kći hadži Jusuf-age, 1278.hidžretske (1861/62) godine;

-     Fatima, kći Avdage Prohe, supruga Kadića Nedžib-efendije, umrla 1285. hidžretske (1868/69) godine.

Kao prateće objekte ove džamije Čelić i ostali autori navode medresu i mekteb. Medresa je bila smještena južno od džamije, van ograde harema, na mjestu današnje zgrade Medžlisa.

U haremu džamije uz istočni dvorišni zid džamije se nalazi nova česma  izvedena od kamena. Sastoji se od korita i tijela završenog šatorastim krovom. Na zidu česme se nalazi ploča sa upisanom godinom njene izgradnje (1987).

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Objekat nije bio pravno zaštićen.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Džamija je, prema Mulićevom mišljenju, obnavljana 1633. godine. Postoje podaci o njenim obnovama 1989. godine, ali nisu navedene aktivnosti koje su vršene.

U vrijeme rata u Bosni i Hercegovini (1992-1995) džamija je više puta pogođena artiljerijskim granatama. Tom prilikom su bili oštećeni krovna konstrukcija i zidovi objekta, a munara je pogođena više puta direktnim hicima. Kasnije su rekonstruisani gornji dio munare i šerefe, objekat je omalterisan i okrečen, te  pokriven. Radove je finansirala IGASA – Svjetska islamska humanitarna organizacija iz Saudijske Arabije.

5. Sadašnje stanje dobra

U periodu od 2004. do 2006. godine na objektu je izvršeno mnogo intervencija od kojih su neke narušile njegovu izvornost. U prvom redu to se odnosi na intervencije u enterijeru. Od posljednjeg obilaska lokacije i objekta (2004. godine) izvršeno je  sljedeće:

-     demontiran mahfil i skinuti dekorisani elementi; mahfil je kasnije vraćen ali bez dekoracija;

-     u enterijeru je izbetonirana greda iznad samog ulaza u objekat koja podupire mahfil;

-     iz nepoznatih razloga dodata je betonska greda na donji kameni okvir prozora koji se nalazi uz ulaz na munaru (jugozapadni zid džamije);

-     sa svih kamenih elemenata mihraba je skinuta boja; mihrab je prekrečen;

-     sa svih kamenih elemenata minbera je skinuta boja;

-     sa svih kamenih elemenata mahfila (horizontalne grede, stubovi, kapiteli, baze, ograda) je skinuta boja;

-     dio iznad natprozornika je probijen, izvedena konstrukcija luka sa drugačijom geometrijom od geometrije luka iz 2004. godine;

-     sva stolarija, osim ulaznih spoljnih vrata, zamijenjena je;

-     džamija je omalterisana u enterijeru i prekrečena.

6. Specifični rizici

Preduzimanje daljnjih intervencija bez nadzora službe zaštite i kvalitetnog projekta mogu u potpunosti da devastiraju objekat.

III -  ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom (“Službeni glasnik BiH” br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A.      Vremensko određenje

B.      Istorijska vrijednost

C.      Umjetnička i estetska vrijednost

iv. Kompozicija.

E.      Simbolička vrijednost

iii. Tradicionalna vrijednost,

v. Značaj za identitet grupe ljudi.

F.      Ambijentalna vrijednost

i. Odnos oblika prema ostalim dijelovima cjeline,

ii. Značenje u strukturi i slici grada,

iii. Objekat ili grupa objekata je dio cjeline ili područja.

Sastavni dio ove odluke su:

-     kopija katastarskog plana,

-     posjedovni list,

-     foto-dokumentacija,

-     grafički prilozi:

o        Situacija M 1:100 – uradio Mirzah Fočo, januar 2006.

o        Osnova objekta M 1:100 – Mirzah Fočo, januar 2006.

o        Fasade objekta M 1:100 – Mirzah Fočo, januar 2006.

o        Fotografije Opštine Konjic

o        Fotografije Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH 2004. i  januar 2006, snimio Mirzah Fočo.

Korišćena literatura

U toku vođenja postupka proglašenja korišćena je sljedeća literatura:

1975.    Anđelić, Pavao, Historijski spomenici Konjica i okoline I, Skupština opštine Konjic, Konjic, 1975.

1978.  Kovačević-Kojić, Desanka, Gradska naselja srednjevjekovne bosanske države, IP «Veselin Masleša», Sarajevo, 1978.

1982.    Vego, Marko, Postanak srednjevjekovne bosanske države, Svjetlost, Sarajevo, 1982.

1996.    Čelebi, Evlija, Putopis, Sarajevo Publishing, Sarajevo, 1996.

1998.    Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine III, Sarajevo Publishing, Sarajevo, 1998.

                        ,

1999.    Bajić, Esad, Vjerski objekti i drugi spomenici islamske kulture na području medžlisa Islamske zajednice Konjic sa kratkim osvrtom na istoriju pojedinih mjesta, Medžlis IZ Konjic.

2001.    Mulić, Jusuf, Konjic i njegova okolina u vrijeme osmanske vladavine (1464-1878), Opština Konjic, Konjic, 2001.

              Čelić, Džemal, Urbana struktura i arhitektura Konjica – autorski članak.

(1) Čelebi navodi: ”Ta se kasaba nalazi u hercegovačkom sandžaku. Ona je domeno (hass) njegovog paše. Njom upravlja pašin vojvoda. To je ugledan kadiluk u rangu kadiluka od sto pedeset akči. Ima spahijskog ćehaju, janjičarskog serdara, ajane, prvake, načelnika grada, povjerenika za harač, tržnog nadzornika i baždara... Ima šest mahala. Ima šest stotina pločama pokrivenih kuća. To nisu velike kuće, ali imaju mnoge vinograde. Ima osam džamija, dvije medrese, tri osnovne škole, dvije derviške tekije, jedno kupalište, dva svratišta (hana). Tu ima sedamdeset i pet dućana. To su većinom kovački dućani jer je gvožđe koje se ovdje obrađuje poznato i čvrsto. Štaviše, ima jedna takva mahzumijska sablja koju nazivaju konjička sablja. Ona je takva da se sva savije kad se njome udari, pa se opet ispravi. Oni izrađuju savijene mačeve, mesarske noževe, raznovrsno ratno oružje i oruđe, jer u njihovim planinama ima gvozdeni mejdan, a u brdima ima vrlo mnogo ćumura. Kako tu vlada klima gorske visoravni, to kod njih ne uspijevaju smokve, grožđe, maslina i nar onako kao u Mostaru. Stanovnici su predusretljivi prema strancima, a većinom su zanatlije i trgovci."

(2) Medžlis IZ Konjic obuhvata kompletno područje Opštine Konjic. Čine ga sljedeći džematski odbori: Bjelimići, Glavatičevo, Glavičine, Čuhovići, Džepi, Podorašac, Šunji, Repovci, Tuhobić, Grabovci, Lisičići, Nevizdraci, Seonica, Buturović Polje, Parsovići, Džanići, Jasenik, Kruščica, Gorani, Ribići, Idbar, Čelebići, Orahovica, Lukomir, Homolje. Džematski odbori na području grada su: džematski odbor Repovačke, Čaršijske, Tekijske, Vardačke i Prkanjske džamije.

(3) Jedan nišan bez natpisa  koji se nalazi u haremu džamije tradicija pripisuje Junuz-čaušu.

(4) Ibrahim – sin hadži Abdijin i bratučed hair sahibije Tekijske džamije Mehmed-bega, carskog čauša.

(5) Ovi podaci se čuvaju u Arhivu Generalne direkcije vakufa u Ankari (Vakuflar Umum Müdürlügü Arşivi – VUMA). Za potrebe Orijentalne zbirke ANUBiH deftere je fotografski snimio Adem Handžić. Prije izvjesnog vremena ova ustanova ustupila ih je OIS-u i nalaze se pod šifrom 46 (ima ukupno 620 listova).

(6) Ove džamije predstavljaju poseban tip džamija. Ovom tipu pripadaju Šarića, Roznamedžijina i Tabačica džamija u Mostaru. Najljepšu džamiju u ovoj grupi predstavlja Roznamedžijina džamija u Mostaru sa izuzetno lijepom munarom (Pašić, 1989, str. 32).

(7) Derviš-paša, zvani Dedaga Čengić, turski zborni zapovjednik, umro je u Konjicu na putu iz Gacka u Sarajevo 1272. hidžretske godine (1874). U borbama sa Crnogorcima teško je ranjen.