Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 60/08.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnoviu člana V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39 stav 1 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 19. do 23. januara 2006. godine, donijela je

O D L U K U

I

Graditeljska cjelina – Stari grad Samobor, opština Novo Goražde,  proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik čine bedemi i objekti starog grada Samobora.

Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru označenom kao k.č. 125/1, posjedovni list broj 97/3, k.o. Hladila, opština Novo Goražde, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Republike Srpske”, broj 9/02).

II

Vlada Republike Srpske dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.       

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće uslove i obezbijediti sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, na prostoru definisanom u tački I stav 3 ove odluke, utvrđuju se sljedeće mjere zaštite:

-          dozvoljeni su samo istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi, uključujući i one koji imaju za cilj prezentaciju spomenika, uz odobrenje ministarstva nadležnog za prostorno uređenje Republike Srpske (u daljem tekstu: nadležno ministarstvo) i stručno nadziranje nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Republike Srpske (u daljem tekstu: nadležna služba zaštite);

-          prostor spomenika biće otvoren i dostupan javnosti i može se koristiti u edukativne i kulturne svrhe;

-          nije dozvoljeno obavljanje radova na infrastrukturi, osim uz odobrenje nadležnog ministarstva i stručno mišljenje nadležne službe zaštite. Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, potrebno je obezbijediti:

o        konstruktivnu sanaciju kula i zidina, na mjestima gdje su se  pojavile pukotine i prijeti urušavanje konstrukcije;

o        obnovu dijelova oplate kula i bedema;

o        čišćenje bedema, zidova kula, ostalih prostora i okoline od samoniklog rastinja koje predstavlja opasnost za strukturu spomenika;

o        izvršiti arheološka istraživanja na otkrivanju ostataka džamije, cisterne, osnova mosta koji je vodio do ulaza u glavnu kulu i drugih objekata čiji su ostaci zatrpani urušavanjem, i konzervatorske radove na pronađenim ostacima;

o        prilikom radova na konstruktivnoj sanaciji, konzervaciji i restauraciji koristiti u najvećoj mogućoj mjeri izvorne materijale i vezivna sredstva;

o        prilikom radova na sanaciji upotrebljavati postojeće kamene blokove;

o        dijelovi obrađenih kamenih površina koji nedostaju moraju da budu  urađeni od istog materijala od koga su izvorno napravljeni;

o        obrada površina saniranog zida mora da odgovara načinu obrade ostatka zida;

o        pokrivanje gornjih zona – krune zida mora da bude urađeno od prirodnih materijala (kameni završeci - kape ili obrada hidrauličnim malterom);

o        veće pukotine moraju da budu popunjene smjesom manjih komada kamena i hidrauličnog krečnog maltera;

o        izradu i sprovođenje programa prezentacije nacionalnog spomenika sa obilježavanjem pješačke staze koja vodi prema gradu iz pravca Međurječja i doline Janjine.

Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika,  utvrđuje se zaštitni pojas koji obuhvata radijus od 100 m od granica nacionalnog spomenikautvrđenog u tački I stav 3 ove odluke. U sklopu tog pojasa utvrđuju se sljedeće mjere zaštite:

-          nije dozvoljena izgradnja objekata, niti izvođenje radova koji bi mogli uticati na izmjenu područja i promjenu ambijenta; dozvoljena je izgradnja objekata maksimalne visine 6,50 m do početka krovišta, odnosno spratnosti P+1 i maksimalnog gabarita 10x12 m;

-          nije dozvoljeno obavljanje radova na infrastrukturi osim uz odobrenje nadležnog ministarstva i stručno mišljenje nadležne službe zaštite.

IV

Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.

V

Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu oštetiti nacionalni spomenik  ili dovesti u pitanje njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostaviće se Vladi Republike Srpske, nadležnom   ministarstvu, nadležnoj službi zaštite  i  opštinskim organima uprave nadležnim za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II -V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

Danom donošenja ove odluke,  sa Privremene liste nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02, «Službeni glasnik Republike Srpske», broj 79/02, «Službene novine Federacije BiH», broj 59/02 i «Službeni glasnik Brčko Distrikta BiH», broj 4/03) briše se nacionalni spomenik upisan pod rednim brojem 246.

IX

Prema članu V stav 4 Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

X

Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u «Službenom glasniku BiH». 

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 05.2-2-257/05-7

20. januar 2006. godine

Sarajevo

Predsjedavajući Komisije

Dubravko Lovrenović 

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovu člana 2 stav 1 Zakona o sprovođenju odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za navedeno dobro podnesen zahtjev.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika donijela je odluku o stavljanju graditeljske cjeline Stari grad Samobor na Privremenu listu nacionalnih spomenika BiH, pod rednim brojem 246 (greškom je pod tim brojem navedena opština Gacko, umjesto Goražde).

U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V stav 4 Aneksa 8 i člana 35 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.

II - PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju, izvršen je uvid u:

-          dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra (kopiju katastarskog plana i zemljišnoknjižni izvadak),

-          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.,

-          istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru.

Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija dobra

Stari grad Samobor se nalazi na stjenovitom vrhu brda, na jednom od obronaka Borovske planine, iznad ušća rječice Janjine u Drinu. Sa najviše tačke grada, koja se nalazi na sjeverozapadnom kraju, mogla se kontrolisati cesta koja vodi dolinom Drine, kao i lokalni put koji vodi dolinom Janjine. Hridina na kojoj je grad, strmo se ruši od sjeverozapada prema jugozapadu i jugoistoku. Krajem 19.vijeka na toj strmoj ravni unutar gradskih bedema mještani okolnih sela su koristili gradsko zemljište za uzgajanje žitarica, trave i voća. (Delić, 1892, 263). Pristup na grad moguć je sa puta koji vodi dolinom Janjine, uz relativno strm uspon pješačenjem od oko jednog sata. Na otprilike pola puta pješačenja nalazi se lijepa zaravan bogata vodom iz obližnjeg izvora, na kojoj je bilo selo Vinje. Odavde se dolazi na srednjovjekovnu trasu puta koja vodi do ulaza u grad Samobor. Napornim usponom u Samobor može se pješke stići iz Međurječja do sela Vinje i dalje do Samobora. Pretpostavlja se da je ova potonja, bila trasa srednjovjekovnog puta iz Međurječja na grad Samobor, dugačka 4-5 km. Jedini pristup gradu je sa jugozapada, jer na ovom mjestu, teško pristupačnu hrid na kojoj se nalazi utvrđenje, sa sjeverozapada dijele neprohodni klanci i vrleti od masiva Borovske planine, a sa  jugoistoka, istoka i sjeveroistoka protegla se velika klisura. U srednjem vijeku je od Dubrovnika do Samobora trebalo 3-4 dana jahanja

Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji označenoj kao k.č. 125/1 (novi premjer), što odgovara k.č. 125/1  (novi  premjer), upisan u posjedovni list br. 97/3,  K.o., Hladila, opština Novo Goražde, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Istorija dobra

Oblast gornjeg Podrinja, koje se prostire oko gornjeg toka rijeke Drine, pominje se kod popa Dukljanina sredinom 12. vijeka. Od tog vremena može se pratiti politički i privredni značaj ovog regiona, bilo da se nalazio u okviru srpske ili bosanske države. Ova oblast je pripala bosanskoj srednjovjekovnoj državi 1373. godine kada su bosanski ban Tvrtko i srpski knez Lazar savladali Nikolu Altomanovića i sprorazumno podijelili njegove teritorije. Samobor se nalazio u srednjovjekovnoj župi Pribud. Naročito je važna činjenica da su se u blizini Samobora nalazili razvijeni trgovi Foča I Goražde (Kojić-Kovačević, 1978, 106). Krajem 14. vijeka, kada su počeli jačati oblasni gospodari, oblast gornjeg Podrinja pripadala je porodici Kosača. Pod njenom vlašću ostala je sve do pada pod osmansku vlast 1465. godine. Stari grad Samobor se prvi put spominje 1397.godine. Sagradio ga je Sandalj Hranić. Samobor je bio jedan od najomiljenijih gradova Kosača. Češće se spominje u dokumentima iz prve polovine 15.vijeka, u vezi sa boravkom dubrovačkih izaslanika kod Sandalja Hranića. U dokumentu od 13.01.1423. u itineraru jednog dubrovačkog poslanstva spominje se i podgrađe Samobora (Sottosamobor), gdje su se  dubrovački emisari sreli sa Sandaljem (Jireček, 1951, 63). U sličnom kontekstu Samobor se pominje 19.01.1428, 1430. i 1435. godine (Jireček, 1951, 63, 67; Kojić-Kovačević 1978, 101, nap. 106). Grad Samobor i njegovo podgrađe nisu bili često odredište trgovačkih karavana. Do 1435. godine u istorjskim izvorima samo su zabilježena tri karavana koja su imala odredište u Samoboru (Kojić-Kovačević, 1978, 101; ista 1981, 117-118).

Samobor je bio i jedan od glavnih gradova hercega Stjepana Vukčića Kosače koji je naslijedio svog strica Sandalja Hranića 1435. godine. Grad Samobor u župi Pribud pominje se u povelji  aragonsko-napuljskog kralja Alfonsa V od 19.02. 1444. godine, kojom potvrđuje Stjepanu Vukčiću Kosači poimenice njegove nabrojane posjede. U dvije povelje sličnog sadržaja pominje se grad Samobor sa  okolinom: prva povelja je izdata 20. 01. 1448. od “rimskog kralja Fridriha III; druga izdata 01.04.1454. opet od kralja Alfonsa V (Dinić, 1978, 178). Herceg Stjepan je izdao jednu povelju 13. 10. 1461. g.u obližnjem Međurječju. U vrijeme hercega Stjepana, češće se u istorijskim izvorima spominje Samobor u periodu nadiranja Osmana tokom 1465. i 1466. godine. U decembru 1464. godine mađarski kralj Matija Korvin je zauzeo Jajce od Osmana. Pri tome su mu pomogli herceg Stjepan i sin mu Vlatko. Kralj Matija je hercegu povodom toga obećao pomoć posadi ugroženih gradova, jer je i sam imao već plan da zauzme Zvornik. Kako kralj Matija nije slao obećanu pomoć, herceg mu je predložio da pošalje svoje posade i uzme pet hercegovih gradova čiji je položaj bio osobito težak (Ćirković, 1964, 261-261). U aprilu 1465. herceg je još držao grad Samobor, pored nekih susjednih gradova u istočnoj Srbiji i Podrinju, ali ne zadugo. U kasno proljeće te godine, osmanska vojska je, pod komandom bosanskog sandžakbega Isa-bega Ishakovića, prodrla  u zemlje hercega Stjepana. Od hercegovih gradova u Gornjem Podrinju prvi je, u njihove ruke pao Samobor (Dinić, 1978, 260; Šabanović, 1982, 44). Herceg Stjepan piše dubrovačkoj vladi 10.III 1466.da je Samobor izgubljen i osvojen od Osmana (Vego, 1957, 103). Ni u ovom posljednjem periodu hercegove vlasti u Gornjem Podrinju podgrađe Samobora se nije razvilo u jači trgovački centar, a sasvim rijetko, i u malim iznosima,  njegovi stanovnici se zadužuju u Dubrovniku (Kojić-Kovačević, 1978, 101, nap.105 i 106; 243, nap. 80). Nije razjašnjeno gdje se nalazilo podgrađe Samobora.

Prema popisu iz 1469. godine Samobor je pripadao vilajetu Hersek, dijelu Bosanskog sandžaka. Kako je Samobor imao značaj za širu okolinu, po uspostavljanju nahija, postaje središte nahije Pribud ili Samobor. (Šabanović, 1982, 120). Vilajet Hersek bio je, kao vojno-politička jedinica, podijeljen na dva seraskerluka, dvije vojne komande. Na čelu seraskerluka u kojem se nalazila nahija  Samobor bio je serasker Senkur. U sudsko-administrativnom pogledu, ovaj vilajet je bio podijeljen na dva kadiluka: Drina i Blagaj. Nahija Samobor je pripala kadiluku Drina, koji je obuhvatao područje Gornjeg Podrinja, sa sjedištem u Foči. Između 1572. i 1582. izdvojilo se Čajniče iz nahije Samobor ili Pribud i fočanskog kadiluka. Osnovan je čajnički kadiluk u kome se spominju nahije Samobor, Pribud, Međurječje i Duboštica. Čajnički kadiluk se, 1667. godine izdvojio iz hercegovačkog i pripojen je bosanskom sandžaku. Nahija pod dvojnim imenom Samobor ili Pribud se spominje sve do 18. vijeka. Početkom tog vijeka kadiluk Čajniče se opet nalazi u Hercegovačkom sandžaku (Šabanović, 1982,136-137, 139, 195, 230). Od zauzeća do 1832. godine, kada je utvrđenje napušteno, Osmani su u njemu držali stalnu posadu na čelu sa dizdarom. U gradu su oko 1800.g. bila tri roda vojske: 20 mustahfiza (čuvari tvrđave, timarnici), 18 džebedžija (oružari) i nepoznat broj tobdžija. (Kreševljaković, 1953, 11).  

2. Opis dobra

Samobor spada u manji broj velikih tvrđava u Bosni i Hercegovini, sa razuđenim i rasčlanjenim prostorom kao što su Bobovac i Jajce-kraljevske prijestonice, Borač - središte čitave oblasti, te  Ključ na Sani ili Bokševac  - centri svojih okolina. Stari grad Samobor zauzima površinu veću od jednog hektara. Sticajem posebnih prilika ovaj grad se razvio u centar svoje okoline.

Reljef na kome je sagrađeno utvrđenje je kos i stjenovit, sa uskim prolazima i manjim platoima. Takvoj konfiguraciji terena je prilagođen  vrlo razuđen oblik ovog utvrđenog grada. Iako je jako razrušen, Samobor je najočuvanije utvrđenje koje je pripadalo Kosačama u Gornjem Podrinju. Na pojedinim tačkama grad je širok od 350 do 400 m. Južni, sjeverni i istočni dio utvrđenja  bio je samo djelimično opasan jer su litice bile dovoljna i efikasna zaštita. Grad se sastoji iz više cjelina:

1. Jugozapadna donja ulazna kula. Glavni ulaz u cijeli kompleks utvrđenja čuvala je visoka trostrana kula sa osnovom u obliku približno ravnostranog trougla, vanjske dužine stranica: 9.1 m /zapadna/, 10.10m /južna/ i 9.8 m /istočna strana/. Unutrašnji prostor kule je 2.25x2.25x2.45 m, a dio preostale visine je oko 7 m. Zidovi kule su debeli 1.8-2.1 m. Do danas se sačuvao zid do stropa prizemnog nivoa, a sa zidova na gornjemi spratu ove kule oplata je potpuno unuštena. Uz istočnu stranu kule naslanja se gradski bedem koji se penje ka sjeveroistoku, debeo 1.5 m. U tom bedemu se, neposredno uz kulu nalazi lučno zasvedena kapija, visoka 4.5, a široka 3 m. Kod ulaza je još 1973. godine bilo mnoštvo kamenih džuladi različitog kalibra. Južni bedemi zapadne tvrđave nisu ni građeni jer je prilaz sa ove strane tvrđave nepristupačan (Kajmaković, 1973, 87). Oblik ove kule se izdvaja i spada u red sasvim izuzetnih pojava u BiH (Popović, 1995, 48). Od ulaza kroz prirodne, uske i ponegdje strme usjeke vodi put, dugačak oko  400 m do istočnog dijela utvrđenja.
2. Istočni dio utvrđenog grada je sa tri strane nepristupačan jer su stijene ovdje najstrmije. Sa zapadne strane ga je štitila zapadna, ulazna kula. Kroz sredinu istočnog dijela tvrđave od zapada ka istoku prostire se poširi prirodni usjek, koji je vjerojatno bio adaptiran za gradnju drvenih kuća. Na nekim mjestima nalaze se pravilno okresane kamene gromade koje su mogle služiti kao podloge za stupove nastambi ili kao platforme za topove. Na isturenim tačkama sa sjeverne strane nalaze se ostaci, tj. poneki uzak dio zida manjih stražara i stražarske klupe isklesane u živoj stijeni. Pomenuti put je vodio do druge kapije koja je štitila ulaz na centralni dio grada preko kojeg se penjalo na glavnu kulu na sjeverozapadu, i pristupalo istočnom bedemu utvrđenja. Još krajem 19. vijeka S. Delić je zabilježio da su ovaj ulaz u unutrašnji dio grada štitile dvije kule, kvadratne osnove, visoke do 8 m, između kojih su bila vrata visoka 1,7 m, široka 1,2 m. Godine 1973. zabilježeno je da se sjeveroistočno od ovog ulaza nalaze ostaci jedne kule. Danas se ne vidi ni ulaz, a ostao je samo ugaoni dio jedne od kula. 
3. Centralni dio utvrđenja obuhvata prostor oko džamije. Džamija se nalazila 20 m sjeveroistočno od pomenutog ulaza. Za džamiju se pretpostavlja da je izgrađena prepravkom stare crkve iz Sandaljevog vremena. Krajem 19. vijeka tadašnji imam samoborske džamije Mula Osman Imamović je kazivao je da prvobitno izgrađena džamija bila veća, kao crkva na čijim je temeljima izgrađena. Dva puta je rušena jer je izgrađena na neravnom terenu koji pada prema zapadu. Delić je 1892. godine, između istočnog zida džamije uz stijenu vidio još ostatke oltarnog luka, dok je zapadna ulazna strana crkve propala u provaliju. Da bi se izbjeglo rušenje, dužina džamije sagrađena po širini negdašnje crkve. To je bilo za bosanskog valije Malovan Ali paše 1763. godine. Drugi popravak džamije uslijedio je 1886-87. godine. Dužina džamije, zajeno sa trijemom, je bila 10 m, od toga 3 m otpada na trijem, a širina 5 m. Zidovi su bili debeli 1 m,visoki 3 m, na zapadnoj strani do 8 m, Građeni su  od kamena i sedre, premazani krečom, a krov je bio drven. Drvena munara, 5 m visoka, bila na uz sjeverozapadni zid džamije. Na istom zidu je bio ulaz u džamiju (visine 1,4, širine 0,74 m) (Delić, 1892, 258-259). Na slici objavljenoj 1912. godine  zgrada džamije, bez munare, je još bila cijela. Godine 1973. zatečeni su samo temeljni dijelovi ulaza i zidova džamije. Ispred sjeverozapadnog zida je kraći plato sa tragovima zida koji bi mogli pripadati starijoj fazi,  tj. crkvi koju je izgradio Sandalj Hranić. Istraživači su 1973.godine ustanovili da se jugoistočni kraj džamije bez iskopavanja ne može ustanoviti, te se  i odgovor na pitanja da li je osnova objekta pravougaona, kako se stvarno čini, ili kvadratna, mora odgoditi (Kajmaković, 1981, 143). Danas je mjesto džamije potpuno prekriveno kamenjem i  zemljom.

Na ovom dijelu utvrđenja od ulaza u centralni i gornji dio grada do iznad džamije su uz put isklesane u živoj stijeni 4 stolice.  

Prva stolica se nalazi na lijevoj strani puta, kojim se, nakon ulaza kroz drugu kapiju, penje u gornji grad. Pažljivo je uklesana u veliku stijenu. Sjedište joj je pravougaonog oblika, duž. 2,7,šir. 0,5 m. Vertikalno zasječen naslon je dug koliko i stolica, visine oko 1,5 m. Zbog oblika stijene naslon ima oblik ne baš pravilnog trapeza. U donjem dijelu stolica ima mali stepenik –podnožnik, visine oko 0,2 m. Na jednom kraju sjedala uklesana je “kamenica” u koju se vjerovatno slivala kišnica. Klupa je orijentisana ka jugoistoku.

Druga stolica je 5 metara udaljena od prve. Sjedište je dugačko oko 1,2, a široko i visoko oko 0,3 m. Naslon za leđa je vertikalno zasječen, visok 0, 4 m.

Okrenuta je prema unutrašnjosti grada. Od nje se vidi donžon kula. Ispred nje nema podesnog mjesta za okupljanje više osoba.

Treća stolica je na desnoj strani puta za gornji dio grada, udaljena od prve oko 15 m. Od ivične stijene je klesanjem dobijena četverostrana ležeća prizma, a na ovoj još manja trostrana prizma. Ima oblik kao dva stepenika sa trostranim pokrovom nad dijelom gornjeg stepenika. Visina stolice je 1,25 m.  Sjedište stolice je širine oko 0,4 m, koje se pod ravnim uglom proteže na dvije strane, na jednu oko  metar, a na drugu oko 1,6 m. Sjedište visoko 0,25 m leži na podnožju koje je visoko od 0,4 do 0,6 m. Naslon za leđa izgleda kao trostrana prizma. Ima vertikalnu visinu oko 0,15 m, a iznad toga se lomi prema gornjem hrbatu. Visina trostrane prizme je 0, 4 m. Stolica je orijentisana u dva pravca- sa kraće strane puca pogled daleko prema Međurječju, a sa duže strane na zapadni dio grada sa donžon kulom. Stolica je oštećena. Nedostaje joj dio “krova” i dio podnožja sa jugoistočne strane.

Četvrta stolica se nalazi oko 6 m iznad prethodne stolice, s lijeve strane puta  kojim se uspinje na gornji grad. U kamenoj gromadi je isklesana klupa sa sjedištem dugačkim 2,5 m, širokim oko 0,6 i visokim oko 0,7 m. Vertikalni naslom je oblika nepravilnog pravougaonika , visine oko 2,2 m. Oko polovine sjedišta stijena je raspuknuta i znatno okrnjena, tako da klupi nedostaje središnji dio. Klupa je tako okrenuta da se stojeći na njoj vidi daleko prema Međurječju. Ni ispred nje nema podesnog prostora za okupljanje većeg broja ljudi (Bešlagić, 1985, 18-20).

4. Na gornjem dijelu utvrđenja je najpotpunije sačuvana građevina na cijelom gradu. To je glavna kula koja je sagrađena na jednoj izbočenoj stijeni u krajnjem  sjeverozapadnom špicu grada i dominira nad velikim dijelom okoline. Izgrađena na vrhu stijene, visoko nadvisujući ostale dijelove tvrđave, ova kula predstavlja jednu od najljepših i sigurno najzanimljivijih građevinama među srednjovjekovnim tvrđavama u Bosni i Hercegovini. Kula je sačuvana nešto više od polovine prvobitne visine, oko 11 m. Prostor istočno od kule je najstrmiji, ispresijecan gustom mrežom bedema, zidova i podzida, a pretpostavlja se da su ovdje nekada stajali drveni objekti. Kula ima osnovu u obliku nepravilne elipse, orijentacije sjeveroistok-jugozapad. Bočni uži zidovi su sa vanjske strane zaobljeni. Sačuvana  su tri nivoa, nekada  odijeljena drvenim gredama koje su ulazile u zid do 0,5 m. Osam greda je nosilo strop prvog nivoa, 11 drugog, a 13 trećeg.  Na jugoistočnoj strani, na visini od 5 m,  nalazi se otvor širine 1,05, visine 1,55 m. U kulu se ulazilo preko mosta. Prilaz mostu je bio zaštićen sa obje strane krilima koja su obrazovala luk, zidanim od kamena krečnjaka. Priča se da su stanovnici sa kule uzimali sedru za popravak džamije. Već tada je most bio porušen kao i jedna strana zaštite. Danas nema ni traga ovim detaljima. (Delić, 1892, 257). Prozor ili puškarnica iznad  vrata  širok je unutra 0,95, a spolja 0,4 m, a visina otvora je 0,95 m. Na drugom nivou nalazi se jedan sličan prozor, namijenjen odbrani kule, i vrata do kojih se može stići  samo pomoću ljestava. Njihov otvor je širok 0,7, a visok 1,6 m.  Unutrašnje dimenzije kule su 4x2 m, a spolja 6,9x4,55 m. Zidovi su različite debljine, od 1,3 do 1,9 m, i 0,9 do 1,05 m. Delić je ocijenio da je kula još očuvana u visini od 18 m, dok je 1973. godine bila visoka oko 11 m. Zidana je pravilno tesanim kamenim i sedrenim blokovima složenim u horizontalne redove. Arhitravi iznad vrata i prozora su od debelih hrastovih greda. Kula je iznutra zatrpana urušenim zidovima, a njeno kamenje se nalazi u ambisima Janjine, dubokim ovdje preko 200 m. Prema slici iz 1912. godine imala je sprat više nego 1973. godine, a do danas je potpuno propao dio jugoistočnog zida, tako da najgornjeg otvora više nema. Na nižem i nešto širem platou sjeveroistočno od najvišeg dijela grada sa glavnom kulom vide se krajnji ostaci nekih građevina, kojima se bez arheoloških istraživanja ne može odrediti oblik i veličina. Tu je negdje bila cisterna, promjera 1,6 m, nadsvedena sa polukružnim svodom (Delić, 1892, 258). Istraživači 1973. godine cisternu ne pominju, a danas se bez istraživanja ne može ni primijetiti.
5. Južna tvrđava  je oko 150 metara niže od centralnog platoa. Sa centralnim dijelom grada  bila je povezana bedemom izlomljenih linija, koji je bio prilagođen strmom terenu. Na dnu bedema su ostaci kule kvadratne osnove, sa vratima na sjevernoj strani. Krajem prošlog vijeka imala je sva četiri zida, a 1973. istraživači više nisu zatekli istočni zid koji je pao u provaliju. Iza  južne kule padina se skoro okomito obrušava u Janjinu. Nekoliko godina prije austrougarske okupacije služila je kao kazniona, iako je grad napušten 1832.godine (Delić, 1892, 225; Kajmaković, 1973, 87-91).

Hronološki redosljed ovih pet dijelova utvrde bio bi uglavnom obrnut. Prvo su sagrađeni odbrambeni i drugi objekti u najgornjem, zatim u centralnom dijelu. Postepeno se grad širio ka zapadu i jugu.

Krajem 19. vijeka se znalo da su topovi, kojih je ovdje, prema pričanju očevidaca  bilo puno, odvezeni splavovima u Višegrad, a najveći zvan “Šiba” u Livno.

Jedan top je ostao na Samoboru do 1872. godine kada je odvezen u Čajniče. Negdje u drugoj polovini osamdesetih godina 19. vijeka u Čajniču su napunili top dinamitom, te se rasprsnuo. Jedan dio topa je ostao pred pravolsavnom crkvom u Čajniču, a drugu polovinu je Stipe Delić 1890. godine predao Zemaljskom muzeju u Sarajevu, gdje je izložen (Inv. br. 179).

U neposrednoj blizini, iznad ostataka sela Vinje je jak izvor vode, koji je služio sigurno i stanovnicima u gradu Samoboru.

U šumi ispod ovog sela, pored šumskog puta koji vodi u dolinu Janjine je mezarje. Koliko je bilo veliko nije bilo moguće ustanoviti, ali se među grobovima ističe jedan mezar s dva četverougaona nišana, od kojih je na južnom nišanu sablja dimiskija i više nje dvije jabuke.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Na osnovu zakonske odredbe, a Rješenjem Zemaljskog zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti NRBiH od 7.12.1950. Stari grad Samobor iznad Batova, NOO Čajniče (danas  opština Novo Goražde), stavljen je pod zaštitu države. Rješenjem br. 02-726-3 Zavoda za zaštitu spomenika kulture NR BiH od 18. 04. 1962. ovaj spomenik je upisan u Registar nepokretnih spomenika kulture.

Graditeljska cjelina – Stari grad Samobor, nalazi se na Privremenoj listi nacionalnih spomenika, pod imenom Samobor – Stari grad, pod rednim brojem 246.

U Prostornom planu BiH do 2000. godine uvršten je kao spomenik II kategorije.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Samobor je jedan od onih gradova koji su sve do sada bili prepušteni zubu vremena. Glavni uzrok tome je neizgrađen put do grada za prevoz materijala i preduzimanje većih zaštitnih arheoloških i konzervatorskih radova.

Zavod za zaštitu spomenika kulture Bosne i Hercegovine je bio nosilac međurepubličkog naučnog projekta pod naslovom Gornje Podrinje u doba Kosača. Tokom trajanja projekta, 1973. godine izvršeno je arhitektonsko snimanje situacije i tri detalja (glavne i ulazne, te temelja džamije). Spomenik je detaljno rekognosciran. Arheološka istraživanja nisu vršena. Dokumentacija i detaljan izvještaj su objavljeni 1973 i 1981. godine.

5. Sadašnje stanje dobra

Stevan Delić je 1892. godine napisao da se “od samoborskih starina nije mnogo sačuvalo. Jedino su hrastove grede u vratima i prozorima. U kapijama ima gvozdenih baglama, a na munari uz bakreni alem je privezano gvozdeno koplje do 0.5 m dugo koje se našlo u Samoboru” (Delić, 1892, 264).

Uvidom na licu mjesta, 2. 12. 2005. godine, ustanovljeno je sljedeće: Zidovi utvrđenja i objekata unutar njega su dosta ruševni. Najbolje je očuvana glavna kula, ali i na njenim zidovima ima napuklina. Od mnogih neidentifikovanih objekata unutar bedema viri poneki razrušeni zid. Džamija i cisterna se više ne mogu na površini uočiti. Luk nad prvim, zapadnim ulazom samo što se nije srušio. Na mnogim dijelovima, još koliko toliko stojećih zidova i na tri preostale kule sa velikih dijelova površina otpala je oplata. Dio puta na grad, naročito od podnožja do platoa na kojem je bilo selo Vinje je težak, kao i donji dio puta od Međurječja.

6. Specifični rizici

-          neodržavanje

-          samonikla vegetacija

III - ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom (“Službeni glasnik BiH”, br.33/02 i 15/03), Komisija donosi odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A)         Vremensko određenje

B)         Istorijska vrijednost

C)         Umjetnička i estetska vrijednost

iv.         Kompozicija     

v.          Vrijednost detalja

D)         Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)

i.          Materijalno svjedočanstvo o manje poznatim istorijskim periodima

ii.         Svjedočanstvo o istorijskim mijenama

iv.         Svjedočanstvo o određenom tipu ili stilu

v.          Svjedočanstvo o tipičnom načinu života u određenom periodu

F)         Ambijentalna vrijednost

ii.         Značenje u strukturi i slici okoline

G)        Izvornost

i.          Oblik i dizajn

ii.         Materijal i sadržaj

v.          Položaj i smještaj u prostoru

H)         Jedinstvenost i reprezentativnost

i.          Jedinstven i rijedak primjerak određenog tipa

Sastavni dio ove odluke su:

-          kopija katastarskog plana,

-          prepis posjedovnog lista nbr. 97/3,

-          z.k. izvadak Opštinskog suda u Višegradu,

-          kopija rješenja br. 02-726-3 Zavoda za zaštitu spomenika kulture NRBIH od 18.04.1962. o upisu u registar nepokretnih spomenika kulture,

-          kopije planova objekata iz projekta  Drina u doba Kosača (1968.-1973.),

-          fotodokumentacija (fotografije  sa terena načinjene 02.12.2005),

-          fotografija džamije iz 1912.godine.

Korišćena literatura

U toku vođenja postupka proglašenja dobra nacionalnim spomenikom BiH, korišćena je sljedeća literatura:

1892.    Delić, Stevan, "Samobor kod Drine", Glasnik Zemaljskog muzeja u Bosni i Hercegovini, 1892, br. IV, 255-269.

1951.    Jireček, Josip, Trgovački drumovi i rudnici Srbije i Bosne u srednjem vijeku, Svjetlost, Sarajevo, 1951.

1957.    Vego, Marko, Naselja bosanske srednjovjekovne države, Svjetlost, Sarajevo, 1957.

1971.    Bešlagić, Šefik, Stećci, kataloško-topografski pregled, Sarajevo, 1971.

1973.    Grupa autora, Izvještaj o predhodnim istraživanjima U: GornjePodrinje u doba Kosača, Međurepublički naučnoistraživački projekt, Izvještaj za 1973. godinu. Zavod za zaštitu spomenika kulture Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1973, 3-142.

1978.    Dinić, Mihailo, "Zemlje hercega sv. Save", U: Srpske zemlje u srednjem veku, Beograd, 1978, 178-269.

1978.    Kojić-Kovačević Desanka, Gradska naselja srednjovjekovne bosanske države, Sarajevo, 1978.

1981.    Kojić-Kovačević Desanka, "Arhivsko-istorijska istraživanja gornjeg Podrinja", U: Drina u doba Kosača, Naše starine, XIV-XV, Sarajevo, 1981, 109-125.

1981.    Kajmaković, Zdravko, "Novi arheološko-arhitektonski spomenici", U: Drina u doba Kosača, Naše starine, XIV-XV, Sarajevo, 1981, 141-176.

1982.    Šabanović, Hazim, Bosanski pašaluk, Svjetlost, Sarajevo, 1982.

1985.    Bešlagić, Šefik, Kamene stolice srednjovjekovne Bosne i Hercegovine, Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, Djela, Knjiga LIX, Odjeljenje društvenih nauka, Knjiga 34, Sarajevo, 1985.

1995.    Popović, Marko, "Srednjovekovne tvrđave u Bosni i Hercegovini", Zbornik za istoriju Bosne i Hercegovine, 1, Srpska akademija nauka i umetnosti, Odbror za istoriju Bosne i Hercegovine, Beograd, 1995, 33-55.