Status spomenika -> Nacionalni spomenik
Objavljeno "Službenom glasniku BiH", broj 23/03.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 04. do 08. marta 2003. godine, donijela je
O D L U K U
I
Mjesto i ostaci građevinske cjeline - Čaršijska džamija u Prijedoru, proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: nacionalni spomenik).
Nacionalni spomenik obuhvata zemljište označeno kao k.č.br. 1860, k.o. Prijedor I, opština Prijedor, Republika Srpska.
Nacionalni spomenik obuhvata prostor džamije, harema i groblja uz džamiju.
Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite i rehabilitacije utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 9/02).
II
Vlada Republike Srpske dužna je da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i finansijske mjere za zaštitu, prezentaciju i rehabilitaciju nacionalnog spomenika.
Vlada Republike Srpske dužna je da obezbijedi finansijske i tehničke uslove za izradu i sprovođenje tehničke dokumentacije za rehabilitaciju nacionalnog spomenika.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljem tekstu: Komisija) utvrdiće uslove i obezbijediti sredstva za izradu i postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
III
Vlada Republike Srpske dužna je posebno da obezbijedi sprovođenje sljedećih mjera:
- građevinska cjelina Čaršijske džamije u Prijedoru sa okolnim prostorom mezarja, biće rekonstruisana u izvornom obliku, iste veličine (11,30 mx19,70 m), od istog ili istovrsnog materijala, primjenom istih tehnoloških pristupa u mjeri u kojoj je to mogućno, a na osnovu dokumentacije o njenom izvornom obliku koja je sastavni dio ove odluke ;
- džamija će biti pomjerena prema sjeverozapadu u odnosu na izvornu lokaciju, u skladu sa skicom koja je sastavni dio ove odluke; izvorna lokacija džamije biće naznačena u obradi partera džamijskog harema i pješačke saobraćajnice;
- dio katastarske čestice na kojoj se nalazila džamija i koji je sada sastavni dio pješačke saobraćajnice biće naglašen u gradskom podu različitom vrstom popločanja; sa dijela mezarja koji je pretvoren u pješačku saobraćajnicu biće uklonjeni slojevi koji prekrivaju tle; mezarje će biti ograđeno prema granicama zemljišta koje je obuhvatalo prije 1992. godine;
- svi ulomci džamije koji su ostali nakon rušenja na njenom prostoru ili na deponijama na koje su odvezeni nakon rušenja, uključujući i nadgrobne kamenove koji su odvezeni na deponiju Pećani, biće snimljeni, konzervisani i ponovo ugrađeni u rekonstruisani objekat džamije;
- svi ulomci koji su nađeni, a koje, s obzirom na stepen oštećenja ili iz drugih opravdanih razloga, nije mogućno ugraditi, biće prezentovani na odgovarajući način u sklopu džamijske cjeline;
- prije početka rekonstrukcije potrebno je izvršiti otkopavanja površinskih slojeva zemlje u cilju pronalaženja originalnih temeljnih zidova, te izvršiti njihovo detaljno snimanje,doziđivanje, ukoliko je to neophodno, i obilježavanje u nivou podne ravni pješačke saobraćajnice i džamijskog harema;
- sve dijelove za koje ne postoji pouzdana dokumentacija riješiti u sklopu projekta na način kojim će se obezbijediti čitljivost njihovog interpolisanja;
- svi nađeni dijelovi nišana biće prezentovani na dijelu cjeline na kome su prije rušenja bili mezarovi;
- s obzirom da je dio graditeljske cjeline džamijskog harema pretvoren u pješačku saobraćajnicu, neophodno je da se izvrši dokompletiranje parcele u vlasništvu Islamske zajednice površinom sjeverno ili sjeverozapadno od džamije, koja odgovara izuzetom zemljištu;
- minimalna udaljenost novih objekata na susjednima parcelama od translatorno pomjerenog objekta džamije je 6 m;
- maksimalna spratnost novih objekata na susjednim parcelama je P+1, sa maksimalnom visinom krovnog vijenca 6 m;
- nije dozvoljeno nadziđivanje niti povećanje visine postojećih objekata na susjednim parcelama.
IV
Stavlja se van snage Regulacioni plan centralne zone Prijedora sa spomeničkim kompleksom iz 2000. godine, u dijelu u kojem je on u suprotnosti sa odredbama ove odluke.
V
Svako, a posebno nadležni organi Republike Srpske, gradske i opštinske službe suzdržaće se od preduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili da dovedu u pitanje njegovu zaštitu i rehabilitaciju.
VI
Ova odluka dostaviće se Vladi Republike Srpske, ministarstvu nadležnom za prostorno uređenje u Republici Srpskoj i nadležnoj službi zaštite naslijeđa na nivou Republike Srpske, opštinskom organu uprave nadležnom za poslove urbanizma i katastra, radi sprovođenja mjera utvrđenih u tač. II - IV ove odluke i nadležnom opštinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.
VII
Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom, koje je dostupno na uvid zainteresovanim licima u prostorijama i na web stranici Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).
VIII
Prema članu V, stav 4. Aneksa 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, Odluke Komisije su konačne.
IX
Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u «Službenom glasniku BiH» i «Službenom glasniku Republike Srpske».
Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.
Broj: 07-6-145/03-3
05. marta 2003. godine
Sarajevo
Predsjedavajući Komisije
Dubravko Lovrenović
O b r a z l o ž e n j e
I - UVOD
Na osnovu Zakona o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, član 2, stav 1, “nacionalni spomenik” je dobro koje je Komisija proglasila nacionalnim spomenikom, u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8., kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika, sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za šta ne postoji vremensko ograničenje i bez obzira da li je za dotično dobro podnesen zahtjev.
Komisija je primila peticiju od strane IZ BiH Medžlisa 2002. godine i pristupila sprovođenju postupka za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom, u skladu sa članom V Aneksa 8. Opšeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i članom 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika.
II – PRETHODNI POSTUPAK
U toku vođenja postupka izvršen je uvid u:
Ÿ dokumentaciju o lokaciji imovine i vlasničku dokumentaciju (prepis posjedovnog lista, Opština Prijedor, od datum?, sa kopijom katastarskog plana),
Ÿ sadašnje stanje dobra,
Ÿ podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući i opis i fotografije,
Ÿ Regulaconi plan “Centar” Prijedor iz 1987. godine,
Ÿ Regulacioni plan centralne zone Prijedora sa spomeničkim kompleksom iz 2000. godine,
Ÿ istorijsku, arhitektonsku i drugu dokumentarnu građu o dobru, koja je data u popisu korištenja dokumentacije u sklopu ove odluke.
Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra, utvrđeno je sljedeće:
1. Podaci o istorijskom spomeniku
Lokacija
Čaršijska džamija nalazi se u mahali Čaršija u centru grada; k.č. br. 1860 k.o. Prijedor, Prijedor, Republika Srpska.
Jezgro grada je bilo izgrađeno na jednom ostrvu kojeg su opasavale rijeka Sana i Jendek (Berek-Žabljak). Grad je osnovan u vrijeme Bečkog rata (1683-1699), a nastao je doseljavanjem muslimanskog stanovništva iz Like. Na ostrvcetu je, za vrijeme vladavine sultana Mahmuda I (1730-1754), sagrađena tvrđava. Oko nje se formiralo podgrađe, varoš. Ostrvce Svinjarice (Stari Grad), rukavac Sane, Berek i podjela na ostrvsku "Tursku varoš" i obalnu "Srpsku varoš" dovede nas do predanja o nastanku Pridora, o Suhom Pridoru (na lijevoj) i Mokrom Pridoru (na desnoj obali), o korijenu riječi "prodrijeti" i upućuju na rijeku koja je kod Hambarina mijenjala korito. Pridor je vremenom postao Prijedor sa mahalama Grad, Zagrad, Ograde, Čaršija (oko mosta na Bereku), Majkovaca, Urije i Puharska (Prijedor i okolina, 1961, strana 8-11).
Istorijski podaci
Na hronogramu iznad ulaznih vrata ispisan je hadis kudsi, a unutar hronograma pominju se 1840. i 1904. godina kao godine u kojima je džamija obnavljana (“Bogomolje na mojoj zemlji su moji domovi, a njihovi posjetioci ih održavaju. Godine 1255 (1840)-1322 (1904).” , a u haremu džamije najstariji sačuvani nišan datuje iz 1832. godine (Mujezinović, 1998, str. 39).
Čarsijska džamija zapaljena je 30. maja 1992. godine, potom je srušena, a materijal je odvezen na različita mjesta izvan grada, a na njenom mjestu napravljen je park.
2. Opis spomenika
Arhitektura
Objekat, spoljnih gabaritnih dimenzija 11,25 x 16,73 m, imao je dva pojasa prozorskih otvora, zidan je od kamena, a u skladu sa veličinom objekta, zidovi su bili 105 cm debeli. Spoljnafasada džamije je bila malterisana. Džamija je bila pokrivena četverovodnim krovom iz kojeg je izlazila veoma vitka drvena munara (vrh munare je za cca 26 metara viši u odnosu na kotu poda prizemlja džamije). Krovna konstrukcija je bila drvena, a kao pokrov je primijenjen gusto postavljeni, biber-crijep sa dvostukim preklopom. Tlocrtna dispozicija i koncepcija je ista kao kod Gradske džamije u Prijedoru. Razlike između ove dvije džamije, u odnosu na tloctrnu dispoziciju, očituju se u tome što je Čaršijska džamija imala ulazni prostor nešto manje dubine (dubina 2,70 x širina 9,15 m) i nešto dublji tzv. “duboki prednji” mahfil (dubina 4,75x širina 9,15 m) u odnosu na Gradsku džamiju kod koje je ulazni prostor sljedećih dimenzija: dubina 5,00x širina 8,50 m, a prednji duboki mahfil dubine 4,00 x širine 8,50 m.
Centralni prostor za molitvu je bio veoma prostran, širine 9,15 m i dužine 11,90 m. Prema nekim podacima, molitveni prostor je bio još duži, ali je skraćen sa mihrabske strane prilikom regulacije ulice (Bećirbegović, 1999, str. 129). Mahfilu se pristupalo iz ulaznog prostora, preko trokrakog drvenog stepeništa pozicioniranog lijevo od spoljnih ulaznih vrata.
Mahvil se oslanjao na dva reda drvenih stubova sa sedlima, a ispod dubokog mahfila, na koti centralnog prostora, nisu izvedene sofe sa ogradom, jer se željelo da ostvari jedinstvo unutarnjeg prostora. Upotreba dubokog mahfila u zbiru sa tloctnom površinom centralnog prostora znatno je povećala ukupnu površinu korisnog prostora, kao i mogućni broj vjernika koje je džamija mogla da primi za vrijeme namaza, što je rezultat specifičnih političkih, ekonomskih i vojnih prilika koje su vladale u regionu zapadne Bosne u XVII i XVIII vijeku (Bećirbegović, 1999, str. 58-63 i str. 127-129). U osovini džamije mahfil je imao eliptičan istak za mujezina dubine 80 cm i širine 240 cm.
Sa mahfila se drvenim merdevinama penjalo na munaru. Ukupna visina munare bila je 20 metara (mjerena od nivoa drvene plafonske konstrukcije do alema munare). Munara, u osnovi jednakostraničnog četrnaestougaonika, je bila širine 1,60 m u dnu, na galeriji širine 1,30 m, a pri vrhu, ispod kupe bila je široka 1,10 m. Srednji drveni jarbol bio je postavljen u osovini prednjeg desnog drvenog stuba koji nosi mahfil. Munara je bila izvedena od 14 drvenih rubnih stubova koji su bili zakošeni sa spoljne strane, a poprečni presjek ovih drvenih stubova se postepeno sužavao idući od baze munare prema njenom vrhu.
U enterijeru se nalazio mihrab, member, ćurs i mahfil. Mihrab, gabaritnih dimenzija 100x270 cm, bio je izveden u formi niše, eleptičnog udubljenja, nadsvedene prelomljenim lukom, a ukrašene sa dva horizontalna pojasa trouglastih ukrasa postavljenih u podnožju prelomljenog luka; niša mihraba je bila postavljena u okviru gabaritnih dimenzija 170x330 cm, koji su na svom gornjem dijelu imali profilisani završetak sa neobičnom dekoracijom.
Tavanica je bila urađena od drvenih dasaka u formi šišeta (drvene daske širine cca 20 cm koje su prikovane na donju stranu plafonskih greda, spojevi dasaka pokriveni pokrovnim profilisanim letvicama širine 3-4 cm, dok se uz zidove postavljaju rubne profilisane daske). Tavanica Čaršijske džamije u sredini je imala postavljen kvadratičan sofraluk, koji je obrubljen rezbarenim letvicama. Središnji krug unutarnje rozete je bio ukrašen bojenim letvicama romboične forme koje su složene u geometrijsku kompoziciju (Bećirbegović, 1999, str. 58-63 , str. 129-130 i str.167).
U bosanskom naslijeđu mogućno je da se uspostavi tipološka veza Čaršijske džamije u Prijedoru sa Gradskom džamijom u Prijedoru i Vidorijom džamijom u Bosanskom Novom. Zajedničko ovim džamijama je da su jednoprostorne, da imaju veliku korisnu površinu prostora za obavljanje namaza, te da sve tri imaju veoma vitke drvene munare čije tijelo izlazi iz krova, kao i da su sve tri munare tipa “munara sa otvorenom galerijom”, odnosno galerijom šerefeta koja nije pokrivena.,
Munare su građene od drveta, u proporcijama kamenih munara. Upoređujući proporcijske odnose širine munara (mjerenih u dnu) i ukupnih visina munara (mjerenih od dna do alema) koji iznose kod Vidorije džamije 1,60/21,50=1/13,5, Gradske džamije u Prijedoru 1,60/19,20=1/12, Čaršijske džamije u Prijedoru 1,60/20,00=1/12,50 i Aladža džamije u Foči 2,60/36,00=1/13,8 vidimo da ove drvene munare imaju proporcije kamenih munara.
Na fasadama su prozorski otvori bili postavljeni u dva niza. Na dužim bočnim fasadama bila su postavljena po četiri prozorska otvora, na mihrabskom zidu bila su tri prozora u gornjem, a dva u donjem pojasu, dok su na ulaznoj fasadi u gornjem pojasu bila postavljena četiri prozorska otvora (od toga su dva otvora imala postavljene prozorske tranzene), a u donjem pojasu bila su postavljena dva prozora i ulazni portal vrata zasveden polukružnim lukom.
Središnji dio ulazne fasade bio je istaknut plitkim rizalitom, a u nivou etaže mahvila bio izveden dekorativni vijenac u vidu niza lukova koji svojom plastikom odstupaju od pozadine. Način na koji je naglašena ulazna partija, kao i prisustvo potkovičastih lukova na prozorima, ukazuju da je fasada, a i sam objekat, doživio određene transformacije i izmjene u austrougarskom periodu.
3. Sadašnje stanje lokaliteta
Čarsijska džamija zapaljena je 30. maja 1992. godine, potom je srušena, a materijal je odvezen na različita mjesta izvan grada, a na njenom mjestu napravljen je park. Dio džamijske cjeline pretvoren je u pješačku stazu u sklopu ulice Kralja Petra I Oslobodioca.
Uvidom u Regulacioni plan centralne zone Prijedora sa spomeničkim kompleksom iz 2000. godine, utvrđeno je da je predviđena dislokacija džamije, s ciljem proširenja ulice (pogledati Plan građevinskih i regulacionih linija u Prilogu br.5).
III - ZAKLJUČAK
Primjenjujući Kriterijume za donošenje odluka o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom, usvojene na IV sjednici Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, održanoj od 03.do 09.septembra.2002. godine, Komisija donosi odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:
A) Vremensko određenje
B) Istorijska vrijednost
C) Umjetnička i estetska vrijednost
iii. Proporcije
D) Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)
ii. Svjedočanstvo o istorijskim mijenama
iv. Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu i regionalnom maniru
E) Simbolička vrijednost
i. Ontološka vrijednost,
ii. Sakralna vrijednost,
iii. Tradicionalna vrijednost,
iv. Vezanost za rituale ili obrede,
v. Značaj za identitet grupe ljudi.
F) Ambijentalna vrijednost
ii. Značenje u strukturi i slici grada,
G) Izvornost
v. Položaj i smještaj u prostoru
vi. Duh i osjećanja
H) Jedinstvenost i reprezentativnost
i. Jedinstven ili rijedak primjerak određenog tipa ili stila
Sastavni dio ove odluke su fotodokumentacija i grafički prilozi navedeni u popisu priloga kako slijedi:
1. IMOVINSKO-PRAVNA DOKUMENTACIJA
1.1. ČARŠIJSKA DŽAMIJA-KOPIJA KATASTARSKOG PLANA
1.2. ČARŠIJSKA DŽAMIJA-KOPIJA ZEMLJIŠNO-KNJIŽNOG IZVATKA
2. FOTOGRAFIJE SNIMLJENE PRIJE RUŠENJA OBJEKTA
3. FOTOGRAFIJE SNIMLJENE NAKON RUŠENJA OBJEKTA
4. ARHITEKTONSKI NACRTI-TEHNIČKI SNIMCI OBJEKTA-STANJE PRIJE RUŠENJA
4.1. KARTA BOSNE I HERCEGOVINE SA UCRTANIM POLOŽAJEM GRADA
4.2. PLAN GRADA PRIJEDORA SA NAZNAČENOM LOKACIJOM OBJEKTA
4.3. GEODESKA OSNOVA SA UCRTANIM OBJEKTOM I OZNAKOM SJEVERA
4.4. TLOCRT NA KOTI PRIZEMLJA
4.5. POPREČNI PRESJEK
4.6. SKICA MIHRABA
4.7. SKICA PROZORA
4.8. SKICA SA ŠEMAMA MUNARE
4.9. SKICA SA ŠEMAMA MIHRABA
5. IZVODI IZ REGULACIONIH PLANOVA SA PRATEĆOM DOKUMENTACIJOM
Korištena literatura
Prijedor i okolina, izdanje Narodnog odbora opštine u Prijedoru i Novinsko-izdavačkog preduzeća “Književne novine”, Beograd, “Kultura” Beograd, (korištene usluge biblioteke Bošnjačkog instituta, fondacija Adila Zulfikarpašića-Sarajevo), 1961.
Mujezinović, Mehmed, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, Knjiga 3, 3. izdanje, Biblioteka kulturno naslijeđe, Sarajevo –Publishing, 1998.
Bećirbegović, Madžida, Džamije sa drvenom munarom u Bosni i Hercegovini, 2. izdanje, Sarajevo-Publishing, Sarajevo, 1999.
|
