Status spomenika -> Nacionalni spomenik
Objavljeno "Službenom glasniku BiH", broj 32/03.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 1. do 7. jula 2003. godine, donijela je
O D L U K U
I
Istorijska građevina Zgrada opštine (Beledija ili Mala vijećnica) u Odžaku proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).
Nacionalni spomenik se nalazi na k.č. 896/4, K.O. Odžak, opština Odžak, Federacija Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina.
Na nacionalni spomenik primjenjuju se mjere zaštite i rehabilitacije utvrđene Zakonom o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službene novine Federacije BiH”, br. 2/02 i 27/02).
II
Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Vlada Federacije) dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju, prezentaciju i rehabilitaciju nacionalnog spomenika.
Vlada Federacije dužna je da obezbijedi sredstva za izradu i sprovođenje potrebne prostorno-planske dokumentacije sprovedbenog nivoa za nacionalni spomenik.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće tehničke uslove i obezbijediti finansijska sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
III
Potrebno je obezbijediti sprovođenje sljedećih mjera:
- na nacionalnom spomeniku dozvoljeni su samo radovi konzervacije, konstruktivne sanacije, restauracije i rekonstrukcije, uz odobrenje od strane federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i stručno nadziranje nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine .
- objekat će zadržati prvobitnu namjenu–- gradska vijećnica,
- u cilju zaštite i obezbjeđenja uslova za rehabilitaciju utvrđuju se dvije etape izvođenja radova:
I etapa – hitna zaštita od daljeg propadanja:
1.konzervisanje zidova i dekoracija na fasadama objekta;
2.ispitivanje i statička analiza nosive konstrukcije i zidova;
3.sanacija i statička konsolidacija zidova;
4. zaštita objekta od vremenskih uticaja, zatvaranjem otvora i krova privremenom konstrukcijom;
5. čišćenje objekta od otpadaka.
II etapa – rehabilitacija građevine- podrazumijeva sljedeće zahvate:
- na osnovu rezultata prethodnih ispitivanja i statičke analize, uraditi projekat rekonstrukcije i restauracije, kao i reintegracije dekoracija na fasadama, a prema raspoloživim fotografijama i arhitektonskim snimku stanja objekta prije i nakon devastacije,
- sve dijelove za koje ne postoji pouzdana dokumentacija riješiti u sklopu projekta na način kojim će se obezbijediti čitljivost njihovog interpolisanja.
Na nacionalnom spomeniku nije dozvoljeno postavljanje privremenih ili stalnih struktura čija svrha nije isključivo zaštita i prezentacija spomenika.
Zabranjuje se odlaganja svih vrsta otpada.
Promjena visine objekata oko nacionalnog spomenika nije dozvoljena.
Zaštita šireg gradskog područja (čaršije) biće definisana urbanističkim planom grada Odžaka i u toj zoni neće biti dozvoljena promjena pejsaža.
IV
Stavljaju se van snage svi sprovedbeni i razvojni prostorno-planski akti koji su u suprotnosti sa odredbama ove odluke.
V
Svako, a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili da dovedu u pitanje njegovu zaštitu i rehabilitaciju.
VI
Ova odluka dostaviće će se Vladi Federacije, federalnom ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje, nadležnoj službi zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine i opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.
VII
Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).
VIII
Prema članu V, stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.
IX
Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u «Službenom glasniku BiH» i «Službenim novinama FBiH«.
Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.
Predsjedavajuća Komisije
Amra Hadžimuhamedović
Broj:06-6-13/03-3
2. jula 2003. godine
Sarajevo
O b r a z l o ž e n j e
I – UVOD
Na osnovu člana 2. stava 1. Zakona o provedbi odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila nacionalnim spomenikom u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine («Službeni glasnik BiH», broj 33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za šta ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.
Komisija je primila peticiju od strane Opštine Odžak 07. januara 2003. godine za proglašenje zgrade Opštine nacionalnim spomenikom. U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V, Aneksa 8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, Komisija je pristupila sprovođenju postupka za donošenje konačne odluke za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom.
II – PRETHODNI POSTUPAK
U postupku koji prethodi donošenju konačne odluke o proglašenju izvršen je uvid u:
- podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije, podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na restauraciji i drugoj vrsti radova na dobru, itd.,
- dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra (Opština Odžak: kopija katastarskog plana, zemljišnoknjižni izvadak, posjedovni list)
- istorijsku, arhitektonsku i drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korištenja dokumentacije u sklopu ove odluke.
Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:
1. Podaci o lokalitetu
Lokacija
Zgrada opštine Odžak se nalazi u samom centru Odžaka uz zgradu Kantonalnog suda, Policijsku stanicu, Odbor Islamske zajednice i novi objekat džamije. Adresa je: Trg broj 7, Odžak.
Opština Odžak nalazi se u sjevernoj Bosni. Sa sjevera je omeđena rijekom Savom, a na istoku rijekom Bosnom. Na zapadnoj strani su obronci gore Vučjak, a na južnoj strani bosansko – posavska ravnica.
Istorijski podaci
Današnji grad Odžak se pominje u istorijskim zapisima od 1593. godine kao manje naselje i utvrda (Jukić, 1850.godine). Te godine je u Bosni sultanovim fermanom uveden odžakluk sa pravom nasljeđivanja koji su se dodjeljivali zapovjednicima turske vojske. Miralem-begu je ovaj kraj dodijeljen kao odžak (posjed) i on je izgradio malu utvrdu koristeći ostatke ruševina starog rimskog grada. Nakon njegove smrti taj posjed je naslijedio njegov sin Ibrahim i u to vrijeme Odžak predstavlja veće naselje i graničnu utvrdu sa manjim brojem graničara.
U istorijskim zapisima stoji da je austrijska vojska u nekoliko navrata prelazila rijeku Savu i osvajala Odžak sve do potpisivanja Beogradskog mira 1739. godine, kada je uspostavljena nova granica Bosne duž rijeke Save. Sljedećih 100 godina Odžak je proveo u miru i kulturnom i ekonomskom napretku. Urbana struktura grada zasnivala se na principu organizacije stambenih grupacija-mahala, povezanih sa poslovnim zonama. Izgrađena je i drvena džamija, nazvana Drvenija koja je kasnije bila spaljena.
Uspostavljanjem austrougarske vlasti 1878. godine u Bosni i Hercegovini nastaje i novi period za Odžak. Uvodi se novi kapatalistički način privređivanja i novi način građenja koji podrazumijeva izgradnju visokih zgrada u kojima je objedinjen poslovni prostor u prizemlju i stanovanje na spratu. Gradi se čvrstim materijalom (ciglom) po novim propisima, koji uvode regulaciju ulica i građevinsku liniju.
Austrougarski period je period intezivne gradnje, čime nova uprava zadovoljava potrebe vlasti i potrebe stanovništva. Kulturni razvoj Bosne i Hercegovine nije zaostajao u odnosu na druge pokrajine Austro-Ugarske monarhije. Arhitektura eklektike u Bosni i Hercegovini dala je brojna i kvalitetna ostvarenja u smislu interpretacije evropskih stilova. Eklektički metod formiranja arhitektonskog izraza u Bosni stvorio je interpretaciju potpuno nove teme, tzv. orijentalni slog, maurska athitektura ili pseudoorijentalni izraz. Što znači da je u suštini eklektički metod usmjeren ka orijentalnoj građevinskoj baštini. Maursko doba u Španiji (VII-X vijek) postaje izvor ideja i inspiracije austrougarskim arhitektima koji su djelovali na prostorima Bosne i Hercegovine. Među svjetski poznatim spomenicima ovog razdoblja u Španiji najdominantnije mjesto zauzima Alhambra ili Crvena tvrđava u Granadi, el Mesquita u Cordobi, itd. Najznačajnije građevine pseudomaurskog izraza kod nas su zgrada Vijećnice u Sarajevu, izgrađena 1896. godine, projektanta Ćirila Ivekovića, zgrada Željezničke stanice u (Bosanskom) Brodu, projektanta Niemeczeka, Vijećnica u Brčkom (Vitek, 1902.), Željeznička stanica na Bistriku, Gimnazija u Mostaru, ...U istom eklektičkom izrazu građena je i Administrativna zgrada u Odžaku. Administrativna zgrada ili «Mala vijećnica» završena je sa izgradnjom 1903. godine o čemu svjedoči i natpis iznad ulaznih vrata: «Beledija 1903». Beledija znači administrativno sjedište teritorijalne jedinice u kojem su smješteni i stambeni prostori upravnika te teritorijalne jedinice.
2. Opis spomenika
Administrativna zgrada u Odžaku je izgrađena u eklektičkom - pseudomaurskom izrazu. Taj izraz karakterizuje upotreba bogate ornamentike i dekorativno - plastičnih elemenata na fasadama, za koji su uzori traženi najčešće na sjeveru Afrike i u Španiji maurskog doba.
Osnova objekta Zgrade opštine je nepravilni pravougaonik dimenzija 22.30 X 13.30 m. Spratnost je suteren, prizemlje i sprat. Osnovni konstruktivni elementi su zidovi i lukovi, a korišteni građevinski materijal je cigla, kamen i čelični profili za stepenišnu i međuspratnu konstrukciju. Korištene su tektonske konstrukcije u vidu ravne tavanice i stereotomske u vidu lukova iznad prozora i u hodnicima. Krov je bio dvovodni sa klasničom drvenom konstrukcijom, a pokrov je bio crijep. Zidovi su rađeni od cigle dok je završna obrada malter. Nosiva konstrukcija stepeništa i ograda su od čeličnih profila, a sami stepenici od kamena.
Na fasadi su vidljive izrazite masivne plohe sa naizmjenično postavljenim svijetlim i tamnim pojasevima, koji sugerišu alternisanje slojeva cigle i kamena, što je karakteristično za gotovo sve objekte tog eklektičkog manira. Fasada je podužnim kordon-vijencem podijeljena na dva dijela – prizemlje i sprat. Jednodjelni prozori u prizemlju su pravougaonog oblika i završeni su ravnim natprozornikom, dok je tu ulogu kod prozora na spratu preuzeo potkovičasti luk, čest elemenat pseudomaurskog izraza. Karakteristika manira očitava se i u primjeni profilacija oko prozora i portala, dvostrukog pletera, slikarski tretirane islamske dekoracije u vidu beskonačnog niza stilizovanih floralnih ornamenata. Stilizovani biljni motivi su raspoređeni na glatkoj plohi fasade tako da ispunjavaju prostor između lukova. Lukovi su u zidnoj ravni, dok se floralna plastika i profilacije oko prozora razvijaju van te ravni. Ispod prozorskih otvora na spratu se javlja dekoracija u vidu slijepe arkadice sastavljene od šest potkovičastih lukova koji odstupaju od pozadine kako bojom tako i plastikom. Sa strane prozora su uočljivi manji pilastri koji djeluju kao potpora lukovima. Prozorski otvor, pleter, pilastri i dekoracije djeluju kao cjelina. Ulaz je naglašen plastičnom obradom portala. Sa strana su pilastri, koji imaju sokl i torus. Ulogu nadvratnika ima segmentni luk sastavljen od kamenih blokova koji nemaju pravilan oblik, nego su oblikovani tako, da se uklapaju jedan u drugi, što se vidi i na fasadi (upotreba različitih boja). Luk je oslonjen na dva stuba kružnog poprečnog presjeka, koji su dio zidne mase. Iznad luka, a ispod vijenca, se nalazi polje sa dekoracijom u vidu lombardijskog vijenca ( floralni vijenac), što je karakteristika perioda rane romanike, a ovdje se pojavljuje u sklopu eklektičkog pristupa oblikovanju. Fasadom preovladava simetrična podjela. Međutim, daljim propadanjem konstruktivnog sklopa i fasadnog plašta, objekat gubi svoju vrijednost, a centar Čaršije svoj identitet. Pri dnu fasade su manji prozori koji imaju ulogu ventilacije i osvjetljenja suterenskih prostorija, koje su bile korištene kao ostava i arhiva. Zbog sadašnjeg stanja zgrade ti prostori nisu dostupni. Vrlo zanimljiv detalj fasade je i balkon na uglu južne fasade, čija ograda se sastoji od četiri stubića i ukrašena je rozetama u žolnay-keramici (dekorativna keramika).
Enterijer je skromno riješen. Prostor u prizemlju je podijeljen na dva simetrična dijela. Vrlo zanimljivi detalji u enterijeru su segmenti lukova nad prozorima, eliptični lukovi u hodniku, te lombardijski vijenac koji se pruža cijelom dužinom zida.
3. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi
1998.-99. godine je izvršeno ponovno zidanje sjevernog fasadnog zida koji se bio urušio. U isto vrijeme je urađen horizontalni armirano-betonski serklaž na ostalim fasadnim zidovima radi njihovog obezbjeđenja. Investitor radova je opština Odžak.
4. Sadašnje stanje spomenika
Objekat je u izuzetno lošem stanju. Kako je 1996. godine zgrada zapaljena sada su ostali samo zidovi koji su u ruševnom stanju. Nosiva konstrukcija je pretpjela teška oštećenja, a krovna i međuspratna konstrukcija su potpuno uništene. Jedan od spoljnih zidova se potpuno srušio usljed vremenskih nepogoda (zid na sjevernoj strani). Kasnije je ponovo sagrađen. Nije moguć pristup prostorima suterena zbog urušavanja zidova.
III - ZAKLJUČAK
Zgrada opštine u Odžaku predstavlja primjer arhitekture istoricizma iz razdoblja pelaza 19. u 20. vijek na našim prostorima. Za grad Odžak ona predstavlja gradsku kuću koja je odgovarala zahtjevima uprave i administracije. Zbog položaja objekta (administrativni centar grada), odsustvo njegove funkcije u izvornom obliku predstavlja urbani i funkcionalni diskontinuitet.
Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom, usvojene na IV sjednici Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, održanoj od 03. do 09. septembra 2002. godine, Komisija je donijela odluku kao u dispozitivu.
Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:
A. Vremensko određenje,
C. Umjetnička i estetska vrijednost
C. iii. Proporcije,
C. iv. Kompozicija,
C. v. Vrijednost detalja
C. vi. Vrijednost konstrukcije.
D. Čitljivost
D. iv. Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu ili regionalnom maniru
E. Simbolička vrijednost,
E. iii. Tradicionalna vrijednost,
E. v. Značaj za identitet grupe ljudi.
F. Ambijentalna vrijednost
F. ii. Značenje u strukturi i slici grada,
G. Izvornost
G. i. Oblik i dizajn,
G. ii. Materijal i sadržaj,
G. v. Položaj i smještaj u prostoru.
H. Jedinstvenost i reprezentativnost
H. i. Jedinstven ili rijedak primjerak određenog tipa ili stila,
Sastavni dio ove odluke su:
- kopija katastarskog plana,
- z.k. izvadak, posjedovni list,
- fotodokumentacija,
- grafički prilozi.
Korištena literatura
U toku vođenja postupka proglašenja istorijskog spomenika Zgrada opštine u Odžaku nacionalnim spomenikom, korištena je sljedeća literatura:
1973. Jukić, Ivan Franjo, Zemljopis i povjesnica Bosne, Sabrana djela, knjiga I, Svjetlost, Sarajevo1973. godine
1987. Krzović, Ibrahim, Arhitektura Bosne i Hercegovine 1878. - 1918., Umjetnička Galerija Bosne i Hercrgovine, Sarajevo
1998. Kurto, Nedžad, Arhitektura Bosane i Hercegovine; Razvoj bosanskog stila, Sarajevo Publishing, Međunarodni centar za mir, Sarajevo
2002. Dubrić, Aida, seminarski rad: Refleksija pseudomaurskog stila na arhitekturu sjeverne Bosne
|
