Status spomenika -> Nacionalni spomenik
Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 10/05.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 4. do 10. maja 2004. godine, donijela je
O D L U K U
I
Graditeljska cjelina Nezir - agine džamije u Mostaru proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).
Nacionalni spomenik čine objekat Nezir - agine džamije sa mektebom, haremom, abdesthanom i pristupnim putem.
Nacionalni spomenik se nalazi na k.č. broj: 3/1, 3/2, 3/3, 3/4 i 49/46 (dio) - novi premjer, ili 5824 – stari premjer, gr. ul. k.o. Mostar broj 127, vlasništvo Islamske vjerske zajednice - Vakuf Nezir-agine džamije, Grad Mostar, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.
Na nacionalni spomenik primjenjuju se mjere zaštite utvrđene Zakonom o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Federacije BiH”, broj 2/02, 27/02 i 6/04).
II
Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijedti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
III
U cilju trajne zaštite nacionalnog spomenika na prostoru definisanom u tački I stav 3. ove odluke, utvrđuju se sljedeće mjere:
Ÿ dozvoljeni su samo konzervatorsko-restauratorski radovi na nacionalnom spomeniku uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje (u daljem tekstu: nadležno ministarstvo) i uz stručno nadziranje nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nadležna služba zaštite);
Ÿ obavezno je čuvanje i intenzivno održavanje postojećeg zelenila u prostoru džamijskog groblja (harema).
Zaštitni pojas obuhvata parcele koje graniče sa zaštićenim prostorom sa istočne, južne i zapadne strane, te dio desne obale Radobolje (na k.č. broj: 6461 (dio), 5825, 5826, 5827, 5828, 5829, 5831, 5822 (dio), 6481 (dio), 6461 (dio)).
U zaštitnom pojasu se primjenjuju sljedeće mjere:
Ÿ na svim susjednim parcelama koje graniče sa zaštićenim prostorom dozvoljava se sanacija i adaptacija postojećih objekata uz zadržavanje postojećih gabaritnih dimenzija i visina (svi objekti na kojima se vrše radovi sanacije i adaptacije moraju da poštuju građevinsku liniju susjednih objekata i u prizemlju i na spratovima); objekti ne smiju mjerilom i koloritom da odudaraju od objekata sa ambijentalnim vrijednostima;
Ÿ dozvoljena je unutrašnja adaptacija postojećih objekata u cilju prilagođavanja savremenim uslovima stanovanja i rada, i novoj namjeni - dozvoljene intervencije u unutrašnjem rasporedu i uređenju radi uvođenja instalacija, smještaja kupatila i savremenog namještaja;
Ÿ održavanje i hortikulturno uređenje dijela desne obale Radobolje sjeverno od kompleksa Nezir-agine džamije;
Ÿ infrastrukturni radovi su dozvoljeni samo uz odobrenje nadležnog ministarstva, a prema uslovima i uz stručno nadziranje nadležne službe zaštite.
IV
Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.
V
Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i opštnske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili da dovedu u pitanje njegovu zaštitu.
VI
Ova odluka biće dostavljena Vladi Federacije, nadležnom ministarstvu, nadležnoj službi zaštite i opštinskim organima uprave nadležnim za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.
VII
Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).
VIII
Prema članu V, stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.
IX
Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u «Službenom glasniku BiH».
Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.
Predsjedavajući Komisije
Dubravko Lovrenović
Broj: 02-2-569/03-3
8. maja 2004. godine
Sarajevo
O b r a z l o ž e n j e
I - UVOD
Na osnovu Zakona o provedbi odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, član 2, stav 1, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za što ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnešen zahtjev.
Komisija je primila peticiju za proglašenje Nezir-agine džamije u Mostaru od strane Centra za islamsku arhitekturu, Sarajevo, dana 17. marta 2003. godine.
U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V, stav 4. Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.
II - PRETHODNI POSTUPAK
U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju izvršen je uvid u:
Ÿ dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra,
Ÿ podatke o dosadašnjoj zakonskoj zaštiti dobra,
Ÿ podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na obnovi i drugoj vrsti radova na dobru, itd.,
Ÿ historijsku, arhitektonsku i drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korištenja dokumentacije u sklopu ove odluke.
Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:
1. Podaci o dobru
Lokacija
Nezir-agina džamija locirana je na Spilama, dijelu istorijskog jezgra Starog grada, na platou iznad Krive ćuprije preko rijeke Radobolje - pritoke Neretve, a samo 150 m daleko od Starog mosta. Ovaj lokalitet dominira donjim dijelom radoboljske doline i ubraja se među najživopisnije predjele starog dijela grada.
Istorijski podaci
Džamija, po svom osnivaču nazvana Nezir-agina, sagrađena je 957. (1550.) godine, a uz nju se nalazilo i manje groblje (Mujezinović, 1998. godine, str. 268).
O Nezir-agi, osnivaču ove džamije, ne znamo ništa pouzdano, jer mu u pristupačnim izvorima nema nikakva pomena. Pošto se nije sačuvala ni zakladnica, to se ne zna ni šta je vakif ostavio za izdržavanje džamije i, možda, mekteba uz nju. Smatra se najstarijom džamijom na desnoj obali Neretve (Arhiv Vakufskog povjerenstva u Mostaru - AVPM, akt broj 19/1913). Vakif je prema predanju bio zet mostarskog vakifa Nesuh-age Vučijakovića. Po nazivu aga da se zaključiti da je bio u nekoj vojnoj službi. Stanovao je gdje mu se i džamija nalazila (Hasandedić, 2000. godine, str. 122).
Na lokalitetu džamije on je osnovao moćan vakuf u čijem sastavu je još bio vjerovatno mekteb - osnovna vjerska škola i možda neki drugi objekti. Sa ovako moćnim vakufom ovaj kraj je dugo vremena bio poznat kao Nezir-agina mahala, da bi se kasnije ustalio naziv Šemovac ili Spile (Zvonić, 2000. godine, str. 155).
Vakuf ove džamije imao je 1931. godine u svom posjedu džamiju, mekteb, četiri dućana, kuću, gradilište i dva harema (AVPM, akt broj2203/1921).
Sve do u ljeto 1950. godine na Spilama postojala je Nezir-agina džamija (Mujezinović, 1998. godine, str. 268).
2. Opis dobra
Po tlocrtno-prostornom rješenju, džamija spada u jednoprostorne džamije sa četverostrešnim krovom i prigrađenom kamenom munarom, a u tipološkoj seriji, utvrđenoj prema načinu pokrivanja krova, pripada tipu «pločara», koje su česte u Mostaru, kao što su: Šarića, Lakišića, Ćejvan-ćehajina i sl. (Zvonić, 2000. godine, str. 153). Arhitektura i dimenzije džamije su jako slične Džamiji Derviš-paše Bajezidagića u Podhumu.
Imala je kvadratnu osnovu sa stranicom 10,20 m, a zidovi su joj bili široki 1,05 m. Bila je građena od tesanog kamena i pokrivena četverostrešnim krovom pod pločom. Imala je predvorje (hajat) sa sofama koje je bilo dugo 4,40 m, a široko 9,40 m i koje su držali 12 drvenih stubova (AVPM, akt broj 306/1911). U zidu od vrata imala je dva, a u ostala tri zida po četiri na ćemer građena prozora. Uz desni zid joj je bila prigrađena kamena munara visoka 27 m. Ova džamija je upisana u gr. ul. k.o. Mostar broj 127, k.č. 312. Zapremala je s predvorjem površinu od 280 m2 (Hasandedić, 2000. godine, str. 122).
Krov džamije je četverovodni, sa pokrovom od kamenih ploča, kamenim alemom na vrhu i drvenom krovnom konstrukcijom. Zidovi su građeni od pravilno klesanog bijelog tvrdog kamena krečnjaka - živca. Na zidovima se nalaze prozori od kojih su oni prizemni četverougaoni sa demirima, a oni u višoj zoni se završavaju lučno. Zatvoreni su kamenim tranzenama sa stakalcima. Ulaz u džamiju je kroz lučni portal na sjevernoj strani. Svi otvori prizemlja džamije sadrže kamene okvire od tenelije. Unutar džamije se nalaze kameni mihrab i mimber (tenelija) i drveni mahfil. Mihrab je jednostavan bez dekoracija, dok mimber ima bogate profilacije i dekoracije, te alem na heksagonalnoj kupi kojom je pokriven prestolni dio mimbera. Plafon i mahfil su od borovog drveta. Pod džamije je napravljen od pravilnih kvadera kamena tenelije, tavanica je ravna i drvena. U sredini tavanice je veći kružni rasvjetni prsten napravljen od kovanog željeza i okačen o lance. Sa sjeverne strane je prislonjen trijem (hajat) koji se sastoji od kamenih sofa (tenelija), drvenih stubova koji nose krovnu konstrukciju i pokrov od škriljca. Ulaz u munaru se nalazi unutar džamije u prizemlju kroz manji otvor, a takođe jedan otvor postoji i na mahfilu. Vitka munara (visina 27,3m) sastoji se od postolja (dupa), poligonalnog stuba munare, šerefeta - prstena, završne kupe sa metalnim alemom i unutrašnjeg kamenog stepeništa. Munara sadrži dekorativne ukrase od kojih su oni na šerefi najznačajniji (mukarnasi). Sagrađena je od kamena tenelije (Zvonić, 2000. godine, str. 153).
Džamija je zatvorena 2. aprila 1932. godine (AVPM, akt broj 401/1933). Već 1938. godine bila je potpuno zapuštena, drvenarija je bila ili potpuno struhla ili raznešena (Miletić, 1997. godine, str. 184).
Za vrijeme Drugog svjetskog rata u njoj su stanovale muslimanske izbjegličke porodice iz Hercegovine, pa je oštećena, a sva drvenarija u njoj potpuno je uništena (Zvonić, 2000. godine, str. 151).
Na džamiji nije bilo vrata, tako da se neometano moglo penjati na munaru, a 1950. godine bila je u stanju obrušavanja. Te godine je i, na osnovu odluke opštinskih vlasti Mostara, srušena (Miletić, 1997. godine, str. 184).
Srušena je 1950. godine, a sam čin rušenja podrazumijevao je potpuno uništavanje munare, krovne konstrukcije i zidova džamije do visine 50-100 cm iznad nivoa poda. Kamen koji je ostao nakon rušenja džamije upotrijebljen je za gradnju zgrade Sekretarijata unutrašnjih poslova (SUP-a). Nakon rušenja izvršeno je zaravnavanje terena, tako da je ovaj prostor u sljedećem periodu predstavljao prazan neurbanizovan plato (Zvonić, 2000. godine, str. 151).
Nakon rušenja objekta na platou nije bilo nikakve izgradnje, tako da je kompletan donji dio objekta ostao sačuvan. U ljeto 1998. godine izvršena su arheološka iskopavanja, kada je i utvrđen stepen očuvanosti izvornih dijelova džamije - od džamije je ostao originalni pod, dva-tri stepenika munare, zidovi presječeni na visini 50-100 cm, visina sofi u hajatu, kao i dio popločanja i praga na ulazu u objekat. Od marta do septembra 1999. godine izvršena je rekonstrukcija džamije. Rekonstrukcija je podrazumijevala potpuno vraćanje džamije u stanje kakvo je bilo izvorno, uz upotrebu istovrsnog materijala od kakvog je i bila sagrađena. Istorijska rekonstrukcija kompleksa realizovana je uz puno poštovanje svih činjenica koje su rezultat istraživanja pisane i vizuelne građe, te arheoloških iskopavanja.
Zahvat predstavlja kombinaciju restauracije ključnih elemenata kompleksa, rekonstrukcije i dijelom unošenja novih elemenata u punom skladu sa postojećim. Originalni materijali i tehnologija su uglavnom korišteni, a sva savremena oprema, koja se mogla uskladiti sa osnovnim konceptom, upotrijebljena je kako bi se korisnicima pružio maksimalni kvalitet prostora.
Sjeverozapadno od džamije nalazio se i jedan manji objekat uz sami put, čiji zidovi su se spuštali uz pećinu sve do nivoa Krive ćuprije na Radobolji. Taj objekat je prije nekoliko decenija srušen, a njegova originalna namjena je bila sanitarni čvor. U sklopu revitalizacije kompleksa Nezir-agine džamije, on je u potpunosti rekonstruisan u izvornom izgledu i prilagođen za potrebe abdesthane. Objekat je pokriven jednovodnim krovom pod kamenom pločom. Zidovi su od kamena (Zvonić, 2000. godine, str. 152, 157).
Između džamije i mekteba nalazio se manji harem, u kojem je bilo sahranjeno nekoliko mostarskih kapetana, zbog čega je ovaj harem i dobio ime Kapetanovina. Po ostacima polupanih nišana pretpostavlja se da su tu bili sahranjivani ugledni ljudi (Mujezinović, 1998. godine, str. 269). Prilikom rušenja lokaliteta 1950./1951. godine uništen je mezarluk u kojem su se nalazili bašluci sa vrijednom epigrafikom. Nakon otkopavanja džamije i mekteba 1998. godine, pronađena je nekolicina polomljenih starih bašluka koji su raspoređeni u mezarluku. Na tom potezu je izvršeno uređenje partera - izgradnja niskih zidina i popločavanje pristupne staze. Izvršeno je i vodosnabdijevanje i elektrorasvjeta kompleksa, kao i hortikulturno uređenje (Zvonić, 2000. godine, str. 158).
MEKTEB UZ NEZIR-AGINU DŽAMIJU
Početkom XIX vijeka u blizini Nezir-agine džamije sa zapadne strane bio je podignut Mekteb Hadži Muhamed-age Spahića (desetak metara desno od džamije, zgrada je u prizemlju i na spratu imala po dvije prostorije. Prostorije na spratu su služile za održavanje vjerske obuke - mekteb, a u prizemlju za ostavu). Mekteb je služio svojoj namjeni sve do 1901. godine, kada je pretvoren u privatni stambeni objekat, a 1951. godine je srušen i zatrpan, kada i džamija.
U ljeto 1998. godine odstranjene su naslage zemlje pri čemu su se ukazali temelji i nešto zidova objekta. Rekonstrukcija objekta je značila vraćanje mekteba u izvorno stanje. Pod tim se smatralo prizemlje i sprat, pokrov od kamene ploče, ulazni drveni basamci, unutrašnje prostorije, svi otvori na objektu kao i kamena gradnja. Arhivska fotodokumentacija je korištena i prilikom rekonstrukcije ovog objekta, pored lokalnih arheoloških iskopavanja (Zvonić, 2000. godine, str. 156).
Prostorije na spratu su bogato dekorisane i imaju kamine urađene od kamena tenelije. Svi krovovi u kompleksu su rađeni od drvene konstrukcije i pokriveni kamenim pločama.
3. Dosadašnja zakonska zaštita
S obzirom da je čitav kompleks Nezir-agine džamije srušen 1951. godine, do sada nije zabilježena evidencija o zakonskoj zaštiti lokaliteta.
4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi
1998./1999. godina - arheološka istraživanja i istorijska rekonstrukcija kompleksa Nezir-agine džamije – autori: Zavod u Mostaru i Istraživački centar za islamsku historiju, umjetnost i kulturu (IRCICA), Istanbul; investitor: njegovo visočanstvo šeik dr. Sultan al-Kasimi, vladar Šarže.
5. Sadašnje stanje dobra
U okviru programa rehabilitacije istorijskog jezgra, do sada su urađeni i izvedeni projekti rehabilitacije kompleksa Nezir-agine džamije sa mektebom. Objekti su trenutno u dobrom stanju i služe svojoj svrsi.
III - ZAKLJUČAK
Primejnjujući Kriterijume za dnošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom («Službeni glasnik BiH», broj 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:
B) Istorijska vrijednost
C) Umjetnička i estetska vrijednost
ii. Proporcije
iii.Kompozicija
v. Vrijednost detalja (sačuvani ostaci džamije)
D) Čitljivost
v.Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu ili regionalnom maniru
E) Simbolička vrijednost
i.Ontološka vrijednost
ii.Sakralna vrijednost
ii.Tradicionalna vrijednost
iii.Vezanost za rituale ili obrede
v. Značaj za identitet grupe ljudi
F) Ambijentalna vrijednost
i.Odnos oblika prema ostalim dijelovima cjeline
ii.Značenje u strukturi i slici grada
iii.Objekat ili skupina objekata je dio cjeline ili područja
G) Izvornost
iii. Namjena i upotreba
v. Položaj i smještaj u prostoru
vi. Duh i osjećanja
Sastavni dio ove odluke su grafički prilozi i fotodokumentacija navedeni u popisu kako slijedi:
1. GRAFIČKI PRILOZI
1.1.Zone zaštite graditeljske cjeline
1.2. Z.k. izvadak za objekat Nezir-agine džamije i mekteba uz džamiju
1.3. Izvod iz karte Mostara 1881. godine
1.4. Crtež džamije iz 1909. godine
1.5. Situacija kompleksa
1.6. Projekat postojećeg stanja kompleksa prije obnove
1.6.1. Osnova džamije
1.6.2. Osnova džamije - snimak poda džamije
1.6.3. Fasade džamije (sjeverna i istočna)
1.6.4. Fasade džamije (zapadna i južna)
1.6.5. Presjeci kroz objekat džamije
1.6.6. Osnova mekteba
1.6.7. Fasade mekteba (zapadna, istočna, sjeverna)
1.6.8. Presjeci kroz objekat mekteba
1.7. Projekat rekonstrukcije kompleksa
1.7.1. Situacija kompleksa
1.7.2. Osnova džamije
1.7.3. Munara (osnove i presjeci)
1.7.4. Presjeci kroz objekat džamije
1.7.5. Osnova i presjek krovišta džamije
1.7.6. Fasada džamije (istočna)
1.7.7. Fasada džamije (sjeverna)
1.7.8. Fasada džamije (južna)
1.7.9. Fasada džamije (zapadna)
1.7.10. Aksonometrijski prikaz objekta džamije
1.7.11. Osnove mekteba
1.7.12. Presjeci kroz objekat mekteba
1.7.13. Fasade mekteba (sjeverna i južna)
1.7.14. Fasade mekteba (istočna i zapadna)
1.7.15. Detalj stepeništa mekteba
1.7.16. Osnova i presjek objekta abdesthane
2. FOTODOKUMENTACIJA
2.1. Istorijske fotografije kompleksa i objekta džamije
2.2. Istorijske fotografije harema uz džamiju
2.3. Fotografije arheološkog lokaliteta nakon otkopavanja
2.4. Fotografije kompleksa u toku obnove
2.5. Fotografije kompleksa nakon završetka rekonstrukcije
2.5.1. Spoljni izgled objektata
2.5.2. Enterijer džamije
Korištena literatura
1951. Kreševljaković, Hamdija, Esnafi i obrti u Bosni i Hercegovini, II Mostar /1463.-1878./, Zagreb, 1951.
1961. Hasandedić, Hivzija, Kulturno-istorijski spomenici u Mostaru iz turskog doba, Prilozi za orijentalnu filologiju, sv. X-XI, Sarajevo, 1961.
1974. Bećirbegović, Madžida, Prosvjetni objekti islamske arhitekture u Bosni i Hercegovini, Separat iz Priloga za orijentalnu filologiju XX-XXI, Sarajevo, 1974.
1994. Pašić, Amir, Islamic Architecture in Bosnia and Herzegovina, IRCICA, Istanbul, 1994.
1997. Miletić, Karlo Drago, Mostar – susret svjetskih kultura, Zajednica općina s hrvatskom većinom, Glavno tajništvo HDZ BiH, Mostar, 1997.
1998. Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, knjiga III, Sarajevo-Publishing, Sarajevo, 1998.
1999. A Joint Conservation Project of the Aga Khan Trust for Culture's Historic Cities Support Programme & The World Monuments Fund, Reclaiming Historic Mostar: Opportunities for revitalization, 15 Donnor Dossier for Conservation of the high Priority Cities in the Historic Core, New York - USA, Istanbul - Turkey, 1999.
2000. Zvonić, Zlatko, Rekonstrukcija i revitalizacija kompleksa Nezir-agine džamije u Mostaru, Hercegovina 11-12 – časopis za kulturno i istorijsko naslijeđe, Arhiv Hercegovine, Mostar, 2000.
2000. Hasandedić, Hivzija, Mostarski vakifi i njihovi vakufi, Medžlis Islamske zajednice Mostar, Mostar, 2000.
2001. Regulacioni plan očuvanja i razvoja Starog grada u Mostaru, pripremljen u saradnji Grada Mostara, Opštine Stari Grad i The Aga Khan Trust for Culture, Geneva & The World Monuments Fund, New York, usvojen od Vijeća Gradske općine Mostar - Stari grad, na sjednici održanoj 10.maja 2001. godine i objavljen u Službenom glasniku Gradske opštine Mostar - Stari grad, broj 1-2001., 15.maja 2001. godine
2003.City of Mostar, The Old Town in Mostar – Management Plan, Mostar
|
