Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 20. do 26. januara 2004. godine, donijela je

O D L U K U

I

            Istorijsko područje – nekropola sa stećcima Dugo polje na Blidinju proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).

            Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji koja obuhvata dijelove parcela uz prilazni put u dužini od 100 m, i to k.č.1928 upisan u Z.K. uložak broj 189,  k.č.1929 upisan u Z.K. uložak broj 8, i k.č. 1486/1 upisan u Z.K. uložak broj 98, K.O. Risovac, opština Jablanica, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina .

            Nacionalni spomenik čini nekropola sa 150 stećaka.

            Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Federacije BiH”, br. 2/02 i 27/02).

II

            Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.

            Vlada Federacije dužna je da obezbijedi sredstva za izradu i sprovođenje potrebne tehničke dokumentacije za zaštitu nacionalnog spomenika.

            Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

            U cilju trajne zaštite nacionalnog spomenika utvrđuje se sljedeće:

            I zona zaštite obuhvata prostor definisan u tački I stav 2. ove odluke.U toj zoni primjenjuju se sljedeće mjere zaštite:

-          dozvoljeni su samo istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi, uključujući i one koji imaju za cilj prezentaciju spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i stručno nadziranje nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine;

-          prostor spomenika biće otvoren i dostupan javnosti,  a može se koristiti u edukativne i kulturne svrhe;

-          nije dozvoljena nikakva izgradnja, niti izvođenje radova (uključujući i poljoprivredne) koji bi mogli da utiču na izmjenu područja;

-          nije dozvoljeno postavljanje privremenih objekata ili stalnih struktura čija svrha nije isključivo zaštita i prezentacija nacionalnog spomenika, niti onih koje narušavaju prirodni ambijent i zagrađuju vizure prema nacionalnom spomeniku;

-          zabranjeno je odlaganje otpada.

            II zona zaštite obuhvata prostor u radijusu od 1 km od granica I zone zaštite. U toj zoni zaštite nije dozvoljena eksploatacija kamena, lociranje potencijalnih zagađivača okoline utvrđenih propisima, izgradnja industrijskih objekata i magistralne infrastrukture i svih objekata koji u toku izgradnje ili u toku eksploatacije mogu da ugroze nacionalni spomenik.

            Vlada Federacije dužna je posebno da obezbijedi sprovođenje sljedećih mjera zaštite:

-          istraživanje uzroka oštećenja i ispitivanje mogućnosti sanacije pojedinih stećaka;

-          čišćenje stećaka;

-          suzbijanje biljnih organizama na stećcima;

-          konzervacija kamena.

IV

            Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno - planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.

V

            Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili da dovedu u pitanje njegovu zaštitu.

VI

            Ova odluka dostaviće se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje, nadležnoj službi zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine i opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

            Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije  (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

            Prema članu V, stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

            Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u «Službenom  glasniku BiH».

          Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 05.1-2-1046/03-4

20. januara 2004.godine

Sarajevo

Predsjedavajuća Komisije

                                                                                                   Ljiljana Ševo

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

           Na osnovu Zakona o provedbi odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, člana 2, stava 1, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacinalnih spomenika  proglasila nacionalnim spomenikom u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8., Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini,  kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za šta ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.

            Mr. Lidija Fekeža, arheolog iz Sarajeva, poslala je dana 12. januara 2003. godine prijedlog/peticiju za proglašenje istorijskog područja nekropola sa stećcima Dugo polje nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.

            U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V, stav 4. Aneksa 8. i člana 35 Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.

II - PRETHODNI POSTUPAK

            U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju izvršen je uvid u:

§          dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra
(kopiju katastarskog plana i zemljišnoknjižni izvadak),

§          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.,

§          istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru.

            Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra utvrđeno je sljedeće:

1.Podaci o dobru

Lokacija

            Blidinje je kraška visoravan koja se pravcem sjeveroistok – jugozapad prostire između Čvrsnice, Muharice i Vran planine. Na sjeveroistoku su Vrata (Sovićka vrata), a prema jugozapadu Blidinjsko jezero i Poljana. Južno od jezera, iza grebena Čvrsnice, su Donje i Gornje Bare, a zapadno se pruža područje Svinjače. Planine Čvrsnica i Muharica obrasle su crnogoričnom šumom, a Vran je  prema jezeru prilično ogoljen. Grebeni i kose okolnih planina podijelili su Blidinje na nekoliko područja: Sovićko ili Strmo polje, Brčanj, Risovac, Dragajice, Rudo polje, Badnje, Masnu luku, Ivan-dolac, Poljanu, Donje i Gornje Bare i Dugo polje. Zime su hladne i duge, a ljeta kratka i suha. Područje obiluje padavinama, praćenim sjevernim vjetrom. Malobrojno lokalno stanovništvo bavi se stočarstvom i uglavnom ovdje boravi samo ljeti. Danas je Blidinje park prirode, rekreaciona zona sa planskom izgradnjom vikend-naselja i sve posjećeniji skijaški centar.

            Dužinom Blidinja vodi put koji se kod Sovićkih vrata razdvaja na dva kraka, jedan za Prozor i drugi za Jablanicu, a na jugozapadu za Drežnicu i Duvanjsko polje.

Istorijski podaci

            Na lokalitetu Barzonja, između stećaka i istočno od nekropole, pronađeni su ostaci otvorenog praistorijskog naselja.  Na lokalitetu Podjelinak  je praistorijska gradina, naselje malih dimenzija, (50 X 25 m), a pronađeni su komadići zemljanih posuda i žrvnjeva, najvjerovatnije iz brončanog i gvozdenog doba. Na lokalitetu Sesaruša, ostaci praistorijske gradine (85 X 85 m) i rimske utvrde obilovali su arheološkim materijalom koji upućuje na brončano, željezno i rimsko doba (P.Oreč, 1978.).

            Tri kamene gomile: Zmijska gomila pored glavnog puta, druga u Risovcu i treća kod obližnjeg sela Orašca, po svom položaju i izgledu najvjerovatnije su predstavljale oznake za put koji je ovdje prolazio u rimskom periodu (Š. Bešlagić, 1959., 12)

            Istorijski podaci o ovom kraju u srednjevjekovnom periodu vrlo su oskudni. Od 1325. godine Blidinje je u sklopu Bosne kojom je upravljala loza Kotromanića. Od 1357. godine, zajedno sa zapadnim Humom, pripalo je ugarskom kralju Ljudevitu (Ludoviku I), kao miraz njegove žene Jelisavete, kćerke Stjepana Kotromanića. Nakon smrti kralja Ljudevita, ovo područje je dospjelo u okvir srednjevjekovne bosanske države u kojemu se zadržalo bar do 1463. godine. 

            Srednjevjekovna župa Drežnica obuhvatala je dolinu Drežanke, Čvrsnicu i Blidinje sa okolnim poljima. Za vrijeme vladavine Tvrtka I Kotromanića u svome dvoru u Drežnici živi vojvoda Mastan Bubanjić. U 14. vijeku na Blidinju je imao svoje imanje - Masnu luku gdje se zajedno sa svojim sinovima bavio stočarstvom. O tome govori natpis iz 14.vijeka u bosanskoj ćirilici, uklesan u živoj stijeni, u Donjoj Drežnici.

            O naseljavanju ovih krajeva u srednjevjekovnom periodu svjedoče nekropole sa stećcima, situirane uz glavnu cestu koja je spajala Blidinje sa Duvanjskim poljem i Doljanskom kotlinom. Na Blidinju su još i nekropole: Risovac, Ponor, Jezero, Donje Bare i Barzonja. Izgled i položaj u netaknutom prirodnom ambijentu svrstava ih u najbogatije i najinteresantnije nekropole u Bosni i Hercegovini.

2. Opis dobra

            U podnožju Vran-planine, koja se naglo spušta prema jugu i jugoistoku, između Blidinjskog jezera i Hrbina, prostire se Dugo polje u kojem je smještena istoimena nekropola sa stećcima. Zauzima površinu od 90 x 36 m, sa južne strane makadamskog puta. Sa nekropole se pruža pogled prema Malom i Velikom Vranu, Rudom polju i Čvrsnici. Oko 8 km u pravcu jugozapada vidi se mali dio Blidinjskog jezera. U blizini nema naselja, a nekoliko kuća i koliba na istočnoj strani vjerovatno je nastanjeno samo u ljetnom periodu.

             Nekropola Dugo polje sastoji se od 150 stećaka, raspoređenih u pravcu jugozapad-sjeveroistok. Od toga 72 su ploče, 59 sanduci, 14 visoki sanduci, 4 sljemenjaka sa podnožjem i 1 sljemenjak bez podnožja. Mali broj stećaka je orijentisan u suprotnom pravcu, jugoistok-sjeverozapad. Između stećaka je uočeno nekoliko nepravilnih fragmenata ploča i sanduka utonulih u zemlju.  Svi stećci su klesani od krečnjaka sa obližnjeg kamenoloma ispod padina Vrana ili iz Zreonice, gdje je takođe bio jedan kamenolom. Oko sredine nekropole su ostaci objekta u koji su mještani ugradili nekoliko sanduka sa nekropole.

            32 stećka su ukrašena. Među njima je pet ploča, 22 sanduka i 5 sljemenjaka. Kao ukrasni motiv najzastupljenije su rozete (ukupno 34 primjerka). Pojavljuju se sa četiri, pet i više listova, same ili u kombinaciji sa polumjesecom. U većini slučajeva su plastične, ali ima ih i urezanih u kamenu. Po kvalitetu obrade ističu se stilizovane rozete na jednom sljemenjaku (na karti stećak br.124).  Motiv krsta se pojavljuje 19 puta, u četiri slučaja stilizovan, a u jednom kao dvostruki krst. Interesantna kombinacija motiva na jednom stećku (na karti stećak br.139) predstavlja jednu od osobenosti nekropole - dva kraka krsta se završavaju kao sidro, a dva kao trolisni ljiljani. Svi krstovi su plastični. Polumjesec se pojavljuje 16 puta, najčešće u kombinaciji sa rozetom i redovno je plastičan.

            Bordure se pojavljuju kao okvirovi ploha, u vidu zavojitih linija sa spiralama ili trolistovima u slobodnim površinama i kao cik-cak urezane linije. Neke su linije u obliku velikog slova S, a neke su odvojene spirale. Interesantan je stećak u obliku sanduka (na karti stećak br.137) na čijoj je gornjoj strani bordura od urezane linije i uz nju gusto poredanih spiralnih linija sa obje strane. Kružni vijenci se pojavljuju 8 puta na četiri spomenika. Većinom su tordirani. U pet slučajeva su rozete unutar ovih vijenaca. Tordirano uže, koje je inače veoma rasprostranjen motiv na stećcima u Hercegovini, na tri sljemenjaka uokviruje donju ivicu krovnih ploha stvarajući iluziju strehe kuće, odnosno kapka sanduka (stećci br. 121, 123 i 124). Najljepše ukrašeni sljemenjaci i sanduci imaju tordirano uže i na vertikalnim ivicama. Na nekima je uklesan friz od trake sa urezanim kukicama, povijene linije s trolistovima ili povezanim spiralama.

            Na tri mjesta pojavljuje se štit sa mačem, a na jednome usamljen mač. Dva štita su ukrašena heraldičkim znacima – rozete ili dijagonalne pruge sa biljnim ornamentom u obliku ljiljana.

            Nerazjašnjen je motiv na jednom stećku u obliku sanduka (br. 100). Najviše podsjeća na neki alat. Vrlo rijedak motiv je krst koji ima uspravni duži krak, na gornjoj strani završen kružnicom. Do krsta je, na stećku br.113, uklesan polukrug sa drškom, najvjerovatnije srp (Š. Bešlagić, Stećci na Blidinju, 31).

            U figuralne predstave spada pet scena  lova, dvije  turnira, dva kola  (jedno žensko i jedno mješovito) i jedna scena od tri figure koje izlaze iz kule. Turniri su pješački, sa buzdovanima i mačevima.  Žene se javljaju u paru na tri spomenika. Na jednom mjestu su urezanim konturama prikazane tri žene zajedno, u dugim haljinama i bez ruku (br.129). Na dva mjesta se pojavljuje po jedna žena sa psom i druga sama, sa visoko uzdignutim dugim rukama.

            Osamljene životinje – mlada srna sa podignutom glavom (br.123)  i konj (br.129), prikazane su na dva stećka. Jedanput se pojavljuje i osamljena ruka.

U najzanimljivije figuralne prikaze spada scena sa fantastičnom životinjom, najvjerovatnije predstavlja krilatog konja sa zmijom (na stećku br.123). Tri figure sa rukama na prsima (na stećku br.134) i pet muških figura sa visoko podignutim rukama (na stećku br.137), takođe su nejasnog, simboličnog značenja.         

            Najstariji stećci nekropole Dugo polje datovani su u drugu polovinu 14. vijeka. To su slabo obrađene i neukrašene ploče na istočnom dijelu nekropole (na situaciji od br.12-30). Nekropola se razvijala u jugozapadnom pravcu, gdje su stećci preciznije oblikovani u visoke sanduke i sljemenjake i redovnije ukrašavani. Desetak stećaka na sjeveroistoku spada, takođe, u novije doba, 15.vijek.

3. Dosadašnja zakonska zaštita

            Zavod za zaštitu spomenika u sastavu Federalnog ministarstva kulture i sporta i Zavod za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Mostar ne raspolažu dokumentacijom o zakonskoj zaštiti dobra.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi 

            Do danas nisu vršeni nikakvi konzervatorsko-restauratorski radovi na stećcima nekropole u Dugom polju.

            Stručnjaci Zavoda za zaštitu spomenika u sastavu Federalnog ministarstva kulture i sporta, pripremili su "Studiju o uticaju šumarstva na biološki osjetljiva područja", sa specijalnim segmentom "Pojedinačni nacionalni parkovi i parkovi prirode: Prenj-Čvrsnica-Čabulja" koji obuhvata i područje Blidinja.

5.Sadašnje stanje dobra

            Uvidom na licu mjesta, u decembru 2003. godine, ustanovljeno je sljedeće:

            Nekropola sa stećcima Dugo polje danas je u relativno dobrom stanju. Područje je skoro potpuno nenaseljeno i u blizini još uvijek nema objekata koji bi mogli da naruše izgled područja ili da zagrade vizure. Pojedini stećci su oštećeni usljed dugotrajnih vremenskih uticaja. Na sjeveroistočnoj strani većine stećaka prisutni su biljni organizmi, uglavnom lišajevi koji razaraju strukturu kamena i prijete trajnim oštećenjem dekoracija.

III- ZAKLJUČAK

           Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom, (“Službeni glasnik BiH”, br.33/02 i 15/03), Komisija donosi odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

            A)Vremensko određenje

            B)Istorijska vrijednost

            C)Umjetnička i estetska vrijednost

                        iv. Kompozicija 

            G)Izvornost                                  

                        i.  Oblik i dizajn

                        ii. Materijal i sadržaj

                        v. Položaj i smještaj u prostoru

            H) Jedinstvenost i reprezentativnost

                        i. Jedinstven i rijedak primjerak određenog tipa

            I) Cjelovitost (cjeline, područja, zbirke)

                        i. Fizička cjelovitost

                        ii. Homogenost

                        iii. Zaokruženost (kompletnost)

           Sastavni dio ove odluke su:

- kopija katastarskog plana,

- fotodokumentacija,

- grafički prilozi.

Korištena literatura

            U toku vođenja postupka proglašenja dobra nacionalnim spomenikom BiH,  korištena je sljedeća literatura:

-         1959. Bešlagić, Šefik, Stećci na Blidinju, Zagreb, 1959.

-         1978. Oreč, Petar, Prapovijesna naselja i grobne gomile (Posušje, Grude i Lištica), Glasnik Zemaljskog muzeja XXXII/1977., Sarajevo, 1978.,181-291, 1-10.

-         1982. Bešlagić, Šefik, Stećci-kultura i umjetnost, Sarajevo, 1982.