Status spomenika -> Nacionalni spomenik

Objavljeno u "Službenom glasniku BiH", broj 53/08.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovi člana V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 1. do 7. jula 2003. godine, donijela je

O D L U K U

I

Historijsko područje - Harem Hadži Omerove (Dolačke) džamije u Banjoj Luci proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni spomenik).

Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji označenoj kao k.č. 4321 (novi premjer), što odgovara k.č. 6/31 (stari premjer), k.o. Banja Luka, općina Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Objekat džamije, koji se gradi na mjestu Hadži Omerove (Dolačke) džamije, porušene 1992. godine, ne uživa režim zaštite utvrđen ovom Odlukom, jer nije izveden u skladu sa stanjem objekta prije njegovog rušenja i nije rehabilitiran u skladu sa Zakonom o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika, ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini («Službeni glasnik Republike Srpske», broj 9/02) i drugim važećim propisima, standardima i principima zaštite, pa ne ispunjava Kriterije za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima («Službeni glasnik BiH», broj 33/02 i 15/03).

Na nacionalni spomenik primjenjuju se mjere zaštite i rehabilitacije, utvrđene Zakonom o provođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini .

II

Vlada Republike Srpske dužna je osigurati pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju, prezentaciju i rehabilitaciju nacionalnog spomenika.

Vlada Republike Srpske dužna je osigurati finansijske i tehničke uvjete za izradu tehničke dokumentacije za rehabilitaciju nacionalnog spomenika. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika  (u daljnjem tekstu: Komisija) utvrdit će uvjete i osigurati sredstva za izradu i postavljanje informacione ploče sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

U cilju trajne zaštite nacionalnog spomenika, na prostoru definiranom u tački I stav 2. ove odluke, štiti se Harem Hadži Omerove džamije sa većim brojem starijih bašluka i propisuju sljedeće mjere zaštite:

-          izvorna namjena zaštićenog prostora ne smije biti promijenjena;

-          izvršiti dokumentiranje nišana uz izradu geodetske skice;

-          izvršiti petrografsku analizu nišana;

-          izvršiti dokumentiranje epigrafske građe harema, identifikaciju postojećih grobova;

-          oštećene nišane konzervirati i prezentirati;

-          izvršiti ograđivanje i uređenje prostora harema.

Svi ulomci džamije, koji se pronađu na susjednim parcelama ili na deponiji gdje su odvezeni nakon rušenja, a odnose se na autentični objekat, bit će snimljeni, konzervirani i vraćeni na prostor džamije i prezentirani na odgovarajući način u sklopu džamijske cjeline.

IV

Stavljaju se van snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.

V

Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i općinske službe, suzdržat će se od poduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu oštetiti nacionalni spomenik ili dovesti u pitanje njegovu zaštitu i rehabilitaciju.

VI

Ova odluka dostavit će se Vladi Republike Srpske, ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje Republike Srpske, nadležnoj službi zaštite naslijeđa na nivou Republike Srpske i općinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi provođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom općinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresiranim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

Prema članu V. stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objavit će se u «Službenom glasniku BiH».

Ovu odluku Povjerenstvo je donijelo u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Broj: 02-6-744/03-3

2. juli 2003. godine

Sarajevo

Predsjedavajuća Komisije

Amra Hadžimuhamedović

O b r a z l o ž e n j e

I – UVOD

Na osnovi člana 2. stav 1. Zakona o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, «nacionalni spomenik» je dobro koje je Komisija proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa članovima V i VI Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini.

Komisija je primila peticiju/prijedlog za proglašenje Hadži Omerove (Dolačke) džamije u Banjoj Luci nacionalnim spomenikom BiH od strane IZ BiH Medžlisa Banja Luka, dana 27. augusta 2002. godine. U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovi člana V Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila provođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.

II – PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji prethodni donošenju konačne odluke o proglašenju, izvršen je uvid u:

-          podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o eventualnim oštećenjima u toku rata, podatke o eventualnim intervencijama na restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru, itd.;

-          dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra;

-          historijsku, arhitektonsku i drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korištenja dokumentacije u sklopu ove odluke.

Na osnovi uvida u prikupljenu dokumentaciju, utvrđeno je sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija

Harem Hadži Omerove (Dolačke) džamije se nalazi u mahali Dolac (po čemu je džamija dobila drugo ime «Dolačka»), na uglu ulica Džinića i S. Kokanovića, u podgrađu Tvrđave Kastel, na lijevoj obali Vrbasa i lijevoj obali rijeke Crkvene.

Nacionalni spomenik obuhvata zemljište označeno kao k.č. broj 4321 (novi premjer), što odgovara k.č. broj 6/31 (stari premjer), k.o. Banja Luka, općina Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Historijski podaci

U podgrađu Tvrđave Kastel, u naselju Dolac, džamija je nastala vjerovatno početkom XVII stoljeća, pošto se ime osnivača nalazi upisano na vakufnami Sefer-spahije iz 1618. godine. Međutim, u popisu mahala iz 1604. godine, džamija se ne spominje. Athanasio Georgiceo, prilikom obilaska Banje Luke 1626. godine, daje podatak da je grad imao 42 džamije, dok Čelebi, koji boravi u Banjoj Luci polovinom XVII stoljeća, tvrdi da postoji 45 džamija. Sve ovo govori da je u to doba mogla postojati ova džamija. U popisu mahala iz 1851. godine, mahala Dolac ima 29 kuća. Harem uz džamiju se počeo formirati poslije izgradnje džamije, te se tu nalazilo nekoliko masivnih i lijepo klesarski obrađenih bašluka.

2. Opis dobra

Hadži Omerova ili Dolačka džamija je bila izgrađena u tipologiji džamija sa drvenom munarom i otvorenim sofama. Krov trijema se oslonjao na drvene stupove povezane drvenim lukovima. Unutar sofa je bilo drveno stepenište, pošto su na jednom dijelu sofe imale sprat, odakle se moglo ući na mahfil izvana.

Prostor za namaz je bio skoro kvadratičnog oblika, imao je dva reda prozora, gdje su gornji imali oblik prelomljenog luka, a donji bili pravougaoni. Mihrab je bio jednostavan, pravougaoni okvir sa skromnom dekorativnom obradom. Minber je bio drveni, novije izvedbe, dok je mahfil, također drveni, ležao na dva drvena stupa, oslanjajući se na sjevorozapadni i na bočne zidove. Portal je bio nešto bolje obrade, sa pravougaonim okvirom izvučenim iz mase zida i unutrašnjim segmentnim lukom. Krov džamije je bio većeg nagiba u odnosu na druge banjalučke džamije, što navodi na zaključak da mu se nagib nije mijenjao, pošto je ranije vjerovatno bio pokriven šindrom.

U vrijeme rušenja, bio je pokriven falcovanim crijepom. Munara je bila masivna drvena.

Harem sadrži stotinjak nišana, što starijih, što novijih. Jedan dio nišana je oštećen, a jedan dio je prenesen iz drugih banjalučkih mezaristana.

Nišan broj 1 - kameni sarkofag bez nišana, dužine 185 cm, 76 cm širine i visine 75 cm. Sarkofag je oštećen na nožnom dijelu. Vjerovatno pripada hadži Omeru, osnivaču džamije.

Nišan broj 2 - uzglavni nišan je prelomljen na dva dijela, dimenzija 19x10x60 cm, bez natpisa.

Nišan broj 3 - kameni santrač, dimenzija 90x210 cm oivičava mezar bez nišana. Na mjestu uzglavnog nišana nalazi se samo prelomljen turban.

Nišan  broj 4 - mezar oivičava kameni santrač, dimenzija 220x105x30 cm. Nožni osmougaoni nišan je čitav, a dva uzglavna muška nišana sa turbanom leže na mezaru. Jedan od njih je prelomljen, dimenzija 15x15x78 cm. Na drugom, koji je dimenzija 16x11,5x83 cm, nalazi se natpis.

المرحوم و المغفور المحتاج الي ربه الغفار......بكلرزاده علي بك بن علي بك روحيجون الفاتحة 45..

Pomilovani i oprošteni, Božije milosti potrebni Beglerović Ali-beg, sin Ali-bega. Fatiha za njegovu dušu. ..45 (dva prva broja godine su oštećena).

Nišan broj 5 - muški kameni nišan sa turbanom kvadratne osnove 15x15 cm i 107 cm visine na mezaru kojeg opasava kameni santrač, dimenzija 218x99x33 cm i kojem fali nožni nišan. Natpis na nišanu je na arapskom jeziku.:

يا زائرا بقبري انا الفاتحة ارجي و انا الفقير صلاحي فتاريخ وفاتي سنة 1194 الفاتحة

Posjetioče moga groba, nadam se da ćeš mi proučiti Fatihu. Ja sam siromašni Silahija, a godina moje smrti je 1194 (1780). Fatiha.

Nišan broj 6 - mezar bez nišana, kojeg opasava kameni santrač, dimenzija 226x75 cm. Pored santrača se nalaze ostaci kamenog turbana.

Nišan broj 7 - muški kameni nišan sa turbanom, dimenzija 16x15x73 cm, sa oštećenim i nečitkim natpisom. Ono što se može pročitati od natpisa je:

اه من الموت الموت شراب كل الناس شاربون.........82..

O, smrti. Smrt je piće koje će svako popiti …………. Godina ..82 (vidljiva samo zadnja dva broja godine).

Nišan broj 8 - kameni muški nišan sa fesom, dimenzija 14x15x89 cm i natpisom na arapskom, turskom jeziku:

اه من الموت الموت شراب كل الناس شاربون.........ابن خليل بك روحيخون الفاتحة شوال سنة 1320

Ah, smrti. Smrtni napitak svako će popiti … sin Halil-bega. Fatiha za njegovu dušu. Ševal, godine 1320 (januar 1903).

Nišan broj 9 - kameni muški nišan bez natpisa, kvadratne osnove 15x15 cm i visine 83 cm.

Nišan broj 10 - uzglavni ženski nišan bez natpisa, dimenzija 14x6x44 cm, kojem nedostaje nožni nišan i koji je ovdje vjerovatno prenesen iz nekog drugog harema.

Nišan broj 11 - ženski nišan sa cvjetnim reljefnim ornamentom na poleđini i natpisom na turskom jeziku u sulus stilu arapskog pisma, dimenzija 24x6x90 cm. Ovaj nišan se ranije nalazio u haremu Mejdanske džamije. (M. Mujezinović: Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, II, str. 222)

اه من الموت بر كل غنجه ايكن اكا اجلمدن صولدم باغ جهاني ترك ايدب جنت اعلاي بولدم بنا لوقه اشرافدن بغلرويك مرحوم بختياربكك كريمه سي صابره خانمك روحنه رضاء لله الفاتحة سنة 1318

Ah, smrti. Kao još nerazvijen pupoljak uvenuh i napustih vrt ovog svijeta, odselih u visoki raj. Umrla Sabira-hanuma, kćerka banjalučke ešrafske porodice Bahtijara Beglerovića. Za Božije zadovoljstvo, prouči Fatihu. Godina 1318 (1900).

Nišan broj 12 - muški cementni nišan sa turbanom, dimenzija 21x20x122 cm, na mezaru koji je opasan kamenim santračem, dimenzija 110x250x57 cm.

Nišan broj 13 - lijep kameni muški nišan sa turbanom karakterističnim za Krajinu, kvadratne osnove 20x20 cm i visine150 cm. Natpis na turskom jeziku je oivičen tordiranom vrpcom.

هو القيوم  بنا لوقه ا... معتبرانندن بكلرويك بختيار بك اوغلو مصطفي بكك روحيجون فاتحة تاريخ وفاتي رجب الفردن 19 نجي كوني سنة 1304

On je Vječni. Bahtijar, sin Mustafe, iz uvažene banjalučke porodice Beglerovića. Fatiha za njegovu dušu. Datum njegove smrti je 19. redžep 1304. godine (24. april 1886).

Nišan broj 14 - muški kameni nišan sa oštećenim turbanom kvadratne osnove 14x14 cm i visine 55 cm.

Nišan broj 15 - osmougaoni nišan od sedre bez natpisa, stranica osmougla 7 i 9 cm i visine 60 cm. Mezar je opasan santračem upalim u zemlju.

Nišan broj 16 - muški kameni nišan sa fesom, pravougaone osnove 15x13 cm, visine 70 cm, opasan kamenim santračem, dimenzija 102x204x22 cm.

Nišan broj 17 - kameni ženski nišan, dimenzija 11x20x93 cm. Mezar je opasan kamenim santračem, dimenzija 108x200x23 cm.

Nišan broj 18 - prelomljen i oštećen kameni muški nišan, dimenzija 13x12x74 cm. Dio natpisa, koji je čitav, glasi:

هو الباقي ..... سنة 1334

On je vječan. ….. Godina 1334 (1915/1916).

Nišan broj 19 - dva stara kamena sedrena santrača, oštećena i rastavljena, dimenzija 102x226x47 cm. Na jednom od ova dva mezara je osmougaoni nišan, dimenzija 13x10x98 cm.

Nišan broj 20 - uzglavni nišan od sedre koji je prelomljen. Dimenzije ostatka nišana su 14x15x48 cm.

Nišan broj 21 - muški nišan sa turbanom, kvadratne osnove 17x17 cm i visine 74 cm.

اه من الموت الموت شراب كل الناس شاربون سلاحيك فهيم اغانك روحيجون الفاتحة سنة ..19..

O, smrti. Smrt je piće koje će svako popiti. Silahić Fehim-aga. Fatiha za njegovu dušu. Godina ..19 (po izradi nišana mogla bi to biti 1319. godina po Hidžri, tj. 1901/1902).

Nišan broj 22 - muški kameni nišan sa fesom, dimanzija 17x13x86 cm. Natpis je na arapskom jeziku u nestalik stilu arapskog pisma.

محرم الحرام هو الباقي المرحوم و المغفور له المحتاج الي رحمة ربه القدير سلاحيج مصطفي بن ابراهيم اغا روحنه فاتحة سنة 1321

Sveti mjesec muharem. On je vječan. Pomilovani i oprošteni, milosti Gospodara svoga Svemoćnog potrebni Silahić Mustafa, sin Ibrahim-age. Fatiha za njegovu dušu. Godina 1321 (april 1903. godine - broj godine je uklesan na desnu stranu nišana).

Nišan broj 23 - ženski kameni nišan, oštećen i oboren na zemlju, dimenzija 27,5x10x99 cm, sa natpisom na arapskom jeziku u nestalik stilu arapskog pisma.

......مرحومة و مغفورة شمسه خانم بنت الحاج ..... قرائت ايده فاتحة ..... سنة 1307

….Pomilovana i oproštena Šemsa-hanuma, kćerka hadži …..Proučite Fatihu …. Godina 1307 (1889/1890).

Nišan broj 24 - muški kameni nišan sa oštećenim turbanom i natpisom na arapskom jeziku.

هو الباقي المرحوم و المغفور المحتاج الي رحمة ربه القدير سلاحيك ابراهيم بن مصطفي اغا روحنه فاتحة سنة 1319

On je Vječan. Pomilovani i oprošteni, milosti Gospodara svoga Svemoćnog potrebni Silahić Ibrahim, sin Mustaf-age. Fatiha za njegovu dušu. Godina 1319 (1901/1902).

Nišani broj 25 i 26 - dva kamena santrača upala u zemlju, bez nišana.

Nišan broj 27 - ženski kameni nišan bez natpisa, dimenzija 24x9x75 cm.

Nišan broj 28 - muški kameni nišan sa turbanom u gužve, bez natpisa, dimenzija 16x18x55 cm.

Nišan broj 29 - sedreni osmougaoni nišan, čije stranice osmougla su 7 i 14 cm, a visina 77 cm, bez natpisa.

Nišan broj 30 - oštećen kameni muški nišan sa turbanom.

Nišan broj 31 - muški nišan sa turbanom, krajiškog tipa nišana sa tordiranom vrpcom, dimenzija 28x27x150 cm i natpisom na turskom jeziku.

هو الباقي بي كناه كيتدم جهاندن بر مرادي المدين فتح و نصرت ديلرم باري قلانه صكره دن نيازي الحاج شيخ نجيب افندي روحيجون فاتحة سنة 1309

On je Vječan. Sa ovog svijeta sam otišao bezgrešen. Hadži šejh Nedžib efendi Nijazi. Fatiha za njegovu dušu. Godina 1309 (1891/1892).

Ovaj nišan je iz harema Mejdanske džamije. (M. Mujezinović: Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, II; str. 222)

Nišan broj 32 - ženki kameni nišan bez natpisa, dimenzija 18,5x8x58 cm.

Nišan broj 33 - uzdužno prelomljen muški kameni nišan sa turbanom.

Nišan broj 34 - sedreni nišan bez natpisa, utonuo u zemlju. Dimenzije nišana iznad zemlje su 11x17x40 cm.

Nišan broj 35 - blok kamena poboden u zemlju kao nišan.

Nišan broj 36 - uzglavni sedreni nišan, dimenzija 13x23x30 cm

3.  Dosadašnja zakonska zaštita

Objekat nije bio obuhvaćen zaštitom, niti upisan u Registar spomenika, nego je samo posjedovao rješenje o prethodnoj zaštiti Zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa Banja Luka.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Nisu vršeni, posebni istraživački radovi, ali džamija je mijenjala svoj izgled. Poslije II svjetskog rata, zazidane su sofe na kojima su se pojavili polukružni prozori, a munara je opkovana plastičnim limom i u takvom stanju je dočekala rušenje.

5. Sadašnje stanje dobra

Objekat je zapaljen 9. septembra 1993. godine, kada su izgorjeli svi drveni elementi, a u septembru 1994. godine su uklonjeni svi ostaci džamije.

Nakon rata je na ovom mjestu izgrađen novi objekat, koji nije izveden u skladu sa stanjem objekta prije njegovog rušenja i nije rehabilitiran u skladu sa Zakonom o provođenju odluka Komisije i drugim važećim propisima.

III - ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterije za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima («Službeni glasnik BiH» , broj 33/02 i 15/03), Komisija donosi odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijima:

A.         Vremensko određenje

B.         Historijska vrijednost

E.         Simbolička vrijednost

E.II.      Sakralna vrijednost

E.V.     Značaj za identitet skupine ljudi

F.         Ambijentalna vrijednost

F.II.      Značenje u slici i strukturi grada

Sastavni dio ove odluke su:

-          kopija katastarskog plana;

-          z.k. izvadak, posjedovni list;

-          fotodokumentacija:

1.         fotografije snimljene prije rušenja objekta,

2.         fotografije snimljene nakon rušenja objekta,

-          grafički prilozi:

-          arhitektonski nacrti - tehnički snimci objekta - stanje prije rušenja:

a.         situacija,

b.         presjeci,

c.         osnova,

d.         fasada,

e.         detalji.

Korištena literatura

U toku vođenja postupka proglašenja Harema Hadži Omerove ili Dolačke džamija u Banjoj Luci nacionalnim spomenikom BiH,  korištena je sljedeća literatura:

1953.    Bejtić, Alija, Banja Luka pod turskom vladavinom, Arhitektura i teritorijalni razvitak grada u 16. i 17. vijeku,  Naše starine, I (Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR Bosne i Hercegovine), Sarajevo

1999.    Husedžinović, Sabira, Džamije Banja Luke u planovima austrijskih ratnih karata iz XVIII stoljeća, Prilozi za orijentalnu filologiju 47-48, Orijentalni institut, Sarajevo

Arhitektonska dokumentacija nastala do 1995 (izvor: crteži preuzeti od dr. Sabire Husedžinović)