Status spomenika -> Nacionalni spomenik
Objavljeno "Službenom glasniku BiH", broj 43/03.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 7. do 11. oktobra 2003. godine, donijela je
O D L U K U
I
Istorijsko područje - Groblje Mainovac i područje Bedra kao pretpostavljeno arheološko nalazište u Vionici, opština Čitluk, proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).
Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji koja obuhvata: za Bedru k.č.350/1, 350/8, 351, 352, za Mainovac k.č. 354-356, k.o. Šurmanci, opština Čitluk, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.
Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Federacije BiH”, br. 2/02 i 27/02).
II
Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
III
U cilju trajne zaštite nacionalnog spomenika utvrđuju se sljedeće mjere zaštite:
I zona zaštite obuhvata područje: k.č. 354-356 - područje Groblja Mainovac),k.č. 350/1 - 350/8; 351, 352- područje Bedre i k.č. 2493 (put između Bedre i Mainovca).
U ovoj zoni dozvoljeni su samo istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi, kao i oni koji imaju za cilj prezentaciju spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i stručno nadziranje nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine. (u daljem tekstu: nadležna služba zaštite).
U toku vršenja poljoprivrednih radova ne smiju da se odstranjuju iz zemlje arheološki ostaci ukoliko se na njih naiđe. U tom slučaju potrebno je odmah obavijestiti nadležnu službu zaštite (za lokaciju Bedre). Na Groblju Mainovac zabranjeno je zbog postavljanja novih grobova pomicati ili odstranjivati stare grobove.
Na lokaciji Bedre koja je pretpostavljeno arheološko nalazište nije dozvoljena izgradnja novih objekata bez prethodnog arheološkog istraživanja i bez saglasnosti nadležne službe zaštite.
II zona zaštite obuhvata parcele južno od lokaliteta Bedre na k.č. 347, 348, 349, 349/1. U ovoj zoni nije dozvoljena gradnja objekata dok se pretpostavljeno arheološko nalazište ne ispita. U toku vršenja poljoprivrednih radova ne smiju da se odstranjuju iz zemlje arheološki ostaci ukoliko se na njih naiđe. U tom slučaju potrebno je odmah obavijestiti nadležnu službu zaštite
Za područje oko Groblja Mainovac II zona zaštite obuhvata parcele 353, 357, 358/1,2.
Nije dozvoljena nikakva izgradnja, sječa šume, a posebno drveća hrasta koji se nalaze uz groblje, niti izvođenje radova koji bi mogli da utiču na izmjenu područja, kao ni postavljanje privremenih objekata ili stalnih struktura čija svrha nije isključivo zaštita i prezentacija nacionalnog spomenika.
IV
Potencijalne arheološke nalaze sa ovog lokaliteta potrebno je pohraniti u nadležni muzej i popisati u inventarne knjige.
Iznošenje arheoloških nalaza iz stava 1. ove tačke iz Bosne i Hercegovine nije dozvoljeno.
Izuzetno od odredbe stava 2. ovog člana, dozvoljeno je privremeno iznošenje arheoloških nalaza iz Bosne i Hercegovine radi prezentacije ili konzervacije, ukoliko se utvrdi da konzervatorske radove nije mogućno izvršiti u Bosni i Hercegovini.
Odobrenje u smislu prethodnog stava daje Komisija, ukoliko nedvsmisleno bude utvrđeno da to ni na koji način neće ugroziti arheološke nalaze. Komisija u svom rješenju o odobrenju privremenog iznošenja utvrđuje sve uslove pod kojima se to iznošenje može da izvede, rok za povrat spomenika u Bosnu i Hercegovinu, kao i zaduženje pojedinih organa i institucija na obezbjeđenju tih uslova i o tome obavještava Vladu Federacije Bosne i Hercegovine, nadležnu službu bezbjednosti, carinsku službu Bosne i Hercegovine i javnost.
V
Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno - planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.
VI
Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili da dovedu u pitanje njegovu zaštitu i rehabilitaciju.
VII
Ova odluka dostaviće se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje, nadležnoj službi zaštite i opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - VI ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.
VIII
Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).
IX
Prema članu V, stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.
X
Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u «Službenom glasniku BiH»..
Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.
Predsjedavajuća Komisije
Amra Hadžimuhamedović
Broj: 06-6-892/03-3
8. oktobra 2003.godine
Sarajevo
O b r a z l o ž e n j e
I – UVOD
Na osnovu Zakona o provedbi odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, člana 2, stava 1, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacinalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8., Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za šta ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.
Fra Kornelije Kordić ispred Župnog ureda Čitluk i prof.Andrija Stojić, ispred Matice hrvatske, Čitluk, poslali su dana 04.decembra 2002. godine peticiju za proglašenje "Bedra-Mainovac"-područja sa ostacima rimske građevine u Vionici, opština Čitluk, nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
U skladu sa odredbama Zakona , a na osnovu člana V, stav 4. Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.
II - PRETHODNI POSTUPAK
U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju izvršen je uvid u:
Ÿ dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra
(kopiju katastarskog plana i zemljišnoknjižni izvadak),
Ÿ podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.,
Ÿ istorijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru.
Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra utvrđeno je
sljedeće:
1. Podaci o dobru
Lokacija
Arheološko područje Bedra-Mainovac nalazi se na kč. 354-356 (naziv parcele Mainovac) i 350, 350/1-8, 351, 352 (naziv parcele Bedre), te putevi k.č. 2492, 2493, k.o. Šurmanci, Vionica, opština Čitluk.
Mjesto Vionica se nalazi u središnjem dijelu Brotnja u zapadnoj Hercegovini. Brotnjo je predio koji se, kao geografska cjelina, prostire na plodnoj kraškoj visoravni na području između Mostara, Čapljine i Grljevića. Selo Vionica, na nadmorskoj visini od oko 200 m, je uz glavnu komunikaciju Čitluk-Ljubuški, oko 4 km jugozapadno od Čitluka. U Vionici je i raskršće sporednih puteva koji se od glavne ceste odvajaju ka sjeveru i jugu. Oko 4 km istočno od Vionice nalazi se veliko arheološko područje u Krehinom Gradcu. Na cijelom području oko Čitluka evidentovani su mnogobrojni razasuti ostaci tragova života od praistorije do kasnog srednjeg vijeka, ali su do danas ostali neistraženi.
Centar sela je u Donjoj Vionici, tj naselju smještenom u dolini. Područje Bedra-Mainovac nalazi se u Gornjoj Vionici.
Bedra-Mainovac je kompleks površine od oko 1 hektar i 250 m2, sastoji se iz dvije odvojene parcele Bedra i Mainovac, između kojih je mali prodol kojim prolazi sporedni put. On se odvaja od glavnog puta koji vodi istočnom stranom obje lokacije i omeđuje ih.
Istorijski podaci
Direktnih historijskih podataka o mjestu Vionici nema, kao ni o širem području Brotnja sve do srednjeg vijeka. Kraj je arheološki veoma bogat, ali neistražen. Rezultati arheoloških rekognosciranja daju osnovne podatke o kontunuitetu života u ovim predjelima od praistorije, preko antike i kasnog srednjeg vijeka sve do danas.
Konstatovani površinski nalazi antičkog doba, od I do IV vijeka u Vionici uklapaju se u sliku guste naseljenosti cijelog područja Brotnja i susjednih teritorija zapadne Hercegovine. Izgleda da je u Vionici bila neka veća zgrada villa rustica. Iz srednjeg vijeka evidentovano je na području sela Vionice nekoliko nekropola stećaka -manje nekropole do 6 stećaka, i veće do 30 stećaka (Vego, 1981, 152).
2. Opis dobra
Staro vioničko Groblje Mainovac
U starom vioničkom groblju na parceli Mainovac već nekoliko desetljeća se ne vrše ukopi, osim sa dva izuzetka u najnovije vrijeme, kao znak počasti i tradicije mještana prema pokojnicima. Groblje se nalazi na blagom uzvišenju obraslom hrastovom šumom. U dnu groblja sagrađena je kapelica u kojoj kao podnica služi veliki stećak-ploča, dim: 2,17x2,05X0,30 (0,50) m, ukrašen bordurom od trolisne lozice te simboličnom predstavom štita sa mačem i polumjesecom. Svi navedeni motivi na ploči su česti i karakteristični za Hercegovinu. Mač sa štitom je, prema dosadašnjem proučavanju, znak pripadnosti pokojnika feudalnom vlasteoskom sloju društva. Veličina ove ploče i izrada ukrasnih i simboličnih motiva na njoj su karakteristična pojava u Hercegovini, mada ne u velikom broju u odnosu na ostale motive. U Vionici još na lokalitetu Vionica (Kordić, 198, 31, br. 9; Bešlagić, 1971, 317, br. 26; Zelenika, 1998, 44, lok.Ploča kod kuće Primorca, u blizini zapadno od velikog groblja Vinine) leže 2 stećka u obliku ploča velikih dimenzija, dužine preko 2 m, sa bordurom lozice i prikazom štita i mača, od toga jedan ima i rozetu. Isti motiv nalazi se na ploči na lokalitetu Bare-Ploča (Zelenika, 1998, 44, Kordić,1998, 30, br.2; lok.Crkvina-džamija-Bare, Bešlagić, 1971., 317, br. 27). Vjerovatno se ploča-stećak na Groblju Mainovac, nalazi na svom prvobitnom mjestu. Iskopavanja nisu vršena.
U groblju se nalazi nekoliko starijih krstova arhaičnih oblika i bez ukrasa. Na jednom od njih je sa prednje strane uklesan je plastični krst, a sa druge polumjesec, Krakovi krsta završavaju se plastičnim jabukama. Grob je oivičen kamenjem. Narodna predaja veže ovakvu pojavu krsta i polumjeseca na jednom nadrobniku u obliku krsta za osmansko doba. Prema konkretnoj predaji dvojica kumova dogovorili su se ko prvi umre da mu postave na nadgrobnom obilježju ova dva simbola (A. Zelenika, 1998., 45). Takvi krstovi su postavljani i na grobljima u kraju, kao na primjer u Blizancima u Brotnju, grobovi porodice Božić i Vidić iz XVI-XVII vijeka i zaključuje se da je to oponašanje stare srednjevjekovne simbolike (Vego, 1981, 152).
U groblju ima nekoliko jednostavnih grobnica uokvirenih nizom grubo priklesanih ili prirodnih kamenova. Obično se na uzglavlju nalazi manji kamen u obliku stuba. Gušća koncentracija takvih grobnica primjećena je u prvim redovima na ulazu u groblje. Grobovi su uredno ukopani "na redove". Orijentacija svih grobova u groblju je ista, istok-zapad. Pojava ovakvih grobnica je česta kako na grobljima sa stećcima, naročito na onim većim (grobljima seoskih opština ili većih rodova) u Hercegovini i u Bosni. Ovakvi grobovi mogu da budu istovremeni sa srednjevjekovnim stećcima, a mogu da budu i izraz kontinuiteta mjesta ukopa u kasnijim vijekovima. Najčešće takvi se grobovi nalaze na perifernim dijelovima nekropola sa stećcima. Takav lokalitet sa grobovima obilježenim stećcima (13 spomenika) i oivičeni vijencem kamenja nalazi se u Donjoj Vionici u "Kordića šumi" i na lokalitetu "Šumarak" sa 21 stećkom (Zelenika, 1998, 46).
Ispred kapele se nalaze dva stara hrasta koji su dio pojasa hrastove šume oko groblja. Hrast je drvo koje se nalazi na mnogim katoličkim grobljima u Hercegovini.
U Vionici je evidentovano 8 nekropola stećaka, od kojih su dvije imale do 120 spomenika, nekoliko njih 13-30, dvije od 5-9, uz još nekoliko nalaza pojedinačnih spomenika, među koje spada i ploča u Groblju Mainovac.
Lokalitet Bedra
Lokalitet Bedra se nalazi oko 120 m istočno od starog vioničkog groblja. U okućnici kuće Nikole Filipovića nalazi se 5-6 naslaganih, većih kamenih ulomaka, nekog rimskog građevinskog objekta s profilacijama i utorima za spajanje kamenih blokova. Na zemljištu okolo njih nema pokretnog arheološkog materijala i građevinskog šuta, koji bi ukazivao na postojanje građevine ili na samoj lokaciji ili u njenoj blizini. U obližnjem vinogradu koji se prostire do ove naslage antičkog kamenja, nalaze se 4 stećka, a peti je davno otklizio na padinu pored puta.
U Vionici se na par mjesta može da vidi kamenje koje je nekada pripadalo rimskim građevinama, a koje je u srednjem vijeku upotrijebljeno kao stećci. Najviše ih ima na lokalitetima Vinine (od 120 izbrojanih stećaka, 8 komada su antička spolija u sekundarnom položaju), Bilobrig i na manjoj nekropoli uz katoličko vioničko groblje. Nekropola Vinine se nalazi oko 250 m sjeverno od lokaliteta Bedra. Gdje se objekat nalazio i da li antički ostaci na Bedri pripadaju istom ili sličnom objektu, nije istraženo. U svakom slučaju objekat se morao da nalazi negdje u blizini jer u ono vrijeme nije se kamenje prenosilo na veće udaljenosti (Zelenika, 1998, 44-45). U blizini Bilobriga su ostaci zidova vezanih malterom, ali karakter građevine nije bilo mogućno odrediti.
Oko 300 m južno od Bedre i Mainovca nalazi se lokalitet Crkvina na kojem je pri rekognosciranju Đ. Baslera nađena na površini rimska cigla. Lokalitet nije istražen, ali se pretpostavlja da bi ovdje mogla da bude kasnoantička crkva (Kordić, 1998, 30., br.2). Nedaleko od Crkvine nalazi se vrelo Rimski bunar ili Gornji Stuba koji ima vodu čitave godine.
U Vionici je, na relativno maloj površini, na nekoliko mjesta nađeno dijelova antičkih građevina (vjerovatno, dovučenih iz blizine), ali uz njih nije nalažen pokretni arheološki materijal. Uslovi za postojanje neke veće rimske građevine su bili povoljni. Kraj je rodan, sa dobrom klimom i vodom, u blizini glavnih antičkih cesta, a poznata je naseljenost šireg kraja oko obje obale Neretve u antičko doba.
3. Dosadašnja zakonska zaštita
Nije postojala.
4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi
Kraj je rekognosciran, ali arheološki neistražen. Treba ga tretirati kao potencijalno arheološko nalazište.
5. Sadašnje stanje dobra
Uvidom na licu mjesta ustanovljeno je sljedeće:
- da groblje na lokalitetu Mainovac uglavnom više nije aktivno.
- Na lokalitetu Bedra nekoliko kamenih odlomaka od neke veće građevine je naslagano na jednom mjestu u okviru okućnice kuće Filipovića. U obližnjem vinogradu su 4 stećka, možda na svom prvobitnom mjestu, a na padini pored puta, uz istu kuću, je još jedan stećak koji je tu u sekundarnom položaju. Na površini nema ostataka koji bi mogli da ukazuju da je baš ovdje bila neka villa. Pošto se zemlja obrađuje (vinograd) tu bi, kao na sličnim nalazištima, trebalo da bude materijala.
III - ZAKLJUČAK
Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima (Službeni glasnik BiH”, br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima: :
A)Vremensko određenje
B)Istorijska vrijednost
C)Umjetnička i estetska vrijednost
i. Kvalitet obrade
iv. Kompozicija
D)Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)
i.Svjedočanstvo o istorijskim mijenama
F) Ambijentalna vrijednost
iii. Objekat je dio cjeline područja
G) Izvornost
v. Položaj i smještaj u prostoru
Sastavni dio ove odluke su:
- kopija katastarskog plana,
- fotodokumentacija,
- grafički prilozi.
Korištena literatura:
U toku vođenja postupka proglašenja dobra nacionalnim spomenikom BiH, korištena je sljedeća literatura:
1981 Vego, Marko, Historija Brotnja od najstarijih vremena do 1878.godine. Čitluk, 1981.
1998 Fra Kordić, Kornelije, Nalazišta i povijesna mjesta u Brotnju. Brotnjo, Zbornik, 2, Matica hrvatska, Čitluk, 1998, 9-36.
1998 Zelenika, Anđelko, Stećci s područja Vionice. Brotnjo, Zbornik, 2, Matica hrvatska, Čitluk, 1998, 41-47.
2001 Fra Kordić, Kornelije, Vionica, selo u središtu Brotnja. Brotnjo, 2001.
|
